NÖROBİLİME GİRİŞ Prof Dr Süheyla ÜNAL.

... konulu sunumlar: "NÖROBİLİME GİRİŞ Prof Dr Süheyla ÜNAL."— Sunum transkripti:

1 NÖROBİLİME GİRİŞ Prof Dr Süheyla ÜNAL

2 Nörobilim-Nörobiyoloji
Beyin Davranış

3 Nörobilimin temel soruları
Bilincin biyolojik temelleri Algı, öğrenme, hatırlama ve “davranma”ya ilişkin mental süreçler Biyolojinin en “derin” bilmecesi: “bilinç” ve “kendinin farkında olmak” ile bunların sinirsel temsili arasındaki ilişkiyi bulabilmek

4 Nörobilimin temel soruları
Belli mental süreçler beynin belli bölgelerine lokalize midir? Yoksa akıl tüm beynin ortaya çıkardığı bir olgu mudur? Eğer lokalizasyon söz konusu ise, yapı-fonksiyon ilişkisi nasıldır? Bu tür ilişkiler ilgili bölgenin tümünün araştırılmasıyla mı, yoksa tek nöronlar düzeyinde mi daha iyi anlaşılır?

5 İki farklı görüş Lokalizasyon- (frenoloji) – korteks fonksiyonel olarak özgül alanların oluşturduğu bir mozaiktir Tüm alan- (aggregate field) – mental fonksiyonlar tüm serebral kortekse homojen dağılır

6 Franz Joseph Gall (1758 -1828) Tüm davranışlar beyinden çıkar.
Korteksin özgül bölümleri özgül işlevleri kontrol eder. Her zihinsel işlev tıpkı egzersizle kasların güçlendirilmesi gibi, kullanımla büyür. Serebral korteks tek bir organ gibi işlev görmez, her biri ayrı zihinsel etkinlikten sorumlu olan en az 35 organdan oluşur.

7 Lokalizasyon Dünya hakkındaki bilgi tüm bir tasarım olarak değil, farklı kategoriler halinde depolanıyor. Örn. canlı, cansız nesneler hakkındaki bilgiler farklı bölgelerde depolanır. Sol temporal bölge bağlantı alanındaki bir lezyon hastanın yaşayan şeyler hakkındaki bilgisini bozarken, cansız nesnelere ait bilgilere dokunmaz

8 Lokalizasyon Sağ temporal bölgedeki küçük bir lezyon isimleri hatırlama yetisini bozarken, görüntüsünü hatırlamayı bozmaz.

9 Fodor Mental modüller kuramı: Beynin farklı parçaları farlı tipte işlevleri gerçekleştirmek üzere özelleşmişlerdir Frenolojidekinden farklı olarak, modüller özel bir alanı kaplamazlar, beynin farklı alanlarına yayılmış olabilirler

10 Tüm alan-Dağılmış işlevler
Lashley korteks lezyonu yaptığı sıçanlara labirent deneyleri uyguluyor: çıkartılan alanla ilgili işlev sorunu doku miktarı ile ilişkili bulunuyor: “Mass action”-nöronlar, bağlantılar, bölgeler önemsiz! Daha sonra labirentte öğrenmenin yanlış model olduğu anlaşılıyor, çünkü çok değişik motor ve duysal komponentleri var. Biri olmasa diğeri ile kompanse edebiliyor

11 İkisi de doğru Bugün bilişsel işlevlerin beynin çeşitli bölgelerine dağılmış birçok basit mekanizmanın paralel ve seri işlemleriyle gerçekleştiğini biliyoruz

12 İkisi de doğru Mental süreçler zincir gibi birbirine bağlı değil-bir halka tüm zinciri etkilemiyor. Aynı gara giden çeşitli demiryolları gibi... Beyinde iki tip işlevsel birim var; modüller ve santral işlemci sistemi (Fodor) – Modüller otomatik, hızlı, bilinçdışı işlemciler – Santral işlemci sistemi yavaş, istemli ve bilinçli

13 Beyindeki işlevsel birimler
Modüller (Duyu) Santral işlemci (Deneyim) Özelleşmiş işlev Etkilenemez Bilgi sınırlı Yavaş Otomatik Doğuştan Etkilenebilir, erişilebilir Bilgi sınırsız Hızlı İstemli Öğrenmeden etkilenir

14 Duygu, düşünce, davranış
Davranışın biyolojik temelleri Duygu, düşünce, davranış Beyin sistemleri Bağlantı döngüleri Nöronlar Membranlar Moleküller Genler Andreasen and Black, 2001

15 Behavior Environment Emotion Cognition Biology

16 Temel ilkeler Beyin zihinsel işlevlerin organıdır.
Beyin davranışsal tepkileri yönlendirir Beyindeki nöronal bağlantılar plastisiteye sahiptir. Beyin çevresel etkenler tarafından değiştirilir. Deneyimler tek bir sinapstaki kimyasal etkinliklere indirgenemez.

17 Deneyim-Beynin inşası
Yaşantılar çeşitli mekanizmalarla sinir sisteminin yapı ve işlevini etkilerler Anatomik değişiklikler (yeni sinapslar, LTP, LTD ile dentrit sayısında değişim vs) Nörokimyasal değişiklikler (örn dopamin üretimi) Metabolik değişiklikler (örn glikoz tüketimi) Nelson CA 1999

18 Beynin inşası Beyin gelişimi aşağıdan yukarıya doğru hiyerarşik bir süreç izler Temel bilgiler üzerine yeni bilgiler eklenerek beyin her an yeniden yapılandırılır Giderek daha karmaşık yapılar ve işlevler geliştirilir

19 Beynin inşası Doğumdan itibaren bir program doğrultusunda beynin mikroyapısı ve işlevleri genetik alt yapı, prenatal etkiler ve yaşam deneyimleri arasındaki etkileşim aracılığı ile sürekli olarak yeniden yapılandırılır Uzun süreli bellek beyinde gen ifadesinde değişikliklere ve bunu izleyen anatomik değişikliklere yol açar Beyindeki anatomik değişiklikler de bireyin hayatını etkileyen kişilik değişimlerini belirler Siegel 2006

20 Uzun süreli duyarlılaşma
Anatomik değişiklikler Gen ekspresyonunun aktivasyonu

21 Nöroplastisite

22 Deneyim-Beynin inşası
Deneyim beklentili plastik değişimler SSS kritik peryodlarda deneyimlere bağlı olarak bazı özel sinaptik bağlantılar oluşturur Birincil duyusal korteksin gelişimi için normal düzeyde uyarı alması gereklidir Deneyime bağlı plastik değişimler Kritik dönemdeki özel yaşantılar beynin gelişimini etkiler (örn: müzik eğitimi ile sensorimotor korteks ve birincil işitme korteksinin gelişmesi) Korteksin özelleşmesi talamustan gelen girdiyle gerçekleşir

23 ‘Hebb kuralı’ Eğer iki nöron aynı anda elektriksel olarak aktive olursa, Aralarında otomatik olarak bir bağ gelişir. İkisi arasında zayıf da olsa bir bağ varsa, aralarındaki sinapslar güçlenecektir. Uyarılmazlarsa bağ gelişmeyecek ya da var olan bağ kopacaktır

24 Birlikte ateşlenen nöronlar, birlikte ağ oluştururlar
Kritik dönem İlk 3 yıldaki yaşantılar Bu dönemin etkileri yaşamın daha sonraki yıllarında da kalıcı olur.

25 Yaşantı + Duygu=Genetik yapıda değişiklik
1 Uyaran CREB aktivasyonu 2 CREB Gene Nucleus CREB’in geni aktive etmesi Sinaps güçlendirici proteinler 3 4 Scientific American, Feb. 2005

26 Kandel’ın nörobiyoloji ilkeleri
Tüm zihinsel süreçler beynin işleyişinden kaynaklanırlar Psikiyatrik hastalıklar beynin işlev bozukluklarıdır

27 Kandel’ın nörobiyoloji ilkeleri
Genler ve onların protein ürünleri beynin işleyişini gerçekleştiren nöronlar arasındaki bağlantı kalıplarının en önemli belirleyicileridir

28 Kandel’ın nörobiyoloji ilkeleri
Davranış ve sosyal etkenler geri bildirim mekanizmaları ile beyni etkileyerek gen ekspresyononu, dolayısıyla nöronların işlevlerini değiştirirler İşlevsel olmayan davranışı öğrenme gen ekspresyonunda değişiklik oluşturur

29 Genetik Gen/Çevre Etkileşimi Çevre

30 Gen-Çevre Etkileşimi NATURE: Bireyin genetik yapısı tarafından programlanan davranışları NURTURE: Sosyal ve çevresel etkenlerin sonucu olan davranış “çevreye=nurture“ ait etkiler “yapıda=nature” ifadesini bulur

31 Gen-Çevre Etkileşimi

32 Kandel’ın nörobiyoloji ilkeleri
Öğrenme nöronal bağlantıların yapısını değiştirerek gen ekspresyonundaki değişiklikleri ortaya çıkarır Bu değişiklikler kişiliğin biyolojik temeline katkıda bulunmakla kalmaz, sosyal tesadüfler tarafından başlatılan ve sürdürülen davranış anormalliklerinden de sorumlu olur

33 Kandel’ın nörobiyoloji ilkeleri
Psikoterapide gerçekleşen öğrenme beynin yapısını ve işlevini değiştirebilir Psikoterapinin davranışta uzun süreli bir değişiklik oluşturması, sinaptik bağlantılarıın gücünü arttıran ve beynin sinir hücreleri arasındaki bağlantıların anatomik yapısını değiştiren bir gen ekspresyonu değişikliği aracılığı ile gerçekleşir

34

35 Psikopatoloji gelişimi
Beyin anomalisi Anormal davranış Genetik & Çevresel etkenler

36 Genetik yatkınlık

37 Fenilketonüri Fenilalanin hidroksilaz enziminin anormal gen kopyası
Kanda fenilalanin artışı Anormal beyin gelişimi Mental retardasyon

38 Serotonin Reseptör Gen Mutasyonu
Serotonin 1B geni yok edilen sıçanlarda 4 hafta sonra saldırgan davranışta artış İntihar girişimi gibi impulsivite-agresivite öyküsü olanlarda serotonin azlığı

39 Tedaviye yansıma Genetik yatkınlığın yapısını saptamak
Yatkınlığın çevresel etkilerden nasıl etkilendiğini saptamak Davranışı kontrol eden yolları değiştirmek

40 Psikoterapi... Düşünce, duygu ve davranışları konuşma, ilişki kurma yoluyla değiştirme

41 Kaynaklar Eric R. Kandel, James H Schwartz, Thomas M Jessell (2000) Principles of Neural Science. Fourth Edition. McGraw-Hill Blinder BJ, Sanathara V. The Neurobiology of Psychostructural and Psychotherapeutic Change: Conflict, Defense, and Transformation