SİGORTA HUKUKU GENEL KAVRAMLAR Güliz Evren KIRBAŞ Hazine Uzmanı

... konulu sunumlar: "SİGORTA HUKUKU GENEL KAVRAMLAR Güliz Evren KIRBAŞ Hazine Uzmanı"— Sunum transkripti:

1 SİGORTA HUKUKU GENEL KAVRAMLAR Güliz Evren KIRBAŞ Hazine Uzmanı
tarihli ders

2 SİGORTA SÖZLEŞMESİNDE İLGİLİLER Sigorta ettiren- Sigortalı
Sigorta sözleşmesinde sigortacının karşısında yer alan ve sözleşmeden kaynaklı hak ve borçları yerine getirmek zorunda olan, bir takım yükümlülükleri ihlal etmemesi gereken gerçek veya tüzel kişi sigorta ettirendir. Menfaati sigorta edilen üçüncü kişi sigortalıdır. Uygulamada sigorta ettiren genellikle kendi menfaatini sigorta ettirdiği için, sigortalı çoğu zaman sigorta ettirendir. tarihli ders

3 SİGORTA SÖZLEŞMESİNDE İLGİLİLER Sigorta ettiren- Sigortalı
Zarar sigortalarında, sigortalının iki anlamı vardır. Bu kişi hem sigorta korumasından yararlanacak kişiyi, hem menfaati sigorta edilen kişiyi ifade eder. Hayat sigortalarında, sigortalının tek bir anlamı vardır. O da hayatı sigortalanan kişidir. Sigorta ettiren, sigorta sözleşmesinden doğan bütün mükellefiyetleri yerine getirmek durumundadır. Buna karşılık sigorta tazminatını talep hakkı sigortalıya aittir. tarihli ders

4 SİGORTA SÖZLEŞMESİNDE İLGİLİLER Lehtar
Hayat sigortalarında kullanılan bir kavramdır. Sigorta sözleşmesine taraf olmamakla birlikte, sigorta ettiren tarafından sözleşme yapılırken veya daha sonra atanan ve kural olarak sigorta bedelini sigortacıdan talep etme hakkına sahip olan kişidir. Gerçek veya tüzel kişi olabilir. tarihli ders

5 SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI
Zarar sigortaları Kendi ad ve hesabına yapılması Sigorta sözleşmesinin sigortalıdan başka biri tarafından yapılması Başkası hesabına (üçüncü kişi lehine) sigorta Başkası ad ve hesabına (temsilen) sigorta tarihli ders

6 SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI
ZARAR SİGORTALARI Kendi ad ve hesabına sigorta Sigorta sözleşmesinin sigortalıdan başka biri tarafından yapılması Kişi, kendi ad ve hesabına bir zarar sigortası sözleşmesi yapmışsa, kendisi sigorta ettiren olur. Bu kişi aynı zamanda sigortalıdır. Başkası hesabına (üçüncü kişi lehine) sigorta Başkası ad ve hesabına (temsilen) sigorta Sigorta ettiren ve sigortalı sıfatı ayrılmaktadır. Sigortalı, yararına sözleşme yapılan menfaatin sahibi olan kişi, sigorta ettiren ise, menfaatin sahibi olan kişi yararına sigortacı ile bir sigorta sözleşmesi yapan kişidir (TTK m.1454). Sigorta sözleşmesi bir hukuki işlem olduğu için, temsilci aracılığıyla yapılabilir. tarihli ders

7 SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI
Meblağ sigortaları Kendi ad ve hesabına yapılması Başka biri tarafından yapılması tarihli ders

8 SİGORTA SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI
MEBLAĞ SİGORTALARI Kendi ad ve hesabına sigorta Sigorta sözleşmesinin sigortalıdan başka biri tarafından yapılması Kişi, kendi ad ve hesabına bir meblağ sigortası sözleşmesi yapmışsa, kendisi sigorta ettiren olur. Bu kişi aynı zamanda sigortalıdır. Burada sigortadan yararlanan kişiye lehtar denir. Başkası hesabına (üçüncü kişi lehine) sigorta Başkası ad ve hesabına (temsilen) sigorta Başkası adına hayat sigortası yapılabilmesi için, o kişinin hayatının devamında lehtarın menfaatinin bulunması gerekir. Sigorta ettiren ve sigortalı sıfatı ayrılmaktadır. Sigorta sözleşmesi bir hukuki işlem olduğu için, temsilci aracılığıyla yapılabilir. tarihli ders

9 TEMEL KAVRAMLAR Menfaat ilkesi
Sigorta himayesinin sağlanabilmesi için ortada ekonomik bir menfaatin bulunması gerekir (TTK m. 1408) Menfaat bir değer ile bir şahıs arasındaki ilişkidir. Zarar bu ilişkinin ihlâli neticesinde gerçekleşir. Kural olarak menfaat sigorta akdinin kuruluşu sırasında, gerekse akdin devamında ve rizikonun gerçekleştiği anda mevcut olmalıdır. Menfaatin ortadan kalktığı an, sigorta himayesi de kendiliğinden son bulur. Menfaat temlik veya miras yoluyla bir üçüncü şahsa geçerse, sigortadan doğan haklar ve borçlar, kural olarak bu şahsa ait olur. Menfaatin değeri sigorta himayesini sınırlayan unsurlardan biridir. Menfaatin değeri, kural olarak, sigorta bedeline eşittir. Bu husus, sigorta ettirenin riziko konusu malı muhafaza arzusunu tahrik eder. Onun ihtimamını sağlar. Zira bu halde, sigorta ettiren rizikonun gerçekleşmesinden bir kazanç sağlamayacaktır. tarihli ders

10 TEMEL KAVRAMLAR Menfaat ilkesi
Menfaat, aynı eşya üzerinde değişik menfaatlere sahip olanların (malik, kiracı, malikin rehinli alacaklısı gibi) ayrı ayrı menfaatlerini sigorta ettirilebilmeleri imkânını sağlar. Menfaat, bazı sigortaların yapılmasının izahını mümkün kılar. Örneğin hırsızlık sigortası. Hırsızlık sigortasında sigorta edilen, eşya değil, eşya üzerindeki menfaattir. Eğer menfaat değil, eşya sigorta edilmiş olsaydı, hırsızlığa karşı sigorta mümkün olmazdı. Zira çalınmakla eşya hiç bir zarar görmemekte, ama üzerindeki malik menfaati ihlâl edilmektedir. Menfaat ilkesi, tazmin ilkesiyle birlikte, kazanç sağlamak amacıyla rizikonun kasten gerçekleştirilmesini önler, sigortanın bir kumar ve talih oyunu mahiyetini iktisap etmesine mâni olur. tarihli ders

11 TEMEL KAVRAMLAR Sigorta Değeri (Menfaat Değeri)
Sigorta sözleşmesinin geçerlilik şartı ve objektif esaslı noktasıdır. Hem sigorta sözleşmesinin kurulması sırasında, hem sözleşmenin devamı ve rizikonun gerçekleştiği anda var olmalıdır (TTK m.1408). Bir menfaatin sigorta edilebilmesi için yasal olarak geçerlilik taşıması, kanuna ve ahlâka aykırı olmaması gerekir. Sigorta edilen menfaatin tam değeridir ve aktif sigortasında sigortacının tazminat ödeme borcunun yasal olarak en üst sınırını belirler. tarihli ders

12 TEMEL KAVRAMLAR Aktif Sigortası
Aktif, bir gerçek ya da tüzel kişinin malvarlığında yer alan değerlerdir. Örneğin bir ev, otomobil, değerli tablo ya da mücevher gibi değerle ifade olunabilen varlıklar aktif sayılır. Sigortanın konusu ise menfaattir. Sigorta hukuku açısından, belirli bir değer ile belirli bir kişi arasındaki ilişkidir. Sigortalı eşya değil, bir kişinin bu eşya üzerindeki menfaatidir. Nitekim hırsızlığa karşı da sigorta yapılabilmesi, sigorta edilenin eşya değil, menfaat olduğunu ortaya koymaktadır. Aynı şekilde, değişik kişilerin tek bir eşya üzerinde, ayrı ayrı kendi menfaatlerini sigorta ettirebilmeleri de, sigortanın konusunun eşya üzerindeki menfaat olduğunu göstermektedir. tarihli ders

13 TEMEL KAVRAMLAR Pasif Sigortası
Sigortalının mal varlığında bazı pasiflerin meydana çıkması ya da pasiflerin artması yoluyla uğrayacağı zararın sigortacı aracılığıyla karşılandığı sigorta türüdür. Burada rizikonun gerçekleşmesi halinde belli bir değeri olan bir münasebetin ihlali söz konusu olmadığı için, gerçek anlamda bir menfaat ve dolayısıyla da menfaat değeri yoktur. Pasif sigortanın en önemli türleri mali mesuliyet sigortasıdır. tarihli ders

14 TEMEL KAVRAMLAR Sigorta Bedeli
Sigorta poliçesinde gösterilen ve rizikonun gerçekleşmesi halinde sigorta değerini (sigortalanan menfaatin değerini) geçmemek şartıyla sigortalıya ödenecek azami tutara denir. Sigorta bedeli, sigortalıya ödenecek tazminatın üst sınırıdır. Zarar sigortalarında, sigorta bedeli her zaman sigorta tazminatına eşit olmayabilir. Meblağ sigortalarında, sigorta bedeli ile ödenecek meblağ arasında bir fark yoktur. tarihli ders

15 TEMEL KAVRAMLAR Sigorta Tazminatı
Rizikonun gerçekleşmesi sonucunda sigortalının uğradığı zararı gidermek için ödenecek tutardır. Zarar sigortalarında, zenginleşme yasağı ilkesi gereği, sigorta bedeli daha yüksek olsa bile, riziko gerçekleştiğinde sigorta ettirene sadece uğradığı zarar ödenir. İstisnası, yeni değer (ikame değer) sigortasıdır. Bu sigortada, bir malın yeniden elde edilmesi için gerekli değer sigorta edilir (TTK m. 1461/2) tarihli ders

16 TEMEL KAVRAMLAR Prim (Sigorta Ücreti)
Sigorta, karşılıklı taahhütleri içeren bir sözleşmedir. Bu itibarla tehlikenin gerçekleşmesi halinde ödenecek olan sigorta tazminatını veya bedelini karşılamak üzere sigorta ettirenden alınan paraya prim denir. Prim ödeme borcunun sigorta korumasının başlaması açısından önemi vardır. Prim borcunun ödenmesi, sigorta sözleşmesinin kurulması bakımından gerekli olmamakla birlikte, kural olarak, sigortacının sorumluluğu primin veya ilk taksitin ödendiği tarihte başlayacaktır (TTK m.1421). tarihli ders

17 TEMEL KAVRAMLAR Riziko (Tehlike)
Sigorta açısından bir olayın riziko olması için; Riziko olarak nitelendirilen olayın gerçekleşip gerçekleşmeyeceği şüpheli veya meydana geleceği tarih belirsiz olmalıdır. Riziko, kişinin kendisini veya malvarlığını tehdit eden bir olay olmalıdır. Riziko, ileride meydana gelecek bir olaya ilişkin olmalıdır. tarihli ders

18 TEMEL KAVRAMLAR Riziko (Tehlike)
Sigorta sözleşmesi açısından riziko olarak kabul edilemeyecek olaylar; Sigorta ettiren, sigortalı ve tazminat ödenmesini sağlamak amacıyla bunların hukuken fiillerinden sorumlu oldukları kişiler, rizikonun gerçekleşmesine kasten sebep oldukları takdirde, sigortacı tazminat borcundan kurtulacağı gibi aldığı primleri geri vermeyecektir. Sigorta ettirenin veya sigortalının, kanunun emredici hükümlerine, ahlâka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı bir fiilden doğabilecek bir zararını teminat altına almak amacıyla sigorta yapılamayacaktır. tarihli ders

19 TEMEL KAVRAMLAR Riziko (Tehlike)
Rizikonun gerçekleştiği veya gerçekleşme ihtimalinin ortadan kalkmış olduğu, sözleşmenin yapılması sırasında, sigortacı ile sigorta ettiren ve sigortadan haberi olmak şartıyla, sigortalı tarafında biliniyorsa sözleşme geçersizdir. Sözleşmeye hüküm konularak geçmişte meydana gelip gelmediği bilinmeyen rizikolar için de teminat sağlanabilir (geçmişe etkili sigortalar). Ancak, bunun geçerliliği, sözleşmenin kurulduğu anda, bunun bilinmemesine bağlıdır. tarihli ders

20 Kanuna göre sigorta aracılık faaliyetinde bulunabilecek kişiler
SİGORTA ARACILARI Sigorta aracıları Sigorta acenteleri Sigorta şirketi ad ve hesabına aracılık yapması Sigorta şirketi adına sözleşme yapma yetkisinin olması Broker Kanuna göre sigorta aracılık faaliyetinde bulunabilecek kişiler tarihli ders

21 SİGORTA ARACILARI Sigortacılık işlemlerinin özelliği gereği, sigorta şirketlerinin kendi teşkilatları ve şubeleri dışında bir takım aracılara ihtiyaçları vardır. Sigorta sözleşmelerinin yapılması için insanları sigortanın faydalarına inandırmak, sigorta yaptırmaya karar vermiş olan kişileri sigortanın şartları bakımından aydınlatmak, sözleşmenin kurulmasından sonra primleri tahsil etmek ve diğer işlemleri yapmak için şirketler aracılardan faydalanmaktadır. tarihli ders

22 SİGORTA ARACILARI Sigorta şirketleri sigorta aracılarının emeğinden faydalanarak sigorta ettirmek isteyenlerle buluşup, daha az masraf yapmakta ve sigorta sözleşmelerinin yapılmasına zemin hazırlamaktadır. Sigortacılık sektöründeki hizmetlerinin mahiyeti ve önemi dolayısıyla, belirli genel ve mesleki formasyona sahip ve bilgili sigorta aracılarının yetişmesi ve sigorta aracılarının dürüst bir şekilde çalışmasının sağlanması konusunda gerekli tedbirler alınmaktadır. tarihli ders

23 SİGORTA ARACILARI Sigorta Acentesi
Acente gerçek veya tüzel kişi olabilir. Sigortacılık Kanunu’ na göre yetkili olanlar dışında hiçbir gerçek veya tüzel kişi, sigorta acenteliği faaliyetinde bulunamayacağı gibi ticaret unvanlarında veya herhangi bir belgede, sigorta acenteliği iş ve işlemleriyle uğraştığı izlenimini verecek kelime ve işaretler kullanamaz. Acenteler gerçekleştirdikleri sigorta sözleşmeleri için belirli bir ücrete (komisyon) hak kazanırlar. tarihli ders

24 SİGORTA ARACILARI Sigorta Acenteleri
Sigorta acenteleri mesleki faaliyetini bağımsız şekilde yürütür. Sigorta acenteleri ikili ayrıma tabidir. Sigorta şirketi ad ve hesabına aracılık yapan acente, sözleşme yapılacak kişileri bulur, sözleşme konusunda bilgilendirir ve sigorta şirketine yönlendirir. Sözleşme yapma yetkisine sahip olan acente, sigorta şirketi ad ve hesabına sigorta sözleşmesi kurabilir. tarihli ders

25 SİGORTA ARACILARI Sigorta Acenteleri
Sigorta şirketi ile acente arasında acentelik sözleşmesi yapılır. Belli bir bölgede tekel olarak hizmette bulunur. Bu işi meslek edinmek zorundadır, devamlılık arz eder. Hem sigorta sözleşmesinin kurulması öncesindeki aşamada hazırlık çalışmalarını yürütür, hem de sözleşmenin uygulanması ile tazminatın ödenmesinde yardımcı olur. tarihli ders

26 SİGORTA ARACILARI Sigorta Acentelerinin Yükümlülükleri
Acentelik yapmak isteyenlerin, Hazine Müsteşarlığı’ndan Kanun ve Yönetmeliğin öngördüğü nitelikleri taşıdıklarını gösteren uygunluk belgesini aldıktan sonra Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) nezdinde tutulan levhaya kayıt olmaları gerekir (5684 SK m.23) Bankalar ile özel kanunla kurulmuş ve kendisine sigorta acenteliği yapma yetkisi tanınan kurumlar hariç olmak üzere, bireysel emeklilik işlemlerine aracılık ve Müsteşarlığın uygun göreceği sigortacılıkla bağlantılı diğer aracılık faaliyetleri dışında başka bir ticari faaliyette bulunamazlar. tarihli ders

27 SİGORTA ARACILARI Sigorta Acentelerinin Yükümlülükleri
Sigortalıların hak ve menfaatlerini tehlikeye sokabilecek hareketlerden kaçınmak, mevzuat ve işletme planı esaslarına uygun faaliyette bulunmak, sigortacılığın gereklerine ve iyi niyet kurallarına uygun hareket etmek zorundadır. İşleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırları, suç teşkil eden halleri yetkili mercilere bildirmek hariç, ilgililerin izni olmaksızın açıklayamaz. tarihli ders

28 SİGORTA ARACILARI Sigorta Brokerleri
Sigorta veya reasürans sözleşmesi yapmak isteyenleri temsil ederek, bu sözleşmelerin yaptırılacağı şirketlerin seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranarak ve teminat almak isteyen kişilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve gerektiğinde sözleşmelerin uygulanmasında veya tazminatın tahsilinde yardımcı olmayı meslek edinen kişidir. tarihli ders

29 Sigorta şirketini temsil eder Sigorta brokeri
SİGORTA ARACILARI Sigorta acentesi Sigorta şirketini temsil eder Sigorta brokeri Sigorta ettireni temsil eder tarihli ders

30 SİGORTA ARACILARI Sigorta Brokerleri
Gerekli belgeleri tamamlayan brokerlere, Müsteşarlıkça hayat, hayat dışı veya reasürans alanlarından biri veya birkaçında ayrı ayrı ruhsat verilir. Brokerlik dışında başka bir ticari faaliyette bulunamaz. Temsil ettiği kişilerin hak ve menfaatlerini ihlal eden işlemler yapamaz. Sunduğu hizmet karşılığında komisyon almaya hak kazanır. tarihli ders