YÖNETİM-LİDERLİK KAVRAMLARI

... konulu sunumlar: "YÖNETİM-LİDERLİK KAVRAMLARI"— Sunum transkripti:

1 YÖNETİM-LİDERLİK KAVRAMLARI
TÜRK EĞİTİM SİSTEMİ KONU 1: YÖNETİM-LİDERLİK KAVRAMLARI Doç. Dr. Osman TİTREK

2 YÖNETİM NEDİR? Yönetim; kelime kökü olarak yön vermekten gelmektedir.
Örgütsel açıdan; “Örgütü saptanan amaçlara ulaştırma ve amaçlarına uygun biçimde yaşatma, insan ve madde kaynaklarını sağlama ve kullanma, belirlenen politika ve kararları uygulama, işlerin yapılmasını sağlama, örgütün çalışmalarını izleme, denetleme ve geliştirme bilim ve sanatıdır.

3 Kavram Olarak Yönetim Yönetim, ortak amaçlar etrafında bir araya gelmiş insanları, bu amaçlara doğru yöneltme, aralarındaki işbirliği ve koordinasyonu sağlama çabalarının bütününü içeren bir süreçtir. POSDCORB olarak kısaltılan yönetim süreçleri mevcuttur: “Planlama, organize etme, kadrolama,yöneltme, koordine etme, raporlama ve bütçeleme”. Ancak son dönemlerde yönetim kararla başlatılıp, kararla bitirilmektedir.

4 EĞİTİM YÖNETİMİ Yönetim birçok daldan oluşmaktadır: Sağlık yönetimi, ekonomi yönetimi vb... Bu dallardan birisi olan eğitim yönetimi, kamu yönetiminin bir alt dalı olarak; “eğitim örgütlerini saptanan amaçlara ulaştırmak üzere insan ve madde kaynaklarını sağlayarak ve etkili bir şekilde kullanarak belirlenen eğitim politika ve kararlarını uygulamaktır“ (Taymaz, 2011). Bunu uygulamadan birinci derecede okul müdürü ve yardımcıları sorumludur. Okul müdürü ve yardımcılarına öğretmen ve veliler de destek olması gerekmektedir.

5 Eğitim Yönetimi Okul Yönetimi Sınıf Yönetimi

6 OKUL YÖNETİMİ Okul yönetimi eğitim yönetiminin genel kavram ve süreçlerinin okul düzeyinde uygulanmasını konu edinir. Okul yönetimi bir okulun amaç ve politikalarını gerçekleştirmek üzere madde ve insan kaynaklarını örgütler, eşgüdümler ve yönlendirir.

7 OKUL YÖNETİMİNDE ROL OYNAYAN ÖĞELER
A- İÇ ÖĞELER Yönetici Bilgi Öğretmenler Beceri Öğrenciler İsteklilik Diğer Personel İnsan İlişkileri

8 OKUL YÖNETİMİNDE ROL OYNAYAN ÖĞELER
B- DIŞ ÖĞELER Anne-Baba Öğretmen ve Yönetici ile Diyaloğu Baskı Grupları Okuldan Çıkar Sağlama Yönetimin Yapısı Bürokrasi Yoğunluğu İş piyasası Yetişmiş İnsan Gücü Beklentisi Merkez Yönetimi Merkezden Yönetimin Sıkıntıları

9 OKUL YÖNETİM BİÇİMLERİ
Bir okul ne kadar iyi donatılmış olursa olsun yöneticinin yönetim şekli okul çalışanlarını etkileyerek okulun öğrenme ve çalışma ortamında olumlu veya olumsuz değişikliklere uğratır. Başaran’a ( 2000 ) göre okul yönetim biçimleri yetkeci yönetim, koruyucu yönetim, destekçi yönetim ve birlikçi yönetimdir.

10 YETKECİ YÖNETİM Baskıcı bir yönetim şeklidir.
Tüm güç yöneticide toplanmalıdır. Çalışanlar tüm emirleri koşulsuz ve sorgulamadan yerine getirmelidir. Tüm kararlar yönetici tarafından verilir. Görevlerini yerine getirmeyenler cezalandırılırlar. Yönetici gücünü yasalardan ve bulunduğu makamdan alır. Çalışanlar çalışıyor gibi görünürler ve yapılanları değerinden yüksek gösterme eğilimdedirler. Ataerkil yapıdan gelen çalışanların bu ortamda daha başarılı oldukları görülmüştür.

11 KORUYUCU YÖNETİM İnsan ilişkileri kuramının bir ürünüdür.
Çalışanların işten doyum sağlamaları gerektiği görüşüne dayanır. Başarılar ödüllendirilmelidir. Personele yapılacak ödemeler aksatılmamalıdır. Ekonomik yararlar sağlanarak çalışanların okula bağlanacağı varsayar. Ancak insanın sağladığı ekonomik yararlar mesleki doyum açısından önemli olmakla birlikte tek başına yeterli değildir.

12 DESTEKÇİ YÖNETİM İkinci dünya savaşından sonra ortaya çıkmıştır.
Yönetimin temel görevi çalışanlarını örgütsel amaçları gerçekleştirmek için desteklemektir. Çalışanlar önemsendiklerini hissederlerse daha sıkı çalışırlar. Yönetici çalışanlarının beklentilerini ve sıkıntılarını bilmeli ve buna uygun davranış göstermelidir. Çalışanlar aktif, örgüt amaçları için çalışan, sorumluluk alan bireylerdir. Bu yönetim biçimi için çalışanların eğitim düzeylerinin yüksek olması gerekir.

13 BİRLİKÇİ YÖNETİM Yüksek düzeyde uzmanlaşmış personelin çalıştığı örgütlerde uygulanabilir. Takım çalışmasına dayanır. Takım çalışmasının gereği takım liderini kendi içinden seçmelidir.  Her çalışan kendini denetlemekte ve yönetmekte yetkin olmalıdır. çalışanların kendini gerçekleştirme gibi üst düzey ihtiyaçlarının karşılanması hedeflenir. Mesleğinde üst düzeyde uzmanlaşmış bir kimse mesleki coşkuya ulaştığında işindeki yaratıcılığı ve işe katkısı artar.

14 OKUL YÖNETİM BİÇİMLERİ
Okul yönetiminde bu dört yönetiminden en uygunu destekçi yönetim gibi görülmektedir. Birlikçi yönetimin ise daha çok üniversitelerde uygulanabilirliği söz konusudur. Ancak okullarımızda diğer 3 yönetim anlayışının da zaman zaman kullanılması uygun olabilir.

15 YÖNETİMDE ETİK DAVRANIŞLAR
Adalet Sevgi Olumlu İnsan İlişkileri Eşitlik Saygı Demokrasi Dürüstlük Hoşgörü Açıklık Tarafsızlık Tutumluluk İnsancıl Çabalar Sorumluluk Laiklik Yasalara uyma İnsan Hakları Hak ve Özgürlükler Bağlılık Emeğin Hakkını Verme Hukukun Üstünlüğü

16 Yöneticilik Yerine Liderlik
Öğretmenlik mesleğinde liderlik öncelikle işlevsel değildir. Çünkü öğretmenlik gelenekseldir. Gerçek bir lider öğretmen meslektaşlarıyla yan yana yer alır. Liderler her kademedeki iş arkadaşlarıyla da yan yana, yüz yüze olurlar. Esasen çağdaş eğitim liderliği öğrenme ve kendini geliştirme üzerine odaklanmıştır. Bu anlayış hem okul yöneticisinin hem de öğretmenin kendi davranışlarını ve becerilerini yeniden tanımlamaları gerekliliğini gündeme getirmektedir.

17 Lider kavramının tanımlanması ile lider ile yönetici arasındaki farklar da ortaya çıkmıştır. Erdoğan (1991, s.332)’a göre bu farklar şöyle özetlenebilir: 1- Lider grup üyelerince izlenen kişidir. Tüm yöneticiler lider değildir. Yöneticinin grup üyelerince benimsenmesi gerekmez. Lider ise grup üyelerinin tamamı veya çoğunluğu tarafından izlenen kişidir. Lider atamayla gelmediği için hiyerarşik yapı içinde bir yeri yoktur.

18 2-Lider, grup üyelerinin duygusal olarak da kabul ettiği kişidir.
Yönetici rasyonel karar veren ve problem çözen kişidir. Lider ise grup üyelerinin beklentilerini karşılayan kişidir. 3- Yönetici örgüt amaçlarını gerçekleştirmeye çalışır. Liderin temel ilgi alanı ise izleyenlerin ihtiyaçlarının karşılanmasıdır. Yönetici örgüt amaçları gerçekleşmediği zaman başarısız olurken, lider grup beklentilerini karşılamadığı zaman başarısız olur.

19 Yönetici • Geleneksel süreçle ilgilidir, sonucu görür. • Mevcut durumu korumak ve sürdürmek için araştırır; düzeni ve emniyeti tercih eder. • Etkililiğini yargılar, sorumluluk hisseder. • Beceri ve görevleri dikkate alır. • Zaman zaman ihmalkar olabilir. • Güce yönelir ve ödül ve cezaların gereğine inanır. • Görevle ilgili olarak konuşur, gerçekçi ve pratiktir. • Zirveyi hedefler ve bu konuda emir ve direktifler verir. • Doğru stratejiyi belirler ve doğru işler yapar. • Pozisyonu gereği otoriteyi savunur. • Kendisine, başkalarına ve kuruma karşı saygı bekler. Lider • Uzun dönemle ilgilidir, geleceği görür. • Yenilik ve değişimi araştırır, risk almayı ve yaratıcılığı teşvik eder. • Kendisini tüm kadro ile beraber değerlendirir, duyarlı olmaya çalışır. • Görüşleri, alışkanlıkları, bir durumun belli bir kısmını değil, bütününü vurgular. • Şimdi ve gelecekte yapacakları konusunda hırslıdır. • Diğerlerini motive eder, mantık ve motivasyonun gereğine inanır. • Kalplere hitap etmeyi bilir, iyimser ve umutludur. • Seçenekleri çoğaltma eğilimindedir ve ortak paydalarda birleşmeyi hedefler. • Stratejik düşünmeyi teşvik eder ve doğru işler gerçekleştirir. • İlke ve ideallere bağlılık ve sadakat bekler. • Otoritesini, uzmanlığı ve model olma yönü ile kazanır, kabul görür ve seçilir.

20 Liderlik İçin Gerekli Koşullar
Öğretmenlik davranışlarına gerçek liderlik rollerini yansıtmak öğretmenlerin etkililiğini artıracaktır. Ancak öğretmenleri liderlik pozisyonunda tutmak ve onları desteklemek için çeşitli koşullar gereklidir. Lieberman (1992)’a göre, vizyon, yapı, zaman ve beceriler yeni öğretmen rolleri ve sorumlulukları için temel koşullardandır.

21 Vizyon Öğretmen liderlik rolleri, öğretmelerin liderliğe katılımını kabul eden ve bekleyen bir dizi değerin ve genel vizyonun bir parçası olmalıdır. Yeni roller öğretmen katılımının geniş vizyonuyla ilgisiz olduğunda, öğretmen liderler başarı ve değişim için gerekli sistematik desteği alamazlar. Bu amaçla her kademedeki yöneticilerin liderlik davranışlarını sergilemeleri için öğretmenleri desteklemeleri beklenmektedir.

22 Yapı Öğretmenlerin çalışmaları için uygun örgütsel yapıya ihtiyaçları vardır. Yapının okul ve toplum gerçeklerine göre değişebilmesine rağmen, yapının yeni rollerle yasallık kazanması, bilgili ve yetkin öğretmenlerin liderliği sağlayabilecekleri anlayışını da kolaylaştırması gerekir.

23 Zaman Deney, düşünme ve yaratıcılık açısından zaman, öğretmenler için esastır. Diğer öğretmenlerle konuşmak, materyal geliştirmek, uyuşmazlıklarla ilgilenmek ve işbirlikçi ilişkiler kurmak için yeterli zamana ihtiyaç duyulmaktadır.

24 Beceriler Açık, paylaşılabilir bir vizyon oluşturmak, değişime önayak olmak, program uyarlamaları, gelişmeleri ve analizleri yapmak, toplum ve aile desteği sağlamak, engeller karşısında direnmek gibi beceriler öğretmen liderliği becerileri arasında sayılmıştır.

25 YÖNETİCİNİN LİDERLİK DAVRANIŞI
Liderlik davranışı konusunda ilk Araştırma Kurt Lewin (1967) tarafından yapılmıştır. Lewin bir maske fabrikası çalışanları üzerinde yaptığı çalışmasında; otokratik, demokratik serbest bırakıcı (laissez- faire) olmak üzere, üç liderlik davranışı tipi belirlemiştir. Günümüzde koruyucu ve destekleyici liderlik de eklenerek beş grupta incelenmektedir.

26 Otoriter Davranış Yönetici, yaptırım gücünü geleneklerden ve yetkili otoriteden alır. Tüm otorite ve gücü kendi elinde toplar. Personelden verdiği emirleri koşulsuz olarak yerine getirmesini bekler (Celep, 1990, s. 73). Otokratik liderliğin katı biçiminde lider, sürekli olarak üretimi denetler, buyruklar verir ve bunların hemen kabulünü bekler, katı ve disiplincidir. Merhametin insanları şımarttığına inanır. Grup, güvensiz, gerilimli, saldırgan bir eğilime sahiptir ve içine kapanıktır . Bu tip yöneticinin bulunduğu örgütlerde geleneksel yönetim anlayışı hakim olup, en iyisini bilenin yönetici olduğu ve personelin onu izlemesi gerektiği düşünülür (Başaran, 1882, s. 93).

27 II. Koruyucu Davranış Bu liderlik davranışı, personelin bir insan olduğunu ve çeşitli ihtiyaçlarının bulunduğunu, bu ihtiyaçları karşılandığı sürece başarılı olabileceğini kabul eder (Celep, 1990, s. 74). Örgütün verimliliğini artırmak için, personele maddi ödüller verilmesi gerektiği, sadece ekonomik ödülün personeli çalışmaya motive edeceği ileri sürülür (Davis, 1984, s. 129).

28 III. Destekleyici Davranış
Bu davranış tipi, Likert tarafından geliştirilen “destekleyici ilişkiler ilkesi” olarak geliştirilen anlayışa dayanmaktadır. Destekleyici davranış tipinde personel, para ve diğer güçlere değil, lidere bağlıdır. Bu nedenle, lider, örgütün çıkarları doğrultusunda personelin işini başarmasını ve gelişmesini sağlayacak bir ortam oluşturmalıdır. Destekleyici liderlik davranışı gösteren yöneticinin rolü, personelin sorunlarını çözmelerine ve işlerinde başarılı olmalarına yardımcı olmaktır. Bunun için personeli iyi tanımalı, personelle iyi bir ilişki içinde olmalıdır.

29 IV. Serbest Bırakıcı Davranış
Yönetici, personeli istediği gibi hareket etmede serbest bırakır ve yetkisini kullanmaktan kaçınır (Celep, 1990, s. 76). Yönetici için örgütün amaçlarına ulaşması veya örgüt çalışanlarının ihtiyaçlarının karşılanması çok büyük önem taşımaz. Örgütte her şey oluruna bırakılmıştır. Yönetici kendisine sorulduğunda görüşünü bildirir. Gerekirse kaynak kişileri gösterir, araç- gereç temin edebilir. Görevini umursamaz görünür veya umursamazdır (Başaran, 1982, s. 98). Kağıtların içine gömülmüştür, çalışanlardan uzak kalır. Böyle bir lider amaç ortaya koyamaz, karar veremez, kendisinin iyi bir dost olduğuna inanır (Ergun, 1981, s. 19).

30 V.Demokratik Davranış Demokratik yönetici davranışı, katılımcı davranış olarak da adlandırılmaktadır. Liderlik hem komuta eden hem de yol gösteren kimseler için kullanılır. Demokratik liderlikten söz edildiği zaman, bir grupla bir arada çalışan ve bir sorunu çözmeye çalışan kimseler akla gelmelidir. Demokrat lider gruba hizmet eder, grubun normlarını, değerlerini toplayıp özetler, grubun isteklerini ve hareketinin yönünü anlar ve gruptan önce o yöne hareket eder.