CÜMLE NİN ÖĞELERİ YY.

... konulu sunumlar: "CÜMLE NİN ÖĞELERİ YY."— Sunum transkripti:

1 CÜMLE NİN ÖĞELERİ YY

2 CÜMLENİN ÖĞELERİ A.1.Yüklem A.2.Özne A)TEMEL ÖĞELER B.1)Nesne
B.YARDIMCI ÖĞELER B.1)Nesne B.2)Dolaylı Tümleç B.3)Zarf Tümleci YY

3 TEMEL ÖĞELER YY

4 A.1) YÜKLEM Yargı bildiren çekimli fiiller ya da isimlerdir.
Kip eki alırlar. Bir kelime ya da kelime grubundan oluşurlar. Her yüklem bir cümle bildirdiğinden tek başlarına cümle oluşturabilirler. YY

5 Sözcük türlerinin yüklem oluşu:
1- isimden: Sağdaki kitap Akın’ınmış. 2-sıfattan:Kırmızı araba çok güzeldi. 3-zamirden: Beni suçlayan sensin. 4- edattan: Bu soru hiç kolay değil. 5-Bağlaçtan: Yazarın hiç kullanmadığı kelime ve’ymiş. 6- ünlemden: İki lafının biri ah’tır. YY

6 Yüklem çok kelimeden (Söz Öbeğinden) de oluşabilir:
7-Deyimden: Bu işle başa çıkamam. (deyim, bileşik fiil) Sınavı geçemediği için şimdi suratından düşen bin parça. (deyim, bileşik fiil) 8-Tamlamadan: Yere düşen şey çelik tencerenin kapağıymış. YY

7 Etkinlik: Yüklemleri bulalım.
Gözlerinin içine başka hayal girmesin. (fiil) Bu olay beni çok mutlu etti. (bil. fiil) Sendin beni bu hale getiren. (zamir) Söylediklerinin hiçbiri doğru değil. (edat) Dünkü kaza çok korkunçtu. (sıfat) Biraz önce gelen, kapıcının kızıydı. (is. tam.) Benim sadık yarim kara topraktır. (sıf. tam.) YY

8 A.2) ÖZNE Yüklemin bildirdiği işi yapan unsurdur.
Fiil cümlelerinde işi yapan, isim cümlelerinde yüklemin bildirdiği durumda olandır. Soruları:Kim, ne ? Üç çeşit özne vardır: 1. Açık (Gerçek)özne: Cümle içinde bulunan öznedir. 2. Gizli özne: Cümlede bulunmayan öznedir. 3. Sözde özne: Cümlede işi yapan değil işten etkilenen varlıktır. Sözde özne cümlede nesne görevinde kullanılır.

9 A.2.1)Açık (Gerçek) Özne Fiilin bildirdiği işi yapan öznedir. Örnek:
Ahmet derslerine çok çalışır. Çocuklar bahçede sessizce oynuyor. Buranın şifalı suları çok meşhurdur. Babası doğum gününde ona hediye aldı. Onlar yarın buraya gelecekmiş. YY

10 A.2.2) Gizli Özne Cümlede yer almayan öznedir.
Özne, yüklemin kişisi yüklemin çekiminden çıkarılabilir. Örnek: Bu imtihana çok çalıştım. Akşama doğru beni aradı.-- (Arayan kim?- o) Hızla aşağı düştü. .-- (Düşen ne?- o)

11 YY

12 A.2.3) Sözde özne İşi yapmayan, yapılan işten etkilenen öznedir.
Örnek: Sabahleyin ağır yemek yenmez. Bu kadar yol yürünmez. Gecekondular belediye tarafından yıkıldı. Cam kırıldı. Ezan okundu.

13 Özne olan sözcükler: 1.Adlar,özne olur: *Öğretmen geldi.
*Ağaçlar yapraklarını döktü. 2.Ad tamlamaları özne olur: *Kitabın sayfası yırtılmış. *Babamın arkadaşının oğlu askere gitti. 3.Sıfat tamlamaları özne olur: *Bir ses böler uykumu. *Yeşil yapraklar solmaya başladı. YY

14 4.Zamirler özne olur: *Ben insanları seviyorum. *Bazıları tembeldir. 5.Ad- fiil(mastar) özne olur: *Okumak,çok yararlıdır. *Kapanış çok başarılı oldu. *Okuma ,tutkuların en asilidir. 6.sıfat-fiil (ortaç) özne olur: *Ağlayan,bir gün güler. *Gelen ,gideni aratır. YY

15 Toplayan belirsiz-Sözde
Çocuklar bahçede sessizce oynuyor. Babası doğum gününde ona hediye aldı. Elbisesinin rengi maviydi. Yaralı kuş yerde kıpırdamadan yatıyordu. Bir yaz günü geçtik Tuna’dan. Kim size sınav olacağını söyledi? Bahçedeki sebzeler toplandı. (Biz) (gizli özne) Toplayan belirsiz-Sözde YY

16 B) YARDIMCI ÖGELER YY

17 B.1) NESNE (Düz Tümleç) B.1.a) Belirtili Nesne
Öznenin yaptığı işten etkilenen varlıktır. Belirtme hal eki (-ı, -i, -u, -ü ) almış nesnedir. Soruları: neyi, kimi? İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı. Kapıyı, pencereyi ardına kadar açtı. Öğrencilerle geçirdiğimiz o güzel günleri özledim. Kitabı hiçbir yerde bulamadım. Ahmet, arkadaşlarını eve davet etmiş. Dün seni okulda göremedik.

18 B.1.b) Belirtisiz Nesne Sorusu: ne?
Herhangi bir hal eki almayan, yalın haldeki nesnedir. Sorusu: ne? Dün kardeşime güzel bir hediye aldım. Öğretmenimiz bize hüzünlü şiirler okurdu. Fuarda birçok araba gördük. Eve dönerken yolda cüzdan buldum. Bugün bana bisiklet alacağız. Bize, yarın okula gelmeyeceğim, dedi. YY

19 yüklem b’li nesne Türkçe dersinde Necip Fazıl’ın şiirlerini okuduk.
b’li nesne yüklem Gözümüz son günlerde onu arıyor. özne b’li nesne yüklem Biz de bu davranışını eleştiriyoruz. özne b’li nesne yüklem Kediler çöp bidonunu devirmiş. özne b’li nesne yüklem Geç anladım, taşın sert olduğunu yüklem b’li nesne

20 ( 2002 – DPY) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili nesne vardır?
A) Okulun bahçe duvarı yeniden yapıldı. B) Sevincini paylaşacak bir arkadaş aradı. C) Karşıdaki mağazadan paltoluk kumaş aldı. D) Topkapı Sarayı’nı gezmeyi çok istiyorum. YY

21 YY

22 B.2) DOLAYLI TÜMLEÇ ( Yer Tamlayıcısı)
Cümlede yönelme, bulunma ve ayrılma anlamı taşıyan kelime veya kelime grubudur. Yer tamlayıcısı mutlaka “-e, -de, -den” eklerini almalıdır. Soruları: Nere, nerede, nereden, kime,kimde,kimden ? Örnekler: Bu akşam Ali’nin evinde toplanacağız. Karlı dağdan yolum ayrıldı bahar ülkesine. Çocuk olayı bize anlattı. YY

23 Sağ taraftan ses geliyordu. Az önce yukarı çıktı.
Yarın İstanbul’a gelecekmiş. Bu akşam deniz kenarında biraz dolaşacağım. Karlı dağdan yolum ayrıldı bahar ülkesinde. Çocuk, bugün yaşadıklarını annesine anlattı. Bu gece teyzesinde kalacakmış. YY

24 NOT: Her “-e,-de,-den” hâl ekini alan kelime
dolaylı tümleç değildir. Cumhuriyet 29 Ekim 1923’ te ilan edildi? özne z. tümleci yüklem ( ne zaman ? ) Soğuktan elleri buz tutmuş. z. tümleci özne yüklem ( neden ? ) NOT: Bir kelimenin dolaylı tümleç olabilmesi için: 1- Dolaylı tümleç sorularına cevap vermesi 2- Kelimelerin “-e,-de,-den” hâl eklerinden birini alması gerekir.

25 ( 1995– FL/ AÖL) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, yüklemden önceki kelimelerin tamamı dolaylı tümleçtir? A) Babadan kalma eski evinde mutluydu. B) Bu yıl sonbaharda tatile çıkacak. C) Olanlardan kendini sorumlu tutuyordu. D) Başarısında ailesinin payı büyüktü.

26 B.3) ZARF TÜMLECİ (Zarf Tamlayıcısı)
Yüklemi yön, durum, zaman, vasıta, miktar, sebep, şart yönünden etkileyen kelimelerdir. “İçin, gibi, kadar,-(y)le/ile vb.” edatların oluşturduğu kelime grupları da zarf tamlayıcısıdır. Soruları: Niçin, ne zaman, nasıl, ne ile, kim ile ? Örnekler: Akşam televizyon filmini izleyebildin mi? Konuyu anlayana kadar çalışmalısın. Ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden. Kaan gürültüden uyuyamamış.

27 Ahmet birazdan aşağı iner. Annesine sessizce bir şeyler söyledi.
Kurallar öyle olması gerektiği iyice düşünülerek konmuştur. Ahmet birazdan aşağı iner. Annesine sessizce bir şeyler söyledi. Annesi yarın gemiyle gelecekmiş. Çocuk elini bıçakla kesmiş. Martılar sonbahar rüzgârlarıyla sarhoş olmuştu. Arkadaşlarıyla iyi anlaşırdı. Yarın benimle okula gelirsin. Buraya konuşmak için geldim. YY

28 ( 2001-OKS) Aşağıda verilen cümlelerden hangisi “neyi, nerede, nasıl” sorularının tümünün cevabını içerir? A) Çocukluk anılarını, arkadaşlarına uzun uzun anlattı. B) Anlatmanız istendiğinde, yaşamınızı ayrıntılarıyla anlatmışsınız. C) Adına düzenlenen bir toplantıda öğrencilik yıllarını coşkuyla anlatmıştı. D) Akşamları torunlarını çevresine toplar masallar anlatırdı.

29 Y Ö N T e m Yüklem Özne Nesne Tümleçler
Cümlenin ögelerini bulma sırası: Y Ö N T e m Yüklem Özne Nesne Tümleçler YY

30 Cümlenin Öğelerinin Soruları:
Karşılık verdiği sorular ÖZNE Kim?, Ne? NESNE Neyi?, Kimi?, Ne? DOLAYLI TÜMLEÇ Kime?, Kimde?, Kimden?, Neye?, Neyde?, Neyden?, Nereye?, Nerede?, Nereden? ZARF TÜMLECİ Ne zaman?, Niçin?, Neden?, Ne kadar?, Nasıl? . YY

31 ARA SÖZ (Cümle Dışı Unsur )
Bir cümlede, cümlenin öğelerini bulmak için sorduğumuz sorulardan hiçbirine cevap olmayan bir bölüm varsa buna “Cümle dışı unsur” denir. Cümlede herhangi bir öğenin açıklayıcısı olarak iki virgül veya iki kısa çizgi arasında yazılır. Cümleden çıkarılınca anlamda değişikliğe yol açmaz. Cümle dışı unsur olarak da adlandırılır. Örnek: Sevgili dostum Ahmet, seni çok özledim C.D.U.

32 Bağlaçlardan oluşabilir :
Seni severim; ama birlikte iş yapmayı istemem. nesne yüklem nesne yüklem Ünlemlerden oluşabilir : Aman, bırak yakamı. yüklem nesne Ünlem gruplarından oluşabilir : Vah vah, çok yazık oldu! zarf tümleci yüklem Hitaplardan oluşabilir: Cenazemiz yerde kalmasın dostlar! özne dolaylı t. yüklem YY

33 CÜMLE VURGUSU Örnekler:
Kurallı cümlelerde vurgu yüklemden önceki ögededir. Yüklem baştaysa vurgu yüklemden sonraki kelimededir. Örnekler: Özlem yarın trenle İzmir’e gidiyor.(yüklemden önce) Özlem trenle İzmir’e yarın gidiyor.(yüklemden önce)

34 Örnekler: Yarın trenle İzmir’e Özlem gidiyor. (yüklemden önce)
Gidiyorum gurbeti gönlümde duya duya. (yüklem baştaysa) Özlem mi yarın trenle İzmir’e gidiyor? (mi’den önce) Özlem de yarın trenle İzmir’e gidiyor. (de’den önce) Akşam kim bizi buradan alacak? (soru sözcüğünde) YY

35 Durağın önünde saat 2’de buluşalım.
Rıfat : Kanka bugün buluşalım mı? Muhittin: Tamam. Nerde ve ne zaman? Rıfat : Durağın önünde saat 2’de buluşalım. YÜKLEM YY

36 İPUCU: Yapmam gereken şey, yer bildiren sözcüğü yükleme yaklaştırmak.
Muhittin gerçekten çok unutkan. Saat 2’de geldi de durağa değil, pastanenin önüne… Şimdi de ona, NEREDE beklemesi gerektiğini VURGULAMANIZ GEREK.  İPUCU: Yapmam gereken şey, yer bildiren sözcüğü yükleme yaklaştırmak. Saat 2’de durağın önünde buluşalım. YÜKLEM YY

37 Cümlede vurgu cümlede kullanılan kelime ve eklere göre değişir:
1.Madde: Yüklem başta olursa o zaman vurgu, yüklem üzerindedir! Örnekler: Gitti umutlarım bir akşamüstü. Severim yalnızlığı sevenleri. Söyle bana sessizliğin türküsünü. YY

38 Örnek: Onu ben mi aramışım?
2.Madde: Bir cümlede soru edatı olan mi, vurguyu kendinden bir önceki sözcük üzerine çeker: Örnek: Onu ben mi aramışım? ARAYAN KİM? BEN! ÖZNE VURGULANMIŞ. Örnek-2: Bu gece mi gelecekler? YY

39 de ve ki bağlaçları, vurguyu kendilerinden önceki sözcüğe yüklerler.
3.Madde: de ve ki bağlaçları, vurguyu kendilerinden önceki sözcüğe yüklerler. Şu elbiseyi de alalım. Neyi alalım? Şu elbiseyi. Nesne vurgulanmış. YY

40 Seni kim aradı? VURGU (özne) Onu nerede bulacağım? 3.Madde:
Soru sözcüklerinde vurgu, bu sözcükler üzerindedir: Seni kim aradı? VURGU (özne) Onu nerede bulacağım? VURGU (yer tamlayıcısı) YY

41 Önemli Uyarı: Bir cümlenin yüklemi isimse Vurgu Yüklem Üzerindedir.
4.Madde: Önemli Uyarı: Bir cümlenin yüklemi isimse Vurgu Yüklem Üzerindedir. Sınıfta on iki kişi var. YÜKLEM İSİM! VURGU YÜKLEMDE! YY