Coğrafya mekansal bir sentez:türkiye

... konulu sunumlar: "Coğrafya mekansal bir sentez:türkiye"— Sunum transkripti:

1

2 Türkiye'de dağlar çok geniş bir alan kaplar. Oluşumlarına göre dağlar ikiye ayrılır: -Orojenik hareketlerle oluşan Dağlar -Volkanik hareketlerle oluşan Dağlar

3 Orojenez dağ oluşumu demektir. Yan basınçla sıkışan yerkabuğu plakaları kıvrılarak ya da kırılarak engebe kazanır ve sıradağlar oluşur. Türkiye'de orojenez iki şekilde görülür; Kıvrılma ileKırılma ile

4 Orojenez sonucu esnek tabakalar kıvrılarak yükselir ve sıradağlar oluşturur. Türkiye'deki dağlar Alp- Himalaya orojenezi sonucu oluşmuştur. Kuzey Anadolu Dağları ve Toros Dağları bu şekilde oluşmuştur. Kıvrılma sonucu yüksekte kalan kubbemsi kısımlara Antiklinal, alçakta kalan çanaksı kısımlara ise Senklinal denir. Bu oluşumda da bazen kırılmalar dolayısıyla senklinaller boyunca fay hatları oluşabilir.Alp- Himalaya orojeneziKuzey Anadolu DağlarıToros DağlarıAntiklinalSenklinalfay hatları KIVRILMA İLE

5

6 Orojenez sonucu sert tabakalar kıvrılmaz kırılır. Böylece yükselen kısımlar (Horst) sıradağları oluştururken, Alçalan kısımlar Çöküntü ovalarını (Graben) oluştururlar. Horst ve Grabenler arasında ise kırıklar (Fay Hatları) bulunur. Bu yüzden buralar hem deprem alanlarıdır hem de kaplıca kaynaklarının sık görüldüğü yerlerdir. Ege bölgesinde kıyıya dik uzanan dağlar bu şekilde oluşmuşlardır.HorstGrabenkaplıca KIRILMA İLE

7 Yerin derinliklerindeki mağmanın yerkabuğunun zayıf ve çatlak kısımlarından yer üstüne çıkmasıyla oluşan genelde tek dağlardan ibaret olan dağlardır.

8 Yer kabuğunda meydana gelen geniş alanlı alçalma ve yükselme hareketlerine epirojenez denir

9 Türkiye’ de Volkanizma ve Volkanik Dağlar Türkiye’de volkanizma özellikle 3. ve 4. Jeolojik zamanlarda etkili olmuştur. Volkanik arazilerin ortak özellikleri; Mineral bakımından zengin alanlardır. Bu yüzden volkanik araziler verimli toprakların bulunduğu sahalardır. ( Nevşehir çevresinde patates tarımının verimli yapılmasının nedeni buranın volkanik, kumlu geçirimli bir toprak yapısına sahip olmasındandır. ) Volkanik araziler ile fay hatları ve püskürük kayaçların bulunduğu araziler paralellik gösterir.

10 Deprem ve Türkiye Türkiye, Alp deprem kuşağının üzerinde yer almaktadır. Kuzey Anadolu Kırık Kuşağı, bu tektonik kuşak üzerinde çok etkin bir bölge olarak uzanmaktadır.Genel olarak Türkiye, Alp kıvnm sisteminin üzerinde bulunmaktadır.

11 Türkiye, tektonik özellikler açısından Kuzey Anadolu Kınk Kuşağı ve Doğu Anadolu Kınk Kuşağı olmak üzere başlıca iki ana kırık kuşağına aynlır. Türkiye'de depremler daha çok Kuzey Anadolu Deprem BölgesiKuzey Anadolu Deprem Bölgesi boyunca gerçekleşmektedir. Doğuda Varto ve Üstükran'dan başlayan bu kınk kuşağı, batıya doğru Erzincan, Koyulhisar, Reşadiye, Niksar, Tosya, Çerkeş, Mengen, BoluBolu ve AdapazarıAdapazarı 'ndan geçerek Ege kıyılarına kadar uzanır.

12 AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ AKARSU AŞINDIRMASI: Yeryüzündeki karaların %71 inde etkili olan akarsular aktıkları yatağı kimyasal yada fiziksel yolla aşındırarak taşıma ve biriktirme yoluyla şekillendirme yaparlar.

13 1. Akış Hızı2. Eğim3. Su Miktarı (Debi)4. Yük Miktarı 5. Yatağın Genişliği6. Jeolojik Yapı7. Bitki Örtüsü etkili olur. Akarsu Aşındırmasında etkili olan faktörler şunlardır;

14 Akarsu aşındırması 3 şekilde olur. 1. Derine Aşındırma: Akarsuyun yatağını düşey doğrultuda aşındırarak deniz seviyesine indirme faaliyetidir. 2. Yana Aşındırma: Özellikle eğimin azaldığı yerlerde salınımlar yapan akarsuyun yanlarını aşındırmasıdır. 3. Geriye Aşındırma: Akarsuyun ağız kısmından itibaren zamanla yatağını feriye doğru kazarak yaptığı aşındırmadır. Bu aşındırmanın son şekli Denge Profilidir.

15 AKARSU AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ a) Boğaz Vadi: Sert dağ kütlelerini yarmasıyla oluşan dik yamaçlı derin ancak dar vadilerdir.Gülek ve Geyve Boğazları gibi. b)Kanyon Vadi: Özellikle kalkerli arazide görülen ve farklı tabakaların farklı aşınım özellikleri göstermesi sonucu oluşan yamaçları dik ve girintili çıkıntılı olan derin vadilerdir. Ülkemizde Göksu, Lamaz vadileri, c)Çentik (Kertik) Vadi: Özellikle fazla eğimli sahalarda akarsuyun daha çok derine aşındırma yapmasıyla ortaya çıkan V şekilli vadi tipidir. Ülkemizde en çok görülen vadi tipidir. d) Yatık Yamaçlı Vadi: Eğimin azaldığı ve akarsuyun yanlara aşındırmasının fazlalaştığı farklı yükseklikteki yamaçlara sahip tabanı daha geniş vadi tipidir. e) Tabanlı Vadi: Akarsu eğiminin iyice azaldığı yerlerde aşındırmanın tamamen yanlara doğru olması sonucu oluşur. Vadi yamacı iyice belirsizleşir. Akarsı biriktirdiği alüvyonların ortasında büklümler çizerek akmaya başlar.Ege bölgesi akarsılarında bu vadi tipi görülür

16 2- Menderes (Büklüm): Akarsuların eğimin azaldığı yerlerde salınarak akması sonucu akarsu kıvrımlar yapmaya başlamasıyla oluşur. Menderesler yapan akarsu sık sık yatak değiştirir bu değişme sonucu kenarlarda kalan parçalarına Kopuk Menderes denir. Menderesler hem aşındırma hem de biriktirme şekilleridir. Menderesler oluşturan bir akarsuyun; a)Eğimi ve Hızı azalmıştır b)Boyu uzamıştır c) Aşındırma gücü azalmıştır d) Biriktirme yapmaya başlamıştır e) Enerji potansiyeli ve Taşıma Gücü azalmıştır

17

18 3- Dev Kazanı: Akarsuyun yatağındaki faklı dirençteki tabakaların aşınmasıyla ortaya çıkan basamaklı yapılardan akan kısımlarına Çağlayan denir. Bu basamak çok yüksekse Şelale yada Çavlan adını alır. Manavgat, Düden ve Gürlevik Şelaleleri ülkemizdeki bazı örneklerdir. Çağlayanların sularının düştüğü yeri oymasıyla oluşan şekle Dev Kazanı denir.

19 4- Peribacaları: Volkanik arazilerde sel sularının arazideki gevşek malzemeyi aşındırırken buradaki sert blok taşların kendilerini ve yakın çevresini aşınıma karşı korumasıyla ortaya çıkan külaha benzer şekillerdir. Niğde. Nevşehir çevresinde görülür.

20 5- Kırgıbayır (Badlands): Özellikle yarı kurak iklim alanlarında şiddetli yağışların bitki örtüsünden yoksun arazileri çok fazla aşındırmasıyla oluşan girintili çıkıntılı yer şeklidir. İç ve Güneydoğu Anadolu’da oldukça yaygındır. buradaki sert blok taşların kendilerini ve yakın çevresini aşınıma karşı korumasıyla ortaya çıkan külaha benzer şekillerdir. Niğde. Nevşehir çevresinde görülür.

21 6- Platolar: Akarsularca parçalanmış geniş yeryüzü düzlükleridir. Ülkemizin arazisinin çoğunu platolar kaplar. Erzurum-Kars, Haymana, Cihanbeyli, Bozok platoları v.s.bunlardan bazılarıdır.

22 7- Peneplen (Yontukdüz): Akarsı aşındırmasının ulaştığı son şekildir. Bu arazilerde artık belirli bir yükselti yoktur ve arazi deniz seviyesine inmiş hafif dalgalı düzlüklerden ibarettir.

23 AKARSULARDA BİRİKTİRME 1) Yatak eğiminin azalması (en fazla etkili faktör). 2) Akış hızının azalması. 3) Yük miktarının artması. 4) Akımın düşmesi. Akarsu Biriktirmesinde Etkili Olan Faktörler ;

24 Akarsu gücünün azaldığı yerde taşıdığı maddeleri biriktirmeye başlar. Gücünün azaldığı yerde önce iri maddeleri, gücünün tamamen azaldığı yerde ise ince maddeleri biriktirirler. Bundan dolayı akarsu biriktirmesi ile oluşan yer şekillerinin yapısı incelendiğinde akarsuyun akımı hakkında genel bilgileri elde edebiliriz. İri maddeler var ise akım yüksek, ince maddeler var ise akım düşüktür.

25 AKARSU BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ 1- Birikinti Konisi (Yelpazesi): Dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsuların eğimin aniden azalmasıyla dağın etek kısmında taşıdığı malzemeyi bırakmasıyla oluşan şekillerdir. 2- Dağ Eteği Ovası: Dağ eteklerinde oluşan birikinti konilerinin birleşmesiyle ortaya çıkan uzun ve dalgalı düzlüklerdir. Bursa ovası bu şekilde oluşmuştur. 3- Dağ İçi Ovaları: Dağlık alanlarda akarsuların eğimin azaldığı yerlerde oluşturdukları ovalardır. Bu ovalar kendisine yakın birikinti konileriyle birleşerek genişleyebilirler. Muş ve Erzincan ovaları gibi. 4- Taban Seviyesi Ovası: Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde eğimin azalmasına bağlı olarak biriktirme yapmalarıyla oluşurlar. Deltadan farkı, kara içinde oluşmalarıdır. Adapazarı, B. ve K. Menderes Ovaları böyledir. 5- Delta Ovası: Akarsuların denize döküldükleri yerlerde getirdikleri malzemeyi yığarak oluşturdukları kabaca üçgene benzer ovalardır. Bafra, Çarşamba...v.s.

26 AKARSU BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ 6- Seki (Taraça): Alüvyal tabanlı vadilerde yeniden canlanan akarsuyun oluşturduğu dolguyu tekrar kazmasıyla oluşan basamaklı şekillerdir. Sekiler hem aşındırma hem de biriktirme şekilleridir. 7- Kum (Irmak) Adaları: Akarsuların eğimin azaldığı yerlerde yatağının genişlemesi ve derinliğinin azalmasına bağlı olarak taşıdığı malzemeyi yatak ortasında küçük adacıklar şeklinde biriktirmesiyle oluşurlar.