PANGEA Pangea dünyada yaşam başladığında bütün kıtaların bir ada gibi birbirine birleşik haline verilen addır. Evreler; Permian 225 milyon yıl önce, Triassic.

... konulu sunumlar: "PANGEA Pangea dünyada yaşam başladığında bütün kıtaların bir ada gibi birbirine birleşik haline verilen addır. Evreler; Permian 225 milyon yıl önce, Triassic."— Sunum transkripti:

1

2 PANGEA Pangea dünyada yaşam başladığında bütün kıtaların bir ada gibi birbirine birleşik haline verilen addır. Evreler; Permian 225 milyon yıl önce, Triassic 200 milyon yıl önce, Jurassic 135 milyon yıl önce, Cretaceous 65 milyon yıl önce,

3 LEVHA TEKTONİĞİ KURAMI:
1915yılında Alman bilim adamı Alfred Wegener, ilk defa kıtaların kayması varsayımını ortaya attı. Bunu haritaya bakarken kıtaların birbirini tamamlayan bir yap-boz gibi olmasını görüp, araştırarak buldu.

4 Bu teoriye göre yeryüzü I. zamanda kıtalar tek bir parça halindeydi
Bu teoriye göre yeryüzü I.zamanda kıtalar tek bir parça halindeydi. Buna " Pangaea" adını verdi. Onu çevreleyen deniz ise "Panthalassa" idi. Bu karalar çeşitli kuvvetlerin etkisi ile birbirlerinden uzaklaşmaya başladılar.  Katmanlar hareket ettikçe Pangaea ikiye ayrıldı. Kuzeyde "Laurasia" ve güneyde "Gondwanaland" oluştu. Bu iki kıta "Tethys denizi" ile ikiye ayrılıyordu. . Karaların bu yatay hareketlerin sonucunda kıtalar oluştu. Kıtaların arasındaki boşluklara suların dolması ile de okyanuslar ve denizler meydana geldi.

5

6 DÜNYANIN KATMANLARI

7 Yeryuvarın yapı ve hareketlerini tüm olarak konu edinen Levha Tektoniği  (Plate Tectonics) kavramına göre ;Yerin dış kısmını oluşturan km. kalınlıkta ve rijit özellikteki Litosfer büyük ve birkaç küçük levhadan meydana gelmekte ve bu levhalar (Plates) Üst Mantonun Litosfere kıyasla daha yumuşak ve kısmen akıcı bir bölgesi olan Astenosfer veya düşük hız zonu üzerinde kaymakta; hareket halinde bulunmaktadır.

8 Dünyanın katı olan en üst katmanı Litosfer (Taşyuvar), onun en üst kesimi ise Kabuk adı ile bilinir. Litosfer daha altta yeralan Astenosfer üzerinde hareket etmektedir.

9

10 Litosferi birbirinden farklı yönlere hareket eden birtakım parçalardan oluşmaktadır. Levha (Plate) adı verilen bu Litosfer parçalarının milyonlarca yıldır süregelen hareketleri kıtaların ve okyanusların oluşmasına ve bu uzun süreçte Dünyamızın şeklinin sürekli olarak değişmesine neden olmuştur.

11

12 LEVHALAR LEVHA: Dünya'nın yüzeyi kesintisizmiş gibi görünmesine rağmen, dev boyuttaki birbirine geçen parçalardan oluşmaktadır. Bu parçaların her birine levha denir.

13 Dünyamızı oluşturan ana levhalar:
Avrasya levhası, Afrika levhası, Arap Levhası, Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası Hindistan Levhası, Antarktika Levhası, Avustralya Levhası, Pasifik Levhası,  Nazaka( Naska) Levhası, Filipin Levhası, Kokos levhası, Karayip Levhası, Skotya Levhası gibi.

14

15

16 LEVHALAR NİÇİN HAREKET EDERLER?
    Tüm levhalar bir ısıtıcı gibi çalışan yer çekirdeğinin etkisiyle hareket eder. Bu hareket konveksiyon akımı denilen fiziksel etkiden kaynaklanır.

17 Konveksiyon şöyle işler: Mantoda yatay ve dikey yönlü akımlar olmaktadır. Yerin en derin kısmında yer alan çekirdek en sıcak katmandır. Mantonun çekirdeğe yakın kısımları ısınıp hafifleyerek yukarı doğru çıkar, yer kabuğu ile temas halinde olan manto kısmı ise soğur ve ağırlaşıp dibe doğru çöker. Mantoda ki bu ısı akımlarının neden yukarı-aşağı olan bu hareket sırasında madde hareket ederken yüzeydeki plakaları hareket ettirir.

18

19 Levhaların birbirleriyle etkileşimleri bakımından levha hareketlerini 3 ana başlıkta toplayabiliriz.
Uzaklaşma-ayrılma; Yakınlaşma-çarpışma; Yanal yer değiştirme-sıyırma. Bu hareket türleri, aynı zamanda bu sınırlarda oluşan depremlerin ve volkanik faaliyetlerin niteliklerini de belirler.

20 Uzaklaşan-Ayrılan Levhalar (Divergent Plates) Birbirinden uzaklaşan levhalar, aralarına astenosferden gelen eriyik kayaçların sızdığı yarıklar oluşturur. Bu eriyik yüzeye çıktıkça katılaşır ve yerkabuğuna eklenir. Astenosfer’den gelen eriyik kuvvet uygulamaya ve böylece levhalar birbirinden ayrılmaya devam eder. Bu ayrılma genelde daha ince olan okyanus tabanında görülür ve Atlas Okyanusu ortasındaki sırt buna çok iyi bir örnektir

21 Bu ayrılma kıtada meydana gelirse yeni bir okyanus tabanı oluşuyor demektir. Doğu Afrika’daki ayrılma henüz bir deniz oluşması için yeterli değilse de, gidiş o yöndedir. Bu tür ayrılmalar, Astenosfer’den gelen eriyiğin katılaşarak Litosfer’e dönüşmesine ve levhaların büyümesine neden olur.

22

23 Levhaların birbirinden uzaklaştığı yerlerde:
        1-Okyanus ortası sırtları,(Atlas Okyanusundaki sırt 2500m yüksekliktedir.)         2-volkanik adalar,         3-Kabuk oluşumu,         4- Okyanus tabanı genişlemesi olayları yaşanır.         5-Uzaklaşmayla oluşan kırıklardan magma yeryüzüne çıkar ve volkanizma olayları oluşur.

24

25        Yine levhaların birbirinden uzaklaştığı yerde okyanus tabanından bazaltik lavlar çıkar ve bunlar katılaşarak kıta kenarlarına eklenir Kıtalar birbirinden uzaklaşır, okyanus tabanları genişler. Ayrılan levhalara en iyi örnek Atlas Okyanusudur.               

26 Başlıca ayrılan levhalar,
Avustralya İle Antarktika, Afrika, Hindistan, Amerika levhaları ile Afrika, Avrasya, Antarktika Pasifik levhası İle Antarktika, Naska, Kokos

27

28 Levhaların birbirinden ayrıldığını ortaya koyan veriler:
1. Kuzey ve Güney Amerika ile Avrupa ve Afrika kıta sınırlarındaki mükemmel uyum :

29 2. Fosil benzerlikleri. Mesosaurus adlı sürüngenin Güney Amerika ve Afrika'da yaşamış olması

30 3. Kaya benzerlikleri. Kıta sınırlarında aynı yaşlardaki katmanlara rastlanması ve sıradağların devamlılığı :

31 4- Gondwana'da başlayan buzullaşmanın ayrılan parçalarda da aynı zamanda yaşanmış olması.( karbonifer) Buzul birikinti tabakaları incelendiğinde şimdi ayrı olan kıtalar arasında benzerlikler olduğu ortaya çıkar.

32 Not: En son ortaya atılan ve en çok kabul gören ve daha önceki teorilerin açıklayamadığı tüm noktaları açıklayan, eski teorilerin mantıklı yanını alan ve ölçümlere dayanan her türlü hareketi ve oluşumu açıklayan teoridir.

33 Yakınlaşan-Çarpışan Levhalar (Convergent Plates) Levhaların birbirine yaklaşması ve çarpışması ise üç şekilde olur.

34 1) Okyanusal ve kıtasal levha karşılaşmalarında, daha yoğun olan okyanusal levha, kıtasal levhanın altına dalar .Alta dalan kısım derinlere indiğinde ergimeye başlar ve bu magmanın bir kısmı, kıta tarafında yanardağların oluşumuna neden olur. Güney Amerika Levhası’nın altına dalan Nazca Levhası’nın yol açtığı And Dağları buna bir örnektir.

35

36 2) İki okyanusal levhanın karşılaşmasında da, yine bir levha diğerinin altına dalar. Yukarıdakine benzer şekilde yüzeye çıkan magma okyanus tabanında yanardağlar oluşturmaya başlar. Eğer bu aktivite devam ederse, yanardağ okyanus yüzeyini aşabilecek yüksekliğe erişir ve adalar oluşur. Filipinler’deki birçok volkanik ada bu şekilde oluşmuştur. Dünyanın en derin çukuru olan mariana çukuru pasifik levhası ile filipinler levhasının yakınlaşması ile oluşmuşlardır

37

38 3) İki kıtasal levhanın karşılaşmasında ise, genellikle levhalardan hiçbiri diğerinin altına dalmaz. Levhaların arada sıkışan bölümleri yeni dağlar oluşturur. Himalayalar ve Tibet platolarının oluşumu buna en iyi örneklerdir.Yakınlaşan ve çarpışan levhaların sınırlarında oluşan depremler çok değişik derinliklerde ve büyüklüklerde olabilir. Özellikle bir levhanın diğerinin altına daldığı bölgelerde odakları derinlerde büyük depremler oluşur.

39

40

41 Birbirine kavuşan levhalar boyunca:
1-Dalma -batma olayı oluşur Okyanusal ve bir kıtasal levhanın çarpışmasıyla derin okyanus çukurları meydana gelir  Volkanizma, Volkanik ada yayları ortaya çıkar, 4-Bir bariyer gibi dizilen volkanik ada yayları kıtalar ile okyanuslar arasında iç denizleri oluşturmaktadır.

42 5- Depremler oluşmaktadır
5- Depremler oluşmaktadır. 6- Kabuk erimesi ve magma oluşumu gerçekleşir. 7- metemorfizma olayları meydana gelmektedir. 8- İki kıtasal ya da bir kıtasal ve bir okyanusal levhanın çarpışmasıyla kıvrımlı dağ sıraları oluşur.

43 Kuzeyde yer alan Avrasya kıtası ile güneyde yer alan Gondwana kıtasının çarpışması sonucu güney Avrupa ile Kuzey Afrika arasında yer alan Tethys(tetis) denizindeki tortullar sıkışmış, kıvrılıp yükselerek alp-Himalaya dağ sisteminin oluşmasına yol açmıştır.

44

45 Yanal Yer Değiştirme-Sıyırma (Lateral Slipping) İki levhanın birbirini sıyırarak yer değiştirmesi sırasında Litosfer’de artma veya azalma olmaz. İki levha arasındaki sürtünme çok fazla olduğu için harekete belli bir süre direnç gösterirler. Bu bölgede artan gerilim periyodik büyük depremler ile çözülür. Kuzey Anadolu fay hattı ve Kaliforniya’daki San Andreas fay hattında bu tip levha hareketi gözlenir.

46 Bu tip levha hareketlerinde oluşan depremlerin odakları çoğunlukla yüzeye yakın veya orta derinliktedir. Sürtünme ve kırılma uzunca bir hat boyunca oluşabileceği için büyük depremler meydana gelebilir.

47

48

49 Hindistan, eskiden (yaklaşık 225 milyon yıl önce) Avustralya ile Afrika'nın bir parçasıydı. Daha sonra onlardan koptu ve tıpkı bir gemi gibi uzun bir yolu kat edip yaklaşık 50 milyon yıl önce gelip Asya Kıtası'na çarptı.

50 Bu çarpışma dünyanın çatısı olarak Everest Tepesi'nin bulunduğu Himalaya Dağları'nı oluşturdu. Bugün Hindistan, kuzeye doğru yılda 5 santimetreye varan bir hızla kuzeye doğru hareketini sürdürüyor. Himalaya' lar da hala yükselmeye devam ediyor. İşte Asya ile Hindistan arasındaki sınır böyle bir çarpışma sınırıdır.

51

52

53 Doğu Anadolu'daki dağların sırrı
Doğu Anadolu'daki dağlar da, 15 milyon yıl önce Arabistan Levhası'nın Anadolu'ya çarpması sonucunda oluştu. Arap Levhası da hala Anadolu'yu itmeye devam ediyor. Bu hareket sonucunda Anadolu sıkıştığı için Anadolu bugün deniz seviyesinden ortalama 2000 metre yüksekte duruyor ve depremler oluyor

54

55 ANADOLU İLE KUZEY ANADOLU FAYI'NIN ÖYKÜSÜ
Tam 25 milyon yıl önce Anadolu ile Arabistan Yarımadası (aslında Arap Levhası) arasında Akdeniz'den Hint Okyanusu'na dek uzanan bir okyanus yer alıyordu. Yeryüzünün derinliklerindeki sıcak "manto" katmanı üzerinde adeta bir gemi gibi yüzen Arap Levhası kuzeye doğru hareket etti. Arap Levhası kuzeye doğru ilerledikçe, aradaki okyanus Anadolu'nun altına dalıp-batıp yok oldu.

56 Devlerin Çarpışması Ve Arap Levhası tam 5 milyon yıl önce Anadolu'nun güneydoğusuna çarptı. İki dev geminin çarpışmasına benzeyen bu olay sayesinde Güneydoğu Anadolu Dağ Kuşağı oluştu (Belki de çarpışma sınırında oluşan bu dağ kuşağını iki tarafından bastırılarak itilen bir halının üzerinde oluşan bir tümseğe benzetebiliriz).

57 Ancak, Anadolu, kuzeydeki dev Avrasya Levhası tarafından da sıkıştırılıyordu. Hem kuzeyden hem de güneyden uygulanan bu baskı yüzünden Anadolu'nun doğusu iyice sıkıştı. Kıta kabuğunun kalınlığı 45 kilometreye ulaştı (Bugün hala süren bu sıkışma yüzünden Anadolu Platosu deniz seviyesinden ortalama 2000 metre yüksekte duruyor).

58 Anadolu Levhası'nın başından geçenleri kısaca şöyle anlatabiliriz: "Anadolu'nun doğusu, güneyden Arap Levhası kuzeyden Avrasya Levhası tarafından sıkıştırılıyor. Bu sıkıştırma sonucunda Anadolu Levhası tıpkı bir limon çekirdeği gibi yılda 3 santimetreye varan bir hızla batıya doğru (saatin yelkovanının tersi yönde dönerek) ilerliyor.

59 Batı Anadolu bu hareket sayesinde kuzey-güney yönlü geriliyor; tıpkı bir yelpaze gibi açılıyor. Bu arada Akdeniz'in tabanı da Girit'in altına dalıp batıyor. Böylece biz Yunanistan'a yaklaşıyoruz; Yunanistan Libya'ya...Tektonik levhalar sanki birbirleriyle dans ediyor.

60

61 Atlas Okyanusu günümüzden 250 milyon yıl önce K
Atlas Okyanusu günümüzden 250 milyon yıl önce K.Amerikanın Avrupa ve kuzey Afrika kıtalarında ayrılaması ile oluşmuştur,ve hala yılda 5 cm kadar genişleyen bir okyanustur.

62

63 Nasıl Sonuçlar Doğurur?
Yerinde duramayan magmanın ve yer değişitirmekten hoşlanan levhaların bu hareketliliği kimi doğa olaylarıyla da kendini belli edebiliyor.Yeni okyanuslar, yanardağlar, volkanik adalar, okyanus çukurları, sıradağlar ve depremler bu hareketlerin sonuçlarındandır.

64

65 DEPREMLER Levhaların hareketleriyle yerkabuğunun kimi yerlerinde özellikle levha sınırlarında buyuk gerilme, sıkışma ya da bukulmeler görulur. Bu basınç, kabukta kırılmalara yol açar. Fay adı verilen bu kırıklar, depremlere neden olurlar.Depremler, kabukta oluşan gerilmenin zamanla birikerek, sonunda kaya kutlesinin zayıf bir noktasından kırılması yla yeni bir fay oluşumuna ya da var olan fayın kaymasına bağlı olarak meydana gelir.

66 Birikmiş olan basınç ya da gerilme, bu kırılma ya da kaymayla bir anda boşalır ve buyuk bir enerji açığa çıkar. işte,bu enerjinin çevredeki kaya kutlelerinde oluşturduğu titreşim ve sarsıntı da depremi yaratır.

67

68 DEPREMLER- Tektonik levha sınırları ve okyanus kıyılarında
AKTİF- Pasifik tektonik levhası TÜRKİYE- Avrasya arap afrika levhaları Derin depremler- güney batı amerika batı pasifik ve alaska kıyıları Tsunami- filipinler endonozya japonya avusturalya batı amerika kıyıları 5128 depremin 1525 i karada 3603 ü okyanusta

69

70 Ulkemizde görulen depremler, Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve Doğu Anadolu Fayı (DAF) gibi iki buyuk fayın hareketi sonucu oluşuyor. Bu fay hareketlerinin doğurduğu bir başka sonuç da “tsunami”. Deprem, yanardağ patlaması ya da toprak kayması gibi yer hareketlerinin deniz tabanında meydana getirdiği alçalma ya da yukselme nedeniyle oluşan dev deniz dalgalarına tsunami deniyor.

71

72 Depremlere neden olan olayların kaynaklandığı yerden uzaklaşıldıkça depremin etkisi azalır. Oluşum nedenlerine göre depremler, 3 gruba ayrılır : Volkanik Depremler Çökme Depremleri Tektonik Depremler

73 Volkanik Depremler Aktif volkanların bulunduğu yerlerde, patlama ve püskürmelere bağlı oluşan yer sarsıntılarıdır. Etki alanları dardır.

74 Çökme Depremleri Bu tür depremler, eriyebilen taşların bulunduğu yerlerdeki yer altı mağaralarının tavanlarının çökmesiyle oluşur. Ayrıca kömür ocaklarının ve galerilerinin çökmesi de bu tür depremlere neden olur. Çok küçük ölçülü sarsıntılardır. Etki alanları dar ve zararları azdır.

75 Tektonik Depremler Yerkabuğunun üst katlarındaki kırılmalar sırasında oluşan yer sarsıntılarıdır. Bu sarsıntılar çevreye deprem dalgaları olarak yayılır. Yeryüzünde oluşan depremlerin büyük bölümü tektonik depremlerdir. Etki alanları geniş, şiddetleri fazladır. En çok can ve mal kaybına neden olan depremlerdir. Örneğin ülkemizde 1995’te Afyon’un Dinar ilçesinde, 1998’de Adana’da oluşan depremler tektonik kökenlidir. UYARI: Tektonik depremlerin en etkili olduğu alanlar dış merkez ve yakın çevresidir.

76

77 Yeryüzünde tektonik depremlerin en çok görüldüğü alanlar:
1-Büyük Okyanus kıyıları ( Pasifik kuşağı): Asya’nın doğusunda Kamçatka, Japonya, Filipinler, Endonezya, Amerika’nın batısında Aleut Adaları, Kaliforniya, Meksika, Şili, Peru’dur. 2- Akdeniz- Himalaya Kuşağı: İspanya, İtalya, Kuzey Afrika, Yugoslavya, Yunanistan, Türkiye İran, Hindistan Pakistan, Afganistan, Doğu Hint Adaları. 3-Atlas Okyanusunun orta kesimi: Asor Adaları ve İzlanda Adası.

78 B-Yeryüzünde deprem riskninin olmadığı yada en az olduğu yerler: 
* Okyanusya’nın (Avustralya) batısı,  * A.B.D ve Kanada'nın Doğusu, * K.Batı Avrupa-Gröndland adası, İskandinav yarımadası, * Doğu Avrupa * Asya'nın kuzeyi (Sibirya)  * Güney ve Orta Afrika 

79 VOLKANİZMA

80 VOLKANİZMA Yerin derinliklerinde bulunan magmanın patlama ve püskürme biçiminde yeryüzüne çıkmasına volkanizma denir. Volkanik hareketler sırasında çıkan maddeler bir baca etrafında yığılarak yükselir ve volkanlar (yanardağlar) oluşur.

81

82 Türkiye’deki Volkanlar Alp-Himalaya kıvrım kuşağında yer alan Türkiye’de volkanlar, tektonik hatlara uygun olarak beş bölgede yoğunlaşmıştır. Ancak günümüzde Türkiye’de aktif volkan bulunmamaktadır.

83 Türkiyedeki Volkanik Sahalar Doğu Anadolu Bölgesinde; Büyük Ağrı, Küçük Ağrı, Süphan, Tendürek ve Nemrut dağları İç Anadolu Bölgesinde; Erciyes, Hasandağı, Melendiz, Karadağ, Karacadağ ve Karapınar çevresi Güneydoğu Anadolu Bölgesinde; Karacadağ Kuzeybatı Anadoluda; Köroğlu Dağları Akdeniz Bölgesinde; Hatay yakınında Hassa çevresi Ege Bölgesinde; Kula (Manisa) çevresi

84

85 BUKET NİHAL ÖZTÜRK & ÖZGE ÖZEL TEŞEKKÜRLER...
HAZIRLAYANLAR BUKET NİHAL ÖZTÜRK & ÖZGE ÖZEL TEŞEKKÜRLER...