Travma Belleği Prof. Dr. Süheyla Ünal.

... konulu sunumlar: "Travma Belleği Prof. Dr. Süheyla Ünal."— Sunum transkripti:

1 Travma Belleği Prof. Dr. Süheyla Ünal

2 Uyaran-Tepki

3 Bilgi işleme Duyu organları Prefrontal Korteks (ibütünleştirme
ve planlama) Talamus (duyusal girdi) Amigdala (önemini değerlendirme) Hipokampus (bilişsel haritalar) Besel A. van der Kolk

4 Bilgi işleme Amigdala: Hipokampus: Koşullanmış korku tepkileri
Nötral uyarana duygunun eklenmesi Duyu modaliteleri arasında bağlantı Aşırı uyarılmada hipokampusun baskılanması Hipokampus: Yaşantıların sınıflandırılması Uzaysal harita oluşturulması Basit anıların depolanması Bilgilerin indekslenmesi

5 Bellek süreci Farkındalık Kodlama (bilginin kaydı) Depolama
(bilgiyi engramlar olarak düzenleme ve saklama) Geri çağırma (bilgiyi anımsama ve tanıma)

6 Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarım
Anılar yeterince etkili iseler kalıcı bellek izlerine dönüşürler Beyin yeni bilgileri tekrarlama eğilimindedir (flashbackler, rüyalar) Konsolidasyon sırasında yeni anılar benzeri tipteki eski anılarla bağlantılı olarak depolanırlar

7 Belleğe bilgi kaydı Bilinçli bilgi işleme süreci sınırlı kapasitede olduğu için otomatik, imgesel bellek sistemi oldukça önemlidir Flashbackler normal durumlarda, güvenliğin yeniden sağlanması için bilginin bir sistemden diğerine aktarılmasını sağlar. Bilgi aktarımının sağlanmasıyla sıklığı hızla azalır Travmada bu süreç hatırlama yerine “yeniden yaşama”ya dönüşür

8 Tepki

9 Üst yol Alt yol KORKU Korteksten hipokampusa: içerik ekler ve baskılar
Talamustan: amigdalaya, yaşamsal kararlar: doğrudan hipotalamusa ulaşır KORKU

10 Travmaya uğramış beyin
Amigdala tehlike anında “düşünen beyni” durdurur, enerji kaynaklarını fiziksel tepkiye yönlendirir

11 Tehdit bilgisini işleme
Orbitofrontal korteks anterior singulat ve amigdala ile yoğun ilişkisi aracılığıyla ödül-ceza, korku ve bağlanma durumlarını düzenler Medial prefrontal korteks amigdalada korku koşullamasının baskılanmasını sağlar Anterior singulat dikkati, ödül temelli öğrenmeyi ve otonomik uyarılmayı sağlar

12 TSSB gelişmiş beyin

13 SANTRAL AMİGDALA ÇEKİRDEĞİ STRIA TERMİNALİS’in BED ÇEKİRDEĞİ
Tehdit uyaranlarına tepkiler FRONTAL KORTEKS . Uyaranların yorumu, tehdit algısı . Açık bellek, öğrenme . Koşullanmış korku ve duygusal belleğin söndürülmesi BASOLATERAL AMİGDALA Koşullanma SANTRAL AMİGDALA ÇEKİRDEĞİ . Otonomik belirtiler . Duygusal bellek STRIA TERMİNALİS’in BED ÇEKİRDEĞİ Kaçınma davranışı Lowry (2002)

14 Bellek Sözel, öyküsel Görsel, imgesel Duyusal, bedensel
Duygusal, hissel Kişiler arası, davranışsal bileşenler içerir Travmatik anılar normal, günlük olaylardan farklı bir şekilde kodlanır ve hatırlanır

15 Uzun süreli bellek Squire 1992 DECLARATIVE (EXPLICIT) NONDECLARATIVE
(IMPLICIT) PROCEDURAL (SKILLS & HABITS) PRIMING & PERCEPTUAL LEARNING SIMPLE CLASSICAL CONDITIONING NONASSOCIATIVE FEAR SOMATIC AMYGDALA CEREBELLUM STRIATUM NEOCORTEX REFLEX PATHWAYS EPISODIC (events) SEMANTIC (facts) Hippocampus/ Medial Temporal Lobe Squire 1992

16

17 Açık bellek Açık Bellek; epizodun bilinçli olarak hatırlanmasını gerektirir Epizodik Bellek; zaman ve mekanda gömülü kişisel olaylarla ilgili Sağ frontotemporal bölge Edinme ve hatırlama süreçlerinin farkında Hipokampo-entorinal kompleks ve talamus limbik çekirdekleri önemli ‘’geçen ağustos Antalya’daydım’’ ‘’dün akşam yemeğinde balık yedim’’

18 Açık bellek Semantik Bellek; Genel gerçeklerle ilişkili Bilinenler
Sol hemisfer fonksiyonu ‘’İspanya’nın başkenti Madrid’’ ‘’2x2x2=8’’ Factual =gerçeklere ilişkin

19 Örtük bellek Bilinçli hatırlamadan bağımsız
Kişi bilgi edinme sürecinin, böyle bir bilgiye sahip olduğunun farkında değildir DLPFK katılımı ile temel olarak serebellum ve bazal gangliyonlarda daha iyi veya daha hızlı yapılan işleri sağlar Algısal ve motor beceriler öğrenilir, kural ve seri işlemler edinilir Amigdala ile korku koşullaması gerçekleşir

20 Korku koşullanması KORTEKS MEDİYAL PREFRONTAL SİNGULAT İNSULA DUYUSAL, VİSERAL UYARI LATERAL AMİGDALANIN SANTRAL NÜKLEUSU BAZAL HİPOKAMPUS DUYUSAL TALAMUS Özgün çevresel özellikler (koşullu uyaran), travmatik yaşantı (koşulsuz uyaran) ile eşleşerek, benzeri çevresel uyaranlarla karşılaşıldığında anksiyete ve korku belirtileri ortaya çıkarır Kent ve Rausch 2004 OTONOMİK / PİTUİTER / ADRENAL AKTİVASYON

21 TSSB’nin ikili temsil kuramı
Bu kurama göre travma anıları iki farklı formatta depolanır Sözel olarak elde edilebilen (VAM) Sıradan otobiyografik bilgileri içerir Üst düzey bilişsel süreçleri gerektirir Durumsal olarak elde edilebilen (SAM) Duyusal bilgiyi depolar (genellikle görsel imajlar şeklinde) TSSB’de sözel bilgiler olmaksızın duyusal bilgiler kaydedilir Holmes, Brewin, & Hennesy (2004)

22 Duy(g)usal bellek

23 Travma sonrası stres bozukluğu = Bedende yaşayan travma
Travmatik bellek Duyusal Yoğun uyarılmayla bağlantılı Parçalanmış Sözel bellekten çok “beden belleği” Travma sonrası stres bozukluğu = Bedende yaşayan travma Lieberman 2005

24 Dengeli ve kendini düzenleyen bir otonom sinir sistemi
Beyinde uyaran kaydı Dengeli ve kendini düzenleyen bir otonom sinir sistemi Anterior Singulat Wernicke alanı Örtük bellek Duygular +İmgeler Öyküsel bellek Sağ Sol Broca Alanı

25 PFK ketlenir, uyaran duyusal olarak kodlanır
Travma tepkisi PFK ketlenir, uyaran duyusal olarak kodlanır Korteksin etkisi sınırlanır; bilinç değişikliği olur; örtük bellek travmayı kodlar Travma

26 Travma tepkisi Kaçınma + Uyarılma Travma Zihine dalma + Uyarılma

27 Travma Örtük bellek Öyküsel bellek

28 Biliş, duygu ve davranış arasındaki bütünlük bozulur
TSSB belirtileri Aşırı uyarılma-Amigdala etkinliği İntruzyon- PFK’in baskılanması Kaçınma Biliş, duygu ve davranış arasındaki bütünlük bozulur

29 Psikobiyolojik Model (Kolb et al., 1982; van der Kolk, 1984)
Otonom Sinir Sistemi düzenleme bozukluğu Sürekli uyanıklık-Hipervijilans Sürekliliği bozulmuş uyarılma- Travma ipuçlarına ya da dalıcı (intrusif) anılara tepki Davranışsal belirtiler Dikkat ve konsantrasyon sorunu Uyku bozukluğu İrkilme, uyaranlara duyarlılık artışı Uyaran arayışı, travmaya bağımlılık Merkezi Sinir Sistemi Bozukluğu Hipokampus ve amigdala arasında denge sorunu

30 Travmaya karşı tepkiler

31

32 Beden belleği Noradrenerjik sistemin harekete geçmesi, amigdalada LTP aracılığı ile duygusal anıların kodlanmasında artış, duyarlılaşma, korku koşullanması sağlar, travmanın sözel olmayan anılarını tüm bedene damgalar Böylece travmanın sensorimotor anıları örtük bellekte, sağ beyinde ve bedende algılar, duygular, duyumlar, bedensel tepkiler olarak depolanır

33 Bellek sorunları Travma kronikleştiğinde kortikosteroidlerin uzun süre salgılanması hipokampusu etkiler, deklaratif bellek sorunları ortaya çıkar Özellikle kayıp ve yenilgiyle sonuçlanan travmalar amnezi ve anımsama sorunlarına yol açar

34

35 Uyumsal bilgi işleme modeli
Bu modele göre nörolojik temelli içsel bir bilgi işleme sistemi bulunmaktadır Bu sistemin işlevi sıkıntı yaratıcı yaşam olaylarını bir öykü içine yerleştirerek daha fazla rahatsız etmesini önlemektir

36 Öyküleştirme Çözümlenmemiş olaylar, zihinde “eyleme vurma” ya da “işlemleme” süreçleri ile yeni bir bağlama oturtularak çözümlenmeye çalışılır Öyküsel bellek her bir anlatımda geçmiş üzerinde çeşitleme (improvizasyon) yapma olanağı sunar Travmatik bellek ise esnek değildir, geçmişin aynen tekrarlanmasını içerir

37 Öykü oluşturma modülü Uyumsal bilgi işleme modelinde de belirtildiği gibi beynimiz bir öykü üreticisidir, gerçekliğin sunduğu materyali anlamlandırmak ister Öykü oluşturma modülü hemen bütün beyin yapılarını içeren bir ağ sisteminden oluşur (varsayılan ağ-default network)

38 Öykü oluşturma modülü Bu modülü oluşturan sinir ağı, bebeklikte dünyayla kurulan ilk ilişkilerin izlenimlerinden oluşan bir şablon üzerine dış gerçekliğin sunduğu zaman, mekan gibi elemanlarla öyküyü geliştirir Öykünün ana temasını oluşturan “merkez imaj”ı kurgularken/seçerken duyguları temel alır Pace-Schott 2013

39 Travmada zihinselleştirmenin rolü
Zihinselleştirememe + KORKU, terorize olma, çaresizlik hissetme, aşırı endişelenme, kontrol kaybı + YALNIZ, yenilmiş, ihmal edilmiş, sevilmeyen, anlam ve konfor ihtiyaçları karşılanmamış

40 TSSB’nin mnemonik modeli
Bu modele göre patojenik olaydan çok patojenik belleğin varlığı sözkonusudur Çocukluktan itibaren birçok faktörün etkisiyle patojenik olarak yapılanan bu bellek, travmatik olayın algılanmasında, anlamlandırılmasında sorun oluşturur Anksiyete tehditte dikkat öncesi süreçleri harekete geçirerek örtük belleği güçlendirir

41 Rubin, Berntsen, Johansen 2008

42 Travma belleği Geçmiş olumsuz yaşantılar, güvensiz bağlanma, zihinselleştirmenin yeterince gelişmemesi kişinin yeni yaşam olayını olumsuz algılamasını sağlar Geçmiş travmalarla oluşmuş koşullanmalar, yeni ve farklı bir öykü oluşturulmasına izin vermez

43 İşlem belleği Otomatik davranış TEHDİT Zihinselleştirme Seçim Travma belleğinde parçalanmış halde bulunan malzeme, prefrontal korteksin yeterince işlev görememesi nedeniyle anlamlı bir öyküye dönüştürülemez

44 Bilinçlilik Travma belleği PFK Öyküsel (anlamsal) bellek
Epizodik bellek Limbik sistem ve beyin sapında depolanır “Yeniden yaşama” Öyküsel bellekten ayrışır Disosiasyon belirtileri oluşturur Travma belleği

45 Travmatik bellek Bellek
Rahatsızlık vermeyen imge, olumlu düşünce, rahatsız edici fiziksel duyumlar olmaksızın duruma uygun duygulanım AÇIK BELLEKTE İŞLEVSEL FORMDA (Sol hemisfer) ANIMSAMA Zaman duygusu DURUMA ÖZEL FORMDA ÖRTÜK BELLEKTE (Sağ hemisfer)) Sıkıntı verici imgeler, düşünceler, duygular, fiziksel duyumlar (parçalanmış şekilde) YAŞANTILAMA Zamansız

46 TRAVMATİK BELLEK Esnek olmayan Bağlamı olmayan Parçalanmış, ayrışmış Otistik OSS uyarılması Duyusal/motor, sözel olmayan Travma içeren gelişimsel bir bağlam Bedensel gösterim Bilinçli farkındalık dışında gerilemiş bir yeniden yaşama ÖYKÜSEL BELLEK Esnek Bağlamsal Bütünleşmiş İlişkisel Minimal uyarılma Sembolik/sözel Bir ilişki içinde öykü anlatmak Kendilik duygusu ve ilişki becerisi temelli

47 Bütünleşme ırmağı Daniel Siegel

48 Kaos Dalıcı düşünceler Anılar Varsanılar Endişeler Saplantılar
Dürtüsel davranışlar ve düşünceler Farklılaşma Bağlantısızlaşma

49 Rijidite Dışarıya kapanma Bedenle bağlantıyı yitirme Motivasyon kaybı
Çökkünlük Obsesif tarzda tekrarlayıcı düşünceler Uyum sağlama güçlüğü Tam bir bağlanma Farklılaşmama Green S 2010

50 Bütünleşme için Bilinçlilik Bilateral Dikey Öyküsel Durumsal
Kişilerarası Zamansal bütünleşme

51 Bütünleştirme Locus Coeruleus HIPPOCAMPUS External stimuli AMYGDALA
Cognitive Map/Categories Working Memory External stimuli AMYGDALA Alarm THALAMUS Novelty & Threat Detection Locus Coeruleus Memory Encoding Activation Prefrontal Cortex (Orbito/Dorsolateral) Integration/Decisions Narrative Memory Limbic Cortex (Anterior Cingulate) Awareness of Body, Self, Others Self-Calming/Reguulation

52 İlaç Tedavisi (B blokür/BZP/SSRI)
Bellek onarımı PFC-L (düşüece) PFC-M (söndürme) Dinamik Psikoterapi Bilişsel Davranışçı Terapi (Uzamış maruziyet) AMİGDALA İlaç Tedavisi (B blokür/BZP/SSRI) EMDR LeDoux, J. (2002). Synaptic self: How our brains become who we are. New York: Penguin Books.