Öz kaynaklar.

... konulu sunumlar: "Öz kaynaklar."— Sunum transkripti:

1 Öz kaynaklar

2 GİRİŞ İşletmelerin faaliyetlerini gerçekleştirmek üzere gerekli olan asgari sermaye tutarı, kuruluş aşamasında öncelikle işletme sahipleri veya ortaklar tarafından oluşturulmaktadır. Faaliyetlerin kapsamı genişledikçe, önceki konuda açıklanan yabancı kaynaklardan da fon sağlama gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Bu konuda bilançonun pasifinde ikinci kaynak grubunu oluşturan öz kaynaklar incelenecektir.

3 ÖZ KAYNAK Bir işletmenin öz kaynakları, pasif hesaplar içerisinde ortaklara ait payı ifade eder. Öz kaynaklar, işletme sahip ya da sahiplerinin kuruluşta ya da sonradan işletmeye yaptıkları yatırımlar ile yedekleri, yedek niteliğindeki karşılıkları ve dağıtılmamış karları kapsar. Bu bağlamda öz kaynak, işletme sahip yada sahiplerinin aktifler üzerindeki değer olarak toplam paylarını ifade eder.

4 ÖZ KAYNAK Bu ana hesap grubunda aşağıdaki hesap grupları vardır.
50 ÖDENMİŞ SERMAYE 52 SERMAYE YEDEKLERİ 54 KAR YEDEKLERİ 57 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI 58 GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI 59 DÖNEM NET KARl (ZARARI)

5 ÖDENMİŞ SERMAYE 59 DÖNEM NET KARl (ZARARI)
İşletme sahip veya sahiplerinin işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımları taahhütleri ile henüz ödenmemiş sermaye arasındaki fark ödenmiş sermayedir. Diğer bir ifadeyle taahhüt edilen (üstlenilen) sermayenin ödenmiş tutarını gösteren Ödenmiş Sermaye grubu aşağıdaki hesapları kapsamaktadır. 500- SERMAYE 501- ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-)

6 ÖDENMİŞ SERMAYE Görüleceği üzere değişik sermaye kavramları karşımıza çıkmaktadır. • Esas sermaye (taahhüt edilmis sermaye); bir şirketin faaliyet, amaç ve konusuna göre ortakları tarafından işletmeye getirilmesi üstlenilen sermaye tutarıdır. Nominal sermaye olarak da bilinen bu sermayenin tamamı veya bir kısmı isletmeye ödenmiş olabilir. • Ödenmemiş sermaye ; esas sermayenin, henüz işletmeye ödenmemiş olan kısmını gösterir. Diğer bir ifadeyle ortakların getirmeyi taahhüt ettikleri, ancak henüz ödemedikleri için işletmeye olan sermaye borçlarıdır. • Ödenmiş sermaye ise; esas sermayeden ödenmemiş sermayenin çıkarılmasıyla bulunur ve ortakların şirkete fiilen getirdikleri sermaye tutarını ifade eder.

7 500 SERMAYE İşletmeye tahsis edilen veya işletmenin ana sözleşmelerinde yer alan ve Ticaret Siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı bu hesapta yer alır. Kayıtlı sermaye sistemini uygulayan işletmeler bu hesapta çıkarılmış sermayelerini gösterir. Kayıtlı sermaye tutarı bilanço dipnotlarında açıklanır.

8 501- ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-)
İşletmeye tahsis edilen veya ortaklarca yüklenilen sermayenin henüz ödenmemiş kısmıdır.  Taahhüt edilen sermaye tutarı "500- Sermaye Hesabı" alacağı ile bu hesaba borç, ödeme yapıldıkça alacak kaydedilir.  Örnek: Beş kurucu ortak bir araya gelerek Korkmazlar A.ş. adında TL. sermayeli bir şirket kurmaya karar vermişlerdir. Ortaklar sermayenin tamamını ödemeyi taahhüt etmişler ve daha sonra taahhüt edilen sermayenin %50'sini nakit olarak ödemişler. Kalan tutarı ise işletmenin Ziraat Bankasındaki hesabına yatırmışlardır. / 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS 500 SERMAYE HS Sermaye taahhüt kaydı

9 501- ÖDENMEMİŞ SERMAYE (-)
 2- Ortakların taahhütlerini yerine getirmesi durumunda aşağıdaki kayıtlar yapılacaktır: / 100 KASA HS 501 ÖDENMEMİŞ SER.HS Taahhüdün yerine getirilmesi 102 BANKALAR HS 501 ÖDENMEMiŞ SER.HS Ortakların taahhütlerini bankaya yatırmaları

10 YEDEKLER  Yedekler, net karın; öz kaynakları sağlam tutmak, işletmenin sürekliliğini ve gelişmesini ve işletme sahipleri ile alacaklı kişilerin haklarının korunmasını sağlamak ve öz kaynaklarda faaliyet sonunda meydana gelebilecek azalışları yani zararları karşılamak için dağıtılmayıp işletmede bırakılan bölümdür. Kısaca yedek; dağıtılmamış ya da işletmede bırakılmış kar paylarını ifade eder.

11 YEDEKLER Yedekler Tekdüzen Hesap Planı'nda Sermaye Yedekleri ve Kar Yedekleri olmak üzere iki grup içinde sınıflandırılabilir. Sermaye Yedekleri, işletmenin faaliyet karı kapsamına girmeyen, hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları gibi sermaye hareketlerinden dolayı ortaya çıkan ve işletmede bırakılan tutarlardan oluşur. Sermaye yedeklerinin hiçbiri kar niteliğinde öz kaynağı artırmazlar. Kar yedekleri, yasa, ana sözleşme hükümleri yada ortaklıkların yetkili organları tarafından alınan kararlar uyarınca ortaklara dağıtılmamış veya işletmeye bırakılmış karlardır.

12 52- SERMAYE YEDEKLERİ Bu grup altında yer alan hesaplar sırasıyla aşağıda açıklanacaktır. 520- HİSSE SENETLERI İHRAÇ PRİMLERİ 521- HİSSE SENEDİ ĠPTAL KARLARI 529- DİĞER SERMAYE YEDEKLERİ

13 520- HİSSE SENETLERI iHRAÇ PRİMLERİ
Yeni çıkarılan hisse senetlerinin primli satışından kaynaklanan yani, hisse senetlerinin nominal (üzerinde yazılı) değerinin üstünde bir fiyatla satılmasından kaynaklanan tutarlar bu hesapta izlenir. Hisse senedinin nominal fiyatı ile satış fiyatı arasındaki olumlu fark bu hesabın alacağına satış biçimine bağlı olarak ilgili hesabın borcuna kaydedilir. Bu tutarların sermayeye ilavesi veya başka bir amaçla kullanılması durumunda hesaba borç kaydedilir.

14 ÖRNEK X işletmesi sermayesini artırmak amacıyla, tarihinde nominal değeri 3 TL olan hisse senetlerinden 1000 adet çıkarmıĢtır. Daha sonra bu hisse senetlerinin tamamını tanesi 3,5 TL'den satmıştır. / 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS 500 SERMAYE HS Sermayeyi artırmak amacıyla hisse senedi çıkarımı 100 KASA HS 520 HİS. SENT. İHRAÇ PRİMLERİ HS Çıkarılan hisse senetlerinin nominal üzerinde bir değerle satılması

15 521 HİSSE SENEDİ İPTAL KARLARI
Anonim sirketlerde, kuruluş sırasında veya sermaye artırımı nedeniyle sermaye taahhüdünde bulunan ortak, taahhüdünü yerine getirmezse hisse senetleri iptal edilerek yeni ortak alınabilir. Bu durumda şirket, taahhüt ettiği sermayeyi ödemeyen ortağın hisse senedini iptal ederek, yeni hisse senetlerini satışa sunabilir. Satışa sunulan yeni hisse senetleri, iptal edilen hisse senetlerinin değerinin üzerinde bir değerden satılabilir. Yeni satılan hisse senetlerinin değeri ile iptal edilen hisse senetlerinin değeri arasında oluşan olumlu fark hisse senedi iptal karını oluşturur.

16 ÖRNEK X Anonim ġirketi sermaye artırımı için tarihinde çıkardığı nominal değeri 2TL olan adet hisse senedinden adedini almayı taahhüt ettiği halde taahhüdünü yerine getirmeyen "Y" Kollektif ġirketi'nin hisse senetlerini iptal ederek, yeni çıkardığı aynı nominal değerli adet hisse senedini 2.5TL'ye halka satmış ve bedelini tahsil etmiştir.   / 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS 500 SERMAYE HS Sermaye taahhüt kaydı / 100 KASA HS 501 ÖDENMEMİŞ SERMAYE HS 521 HİS. SENT. İPTAL KARI HS Taahhüdün yerine getirilmemesi ve hisse senetlerinin değiştirilmesi

17 54- KAR YEDEKLERİ  Sermaye şirketlerinde ortakların üçüncü kişilere karşı sorumluluğu; koydukları sermaye ile sınırlı olduğu için kârın bir kısmının şirketin öz sermayesini artıran bir unsur olarak işletmede bırakılması, üçüncü kişilerin güvencesini artırmaktadır. Bu nedenle de TTK, sermaye şirketleri için yedek ayırmayı zorunlu kılmaktadır. Ayrıca, şirket ana sözleşmelerinde; kanunun zorunlu kıldığı tutardan daha fazla yedek akçe ayrılmasına ilişkin hükümler yer alabilmekte veya genel kurul daha fazla kârın işletmede bırakılması konusunda karar verebilmektedir. Bu nedenle yasalar gereği ayrılan yedeklere “yasal yedekler”, ana sözleşme gereği ayrılanlara “statü yedekleri”, şirket genel kurulu kararına göre ayrılan yedekler ise “olaganüstü” veya “isteğe bağlı yedekler” denmektedir.

18 54- KAR YEDEKLERİ 540- YASAL YEDEKLER 541- STATÜ YEDEKLERİ
542- OLAGANÜSTÜ YEDEKLER 548- DİĞER KAR YEDEKLERİ Kâr yedekleri, dönemin vergi öncesi kâr tutarından varsa geçmis yıllar zararları indirildikten sonra kalan tutar (safi kâr) üzerinden, düzenlemelere uygun olarak hesaplanmaktadır. Kâr yedekleri, önceki dönem kârından izleyen dönemde ayrılabileceği için, ilgili dönemin 590 Dönem Net Kârı hesabının tutarı, yedeklerin ayrılacağı dönemin başında 570 Geçmis Yıllar Kârları hesabına aktarılmak zorundadır.

19 540- YASAL YEDEKLER Yasal yedekler, olağanüstü (beklenmedik) olumsuz durumlarda, işletme faaliyetlerinin devam ettirilmesi, işsizliği önlemeye yönelik tedbirler alma ve işletme zararlarının kapatılması gibi amaçlar için kullanılmak üzere, her yıl dönem net karından yasal olarak ayrılması gereken payları ifade eder. Kanun hükümleri uyarınca ayrılmış bulunan yedekler (I.Tertip ve II. Tertip) bu hesap kaleminde gösterilir. I. tertip yasal yedek akçe, dönem karının %5„ini kadar bir oranda ödenmiş sermayesinin %20'sine ulaşıncaya kadar ayrılır.

20 540- YASAL YEDEKLER TT.K. gereği hesaplanarak kar dağıtım tablosunda gösterilen yedekler, kar dağıtım tablosunun işletme genel kurulunda kabulünden sonra 590 Dönem Net Karı hesabına aktarılarak kapatılır. II. tertip yasal yedek akçe, ortaklara ve kârdan pay alan diğer kişilere dağıtılan birinci temettü tutarı düşüldükten sonra, dağıtılması kararlaştırılan kârın %10‟u tutarında ayrılır. Yedekler, faaliyet yılı karından mahsup edilmek suretiyle bu hesaplara alacak kaydedilir.

21 ÖRNEK Ödenmiş Sermayesi TL, cari döneme kadar ayrılmış yasal yedekleri TL, dönem net kârı TL olan bir sermaye şirketi; I. ve II. Tertip Yedek Akçe ayırmakta, I.Temettü ve TL tutarında II.Temettü dağıttıktan sonra kalan kârı olağanüstü yedeklere almaktadır. Ayrılacak yedek akçe ve I.Temettü tutarını hesaplayarak gerekli kayıtları gerçekleştiriniz. I.Tertip yedeklerin üst sınırı ödenmiş sermayenin %20‟si olan x %20 = TL dir.  Şirket bu tutara ulaĢıncaya kadar I.Tertip Yedek ayırmak zorundadır. Şu ana kadar TL yasal yedek ayrıldığı için; – = TL daha yedek ayırmak zorundadır.

22 ÖRNEK Bu yıl ayıracağı yasal yedek tutarı; Net Kâr x %5 „tir.
I.Tertip Yasal Yedek = x %5 = TL Bu tutar, şirketin ayırması gereken TL‟y. aşmadığı için TL ‟nin tamamı I.Tertip Yasal Yedek olarak ayrılır.  Şirket Ödenmiş Sermayesinin %5‟ini de I.Temettü olarak dağıtmak zorundadır. I.Temettü = x %5 = TL II.Tertip Yedeğin hesaplanacağı matrah Ģöyle bulunur; Matrah = Dönem net kârı – I. Temettü Matrah = – = TL II. Tertip Yedek = Matrah x %10 II.Tertip Yedek = x %10 = TL

23 ÖRNEK II. Temettü Tutar. = 75.000 TL
Olaganüstü Yedekler = Dönem Net Kârı – (I. Tertip Yasal Yedek + I.Temettü + II. Tertip Yedek + II. Temettü) = Olağanüstü Yedekler = – = TL

24 ÖRNEK 1.Dönemin net kârı izleyen dönemde dağıtılacağı için öncelikle biten dönemin 590 Dönem Net Kârı hesabı izleyen dönemin başında kapatılarak, 570 Geçmiş Yıllar Kârları hesabına aktarılmak zorundadır. /1/ 590 DÖNEM NET KÂRI HS 570 GEÇMIS YILLAR KÂRLARI HS /

25 ÖRNEK 2. kinci aşamada 570 no‟lu hesabın borçlandırılması karşılığında buradaki tutar; yasal yedeklere, olağanüstü yedeklere ve ortaklara borçlar hesabına alacak kaydedilir. / I.Temettü II.Temettü 570 GEÇMIS YILLAR KÂRLARI HS. 540 YASAL YEDEKLER HS. 73.500 I.Tertip Yedek II.Tertip Yedek 542 OLAGANÜSTÜ YEDEKLER HS. 335 ORTAKLARA BORÇLAR HS. 90.000

26 541 STATÜ YEDEKLERİ Ana sözleşme hükümleri çerçevesinde ayrılan yedekler bu hesap kalemi içinde yer alır. Yedek akçe ayrımı, genellikle Nisan ayında yapılan Genel Kurul yada Ortaklar Kurulu kararları ile kesinlik kazandığından, bu kayıtlar Nisan ayında gerçekleştirilir. Bundan dolayı üzerinden yedek akçe ayrılacak dönem karı, açılış bilançosunda 570 Geçmiş Yıllar Karları hesabında gösterilmiş olacağından, 541 nolu hesap alacaklandırılırken, 570 nolu hesap da borçlandırılır. Örnek: Ana sözleşme hükümlerine göre, işletmenin geçmiş yıl karlarından TL Statü yedekleri ayrılmasına karar verilmiştir. / 570 GEÇMİŞ YIL KARLARI HS 541 STATÜ YEDEKLERİ HS Geçmiş yıl karından yedek akçe ayrılması

27 542 OLAĞANÜSTÜ YEDEKLER Sermaye şirketlerinde, Genel Kurul tarafından ayrılmasına karar verilen olağanüstü yedek akçe tutarı ile dağıtım dışı bırakılan kâr 542 Olağanüstü Yedekler hesabının alacağında izlenir. Karşılığında 570 Geçmiş Yıllar Kârları hesabı borçlandırılır. Olağanüstü yedek olarak ayrılan tutarın; sermayeye eklenmesi, temettü olarak dağıtılması ya da başka bir şekilde kullanılması durumunda ise bu hesaba borç kaydedilerek tutar başka bir hesaba aktarılmış olur. Örnek: Şirket Genel Kurul’u, geçmiş yıllar kârlarındaki 6.500TL ’nin olağanüstü yedek olarak ayrılmasına ilişkin öneriyi kabul etmiştir. / 570 GEÇMIS YILLAR KÂRLARI HS 542 OLAGANÜSTÜ YEDEKLER HS

28 570- GEÇMİŞ YILLAR KARLARI
Geçmiş yıl karları, işletmenin geçmiş faaliyet dönemlerinde elde ettiği karları, işletme sahiplerine yada ortaklara dağıtılmayan ve ilgili yedek hesaplarına alınmayan tutarları ifade eder. Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve işletme sahibine veya ortaklarına dağıtılmamış bulunan karlardan ilgili yedek hesaplarına alınmayan tutarların izlendiği hesaptır. Cari yılın net karı, 590 Dönem Net Karı Hesabında izlenir. Bir sonraki yılın başında açılış kayıtları yapılırken bu tutar 570 GeçmiĢ Yıllar Karları Hesabına kayıt yapılır. Kar dağıtımları bu hesaba mahsup edilir. Bu hesap Dağıtılmamış Karlar Hesabı olarak da işlem görür. Kardan yedek akçeler, temettüler ve fonlar şeklinde yapılacak dağıtımlardan sonra kalan miktar bu hesapta kalacaktır. Bu kar bölümüne ise dağıtılmamış karlar adı verilmektedir.

29 ÖRNEK X işletmesinin bilançosunda bulunan bir önceki yıla ait karı TL'dir. / 590 DÖNEM NET KARI HS 570 GEÇMİŞ YILLAR KARLARI HS Bir önceki yıl karı Bir önceki yıl dönem net karının Geçmiş yıl karları hesabına devri

30 580- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (-)
Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan dönem net zararlarının izlendiği hesaptır. Cari yılın net zararı, 591 Dönem Net Zararı Hesabında izlenir. Ertesi yılın başında açılış kayıtları yapılırken bu tutar 580 Geçmiş Yıllar Zararları Hesabında gösterilir. Geçmiş yıl zararlarının gelecek yıllarda elde edilecek karlara mahsubu bu hesaba yapılır. Bu bir pasif düzenleyici hesaptır ve öz kaynaklar toplamı bulunurken negatif alınır.

31 ÖRNEK  X işletmesinin bilançosunda bulunan bir önceki yıla ait zararı TL'dir. / 580 GEÇMİŞ YIL ZARARLARI HS Bir önceki yıl zararı 591 DÖNEM NET ZARARI H Bir önceki yıl Dönem Net Zararının Geçmiş Yıl Zararları hesabına devri

32 59- DÖNEM NET KARI (ZARARI)
Bu grup işletmenin nihai faaliyet sonucunu gösteren hesapları kapsar. 590- DÖNEM NET KARl 591- DÖNEM NET ZARARI (-) Dönem Net Karı/Zararı hesabı grubu altındaki hesaplar sırasıyla aşağıda açıklanacaktır.

33 590- DÖNEM NET KARI İşletmede dönem içinde açılan tüm gelir ve gider hesapları dönem sonunda, yine bir gelir tablosu hesabı olan 690 Dönem Net Kârı veya Zararı hesabında toplanırlar. Gelir hesapları borçlanıp kapanarak bu hesabın alacağına, gider hesapları ise alacağına kayıt yapılarak kapatılıp 690‟nın borcuna aktarılırlar. 690 nolu hesabın kalanı, faaliyet dönemine ilişkin vergiden önceki kâr ya da zararı gösterir.

34 590- DÖNEM NET KARI 690 Dönem Kâr veya Zararı hesabı alacak kalanı verirse yani işletmenin gelirlerinin toplamı giderlerinden büyük olursa bu tutar vergi öncesi kârı oluşturur. Dönem kârından vergi ve diger yasal yükümlülükler hesaplanıp ayrıldıktan sonra net kâr, 692 Dönem Net Kârı veya Zararı hesabının alacağına kaydedilir. Hesaplanan vergi karşılığı 370 nolu hesaba borç kaydedilirken, 691 nolu hesaba alacak kaydedilir. Daha sonra 690 ve 691 nolu hesaplar kapatılır ve aradaki fark 692 nolu hesaba borç kaydedilir. İĢletme, kâr üzerinden vergi yükümlüsü değilse, 690 no.lu hesabın alacak kalanı doğrudan 692‟nin alacağına aktarılır. Net kâr tutarı, bu hesap ile gelir tablosunda yer aldıktan sonra, bilançonun öz kaynaklar grubunda gösterilmek üzere 590 Dönem Net Kârı hesabının alacağına aktarılır. Böylece dönem net kârı bilançoda yerini almış olur.

35 ÖRNEK X işletmesinin 690 nolu hesabın alacak bakiyesi 7.000 TL'dir.
Hesaplanan vergi ise TL'dir. Vergi yasal yükümlülük karşılıklarının oluşturulması: / 691 DÖN.KARI VE DİĞ.YAS. YÜK. KARŞ 370 DÖN.KARI VEDİĞ.YAS. YÜK.KARŞ / Bu kayıtla oluşturulan vergi karşılıkları, gelir tablosunda ve bilançoda gösterilmek üzere ilgili hesaplarına alınmışardır.

36 ÖRNEK / 690 DÖNEM KAR/ZARARI HS 691 D.KARI VE DİĞ. YAS. YÜK. KAR 692 DÖN.NET KAR/ZARARI Bu kayıtla, kapatılması gereken 690 ve 691 numaralı hesapların ilgili taraflarına kayıt yapıldıktan sonra, iki hesap tutarı arasındaki farkı ifade eden dönem net kârı da ilgili hesabı olan 692‟ye alacak kaydedilmiştir. Net dönem kârının bilançodaki ilgili hesabına aktarılması: 692 DÖN.NET KAR/ZARAR HS 590 DÖN.NET KARl HS

37 591- DÖNEM NET ZARARI (-) İşletmenin faaliyet dönemine ilişkin net zarar tutarının izlendiği hesaptır. Bu hesap, pasif düzenleyici bir hesaptır ve öz kaynaklar toplamı bulunurken negatif olarak dikkate alınır. ÖRNEK X işletmesi faaliyet dönemi sonunda zarar etmiştir. / 692 DÖN.NET KAR/ZARAR HS 690 DÖN.KAR/ZARAR HS Dön.Kar/Zararın Net Kar/Zarara devri 690 numaralı hesap kapatılıp bakiyesi 692 numaralı hesaba aktarılır.  Net dönem zararının bilançodaki ilgili hesabına aktarılması: 591 DÖN. NET ZARARI

38 Alıştırmalar 1. Aşağıdakilerden hangisi sermaye yedeği değildir?
A) Sermaye itfa fonu B) Hisse senedi ihraç primi C) İştirakler yeniden değerleme artışları D) Hisse senedi iptal karları ** Doğru A Şıkkıdır.

39 Alıştırmalar 2. Aşağıdakilerden hangisi kar yedeği değildir?
A) Özel fonlar B) Statü yedekleri C) Yasal yedekler D) Hisse senedi ihraç primleri ** Doğru D Şıkkıdır.

40 Alıştırmalar 3. Aşağıdakilerden hangisi öz kaynak unsuru değildir?
A) Özel maliyet B) Kar yedekleri C) Ödenmiş sermaye D) Sermaye yedekleri ** Doğru A Şıkkıdır.