Okul Öncesi Çocuklarda Özgüven Eksikliği ve Kaygı Problemleri

... konulu sunumlar: "Okul Öncesi Çocuklarda Özgüven Eksikliği ve Kaygı Problemleri"— Sunum transkripti:

1 Okul Öncesi Çocuklarda Özgüven Eksikliği ve Kaygı Problemleri
Yeldeğirmeni Çocukevi Çocuk – Aile Gelişim Semineri Uzm. Psk. Cansu Paksoy

2 Sunum Planı Çocukta Özgüven Duygusunun Gelişimi
Özgüven Nedir? Özgüvenin Zayıf Olduğunu Gösteren İşaretler Okul Öncesi Dönemde Çocukların Özgüven Gelişimini Etkileyen Farklı Anne-Baba tutumları Çocuğun Özgüveni Nasıl Desteklenmeli? Çocuklarda Kaygı Problemleri ve Korkular Aşırı Kaygı ve Korkuları Çözümlemede Ebeveynlere Düşen Görevler

3 Çocukta Özgüven Duygusunun Gelİşİmİ – Özgüven Nedİr?
Bireyin kendi yeteneklerini, duygularını tanıması, kendini sevmesi ve kendine güvenmesi. Yeni şeyler denemek, sağlıklı riskler almak ve problem çözmek Çocuğun kendisi hakkında olumlu hisleri olması Sevildiğini ve ona değer veren bir aileye, topluluğa (ör., kreş) üye olduğunu bilme Yetenekli olduğu konulara yönlendirilme ve başarısı görece az olduğu konuların kabul edildiğini bilme Kendi özelliklerinin farkında olma, gerçekçi beklentiler kurma ve ezici bir üstünlük yerine kendine has beklenti oluşturma Övgüden hoşlanma. Övülmeyi ve ilgi görmeyi sevme. Özgüven psikolojik olarak var olabilmenin esasını oluşturur. Benlik bilinci insanı hayvanlardan ayıran en önemli özelliklerden biridir: Diğer bir deyişle, kişi kim olduğunu tanımlama ve söz konusu kimliği beğenip beğenmediğine karar verme yeteneğine sahiptir. Özgüven sorunu, insanın bu yargılama yeteneğini kapsar

4 Çocukta Özgüven Duygusunun Gelİşİmİ – Özgüven Nedİr?
DIŞ ÖZGÜVEN Kendini sevme İletişim Becerileri Kendini tanıma Kendini İyi İfade Edebilme Kendine Açık Hedefler Koyma Kendini Ortaya Koyabilme Olumlu düşünme Duygularını Kontrol Edebilme Araştırmalar iç özgüven ve dış özgüven olmak üzere iki değişik özgüven olduğunu söyler. İç özgüven, kendimizden memnun ve kendimizle barışık olduğumuza dair inancımız ve bu konuda hissettiklerimiz dış özgüven ise, dışarıya kendimizden emin olduğumuz şeklinde verdiğimiz görüntü ve davranışlardır. İç özgüveni ve dış özgüveni sağlam olan kişiler, yukarıdaki tabloda gösterilen özellikleri geliştirmişlerdir Özgüven her bireyde farklı gelişir. Bazılarında iç özgüven daha çok gelişirken, bazılarında dış özgüven fazla gelişir. Örneğin, çocuğun çaba ve başarıları taktir edilirken fiziksel görünümü sürekli eleştirilirse, özgüvenin bir yönü gelişir, bir yönü gelişmez.

5 Çocukta Özgüven Duygusunun Gelİşİmİ – Özgüven Nedİr?
«Sevilebilir Olma Duygusu» Utangaç, çekingen, aşırı sessiz, dikkat çekmemeye çalışan. «Yeterli Olma Duygusu» Mücadeleye girmekten korkan, buna karşı koyan, başarısız olmaktan korkan, her hata yaptığında keyfi kaçan Okula giden çocuğunuz, utangaç, çekingen, aşırı sessiz, dikkat çekmemeye çalışan biri mi; yoksa insana yapışan, saldırgan ve zorba bir çocuk mu? Bu göstergelerin tümü, çocuğun sevilebilir olduğundan kuşku duyduğunu göstermektedir. Çocuğunuz yeni bir mücadeleye girmekten ürküyor ve buna karşı mı koyuyor? Başarısız olmaktan mı korkuyor? Hata yaptığı zaman hemen keyfi mi kaçıyor? Bu göstergeler çocuğun yeterliliğinden kuşku duyduğunun ifadesidir

6 Şimdi özgüvenin gelişiminden bahsedeceğiz
Şimdi özgüvenin gelişiminden bahsedeceğiz. Erikson psikolojide yaygın olarak referans alınan sosyal gelişim kuramında çocuğu yaşamın ilk yıllarında temel güven kazanımından bahseder. Temel güven çocuğu yeme, tuvalet, uyku ve ilgi ihtiyaçlarının yeterli düzeyde kazanması ile oluşur. Bu dönemde çocuğun ihtiyaçları karşılanırsa temel güven, karşılanmazsa güvensizlik oluşur. Diğer gelişim dönemlerinde çocuğun bağımsızlığı, keşif ihtiyacı, başarı duygusu ve kimlik kazanma çabası desteklenirse çocuğun özgüveni uygun şekilde gelişir.

7 Çocukta Özgüven Duygusunun Gelİşİmİ – Özgüven Nasıl Gelişir?
Doğumla birlikte ihtiyaçların yeterli bir şekilde tamamlanmasıyla gelişmeye başlar Erken yaşlarda kesinlik kazanır 9-10 yaşına kadar hızla gelişmeye devam eder Hayat boyu değişebilen ve gelişen bir olgudur Çocuğun ilk sosyal çevresi ailesidir. İyi-kötü, doğru-yanlış gibi kavramlar aileden öğrenilir Kendisinin de sevilecek ya da sevilmeye değer olmayan bir varlık olduğu kanısına anne-babanın ona olan yaklaşımından hareketle varır Güven, sevme, bağımsızlık, bir gruba ait olma, sorumluluk, iş başarma, belirsizlikten korunma, kuralları öğrenme, saygıyı, hak ve ödevleri öğrenme ve mülkiyet hissini deneyimleme İlk yıllarda ailenin çocuğa verdiği mesajlar çok önemliyken sonraki yıllarda öğretmen, arkadaşlar, okul başarısı, bulunulan topluluğun özellikleri, sosyoekonomik konum gibi faktörlerden etkilenir. Çocukta özgüven doğumla gelişmeye başlar, erken yaşlarda da kesinlik kazanır ve 9-10 yaşına kadar gelişmeye devam eder. Özgüven hayat boyu gelişmeyle devam eden bir olgudur. Çocuklar ergenlikle beraber özgüvenlerini değerlendirmeye ve şekillendirmeye başlar. İlk yıllarda ailenin çocuğa verdiği mesajlar doğrultusunda gelişen özgüven, çocuğun okula başlamasıyla ailenin yanı sıra öğretmen ve arkadaşları gibi diğer kaynaklardan beslenir.

8 Çocukta Özgüven Eksikliği Neden Olur?
Anne-baba tutumları Doğumdan önceden itibaren zihinde oluşan hayali çocuk kavramı Çocuk yetiştirmede yetersizlik ve güvensizlik hissi Çocukların sayı, cinsiyet ve kişilik özelliklerinden memnun olmama Kendi çocukluk deneyimleri Beklentilerin yüksek olması Çocukların hayatı zorlaştırdığına dair konuşmalar «Araba alacaktık ama maalesef çocukların masraflarından imkan bulamadık» «Ali’den fırsat bulamadım ki geleyim» Anne baba arasındaki sık olan çatışmalar: Sık çatışma yaşanan ilişki özgüven eksikliğini simgeler. Ebeveyndeki değersizlik hissi çocuğa yansır. Başka çocuklarla kıyaslamak: öteki olursam sevilirim. Bu şekilde sevilmiyorum. Çocuk öteki gibi olamazsa sevilmeye değer olmadığını düşünebilir.

9 Çocukta Özgüven Eksikliği Neden Olur?
Anne-baba arasında sık çatışmalar Başka çocuklarla kıyaslamak «Öteki olursam sevilebilirim, ama eğer olamazsam sevilmeye değer değilim» Anne-baba özgüveni Toplumun kültürel değerleri İtiraz ve mücadelenin desteklenmemesi Sevgiyi kazanmak/kaybetmek ile sonuçlanan beklentiler Fiziksel şiddet ve aşağılayıcı sözler Olumsuz akran ilişkileri ve okula olan aidiyet duygusunun gelişmemesi Başka çocuklarla kıyaslamak: Her çocuğun kendine has özellikleri, iyi ve kötü olduğu yönler vardır. Çocuğun zayıf yönünü başka bir çocuğun güçlü yönü ile kıyaslamak yerine, çocuğun güçlü yönlerini vurgulamak daha doğrudur.

10 Özgüvenin Zayıf Olduğunu Gösteren İşaretler
Aşırı Kontrol Göstergeleri Kontrolsüzlük Göstergeleri Utangaç ve içine kapanık Saldırgan Olağan dışı sessiz Düzenli aralıklarla sinir krizi geçiren Yeni aktivitelere girmekte isteksiz Zorba Annesine, babasına veya her ikisine yapışan Kendisinden bir şey istendiği zaman işbirliği yapmayan Başka çocuklarla kaynaşmakta sıkıntı çeken Sık sık güven tazelemek ve yardım almak isteyen Yeni durumlarla karşılaştığında ürkek ve çekingen davranan Sürekli sevilip sevilmediğini, istenip istenmediğini soran Davranışlarının olumlu bir biçimde düzeltilmesinden bile hemen incinen Anne babasının hoş görmeyeceğini bile bile derslerini ihmal eden Davranışlarının olumsuz bir biçimde düzeltilmesinden aşırı rahatsız olan Kendi hataları için başkalarını suçlayan Kendini aşağı görme alışkanlığı edinmiş Kendisine ve başkalarına ait eşyaları hor kullanan Hayale dalma eğiliminde Evdeki ve okuldaki görevlerini yerine getirirken dikkatsiz ve özensiz davranan Yanlış yapmaktan ve başarısızlıktan ödü kopan Daima insanları memnun etme çabası içinde olan

11 Okul Öncesi Dönemde Çocukların Özgüven Gelişimini Etkileyen Farklı Anne-Baba Tutumları
Anne-babanın çocuğa gösterdiği sevginin niteliği ve disiplin yöntemlerine göre 4 temel anne-baba tutumu vardır. 1-) Baskıcı-Otoriter Tutum: Çocukla tartışmadan, kararlar konusunda fikirleri alınmadan ya da açıklama yapılmadan kuralların çok sıkı bir şekilde uygulanması «Bunu sadece ben söylediğim için öyle yapacaksın, o kadar.» «Ben anneyim, sen de çocuksun» Kısıtlayıcı ve cezalandırıcı tutum Mutlak itaat beklentisi Çocuklar ile ilişkilerinde mesafeli olma, olayları çocuğun değil kendi penceresinden değerlendirme Çocuklar hakkında alınacak kararlarda çocuğa pek fazla söz hakkı vermeme Özgüven eksikliği Kişinin duygu ve düşünceleri otoritenin onayını aldığı sürece değerlidir; otoritenin beğenmediğini algılama, duygu ve düşünceler değersizdir. Çocuğun aktiviteleri sürekli olarak denetim altında olduğundan çocuğun kendine saygısı az, yanlış yapmaktan aşırı korkan, içe kapanık bir kişilik geliştirme olasılığı vardır.

12 Okul Öncesi Dönemde Çocukların Özgüven Gelişimini Etkileyen Farklı Anne-Baba Tutumları
2-) Gevşek Tutum İhmalkar Tutum: Anne babanın sosyal yaşamı çocuklarından daha önemlidir (sosyal yönü zayıf, benlik kontrolü düşük, bağımsızlık problemi yaşayan çocuklar) Aşırı hoşgörülü tutum: Çocuklara sınır koyamayan, fazlasıyla özgürlük tanıyan, itiraz karşısında hemen boyun eğen (Kendi davranışlarını kontrol etmeyi öğrenemeyen ve her istediği yerine gelen çocuk, engellendiğinde saldırgan davranışlar gösterir) Özgüven eksikliği İhmalkâr ebeveyn çocuğun yaşamıyla ilgili değildir. Bu ana babalar için kendi sosyal yaşamları, çocuklarından daha önemlidir. Böyle bir ortamda sosyal yönü zayıf, özellikle benlik kontrolü düşük, bağımsızlığı kolayca elde edemeyen çocuklar yetişir. Bu çocuklar, ana babalarının kendileriyle ilgilenmesine büyük gereksinim duyarlar. İlgisiz kayıtsız aile, saldırganlığı körükler, çocuğun çevresindeki kişi ve eşyaya zarar vermesine neden olabilir.

13 Okul Öncesi Dönemde Çocukların Özgüven Gelişimini Etkileyen Farklı Anne-Baba Tutumları
3-) Dengesiz- Kararsız Tutum: Anne-baba arası görüş ayrılıkları Disiplinde tutarsız davranışlar Özgüven eksikliği 4-) Aşırı Koruyucu Tutum Çocuğu mercek altına alıp hareketlerini başına gelebilecek zararlardan dolayı korumak için engellemek, ayrı yatağı olmasına karşın çocukla birlikte uyumak, sorumluluk vermekten kaçınmak vb. Çocuğun özerk birey olması engellenir Disiplin vardır ama ne zaman ve nerede uygulanacağı belli değildir. Bu nedenle çocuk davranışlarının sonunda neler olacağını bilemez. Bu tutum içinde olan anne babalar 48 çocuğun bir gün önce görmezden geldikleri bir davranışını ertesi gün azarlar ya da cezalandırırlar, Anne babasının değişik davranış kalıplarına sahip olması, çocukların da bilerek ya da bilmeyerek bu kalıpları benimsemelerine yol açmaktadır. Bu tarz içinde yetişen çocukların kendilerine güvenleri yoktur. Karasız çekingen olabilecekleri gibi başkaldıran, asi davranışlar da sergileyebilirler AŞIRI KORUYUCU TUTUM *Çocuğunuzun tabağındaki her şeyi yemesi konusunda ısrarcısınız. *Çocuğunuzun hareketlerini başına gelebilecek fiziksel zararlardan korumak için engelliyorsunuz. *Gecede dört-beş kez okul öncesi çağındaki çocuğunun üstünü örtmek için kalkıyorsunuz. *Ayrı bir yatağı olmasına karşın, çocuğunuzun sizin yatağınızda sizinle birlikte uyumasına izin veriyorsunuz. *Okul öncesi ya da ilkokul çağındaki çocuğunuzun yanınızdan ayrılmasına hiç izin vermiyorsunuz. *Çocuğunuza başkası tarafından bakılmasına izin vermiyorsunuz. *Çocuğunuza hiçbir ev işi sorumluluğu vermiyorsunuz. *Düzenli olarak çocuğunuzun ev ödevini yapıyorsunuz. *Çocuğunuzun sizin seçtiğiniz dışındaki arkadaşlarıyla dışarı çıkmasına izin vermiyorsunuz. r. Çünkü anne kendini çocuğunun hayatında çok fazla var etmektedir. Çocuğun özerk düşünme, gelişme, hata yapma, hatalarından öğrenme, sorumluluk alma gibi geliştirici birebir yaşam fırsatlarına engel olmaktadır.

14 Okul Öncesi Dönemde Çocukların Özgüven Gelişimini Etkileyen Farklı Anne-Baba Tutumları
5-)İlgisiz-Kayıtsız Tutum Çocuğu yalnız bırakma, görmezlikten gelme, temel ihtiyaçlarını aksatma Anne-baba çocuk arasında iletişim kopukluğu Çocuk başkalarının gözünde başarısız olduğunu düşünebilir Yardım ve sevgi duygusundan uzak Özgüven eksikliği

15 Okul Öncesi Dönemde Çocukların Özgüven Gelişimini Etkileyen Farklı Anne-Baba Tutumları
6-) Demokratik Tutum Anne-baba çocuğu destekler ve gerekli sınırları koyar Ebeveyn ve çocuk arasında sözel iletişim kanalları açık Çocuğuyla birebir ilişki içindeyken ona karşı ilgilidir ve ona aktif dinleme uygular. Yetkili ana baba tavrı, düzen sağlayıcı denetimi ve sevgiyle birlikte özerkliği de içermesiyle, iki tezat yaklaşım olan denetim ve sevgiyi bir arada barındırmaktadır Kesin sınırlamalar yerine çocuğa söz hakkı verilen alternatif fikirler konuşulabilir Demokratik aileler, hoş görülü, güven verici ve destekleyici bir tutum içinde, çocuğun da kabul edeceği mantıklı bir denetime başvururlar. Çocuğun kendi sorunlarını bağımsız çözmesi desteklenir Çocuğa kendini ifade edebilmesi için yeterli alan tanınır Çocuk kendine değer verildiğini gördüğünde benlik saygısı gelişir İstek ve görüşlerini açık ve anlaşılır bir şekilde dile getiren ebeveyn, çocukla sıcak bir iletişim içindedir. Çocuğuyla birebir ilişki içindeyken ona karşı ilgilidir ve ona aktif dinleme uygular. Böyle bir ana baba yaklaşımı, çocuğa başarılı bir sosyal gelişim için gerekli olan ortamı hazırlamış olur. Yetkili ana baba tavrı, düzen sağlayıcı denetimi ve sevgiyle birlikte özerkliği de içermesiyle, iki tezat yaklaşım olan denetim ve sevgiyi bir arada barındırmaktadır

16 Çocuğun Özgüveni Nasıl Desteklenmeli?
*Çocukların kendilerini ifade etmelerine yardımcı olmak, onları yüreklendirmek *Sevilip önemsendiklerini her fırsatta hissettirmek (ör., Olumsuz bir davranışından sonra da onun duygu ve düşüncelerini dinlemek) *Gerektiğinde yapıcı olmak kaydı ile eleştirebilmek *Çocuğa ihtiyacı olan desteği vermek ancak özerkliğine de fırsat vermek *Görüş alanını genişletmelerine yardımcı olmak *Bağımsızlaşmalarına yardımcı olmak (Tek başına oyun oynaması, öz bakımını kendi yapması için desteklemek) *Olumlu düşünceler aşılamak (Anne babanın kendi başarısızlıkları sonucunda da mümkünse mücadeleye devam etmesi) *Sorunlarını çözme yollarını öğretmek. Alternatif çözümleri hiç düşünmemiş olabilir. *Duygularını kontrol etmelerine yardımcı olmak. *Kendi başlarına karar verebilmelerine yardımcı olmak. *Yeni şeyler öğrenmesi ve yeni hedefleri başarması için destek vermek. *Onu ulaştığı hedef/sonuçtan ziyade o hedefe ulaşma yolunda verdiği mücadele için taktir etmek «Aferin! Bu puzzle’ı tamamladın» yerine «Aferin! Bu puzzle’ın parçalarını doğru yerlere yerleştirmek için pek çok boşluğu denedin ve bitirmek için uğraştın. Sonunda da bunu tamamladın.»

17 Çocuğun Özgüveni Nasıl Desteklenmeli?
Çocuğu eleştirirken olay/zaman/durum/mekana özel ifadeler kullanmak, genellemelerden kaçınmak Bardak kıran bir çocuğa «Sen çok dikkatsiz bir çocuksun» yerine «Küçük masanın üzerindeki bardaklar konusunda daha dikkatli olmalısın» İlişkilerin kalitesi, ait olma duygusu ve kişiler arası bağlantılar çok önemli Onu umursayan/seven kişilerle daha sık vakit geçirmesi Arkadaşlar ve okuldaki diğer kişilerle bağlantıları güçlendirmek Aileye ve yaşadığı topluma duyduğu aidiyet duygusunun pekişmesi (aile fotoğraflarının sık sık gözden geçirilmesi festival veya kültürel aktivitelere katılması) Ev işlerinin hep birlikte yapılması için çocuğa da yapabileceği sorumluluklar vermek Aile üyelerinin evi güzelleştirmek için yapabileceği aktiviteler (Yaşadığı yere ve ailesine aidiyet hissi geliştirmek) ör., birlikte salona ahşap masa kurmak Eve sevdiği arkadaşlarının gelmesini desteklemek ve o arkadaşlarla ebeveynlerin de vakit geçirmesi Çocuğun hassasiyeti göz önünde bulundurulmalı ve diğer çocuklara göre özgüven eksikliği olan çocukların iyi oldukları alanda daha sık desteğe, kötü oldukları alanlar içinse daha çok kabul görmeye ihtiyaç duydukları unutulmamalıdır. Tutarlı ve koşulsuz bir destek sağlamak. Çocuk başarılı olduğu X konusundaki her başarısında taktir edilmeli. Başarısız olduğu alan içinse ailesinden kabul ve sevgi gördüğünden emin olmalıdır. Böylelikle başarısızlığının karşılığını sevilmemek olarak görmez, yalnızca bir konuda geri olması olarak görür.

18 Çocuklarda Kaygı Problemleri ve Korkular
Genellikle aşırı kontrolcü ve baskıcı otoriter tutumu benimseyen aileler Kaygı ve korkunun koruyucu işlevi vardır (Çocuğu temkinli davranmaya ve kendini korumaya yöneltir) ANCAK, çocuğun gelişim dönemine uygun olmayan kaygıları varsa, kaygıları şiddetliyse ve beklenenden uzun sürüyorsa, günlük yaşamını, hayat kalitesini, gelişimini olumsuz yönde etkiliyorsa bir problem olduğunu düşündürür ve uzman yardımı almayı gerektirir.

19 Çocuklarda Kaygı Problemleri ve Korkular
Kaygının Nedenleri: Yaş: 0-6 ay: Gürültülü şeyler, ortamlar. 7-12 ay: Yabancılar, ani hareketler, büyük ve hayali objeler. 1 yaş: Ayrılık, tuvalet, yabancılar. 2 yaş: Ayrılık, karanlık, hayvanlar, gürültü, büyük nesneler, ev değişikliği. 3-4 yaş: Ayrılık, karanlık, hayvanlar, gece sesleri. 5 yaş: Ayrılık, hayvanlar, “kötü insanlar”, vücuduna gelecek zararlar. 6 yaş: Ayrılık, şimşek ya da gök gürültüsü, hayali varlıklar, yalnız uyuma ve yalnız kalma, fiziksel yaralanma korkusu.

20 Çocuklarda Kaygı Problemleri ve Korkular
Anne-baba tutumları Baskıcı otoriter ve Aşırı Korumacı tutumlar Kaygılı anne-baba Koşullu sevgi ortamı Çocuğun mizaç olarak yatkınlığı Travmatik olaylar (Doğal afetler, cinsel istismar, şiddet, aile bireylerinden birinin kaybı, anne-baba ayrılığı vb.) Çocuğun alt ıslattığı veya cinsel bölgesini keşfettiği zaman verilen aşırı tepkiler Genetik faktörler

21 Kaygı ve Korku Düzeyinde Artışın Belirtileri
Uyku, beslenme, tuvalet alışkanlıklarının bozulması Okula gitmek istememe Hırçın, sinirli olma Aşırı endişeli, huzursuz olma hali Durum ve etkinliklerden kaçınma Anne- babaya bağımlılık Gelişim düzeyinin gerisinde gözlenen davranışlar Tırnak yeme (Elin sık sık ağızda olması) Takıntılar Sosyalliğin azalması Dikkat sorunları Bunlara ek olarak ellerin aşırı terlemesi, kalp atışlarının hızlanması, baş ağrısı, karın ağrısı, mide bulantısı, kusma vb. gibi fiziksel belirtiler de görülebilir.

22 Aşırı Kaygı ve Korkuları Çözümlemede Ebeveynlere Düşen Görevler
Çocuğun sosyal ve duygusal yönden ihtiyaçlarının karşılanması Endişe ve korkularının iyi dinlenip anlaşılması Endişe ve korkularının anlaşılması ve önemsenmesi «Ne var bunda korkacak?» Hoşgörülü ve tutarlı anne baba davranışı Sevgi ve güven duygusunun aşılanması Çocuğun geçiş dönemlerini sağlıklı atlatmasına yardımcı olunması. Çocuğun zihninin değişime hazırlanması. Kardeşinin olması, taşınma, okul değiştirme, tedavi başlangıcı vb. Başarılı olduğu durumlarda taktir edilmesi, başarısız olduğu durumlarda ise teşvik edilmesi

23 Aşırı Kaygı ve Korkuları Çözümlemede Ebeveynlere Düşen Görevler
Kaygı ve korkusunun temellerini anlamak için okulda ve evde iyi gözlem yapmak Kaygılı davranıştan önce ne oldu? (Kaygıyı ne tetikliyor?) Sözel bir şekilde kendini açıklamak istemeyen çocuğa resim veya oyun aracılığı ile alternatifler sunmak Korkularını paylaştığında duygusunu kabul etmek Köpeğin havladığını görünce çok korkmuş olmalısın. Hepimizin böyle korkuları olabilir. Çocuk için yaşına ve becerisine uygun beklentiler beslemek Tehditten kaçınmak «Beni dinlemezsen doktor sana iğne yapacak» Korktuğu durumdan kaçmasını desteklemeyin ancak o kaygılı anında onu zorlamayın. Korku ve kaygıları ile kademeli olarak yüzleşmesine yardımcı olun. Korku ve kaygı anında kendi kendini telkin etme ve gevşeme becerileri öğretin «Başarabilirim»

24 Dinlediğiniz için Teşekkürler!