Yrd. Doç. Dr. Ş. Gonca Zeren Yıldız Teknik Üniversitesi

... konulu sunumlar: "Yrd. Doç. Dr. Ş. Gonca Zeren Yıldız Teknik Üniversitesi"— Sunum transkripti:

1 Yrd. Doç. Dr. Ş. Gonca Zeren Yıldız Teknik Üniversitesi
Beynimiz Yrd. Doç. Dr. Ş. Gonca Zeren Yıldız Teknik Üniversitesi

2 Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

3 Sinir sistemimiz Merkezi sinir sistemi, Beyin ve omirilik (spinal cord); Çevresel sinir sistemi, tüm sinirler. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

4 Sinir sistemi ne yapar? Vücut içi olayların kontrol edilmesi
İstemli hareketlerin planlanması ve kontrolü Refleks cevabı Hafıza ve öğrenme gibi fonksiyonların yerine getirilmesi. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

5 Merkezi sinir sistemi Merkezi Sinir Sistemi 2 ana parçadan oluşur:
Daha fazlası için lütfen şu adrese ulaşın; Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

6 Omurilik Refleks merkezidir.
Otonom hareket devrelerini (solunum, kalp atışı, terleme vb.) destekler. Beyin-PSS arası iletişimi sağlar. Omurilik kadınlarda yaklaşık 43 cm; erkeklerde ise 45 cm uzunluğunda ve gram ağırlığındadır. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

7 Ve… beyin! Şu anda neler düşünüyorsunuz?
Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

8 Görüntüsü cevize benzer.
İki yumruğunuzu birleştirin. Kafatasınızın içinde güvenli bir yerde bulunan beyniniz hemen hemen bu büyüklüktedir. Görüntüsü cevize benzer. Daha fazlası için; Akıl Kutusu (TÜBİTAK Yayınları, Çocuk Kitaplığı) adlı kitabı okumanızı öneririm. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

9 Beyinle ilgili ilk çalışmalar…
Bilinen ilk beyin ameliyatının, MÖ 7000 civarında Neolitik Çağ’da yapıldığı tahmin ediliyor. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

10 Trepanasyon (baş delgi ameliyatı): Eski çağlarda kullanılan, kafatasına delik açılarak parça alınmasına dayanan bir cerrahi işlemdi. Bu işlem kafatasında herhangi bir bölgede, baş derisi kaldırıldıktan sonra bir parçanın, beyin ile beyin zarına zarar vermeden çıkarılıp alınması şeklindeydi. Trepanasyon uygulanan hastaların psikiyatrik hastalıklarının olması muhtemeldir. Zamanla dini ritüellerde kullanıldığı da düşünülmektedir (Kötü ruhları çıkarma gibi). Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

11 Peru’da 750 trepanasyonlu kafatası bulunmuştur.
O zamanlarda kullanılan tekniklerin, modern tekniklere çok benzer olması şaşırtıcıdır. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

12 Antik çağda Çin’de… Beyin ve sinir sistemine yönelik olarak akupunktur! MÖ 2700’lerde, Yin Yang felsefesini temel alan akupunktur kullanılıyordu. Akupunktur bugün de farklı amaçlarla kullanılan bir yöntem (neredeyse 5000 yıldan beri)… Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

13 Beyin Ortalama bir erişkinin beyni 1300-1400 gramdır.
Beyin 100 milyar sinir hücresi (nöron) ve trilyonlarca “glia” denilen destek hücrelerinden oluşur. Lütfen daha fazla bilgi için şu adreste yer alan bilgilere ulaşın: Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

14 Beynin beslenmesi • Beyin dokusu oksijen ve glikoza çok duyarlıdır.
Kan ile beyin arasında anatomik ve fizyolojik bir ağ-yapı bulunur. Buna kan beyin bariyeri denir. Bu bariyerden yağda eriyen maddeler; nikotin, kafein alkol kolayca geçer. Suda eriyen maddeler yardım olmadan geçemezler. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

15 Beynin genel yapısı Merkezi çekirdek Medulla Beyincik Talamus
Hipotalamus Retüküler formasyon Limbik sistem Hipokampüs Serebrum Sağ ve sol hemisferler Korteks alanları Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

16 (Serebrum) (Beyincik) (Omirilik) (Beyin epifizi) (Ortabeyin)
Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

17 Beynin merkezi çekirdeği
Beyin sapının büyük kısmını içerir. Medulla Solunuma ve organizmanın dik durmasına yardımcı olur. Bazı reflekslerden sorumludur. Beynin sağ yarım küresi ile vücudun sol tarafını, sol yarımküre ile de vücudun sağ tarafını birbirine bağlayan yapıdır. Çapraz! Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

18 Beyincik (Cerebellum)
Kas hareketlerini koordine eder, eşgüdüm sağlar. Algı, dil ve akıl yürütme… Serebellum kelimesi Latince “küçük beyin” kelimesinden gelmektedir. Serebellumun fonksiyonu hareket ve denge sağlamakla ilgilidir. Kassal aktivitenin koordinasyon merkezidir. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

19 Talamus ve hipotalamus
Beyincik Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

20 Talamus • Talamus, vücudun çeşitli kısımlarından gelen duyusal bilgiyi alıp, serebral kortekse iletir. • Serebral korteksten gelen bilgileri de omurilik ve beynin diğer kısımlarına iletir. Fonksiyonu duyusal ve motor davranışların uyum içinde olmasını sağlamaktır. Uyku ve uyanıklığı denetler. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

21 Hipotalamus • Bir bezelye tanesi büyüklüğündeki bu küçük yapı beynin tabanında yer alır. • Beynin üç yüzde birini oluşturmasına rağmen çok önemli davranışlardan sorumludur. İçsalgı bezlerini düzenler. • Homeostasis! Hipotalamus vücudun termostatıdır. • Hipotalamus aynı zamanda hipofizi bezini de kontrol eder. • Duyguların, açlığın, susuzluğun ,cinselliğin ve uyku- uyanıklık ritminin düzenlenmesinde rol oynar. Savaş ya da kaç! Stres merkezi. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

22 Retiküler Formasyon Beyinsapından çıkıp talamusa doğru genişleyen nöral devrelerdir. Uyku ve uyanıklık halini sağlar. Dikkatimizi toplamamızı sağlar. Duyusal mesajların bir kısmının kortekse iletilmesine izin verir. Süzgeç! Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

23 Limbik Sistem Limbik sistem amigdala, hipokampus gibi kısımların dahil olduğu bir grup yapıdır. Bu alanlar verilen bir uyarıya karşı gösterilen duygusal cevabı kontrol etmede önemlidir. İçgüdüsel davranışları denetler. Organizmanın ortam değişiklikleri karşısında daha esnek ve uyumlu olmasını sağlar. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

24 Hipokampüs Limbik sistemi oluşturan yapılardan biridir. Hafıza!
Hipokampüsü hasar görmüş bir kişi eski olayları hatırlayabilir ama yeni olayları hatırlayamaz. Duygu ve heyecanlar. Limbik sistemi zarar görmüş, kışkırtılan maymunların öfke dolu davranışları ya da tam tersi hiçbir şey olmamış gibi davranmaları gözlenmiştir. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

25 Serebrum Sinir sisteminin en geniş ve en kompleks-gelişmiş yapısıdır.
Serebrumun dıs yüzeyi serebral korteks olarak adlandırılır. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

26 Serebral korteks- beyin kabuğu
• Korteks kelimesi latince “kabuk” kelimesinden gelmektedir. • Kalınlığı 2-6 mm arasındadır. İnsanlarda serebral korteksin yüzeyi pek çok girinti ve çıkıntıyla kaplıdır. Korteksdeki çıkıntılara girus girintilere ise sulkus denir. İnsanlarda bu girinti ve çıkıntıların sayısı çok fazlayken fare, sıçan gibi düşük seviyeli memelilerde bu girinti ve çıkıntıların sayısı daha azdır. Fonksiyonu düşünme, istemli hareket, dil, sonuç çıkarma ve algılamadır. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

27 Serebrum İki yarımküre… Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

28 Beynimiz sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreye (hemisfer) ayrılmaktadır.
Sol beyinin, sağ beyinden daha önemli görevler üstlendiğini söyleyebiliriz. Konuşma merkezi ve duygudurum merkezi. soldadır. Ancak sağ beyin de mühendislik yeteneklerini ön plana çıkarır. Sağ beyin özellikle boyut ve hacim değerlendirmelerinde ön plana çıkar, bilgiyi şekil ve hayal gücü ile işleme de sağ beyin önemli görev üstlenir. Devamı: Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

29 Sol beyin Sağ beyin Mantıksal analiz Bilgi sıralama Dil ve konuşma
Okuma yazma Hesaplama-matematik Sembol tanıma Sağ beyin Uzamsal ilişkiler yap-boz çözmek, harita okumak Sanatsal ve müzikal yetenekler Yüz tanıma Derinlik algısı Hayal kurma Duygusal algı Mizah anlayışı Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

30 Beynin her iki lobunun da kullanımı beynin kapasitesini iki kat değil, kat kat arttırmaktadır.
Hızlı ve etkili öğrenme için beynin her iki lobunun da koordineli şekilde kullanılması gerekir. Örneğin; kitap okumak beynin her iki lobunu da dengeli şekilde çalıştıran etkili bir faaliyettir. Çünkü kitap okurken beynin sol lobu, sözel kavramları kavrarken; sağ lob da bunları tasvir edip, şekil, imge ve yeni düşüncelere dönüştürür. Televizyon izlemek beynin sağ lobunu pasif bıraktığı için, beynin gelişimine pozitif bir katkısı olmamaktadır. Duman, B. “Öğrenme-Öğretme Kuramları ve Süreç Temelli Öğretim”, Anı Yayıncılık, Ankara, 2004. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

31 Lütfen aşağıdaki adreslerde yer alan bilgileri okuyun!
Beyinin her iki yarım küresini birbirine bağlayan korpus kallosum denen ve sinir liflerinin yaptığı köprüsel bir yapı vardır. Korpus kallosum ne kadar iyi gelişmiş ise insanın bir bütün olarak beyinsel yeteneklerini sergilemesi ve beynini bir bütün olarak global maksimum kullanması o kadar artar ve üst düzeye çıkar. Eğer korpus kallosum iyi gelişmemişse o zaman sağ ve sol beyinden hangisi baskın ise kişi o özellikleri ön plana çıkararak hayatını sürdürür.  Lütfen aşağıdaki adreslerde yer alan bilgileri okuyun! Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

32 Serebrum- loblar Her bir yarımküre (sağ-sol) 4 loba ayrılır:
– Frontal (alın) – kişilik, duygular ve motor hareketler, – Parietal (çeper) – duyular ve algılar, – Oksipital (alt kafa) - görme duyusu, – Temporal (şakak) - işitme, konuşma ve hafıza, Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

33 Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

34 Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

35 Frontal lob- Phineas’ın başına gelen korkunç kaza
6 kg ağırlığındaki demir çubuk gözünün altından girip kafatasını delerek tepeden çıktı. Frontal lobu hasar gördü. Phineas bundan nasıl etkilenmiş olabilir? ©John Wiley & Sons, Inc Huffman: Psychology in Action (8e) Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

36 ©John Wiley & Sons, Inc. 2007 Huffman: Psychology in Action (8e)
Motor korteksi Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012 ©John Wiley & Sons, Inc Huffman: Psychology in Action (8e)

37 Motor korteksi Motor korteksi istemli hareketlerin başlatılmasını gerçekleştirir. Vücudumuzun istediğimiz bölümünü ayrı ayrı hareket ettirebilmemizi sağlar. Sol motor korteksi, vücudun sağ tarafını; sağ motor korteksi de sol tarafı hareket ettirir. Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

38 Beden duyuları korteksi
Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

39 ©John Wiley & Sons, Inc. 2007 Huffman: Psychology in Action (8e)
Bu resimde neden eller ve yüz bu kadar büyük? Bize ne söylemek istiyor? Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012 ©John Wiley & Sons, Inc Huffman: Psychology in Action (8e)

40 Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012

41 Bu sunu hazırlanırken şu kaynaklardan yararlanılmıştır:
Akıl Kutusu (TÜBİTAK Yayınları, Çocuk Kitaplığı). Vücudunuz ve Siz (TÜBİTAK Yayınları, Çocuk Kitaplığı). Duman, B. “Öğrenme-Öğretme Kuramları ve Süreç Temelli Öğretim”, Anı Yayıncılık, Ankara, 2004. John Wiley & Sons, Inc. 2007, Huffman: Psychology in Action. 02abiol_skript_version.ppt Dr. Ş. Gonca Zeren, 2012