Anlatmacı: Adnan Hadzimusiç

... konulu sunumlar: "Anlatmacı: Adnan Hadzimusiç"— Sunum transkripti:

1 Anlatmacı: Adnan Hadzimusiç
SINAİİ VE FİKRİ HAKLAR HUKUKU VI Anlatmacı: Adnan Hadzimusiç Ekim 2017

2 Fikir Ve Sanat Eserleri Sahiplerinin Hakları

3 MEVZUAT Fikir ve sanat eserleri sahiplerinin hakları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (“5846 Sayılı Kanun”) düzenlenmiştir. Bu Kanunun amacı ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri üzerindeki manevi ve mali hakları belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma şartlarını düzenlemek, öngörülen esas ve usullere aykırı yararlanma halinde yaptırımları tespit etmektir. Bu hakka telif hakkı da deniliyor.

4 TELİF HAKLARIN TARİHİ GELİŞİMI
GENEL OLARAK Fikri haklara ilişkin ilk düzenlemeler, matbaanın icadıyla başlamaktadır. Bu nedenle, matbaanın icadı, fikri hakların gelişimi açısından bir dönüm noktası olarak kabul edilmektedir.Matbaanın icadıyla birlikte, eserler, sayısız olarak çoğaltılmaya başlamış, bu yolla kazanç elde eden müteşebbis bir sınıf doğmuş ve bunun sonucu olarak da fikri haklar alanında hukuki koruma ihtiyacı doğmuştur. Fikri haklar alanındaki ilk düzenlemeler, idari otoritelerin emirleri ile verilen basım imtiyazları şeklinde ortaya çıkmış ancak imtiyazlar giderek yayınevi mülkiyeti denilen ve eser sahibinin hakkını bertaraf eden bir aşamaya ulaşmıştır. Eser sahiplerini koruyan ilk kanun, İngiliz Parlamentosu tarafından 1709’da kabul edilen “Kraliçe Anne Kanunu” (The Statute of Anne) adını taşıyan kanundur.

5 Türkiye’de Telif Haklarının Tarihsel Gelişimi Gerçek anlamda ilk fikir ve sanat eserleri kanunu olan “Hakkı Telif Kanunu” 8 Mayıs 1910 tarihinde çıkarılmıştır. Hakkı Telif Kanunu ise Milli Eğitim Bakanlığı’nın talebi ve İstanbul Hukuk Fakültesi’nin de talimatı üzerine, Prof.Hırsch tarafından hazırlanan 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun yürürlük tarihi olan 1 Ocak 1952 tarihine kadar yürürlükte kalarak, Türk kültür ve sanat yaşamını belirleyecek olan bir kanun olarak yürürlüğe konulmuş ve Kanunun 14 üncü maddesi ile çeviri bütünüyle serbest bırakılmıştır sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ise Profesör Ernst Hirsch tarafından hazırlanmış ve 1952 yılında yürürlüğe girmiştir. 1952’de yürürlüğe giren 5846 sayılı kanun ise 1983, 1995, 2001, 2004 ve 2007 ve 2008 yıllarında değişikliğe uğramıştır

6 ESER TANIM Fikir ve sanat eseri, eser sahibinin hususiyetini taşıyan, ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar ve sinema eserleri türlerinden biri içine giren ve fikri çabayı içeren her nevi fikir ve sanat ürünüdür Sayılı Kanun’da eser türleri açısından sınırlı sayı ilkesi işler. Böylece, meydana getirilen ürünün 5846 Sayılı Kanun’da belirtilen eser türlerinden birine dâhil olması gerekir. Bununla birlikte, fikri çaba sonucu oluşan ürünlerin 5846 Sayılı Kanun’da sayılan eser türlerinden birine dâhil edilip edilemeyeceği doktrinde tartışmalı olan bir takım ürünler de vardır. TV yarışma programları veya geliştirilen bir yöntem buna örnek gösterilebilir.

7 FİKİR VE SANAT ESERLERİN ÇEŞİTLERİ
I – İlim ve edebiyat eserleri: Madde 2 – İlim ve edebiyat eserleri şunlardır: 1. Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları, 2. Her nevi rakıslar, yazılı koreografi eserleri, Pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri 3. Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, herçeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri. Arayüzüne temel oluşturan düşünce ve ilkeleri de içine almak üzere, bir bilgisayar programının herhangi bir ögesine temel oluşturan düşünce ve ilkeler eser sayılmazlar.

8 II – Musiki eserleri: Madde 3 – Musiki eserleri, her nevi sözlü ve sözsüz bestelerdir.

9 III – Güzel sanat eserleri:
Madde 4 –Güzel sanat eserleri, estetik değere sahip olan; 1. Yağlı ve suluboya tablolar; her türlü resimler, desenler, pasteller, gravürler, güzel yazılar ve tezhipler, kazıma, oyma, kakma veya benzeri usullerle maden, taş, ağaç veya diğer maddelerle çizilen veya tespit edilen eserler, kaligrafi, serigrafi, 2. Heykeller, kabartmalar ve oymalar, 3. Mimarlık eserleri, 4. El işleri ve küçük sanat eserleri, minyatürler ve süsleme sanatı ürünleri ile tekstil, moda tasarımları, 5. Fotoğrafik eserler ve slaytlar, 6. Grafik eserler, 7. Karikatür eserleri, 8. Her türlü tiplemelerdir. Krokiler, resimler, maketler, tasarımlar ve benzeri eserlerin endüstriyel model ve resim olarak kullanılması, düşünce ve sanat eserleri olmak sıfatlarını etkilemez.

10 IV – Sinema eserleri: Madde 5 – Sinema eserleri, her nevi bedii, ilmi, öğretici veya teknik mahiyette olan veya günlük olayları tespit eden filmler veya sinema filmleri gibi, tespit edildiği materyale bakılmaksızın, elektronik veya mekanik veya benzeri araçlarla gösterilebilen, sesli veya sessiz, birbiriyle ilişkili hareketli görüntüler dizisidir.

11 İşlenmeler ve Derlemeler Madde 6 – Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilipte bu esere nispetle müstakil olmayan ve aşağıda başlıcaları yazılı fikir ve sanat mahsulleri işlenmedir: 1. Tercümeler; 2. Roman, hikaye, şiir ve tiyatro piyesi gibi eserlerden birinin bu sayılan nevilerden bir başkasına çevrilmesi; 3. Musiki, güzel sanatlar, ilim ve edebiyat eserlerinin filim haline sokulması veya filime alınmaya ve radyo ve televizyon ile yayıma müsait bir şekle sokulması; 4. Musiki aranjman ve tertipleri; 5. Güzel sanat eserlerinin bir şekilden diğer şekillere sokulması; 6. Bir eser sahibinin bütün veya aynı cinsten olan eserlerinin külliyat haline konulması; 7. Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde seçme ve toplama eserler tertibi; 8. Henüz yayımlanmamış olan bir eserin ilmi araştırma ve çalışma neticesinde yayımlanmaya elverişli hale getirilmesi (İlmi bir araştırma ve çalışma mahsulü olmayan alelade transkripsiyonlarla faksimileler bundan müstesnadır.); 9. Başkasına ait bir eserin izah veya şerhi yahut kısaltılması. 10. Bir bilgisayar programının uyarlanması, düzenlenmesi veya herhangi bir değişim yapılması; 11. Belli bir maksada göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan ve bir araç ile okunabilir veya diğer biçimdeki veri tabanları (Ancak, burada sağlanan koruma, veri tabanı içinde bulunan veri ve materyalin korunması için genişletilemez) İstifade edilen eserin sahibinin haklarına zarar getirmemek şartıyla oluşturulan ve işliyenin hususiyetini taşıyan işlenmeler, bu kanuna göre eser sayılır.

12 ESERİN ALENİ OLMA SAYILMASI
Alenileşmiş ve yayımlanmış eserler: Madde 7 – Hak sahibinin rızasıyla umuma arzedilen bir eser alenileşmiş sayılır. Bir eserin aslından çoğaltma ile elde edilen nüshaları hak sahibinin rızasıyla satışa çıkarılma veya dağıtılma yahut diğer bir şekilde ticaret mevkiine konulma suretiyle umuma arzedilirse o eser yayımlanmış sayılır sayılı Basın Kanununun 3 üncü maddesinin 2 nci fıkrası hükmü mahfuzdur.

13 ESER SAHİBİ TANIM 5846 Sayılı Kanun’da eser sahipliğine ilişkin olarak bir tanıma yer verilmiştir. Eser sahibi, eseri meydana getiren kişidir. Bir işlenmenin ve derlemenin sahibi, asıl eser sahibinin hakları saklı kalmak şartıyla onu işleyendir. Sinema eserlerinde; yönetmen, özgün müzik bestecisi, senaryo yazarı ve diyalog yazarı, eserin birlikte sahibidirler. Canlandırma tekniğiyle yapılmış sinema eserlerinde, animatör de eserin birlikte sahipleri arasındadır sayılı Kanun m. 18 uyarınca, mali hakları kullanma yetkisi yalnızca eser sahibinindir ve bir eserin yapımcısı veya yayımcısı ancak eser sahibi ile yapacağı sözleşmeye göre mali hakları kullanabilir. Ayrıca, eser sahipliği birden fazla kişiye de ait olabilir. Eğer birden fazla kimsenin birlikte vücuda getirdikleri eserin kısımlara ayrılması mümkünse, eseri vücuda getiren kişilerden her biri kendi kısmının sahibi sayılır. Ancak eğer birden fazla kimsenin iştirakiyle vücuda getirilen eser ayrılmaz bir bütün teşkil ediyorsa, eser sahibi onu vücuda getirenlerin birliğidir. Eser sahipliği birliğine adi ortaklık hakkındaki hükümler uygulanır, böylece eser üzerinde kanunen elbirliği mülkiyeti doğar.

14 Eser Sahipliğine Bağlanan Haklar
Eser sahibi, meydana getirdiği eserin hem bütününü hem de parçalarını kapsayan mali ve manevi haklara sahiptir. Manevi haklar Mali haklar

15 A) Manevi Haklar Manevi haklar 5846 Sayılı Kanun’un II inci bölümü, m. 14 ile 17 arasında sınırlı sayı ilkesi uyarınca belirtilmiştir. 1) Eser sahibinin eserini umuma arz etme hakkıdır. Eserin umuma arz edilip edilmeyeceğini, yayınlanma zamanını ve tarzını yalnızca eser sahibi tayin eder. Ancak, eserin halka arz edilmesi veya yayımlanma tarzı, sahibinin şeref ve itibarını zedeleyecek mahiyette ise eser sahibi başkasına yazılı izin vermiş olsa bile eserin gerek aslının gerek işlenmiş şeklinin umuma tanıtılması veya yayımlanmasını yasaklayabilir. 2) Eser sahibi olarak tanıtılma hakkıdır. Eseri, sahibinin adı veya takma ad ile yahut adsız olarak, umuma arz etme veya yayımlama hususunda karar verme yetkisi yalnızca eser sahibine aittir. Ancak bir eserin kimin tarafından vücuda getirildiği tartışmalı ise veya herhangi bir kimse eserin sahibi olduğunu iddia etmekte ise, gerçek sahibi, hakkının tespitini Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesinden isteyebilir. 3) Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veya eser sahibinin adında değişiklik yapılamaz. 4) Eser sahibinin zilyet ve malike karşı hakları vardır. Eserin tek ve özgün olması durumunda, eser sahibi kendisine ait tüm dönemleri kapsayan çalışma ve sergilerde kullanmak amacıyla koruma şartlarını yerine getirerek iade edilmek üzere eseri geri isteyebilir.

16 B) Mali Haklar Eser sahibinin eser üzerinde ekonomik hak ve yetkileri bulunur ve bunları münhasıran kullanır. Memur, hizmetli ve işçilerin işlerini görürken meydana getirdikleri eserler üzerindeki haklar, bunları çalıştıran ya da atama yapanlarca kullanılır. Tüzel kişilerin organları hakkında bu kural geçerlidir. Bir eserin yapımcısı ya da yayımcısı, ancak eserin sahibi ile yapacağı sözleşmeye göre mali hakları kullanabilir. Eser sahibinin faydalanabileceği mali haklar da 5846 Sayılı Kanun Bölüm III’de sınırlı olarak sıralanmıştır. 1) Eserden, eseri işlemek suretiyle faydalanma hakkı yalnızca eser sahibine aittir. 2) Eser sahipleri münhasıran eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkına sahiptir.

17 3) Eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı yalnızca eser sahibine aittir. Ayrıca, eser sahibinin izniyle yurt dışında çoğaltılmış nüshaların yurt içine getirilmesi ve bunlardan yayma yoluyla faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. 4) Bir eserden doğrudan doğruya ya da işaret, ses ve resim taşınmasına yarayan aletlerle genel mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle yararlanma hakkı da yalnızca eser sahibine aittir. Bununla birlikte, temsilin halka arz edilmek üzere bulunduğu yerden başka bir yere herhangi bir teknik araçla nakli de eser sahibine verilmiş bir haktır. 5) Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dâhil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı münhasıran eser sahibine aittir.

18 ESER SAHİBİNE TANINAN HAKLARIN SÜRESİ
Eser sahibine tanınan mali haklar süre ile sınırlıdır Sayılı Kanun m. 46 ile 47’de belirtilen eser üzerinde devletin yararlanma yetkisini kullanması ve kamuya mal etme halleri istisna tutulmak suretiyle, koruma süresinin sona ermesinden sonra herkes eser sahibine tanınan mali haklardan faydalanabilir. Mali hakların süresi Yasada öngörülen istisnai haller dışında koruma süresi gerçek kişi eser sahibinin yaşadığı sürece ve ölümünden itibaren 70 yıl devam eder. Eğer eser sahibi birden fazla ise, son vefattan 70 yıl geçmekle son bulur. İlk eser sahibi tüzelkişi ise, koruma süresi aleniyet tarihinden itibaren 70 yıldır. Manevi hakların süresi Eser sahibine tanınan manevi haklar ise süre ile sınırlı değildir. Böylece mali haklar açısından uygulama bulan eser sahibinin ölümünden sonra 70 yıl süren koruma süresi manevi haklara kıyasen uygulanmaz.

19 TELİF HAKLARIN KORUMA USULU
YETKİLİ KURUM T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı olan Telif Hakları Genel Müdürlüğü dur.

20 TELİF HAKLARIN TESCİL USULÜ
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eserler, eserin yaratıldığı andan başlayan doğal bir korumadan yararlanır. Eserin herhangi bir kuruma kayıt (tescil) ettirilmesine ya da onaylattırılmasına gerek yoktur. Bir eserin korunması için sahibinin özelliğini taşıması ve yasada sayılan eser türleri kapsamında olması gerekir. Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik’in 5 inci maddesi gereğince zorunlu kayıt tescile tabi sinema ve müzik eserleri ile bilgisayar oyunları dışındaki eser gruplarında, eser sahipleri isteğe bağlı kayıt tescil işlemi yaptırabilirler. Söz konusu işlem hak ihdas etmek amacı taşımaksızın, hak sahiplerinin haklarının ihlâl edilmemesi, hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması amacı taşımaktadır. İsteğe bağlı kayıt tescil işlemleri Telif Hakları Genel Müdürlüğümünce yürütülmekte olup elden veya posta yolu ile başvuru yapılması mümkündür. Bunun için öncelikle Genel Müdürlüğün sitesi üzerinden otomasyon sistemine girilerek istenilen bilgiler kayıt altına alınır. İşlem sonunda verilen başvuru numarası ve istenilen belgelerle birlikte Genel Müdürlüğüne başvurulur. İstenilen belgelerin eksiksiz olarak ibrazı halinde mali haklara ilişkin kullanma yetkilerini içeren belgelerin bir örneği mühürlenir ve aslı gibi kabul edilerek kayıt altına alınır. Başvuru sahibine de yapılan işleme ilişkin olarak kayıt- tescil belgesi düzenlenerek verilir.

21 TELİF HAKLARINI TESCİL SİSTEMLERİ
Telif haların tescili: Tescil Bandol sistemlere göre tescil edilir.

22 TESCIL SİSTEMİ (zorunlı ve isteğe bağlı)
A) Zorunlu Kayıt- Tescil Nedir? Sinema ve müzik eserlerinde filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren film yapımcıları ile seslerin ilk tespitini gerçekleştiren fonogram yapımcıları tarafından, - Hak ihdas etmek amacı taşımaksızın, - Sahip oldukları hakların ihlal edilmemesi, hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması, - Mali haklara ilişkin yararlanma yetkilerinin takip edilebilmesi amacıyla, Sinema ve müzik eserlerini içeren yapımlarının kayıt ve tesciline yönelik zorunlu bir işlemdir. Hangi Eser Türleri Zorunlu- Kayıt- Tescil İşlemine Tabidir? - Müzik eseri içeren yerli ve ithal yapımlar - Sinema eseri içeren yerli ve ithal yapımlar, Yerli ve ithal bilgisayar oyunları B) İsteğe Bağlı Kayıt-Tescil İşlemi Nedir? Eserler üzerinden gerçekleştirilmekte olan İsteğe Bağlı Kayıt-Tescil işlemi, eserin kimin tarafından meydana getirildiğini belirlemeye kolaylık sağlamak amacıyla yaptırılması zorunlu olmayan, yaptırılmadığında hak kaybına neden olmayan ve kişiye herhangi bir hak vermeyen beyana dayalı bir işlemdir. Eser üzerindeki tüm haklar, onu meydana getiren kişiye aittir ve herhangi bir kurum aracılığıyla alınmaz. İşlem, kesinlikle fikirler üzerinden gerçekleştirilmez ve fikirler korunmaz. Beyana dayalı olarak gerçekleştirilen İsteğe Bağlı Kayıt-Tescil işlemi sonucunda verilen belge, eser sahibinin yani eseri meydana getiren kişi ya da kişilerin kim olduğunun ispat edilmesinde kolaylık sağlar. Hak veren bir belge değildir.

23 BANDROL Bandrol Nedir? Fikir ve sanat eserlerinin izinsiz çoğaltılmalarının ve taklit edilmelerinin önlenmesi amacıyla; fikir ve sanat eserlerinin çoğaltılmış nüshaları ile süreli olmayan yayınların üzerine yapıştırılan, sökülmesi halinde parçalanan ve yapıştırıldığı malzemenin özelliğini kaybettiren nitelikte güvenlik şeridi içeren holografik özellikli bir güvenlik etiketi veya dijital olarak üretilen güvenlik etiketidir. Bandrol uygulamasının türleri: Zorunlu ve İsteğe bağlı

24 ZORUNLU BANDROL UYGULAMASI Süreli olmayan yayınlar (kitaplar) ile kayıt ve tescili gerçekleştirilmiş olan sinema ve müzik eseri nüshalarına çoğaltmayı takiben sevkiyattan önce bandrol yapıştırılması zorunludur. Ayrıca bilgisayar oyunları da zorunlu bandrol uygulamasına tabidir. Bandrol zorunluluğu kapsamındaki eser türlerinden birini veya birkaçını içermekle birlikte esas olarak fikir ve sanat eseri taşımaya tahsis edilmemiş olan ve taşıyıcı materyal özelliği göstermeyen cihazlara bandrol verilmez.

25 İSTEĞE BAĞLI BANDROL UYGULAMASI
Bandrol zorunluluğu kapsamındaki eser türlerinden birini veya birkaçını içermekle birlikte esas olarak fikir ve sanat eseri taşımaya tahsis edilmemiş olan ve taşıyıcı materyal özelliği göstermeyen cihazlara bandrol verilmez. Aşağıda sayılan hallerde bandrol kullanılması eser veya hak sahiplerinin isteğine bağlıdır: a) Kanunun 31 inci ve 32 nci maddelerinde bahsi geçen ve resmen yayınlanan veya ilan olunan kanun, tüzük, yönetmelik, tebliğ, genelge, kazai kararlar ile söz ve nutuklardan ibaret yayınlar, b) Eğitim ve öğretim kurumlarında eğitim ve öğretim amacıyla kullanılacak yayınlardan, ön ve arka kapaklar ile belirli sayfalarda on dört puntodan küçük olmamak üzere, “Tanıtım nüshasıdır, para ile satılamaz.” ibaresi taşıyan tanıtım nüshaları, c) Yurt dışında dağıtımı yapılmak üzere ve ülke içinde ticari dolaşıma sunulmamak kaydıyla sadece çoğaltımı ülke içinde yaptırılan yayınlar veya eser nüshaları, ç) Tanıtım veya bilgilendirme amaçlı katalog, broşür, kullanım kılavuzu ve tarifeler, d) Bandrollenmiş sinema ve müzik eseri nüshaları ile süreli olmayan yayınların ekinde verilen içerik tamamlayıcı niteliği bulunan materyaller, e) Kapak hariç toplam 48 sayfayı geçmeyen, okul öncesine, ilköğretime ve ortaöğretime yönelik eğitim amaçlı süreli olmayan yayınlar f) Gümrük ve posta işlemleri sırasında ticari dolaşıma girme amacı taşımadığına dair ilgili birimlere taahhüt verilmesi kaydıyla incelenmek üzere yurtdışından gönderilen örnek yayınlar veya eser nüshaları, g) “Parayla satılamaz.” ibaresi taşımak kaydıyla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından veya Merkezi Açıköğretim Sistemi kapsamında Anadolu Üniversitesi tarafından öğrencilere ücretsiz dağıtılan ders kitapları, ğ) Kanunun süreli olmayan yayınlara bandrol yapıştırma zorunluluğuna ilişkin hükmünün yürürlüğe girdiği 7/6/1995 tarihinden önce basılmış olup ikinci el olarak satılan yayınlar.