Sosyal Psikoloji Prof Dr Süheyla Ünal.

... konulu sunumlar: "Sosyal Psikoloji Prof Dr Süheyla Ünal."— Sunum transkripti:

1 Sosyal Psikoloji Prof Dr Süheyla Ünal

2 Sosyal psikoloji bir bireyin davranış, duygu ve düşüncelerinin diğer kimselerin davranış ve özelliklerinden nasıl etkilendiğini ya da belirlendiğini inceleyen bir bilim dalıdır

3 Konuları Kendilik kavramı Tutum oluşumu İlişkilerin şekillenmesi
Sosyal etki Sosyal düşünce Başkalatına yardım etme ya da zarar verme davranışı

4 Sosyal psikoloji İnsan yavrusu kuşaklar boyunca gelişip şekillenen bir kültür ortamına doğar Bu ortamda “ayna nöronlar” aracılığı ile diğer insanların davranışlarını taklit ederek toplumsal bir varlık olur Toplumsallaşmanın en önemli aracı olan dil bu süreçte kazanılır

5 Davranış Neye dikkat ettiğimiz
Sosyal durumları nasıl yorumladığımız, nasıl yargıladığımız Bilgiyi nasıl kodladığımız Belleğimizden neyi anımsadığımız ile yakından ilişkilidir.

6 Basitleştirme stratejileri
Karmaşık sosyal dünya Sınırlı dikkat kapasitesi Amaç  Ruhsal ekonomi Basitleştirme stratejileri

7 Basitleştirme stratejileri
birey yaşamak için temel şemalar, sınıflandırmalar, kalıp düşünceler geliştirir

8 Kısa yollar Kategorizasyon Şema Stereotipi Önyargı

9 Kategorizasyon çevreyi düzenleme, yapılandırma
bireyin toplum içindeki yerini oluşturma ve tanımlama Pozitif bir sosyal kimlik Benliğin onaylanması

10 Şema Dünyanın zihinsel bir haritası
Yaşantılarımızı düzenler, yorumlarken kullandığımız zihinsel modeller Düşünme tarzımız Bilinçdışı, insanlığa ait bilgi ve becerileri de kapsayan eski bilgi yapıları

11 Stereotipi-Kalıp bir sosyal kategori içindeki insanlar hakkında oluşturulan inanç kalıplarıdır algı ve belleği etkileyen bir bakış çerçevesi sunar çevredeki uyaranlar arasından seçim yapmayı ve genellemeyi sağlar

12 Ön yargı deneyimden önce öncül bir yargı olarak kanaatleri etkileyen bir hareket noktası bilinçli ve kasıtlı, bilinçli ancak kasıtsız ya da bilinçdışı ve kasıtsız olabilir kendini doğrulayan kehanet

13 Basitleştirme stratejileri
Beklenti doğrulama stratejileri İnsanlar beklenilen davranışı ararlar ve dikkat ederler. Belirsiz olayları beklentileri doğrultusunda yorumlarlar. Beklentileri ile uyumlu olayları hatırlarlar.

14 Atıf Sosyal yargıda bulunma
Davranış ya da olayın nedenine ilişkin açıklama İçsel atıf Dışsal atıf

15 Basitleştirme stratejileri
Kişiliğe özgü çıkarımlar Temel atıf hatası:Davranışı yordama üzerine kişiliğin aşırı etkisi Aktör-izleyici ikilemi: Kendi davranışımızı durumsal, başkalarının davranışını kişilik özelliği olarak yargılamak

16 Sosyal temsiller Kavramlar kollektif olarak oluşturulur
İletişimde kullanılır Tanıdık olmayanı tanıdık haline getirir Dünya hakkındaki bilgileri basitleştirir, somutlaştırır Üstü kapalı bir süreç izler Moscovici

17 Sağlık sosyolojisi

18 Amacı Sağlık ve hastalık kavramını sosyoloji bağlamında ele almak ve genişletmek Sosyoloji disiplininin temel kuram ve kavramlarına gevşek de olsa bağlı olan problemlere sosyolojik imajinasyonu kullanarak odaklaşmak Willis, E. (1991)The sociology of health and illness in Australia: the 1980’s and beyond. Annual Review of Health Social Science. 1:46-53

19 Sağlık sosyolojisi konuları
Kuramlar Sosyal etkenler ve hastalık Sosyal sınıf Cinsiyet Yaş Irk ve etnisite Hastalık yaşantısı ve hastalığa yüklenen anlam Tedavinin sosyal özelliklerle ilişkisi

20 Sağlık sosyolojisi konuları
Sağlığın sosyal belirleyicileri, eşitsizlik yaratan etkenler (SED, cinsiyet) Hastalık hakkında halk inanışları, tedavi yöntemleri Hastalık davranışı Sağlık sistemleri Biyoetik

21 Kuramlar Sosyal nedensellik Sosyal tepki Eleştirel kuram
Sosyal yapısalcılık Sosyal gerçeklik

22 Sosyal nedensellik Sosyal dezavantajların sağlık üzerine etkisi Weber
Toplum sınıf, statü ve politik güçler açısından tabakalara ayrılır Tabakalaşma zenginliğin eşit olmayan dağılımına neden olur Marx Sınıflar kapitalist sistem tarafından oluşturulur Sınıflar sahip oldukları üretim araçları ve kendileri için çalışan işçilere dayanır

23 Sosyal tepki-etiketleme kuramı
İnsanlar hastalığa ya da davranışsal sapmaya tepki gösterir abartma yadsıma Toplum hastalığı tanımlarıyla üretir Davranışsal sapmanın sosyal açıdan tanımlanması ve tepki gösterilmesi hasta kişinin davranışını şekillendirir Hasta rolünün sürdürülmesini etkiler

24 Eleştirel kuram Sosyoekonomik yapılarla bireylerin içsel yaşamları arasındaki ilişkiyi açıklamaya çalışır (progresif-regresif yöntem)

25 Sosyal yapısalcılık Temel varsayımı: gerçeğin insan etkinliğinin bir ürünüdür Bireyler sosyal ilişkileri aracılığı ile varolurlar ve dönüşürler Sağlık ve hastalık toplum tarafından tanımlanır ve yapılandırılır

26 Sosyal gerçeklik Sosyal gerçeklik norm ve rollerle davranışımızı yapılandırır Sosyal gerçekler olayları anlamamız için bir çerçeve çizer Tutum ve değerlerimiz kırılgan yapıdadır, referans aldığımız gruplardan oldukça etkilenir Kültürün hemfikir olduğu konularda alternatif geliştirmek güçleşir

27 Hastalık-Kültür ilişkisi

28 Sağlık davranışının sosyal belirleyicileri
Bağlamsal Bireysel Fizik çevre Sosyodemografik özellikler- yaş, cinsiyet, ırk, etnisite, eğitim, gelir, medeni durum Sosyal çevre Sağlık davranışı Sağlık bakımı Psikososyal – sosyal destek, uyum, başa çıkma Organizasyonel Kurumsal Ekonomik kaynaklar Psikolojik- İnanç ve tutumlar Toplumsal kaynaklar Emmons, K. Health behavior in a social context, in Social Epidemiology, 2000, ch. 11. Politikalar

29 Sağlık sosyolojisi Sosyal ve biyolojik olgular arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır Kültür ve toplumsallaşma bireyin biyolojik yapısından kaynaklanan davranışlarından oluşmaktadır Davranış, bireyin nörofizyolojik dürtü ve güdülerini eğitim ve toplumsallaşma süreçleriyle sosyal olarak izin verilen ya da önerilen tarzlarda gidermesi olarak tanımlanabilir

30 Anlamlar dünyası-kültür
İnsanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup bitenleri anlamak için bilişsel bir düzenleme yaparlar ve içinde yaşadıkları kültürün bilişsel kalıpları doğrultusunda bir gerçeklik duygusu geliştirirler Duyumlardan başlayarak, davranışa kadar bilişsel sistemin her aşaması, özellikle zihinsel tasarımlar bireyin içinde yaşadığı kültürden oldukça etkilenir

31 Kültür-hastalık İçinde yaşanılan kültür hastalık belirtilerini, nedenlerini ve tedavisini kavramsallaştırmada önemli bir alt yapı sağlar

32 Hastalık “kişinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya ile bağlantısında istenmeyen bir durum” Hahn Hahn, R Three Theories of Sickness and Healing, pp In Hahn, R. A Sickness and Healing. An Anthropological Perspective. Yale University Press.

33 Hastalık-Kültür Kültür ve bilişsel süreçler bireyin acıyı ifade etme tarzını, hastalık belirtilerini ve tedavisini şekillendirir Toplum bireylerine hastalık ve iyileşme yaşantıları ile ilgili kavramları da sunar Farklı hastalıklar ve isimlerini, özgül belirtilerini ve sürecini, anlamını, önemini, uygun tepkileri, başa çıkma yollarını da öğretir

34 Kültür- Tedavi Tedavi Algı Deneyim

35 Hastalık inanç sistemleri
Hastalığı ve sağlığı tanımlar, sınıflandırır Hastalık açıklama modeli sunar Hastalığın nedeni, doğası ve tedavisi hakkında bir kuram oluşturulmasını sağlar Şifacıların uygulamaları konusunda bakış açısı sağlar

36 Hastalık açıklama modeli
Algılanan yatkınlık Algılanan şiddet Demografik değişkenler Eylem Sağlık motivasyonu Psikolojik özellikler Algılanan yararlar ***** Eylem için ipucu Algılanan engeller Sheeran & Abraham, 1995

37 Çare arama yolları Çare arama yolları Psikososyal Sosyal ağ
mekanizmalar Sosyal ağ Sosyal yapıya ilişkin durumlar Kültür Sosyo-ekonomik etkenler Sosyal destek Sosyal etki Kaynaklar Ağın yapısı Temas sıklığı Berkman LF and Glass T, Social integration, social networks, social support, and health, in Social Epidemiology, ch 7, p. 143.

38 Belirti-çare arama Belirti buzdağı Doktora başvurma Belirti- Müdahale
yok Belirti– Kendini tedavi etme, alternatif tedaviler Belirti yok Belirti buzdağı

39 Çare arama yolları Kabul edilebilirlik Erişebilirlik Elde
Belirtilerin algılanması Önerilebilirlik Popüler Değerlendirme Karar verme Biyotıp Yorumu ‘Folk’ Sosyal ilişkiler Önceki yaşantılar Muela & Hausmann

40 Kültürel tedavi yöntemleri
Kendini iyileştirme çabaları başarısız kalırsa, içinde yaşadığı kültürün “çare arama davranışı”na başvurulur Geleneksel, folklorik iyileştirme yöntemleri Dinsel, spiritüel iyileştirme yöntemleri Bilimsel tıp

41 Kültürel tedavi yöntemleri
Bitkisel tedaviler Kupa çekme, sülük Spirituel güçleri olduğuna inanılan kişilere başvurma Kırıkçı-sınıkçılar Terapötik dokunma (Sıvazlama, Reiki) Biyoenerji Akupunktur