ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İSG

... konulu sunumlar: "ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İSG"— Sunum transkripti:

1 ELEKTRİKLE ÇALIŞMALARDA İSG

2 Eğitimin Amacı İşyerinde elektrikle çalışmalarda tehlikeler ve bu tehlikelerden korunma yolları hakkında bilgi sahibi olmak.

3 Öğrenim Hedefleri Elektrik enerjisi tanımı ve elektrikle ilgili risk etmenleri, Elektrikle çalışmalarda alınması gereken önlemler, Statik elektrik, topraklama, Yıldırımdan korunma, Sağlık ve güvenlik açısından gerekli olan kontrolleri ve korunma yöntemleri, İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak.

4 Konu Başlıkları Elektrik enerjisi ve tanımlar
Elektrik tesislerinde güvenlik Elektrik işlerinde bakım onarım Elektrik iç tesislerinde güvenlik ve patlayıcı ortamlar Statik elektrik Topraklama tesisatı Elektrik tesisatının kontrolü İlgili mevzuat

5 Elektrik, hayatımızın en önemli parçalarından biridir
Onsuz hiçbir şey yapılamaz. Yemek yerken, televizyon seyrederken, yolda giderken, temizlik yaparken tüm hayatımız elektrikle iç içedir.

6 Elektrik Dünyadaki kalkınmışlık düzeyi ve teknolojik gelişim, elektrikle çalışan aygıtlar ve tükettiğimiz elektrik enerjisi ile doğru orantılı olarak kabul edilir.

7 Elektrik Akımı Elektriğin hayatımızın her anında kullandığımız bu haline Elektrik Akımı denir. Elektrik enerjisini oluşturan akımı sağlayanlar ise  elektronlardır. Elektrik, (-) negatif yük sahibi elektronların ve iyonların hareketi sonucu oluşan yük akımıdır.

8 Elektrik Akımı İletkenden (ya da alıcıdan) birim zamanda geçen elektrik yükü (elektron) miktarına Akım denir Akım, elektronların hareketiyle ortaya çıkar ve eksi (-) uçtan artı (+) uca doğru akar.

9 Elektrik Metallerin atomlarındaki elektron sayıları metalin cinsine göre değişir. İletken maddelerin atomlarının son yörüngelerinde 4 'den az elektron bulunur. Atomlar bu elektronları 8 'e tamamlayamadıkları için serbest bırakırlar. Bu yüzden bir İletken maddede milyonlarca serbest elektron bulunur.

10 Elektrik Bu maddelere elektrik alanı uygulandığında elektronlar negatif (-) 'den pozitif (+) yönüne doğru hareket eder. Bu harekete "Elektrik Akımı" denir. Birimi ise "Amper" 'dir.

11 GÜNLÜK HAYATTA KULLANDIĞIMIZ BİR ÇOK CİHAZ 1-2 AMPER AKIM ÇEKER
Elektrik GÜNLÜK HAYATTA KULLANDIĞIMIZ BİR ÇOK CİHAZ 1-2 AMPER AKIM ÇEKER

12 Elektrik İletkenin herhangi bir noktasından 1 saniyede 6,25x1018 elektron geçmesi 1 amperlik akıma eşittir. Saniyede 1 amperlik akım demek, bir kesitten saniyede 6 milyon kere milyar elektron geçişi demektir. Yıldırımda ise bu sayı 1 milyon kat daha fazladır.

13 Elektrik Akımlar "Doğru Akım" (DC) ve "Alternatif Akım" (AC) olarak ikiye ayrılır. Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmeyen akıma doğru akım denir. Doğru akım genelde elektronik devrelerde kullanılır. En ideal doğru akım en sabit olanıdır. En sabit doğru akım kaynakları da pillerdir. Birde evimizdeki alternatif akımı doğru akıma dönüştüren trafolar vardır. Bunların da daha sabit olması için dc kaynağa regüle devresi eklenir.

14 Elektrik Zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akıma alternatif akım denir. Alternatif akım, büyük elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Evlerimizdeki elektrik alternatif akım sınıfına girer. Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, aspiratör ve vantilatörler direk alternatif akımla çalışırlar. Televizyon, müzik seti ve video gibi cihazlar ise alternatif akımı doğru akıma çevirerek kullanırlar.

15 1.3. Ohm Kanunu: Bir elektrik devresinde; akım, voltaj ve direnç arasında bir bağlantı mevcuttur. Bu bağlantıyı veren kanuna ohm kanunu adı verilir.

16 1827 yılında George Simon Ohm şu tanımı yapmıştır: “Bir iletkenin iki ucu arasındaki potansiyel farkının, iletkenden geçen akım şiddetine oranı sabittir.” R =  V / İ  ( 1 )       V =  İ x R  ( 2 ) İ  =  V / R  ( 3 ) şeklinde ifade edilir. Burada R dirençtir. Bu direnç rezistans veya empedans (frekansa bağlı olarak değişen direnç) olabilir. V= Volt, İ= Akım şiddeti yani Amperdir.  

17 Direnç, akım ve gerilim arasındaki ilişkiye örnek verecek olursak;
Su dolu bir deponun dibine 5 mm çapında bir delik açalım, bir de 10 mm çapında bir delik açalım. Büyük delikten daha çok suyun aktığını yani bu deliğin suyu daha az engellediğini görürüz. Burada deliğin engellemesi dirence, akan suyun miktarı akıma, depodaki suyun yüksekliği voltaja karşılık gelir.

18 Geçemeyen itişip duran bir kısım elektron ise sürtünme
Elektrik devrelerinde de, bir gerilimin karşısına bir direnç konulduğunda, direncin müsaade ettiği kadar elektron geçebilir, yani akım akabilir.  Geçemeyen itişip duran bir kısım elektron ise sürtünme sonucu ısı enerjisine dönüşür ve sıcaklık olarak karşımıza çıkar. Direnç birimi “Ohm“dur. Bu değer ne kadar büyük ise o kadar çok direnç var anlamına gelir.

19 Elektrik akımının insan vücudundaki etkileri

20 Vücut üzerinden topraklanan iletim yolu gerilim değerine göre farklılık gösterir. Alçak gerilim değerlerinde bu yol dolaşım sistemi yani kalp üzerinden meydana gelir. Bu nedenle alçak gerilimlerin öldürücü etkisi kalp fibrinasyonundan (şok) kaynaklanmaktadır.

21 Yüksek gerilimlerde vücuda uygulanan elektriksel alan şiddetinin daha fazla olması nedeniyle dolaşım sistemi dışındaki bir çok organ da iletken hale gelir. Özellikle iletim yolunda bulunan deri dokusunun direnç etkisi nedeniyle oluşan aşırı ısı doku yanmasına neden olur.

22 Genellikle alçak gerilime maruz kalan vücutta şok,
Yüksek gerilime maruz kalan vücutta ise ağır yanıklar meydana gelir.

23 İnsan bedeninden geçen akımın büyüklüğü, kişinin vücut direncine, temas noktalarının özelliklerine ve alternatif akımda frekansa bağlıdır. İnsan vücut direnci, vücut iç direnci, temas noktalarındaki geçiş dirençleri ve genel olarak akım yolu üzerindeki diğer dirençlerden oluşur. Bu değer kişilere göre farklılık gösterir.

24 İnsan vücudu toplam direnci 2500 ohm alınıp, insan için tehlikesiz akım 20 mA alınırsa 50 voltluk bir temas gerilimi sınır değer olarak kabul edilebilir. Bu nedenle 50 voltun üzerindeki şebeke (50 Hz) gerilimi tehlikeli gerilim olarak kabul edilir.Yüksek frekanslı akımlarda vücut direncinin artması sebebi ile, tehlikenin azaldığı söylenebilir.

25 Canlılar üzerinden geçen elektrik akımının meydana getireceği etkinin akım büyüklüğü ve etki süresine göre değişim diyagramı

26 Genel Güvenlik Elektrik Tesisatı cins ve hacmine göre ehliyetli elektrikçiler tarafından tesis edilerek bakım ve işletmesi sağlanmalıdır. Bu hususta Elektrik ile ilgili Fen Adamlarının Yetki ve Sorumlulukluları Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulmalıdır

27 Bu Yönetmelik; 1. inci Grup:En az 3 veya 4 yıl yüksek teknik öğrenim görenler. 2. inci Grup: En az 2 yıllık yüksek teknik öğrenim görenler ile ortaokuldan sonra en az 4 veya 5 yıl mesleki ve teknik öğrenim görenler. 3. üncü Grup:En az lise dengi mesleki ve teknik öğrenim görenler, lise mezunu olup bir öğrenim yılı süreyle Bakanlıkların açmış olduğu kursları başarı ile tamamlamış olanlar ile 3308 sayılı Çıraklık ve Mesleki Eğitimi Kanunu’ nun öngördüğü eğitim sonucu ustalık belgesi alanlar. (Elektrik İle İlgili Fen Adamlarının Yetki, Görev Ve Sorumlulukları Hak. Yönetmelik Madde:3)

28 Topraklama Enerji üretim, iletim ve dağıtım şebekelerinde insan hayatı ve bazı aygıtların korunması bakımından yapılan en etkili önlemlerden biri de topraklamadır. Gerilim altında olmayan bütün tesisat kısımlarının, uygun iletkenlerle toprak kitlesi içerisine yerleştirilmiş bir iletken cisme (elektrot) bağlanmasıdır. Topraklamanın amacı, elektrikli alıcıları kullananların can güvenliğini sağlamak ve cihazların zarar görmesini önlemektir. Bütün elektrik makinelerinin gövdeleri, boruların madeni kısımları, kurşunlu kabloların kurşun kılıfları, tablo ve benzerlerinin metal kısımları topraklanmalıdır. Topraklama işletme akım devresinin bir noktasının veya bir tesisisin akım taşımayan iletken kısımları ile toprak arasında iletken bir bağlantı kurmak olarak ta tanımlanabilir. Topraklama tesisi can ve mal güvenliğini sağlayarak daha güvenli ve sağlıklı bir yaşam koşulu sağlar.

29 Sıfırlama İnsanları tehlikeli temas gerilimlerine karşı korumak için tüketicilerin işletme akım devresine ait olmayan ve fakat bir izolasyon hatası sonucunda gerilim altında kalabilen iletken kısımların, örneğin madenî muhafazaların nötr hattı ile iletken olarak bağlanmasına sıfırlama denir. Sıfırlama yapılmış tesislerde, koruma topraklamasında olduğu gibi, işletme araçlarında izolasyon hatası nedeniyle meydana gelen yüksek temas gerilimlerinin sürekli olarak kalması önlenir. Bu sistemde, korunacak işletme aracının gövdesi nötr ile bağlanır. İşletme aracında bir izolasyon hatası meydana gelirse, sıfırlama sayesinde bir hata akımı oluşur. Hata akımı devresini, şebekenin hat direnci (Rh), sıfırlama iletkeni ile nötr hattının direnci (Rho) ve transformatörün hatalı faz sargısının direnci (RT) üzerinden tamamlar. Bu devrede etkili olan gerilim hatalı faza ait 220 Voltluk faz gerilimidir. Devredeki dirençlerin toplamı çok küçük olduğundan, devreden geçen hata akımı, kısa devre akımı seviyelerindedir. Netice olarak, devreyi koruyan sigorta eriyerek veya aşırı akımla çalışan manyetik korumalı otomatik anahtar faaliyete geçerek devrenin enerjisini keser. Dolayısıyla temas gerilimi ortadan kalkar

30 Koruma topraklamasının amacı: İnsanları ve hayvanları tehlikeli dokunma ve adım gerilimlerine karşı korumak için gerilim altında olmayan iletken tesis bölümlerinde meydana gelebilecek yüksek dokunma geriliminin sürekli olarak kalmasını önlemektir. Sıfırlama yapmanın amacı: İşletme araçlarının gövdesinde yüksek dokunma gerilimlerinin sürekli olarak kalmasını önlemektir

31 Kaçak Akım Koruma Anahtarı Elektrik tesisatında küçük görülen ancak zararları bakımından hiç de küçümsenmeyecek kaçak akımları fark ederek devreyi açan anahtarlardır. Kaçak akım koruma anahtarları, herhangi bir tesisatın hattından gelen ve dönen akımların toplamının sıfır olması esasına göre çalışırlar. Normal bir tesisatta gelen akımların meydana getirdiği manyetik alanla giden akımların meydana getirdiği manyetik alan birbirine eşit ve zıttır. Burada tesisatın bir veya üç fazlı olması sonucu değiştirmez. Kaçak akım koruma anahtarının akım bobini, bir fazlı devreler için faz ile nötr, içinden geçecek şekilde bağlandığından tesisata gelen ve giden akımların bileşkesinden etkilenmektedir.

32 ELEKTRİĞİN TEHLİKELERİ Elektriğin iki çeşit tehlikesi vardır. 1
ELEKTRİĞİN TEHLİKELERİ Elektriğin iki çeşit tehlikesi vardır. 1. Can tehlikesi 2. Yangın tehlikesi.

33 1. İletkenlerin dışındaki izolasyon maddesinin özelliğini kaybetmesi nedeniyle iletkenler arasında bir ark meydana gelebilir. Peki izolasyon neden özelliğini kaybeder? - Dış etkenler, - İki uç arasında aşırı gerilim, - İzolasyon maddesinin ısınması. 2. Devreden büyük miktarda akım çekilmesi izolasyon maddesini ısıtır. Devreden büyük miktarda akım çekilmesinin bazı sebepleri vardır. Bunlar: - Devreye fazla yük bağlanması, - Cihazların bakımsız olması, - Bağlantı noktasının iyi irtibatlı olmaması, - Kablo kesitlerinin projeye uygun seçilmemesi. 3. Devreden büyük miktarda akım çekilmesine karşılık koruma elemanlarının (sigorta, röle, termik vb. gibi) görev yapmaması sonucu yangın tehlikesi olabilir.

34 4. Ayrıca anahtar, şalter ve kontaktör gibi devre kesici ve benzeri elemanların açılıp kapanmaları sırasında meydana gelen kıvılcımlar yangın tehlikesi yaratabilir. 5. Ayrıca her türlü elektrikli aygıtların tehlikeli bir şekilde ısınmaları da yangın tehlikesine mahal verebilir. 6. Ayrıca elektrik tesisatının yapıldığı yere uygun malzeme kullanılmaması da yangın tehlikesi yaratabilir. Bu yerler şöyle sıralanabilir: a. Kuru ve geçici olarak nemli yerler, b. Nemli ve tozlu yerler, c. Islak yerler, d. Korozyona sebebiyet veren buhar ihtiva eden yerler, e. Yangın tehlikesi olan yerler, f. Patlama tehlikesi olan yerler, g. Yüksek sıcaklıklı yerler.

35 CAN TEHLİKESİ İnsanlar ve diğer canlılar elektrikle temas halinde kalabilirler. Bu durumda insan vücudunda şu etkiler hissedilebilir: 1. Kanda ayrışma (elektroliz olayı), 2. Şok, şuur kaybı, 3. Geçici körlük, 4. Yanıklar, 5. Böbreklere etki, 6. Kaslarda kasılma ve kramplar (dolayısıyla solunumun durması), 7. Kalbin çarpma düzeninin bozulması

36 Hata Akımının Değerlerine Göre Elektriğin İnsan Vücuduna Etkileri:

37 O Halde Elektrik Çarpmasının Etkisi: 1
O Halde Elektrik Çarpmasının Etkisi: 1. Temas edilen gerilimin büyüklüğüne, 2. Vücut üzerinden geçen akım şiddetinin büyüklüğüne, 3. Akımın vücuttan geçme süresine, 4. Frekansa, 5. Zemine göre değişmektedir.

38 YANGIN TEHLİKESİNİ VE CAN TEHLİKESİNİ ÖNLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR? 1. Aşırı yük akımı önlenmelidir. 2. Kısa devre akımı önlenmelidir. 3. Sigorta seçimi iyi yapılmalıdır. Her türlü elektrikli cihazı besleyen kablolar mutlaka sigortalarla korunmalıdır. Sigortalar koruyacakları iletkenlerin tehlikeli bir şekilde ısınmalarını önleyecek şekilde seçilmelidir. Yamanmış ve üzerine tel sarılmış buşonlar kullanılmamalıdır. Sigortalar genellikle korunacak hattın başına monte edilmelidir. 4. İletken kesiti projeye uygun olmalıdır. 5. İletken eklerinin kurallarına uygun yapılması gereklidir. 6. Tesisin yapıldığı yere uygun malzeme kullanılmalıdır.

39 ELEKTRİĞE ÇARPILAN KİŞİYE YAPILACAK İLK YARDIM 1
ELEKTRİĞE ÇARPILAN KİŞİYE YAPILACAK İLK YARDIM 1. Kazalıya müdahale etmeden önce etmeden önce akım kesilmelidir. Akımın kesildiğinden emin olduktan sonra müdahale edilebilir. 2. Akımı kesmek zor ise ya da mümkün değil ise, yalıtkan bir malzeme ile kazalının elektrik akımıyla olan irtibatı kesilebilir. 3. Bu andan itibaren, kazazedeye ancak bu işin eğitimini almış biri tarafından ilk yardım müdahalesi yapılmalıdır. Bu müdahale yapılırken, Hızır acil (112) aranarak yardım istenebilir, ya da bir araç vasıtasıyla en yakın sağlık merkezine kazazede ulaştırılır