Mikroiqtisadiyyat Dos. Dr. Mayis Əzizov.

... konulu sunumlar: "Mikroiqtisadiyyat Dos. Dr. Mayis Əzizov."— Sunum transkripti:

1 Mikroiqtisadiyyat Dos. Dr. Mayis Əzizov

2 İQTİSAD NƏDİR? Ehtiyaç Mal ve Xidmət İstehlak - Tüketim
İstehsal - Üretim Bazar - Piyasa Qiymət - Fiyat

3 İQTİSAD NƏDİR? İstehsal Amilləri 1. Əmək 2. Təbii Resurslar 3. Kapital
4. Sahibkar DƏNİZLƏR Neft TORPAQ Meşələr

4 İQTİSAD NƏDİR? .P .R Qıtlıq Seçim zorluğu ve İqtisad
Fürsət Maliyyəti / Alternatif Maliyet İstehsalat İmkanları Əğrisi Buğda Miqtarı (ton) .P N 4000 K 3200 .R L 1000 M Tüfənk miqtarı (ədəd) 2000 4600 5000

5 Ortaq İqtisadi Problemlər
Nə, nə qədər istehsal olunacaq Nece istehsal olunacaq Kimin için istehsal olunacaq

6 Tələb Bir istehlakçının A malı tələb cədvəli Qiymət Miqtar 200 175 50 150 100 125

7 Tələb Əyrisi Tələb və Tələb edilən miqtar Ceteris paribus Qiymət A 200
175 C 150 D 125 E 100 TE 50 100 150 200 Miqtar

8 Bazar Tələb Əyrisi Q Q Q Tp T1 T2 M M M İstehlakçı 1 Stehlakç 2 Bazar
500 400 300 200 Tp T1 T2 M M M 50 100 150 50 100 150 50 100 250 İstehlakçı 1 Stehlakç 2 Bazar

9 Tələbin Əyrisinin Yerdəyişməsi
Q 400 300 T1 200 T T2 M 50 150 250

10 Fərdi tələb niyə dəyişir
Nominal gəlir Diyər malların qiymətinin dəyişməsi 1. Real gəlirin dəyişməsi 2. Tamamlayıcı mallar, Rəqib vəya əvəzedici mallar təsiri Zövklər və seçimlər

11 “A” malının tələb əyriləri
İSTƏNƏN: 1. I və II istehlakçının tələb əyrilərini çəkin. 2. Bu tələblep əyrilərindən yola çıxaraq Bazar tələb əyrisini çəkin.

12 Təklif Təklif cədvəli Qiymət Miqtar 200 175 150 100 125 50

13 Təklif Əğrisi Ceteris paribus Qiymət Tək 200 E 175 D 150 C 125 B 100 A
50 100 150 200 Miqtar

14 Firma və Bazar Təklif Əyrisi
Q A1 Q A2 Q A 400 300 200 100 50 100 150 200 M 50 100 150 200 M 50 100 200 250 300 M Firma 1 Bazar Firma 2

15 Təklif Əyrisi Təklif edilən miqdarın dəyişməsi ?
Təklif əyrisinin yerdəyişməsi?

16 Təklif əyrisinin yerdəyişməsi
A2 Q A 700 A1 600 500 400 300 200 100 M 50 100 150

17 Təklif niyə dəyişir? İstehsal amillərinin qiymətlərinin dəyişməsi
Diyər malların qiymətlərinin dəyişməsi Özəl səbəblər

18 Bazar tarazlığı Təklif artıqlığı Q A Tələb artıqlığı K L D
200 Tələb artıqlığı K L 175 D Bazar Müvazinət Qiyməti 150 M N 125 T 100 M 50 100 150 200

19 Təklif sabitken tələbin dəyişməsi
Q A Q1 Q Q2 T1 T T2 M M2 M M1

20 Tələb sabitkən təklifin dəyişməsi
Q A Q2 A1 Q Q1 T M M2 M M1

21 Təklif və tələbin birlikdə dəyişməsi
Q A A1 Q1 Q T1 T M M M1

22 Tələb elastikliyi Elastiklik əmsalı:
et = Tələb miqt. % dəyişmə / Qiymətdəki % dəyişmə 0 < et < sonsuzluk et = 0 et = 1 et < 1 ve et >1 0 < et < 1 ve 1 < et < sonsuzluk

23 Nöqtə və yay elastikliyi
Nöqtə elastikliyi A Q1 Et = M / Q x Q / M B Q2 T Yay elastikliyi M M1 M2

24 Bir tələb əyrisi üzərindəki fərqli elastiklik nöqtələri
et > 1 . eT = 1 et = < 1 M

25 Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan tələb əyriləri
Elastikliyi hər nöqtədə sıfır olan tələb əyrisi Q et= 0 M M

26 Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan tələb əyriləri
Elastikliyi hər nöqtədə sonsuz olan tələb əyrisi Q et= sonsuzluk Q M

27 Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan tələb əyriləri
Elastikliyi hər nöqtədə bir olan tələb əyrisi Q et= 1 M

28 Tələb elastikliyi nəyə bağlıdır?
İkamesi (əvəzedici) olan vəya olmayan durumlar Ödənən pul toplamının xərclər içindəki durumu Tələb əyrilərinin dik vəya meyillik olması durumları? Q T T M

29 Tələb elastikliyi və ödənən pulun toplamı
Q Q Q Q1 Q2 T T T M M M1 M2 M et < 1 et = 1 et > 1

30 Tələb elastikliyi ? Qiyməti 40 manatdan 60 manata yüksəldiyində A malının tələb elastikliyini tapın və yorumlayın.( qiymət 40 manat olduğunda tələbp edilən miqdar 12 ədəd ,60 manat olduğunda isə 8 ədəd olmaqdadır) Qiyməti 80 manatdan 30 manata düşdüyündə A malının tələb elastikliyini tapın və yorumlayın.( qiymət 80 manat olduğunda tələb edilən miqdar 40 ədəd, 30 manat olduğunda isə 60 ədəd olmaqdadır)

31 Təklif elastikliyi Elsatiklik əmsalı:
ea = Tək. mikt. % değişme / Fiyattaki % değişme

32 Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan təklif əyriləri
Elastikliyi hər nöqtədə sıfır olan təklif əyrisi Q ea= 0 M M

33 Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan təklif əyriləri
Elastikliyi hər nöqtədə sonsuz olan təklif əyrisi Q ea= sonsuzluk Q M

34 Elastikliyi hər nöqtədə eyni olan təklif əyriləri
Elastikliyi hər nöqtədə bir olan təklif əyrisi Q ea= 1 ea= 1 M

35 Bir təklif əyrisi üzərindəki fərqli elastiklik nöqtələri
ea > 1 ea = 1 ea = < 1 M

36 Təklif elastikliyi və zaman anlayışı
Bazar dönemi Kısa dönem Uzun dönem ( çok qısa dönəm) Q Q Q A A 10 T1 7 A 5 3 T1 3 3 T1 T T T M M M

37 Verginin Yansıması KL = LM KL : alıcı LM : satıcı Q A1 A T M 40 K L 30
20 T M 100 150 200

38 Tələb Elastikliyi və Verginin Yansıması
Verginin tamamının satıcının ödəməsi Q A1 A K T Q L M

39 Tələb Elastikliyi və Verginin Yansıması
Verginin tamamının alıcının ödəməsi T Q A1 A K Q2 L Q1 M M

40 Azami (ən yüksek) Qiymət
1. Önce gelen alır ilkesi 2. Satıcının istediği alıcıya mal satma isteği 3. Karne, vesika usulu 4. Karaborsa Q A Q0 Q1 T M2 M M1

41 Asgari (ən aşağı) Qiymət
M M1 M2

42 Arz – Talep tahlili ve tarım sektörü
Tarımın nisbi öneminin değişmesi Arz ve talep eğrilerinin esnek olmaması Tarım ürünlerinin talebinin gelir esnekliğinin yüksek olmaması Fiyatlardaki azalmanın nisbi olması Q A A1 Q1 Q2 T1 T M M1

43 Fiyat (Qiymet) istikrarsızlığı
Arz ve talep eğrilerinin esnekliğinin az olması Gerçekleşen üretimle planan üretimin farklı olması M2 < M1 M3 > M1 Q A Q3 Q2 Q1 T1 Q4 T M M2 M1 M3

44 Gelir istikrarsızlığı
M2 > M1 OQ1KM1 > OQ2LM2 Q A K Q1 L Q2 T M M1 M2

45 Tarımı destekleme politikaları
Ekim alanının sınırlandırılması Q A A1 Q1 Q2 T M M1 M2

46 Tarımı destekleme politikaları: Destekleme alımlar
Q1 ve Q2 qiymet ferqi nedir? OQ2LM1 > OQ1KM1 Bu politikanın devlete maliyeti? M2PLM1 Q A P L Q2 Q1 K T M2 M1 M

47 Tarımı destekleme politikaları: Fiyat farkının ödenmesi
Q1 ve Q2 qiymet ferqi nedir? OQ1KM1 ve OQ2LM1 alanları ? Bu politikanın devlete maliyeti? Q1 Q2 LK Q A Q2 L Q1 K T M1 M

48 Tüketici Dengesi Toplam Fayda Marjinal Fayda Malın Miktarı
1 5 2 9 3 12 4 14 15 6 Marjinal Fayda 5 4 3 2 1

49 Toplam ve marjinal fayda eğrileri
- Azalan Marjinal Fayda İlkesi Fayda Fayda 15 14 TFE 12 10 8 6 6 5 4 MFE 2 M 1 2 3 4 5 6 1 6 M

50 Faydanın azamileşdirilmesi
Tüketicinin denge şartı nedir? - Gelir sabit - Malların fiyatı sabit - AMF ilkesi geçerlidir - Her mal için harcanan son paranın sağladığı faydanın birbirine eşit olması

51 Faydanın azamileşdirilmesi
Her mal için harcanan son paranın sağladığı faydanın birbirine eşit olması X malının MF Y malının MF = X malının Fiyatı Y malının Fiyatı MF Fiyatı X malı 8 4 Y malı 6 2 8 < 6 = 3 = 2 2 4 10 5 = 2.5 = 2.5 4 2

52 Tüketici dengesi ve talep eğrisi
X malının fiyatındakı değişmenin etkisi Gelir ve İkame ( əvəzetmə) etkileri -ikame etkisi -gelir etkisi -normal mallar -düşük mallar X malının MF Y malının MF = X malının Fiyatı Y malının Fiyatı

53 ÜRETİM Üretim – üretici Üretim fonksiyonu X = f (A,B)
Üzun dönem ve ölçeğin verimi 1. Ölçeğin sabit verimi 2. Ölçeğin artan verimi 3. Ölçeğin azalan verimi

54 Kısa Dönem ve Azalan Verim Kanunu
İşçi Sayısı Toplam Ürün (kg) 1 10 2 30 3 60 4 85 5 105 6 120 7 8 110 Marjinal ürün (kg) 10 20 30 25 15 -10 Ortalama ürün (kg) 10 15 20 21,25 21 17,14 13,75

55 Toplam Ürün Eğrisi Ürün miktarı TÜE Emek Miktarı 120 85 30 1 2 3 4 5 6
1 2 3 4 5 6 7

56 Ortalama ve Marjinal ürün eğrileri
Ürün miktarı 30 25 20 OÜE 10 Emek Miktarı 1 2 3 4 6 7 8 -10 MÜE

57 En düşük maliyetle üretim
Firmanın girdilerin her biri için ödediği son liranın sağladığı ürün miktarları birbirine eşit olmalıdır. MFÜA MFÜB = FA FB 6 8 > 4 2 3 2 > 1 1

58 Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
Sabit Maliyet Maliyet (AZM) TSME 10 M 100

59 Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
Değişken Maliyet Maliyet (AZM) TDME 50 M 100

60 Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
Toplam Maliyet Maliyet (AZM) TME 60 M 100

61 Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
Ortalama maliyetler OM = Tolam maliyet / Ürün miktarı 1000 / 100 = 10 manat ODM = Değişken mal. / ürün mikt. 800 /100 = 8 manat OSM = Sabit mal. / ürün mikt. 200 / 100 = 2 manat Maliyet (AZM) OTM ODM OSM M

62 Kısa Dönem Maliyet Eğrileri
Marjinal Maliyet Maliyet (AZM) MM OTM ODM M

63 Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi
Maliyet (AZM) KOM1 KOM2 KOM3 L R P K N S M M1 M2 M3 M1K < M1L M2S< M2R M3N< M3P

64 Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi
UOM eyni zamanda firmanın planlanma eğrisi adlandırılır Maliyet (AZM) UOM M

65 Karın azamileştirilmesi veya Firma dengesi
Toplam hasılat : TH = Q x ÜM TH = 5 x 100 = 500 Ortalama hasılat : OH = TH / ÜM OH = 500 / 100 = 5 Marjinal hasılat : MH = Q = OH MH = 5

66 Azami (maksimum) kar , Asgari(minimum) zarar
1. MM = MH M0 : M0D = M0D M1 : M1L < M1K KLD alanı kadar yoksun M2: M2P > M2R DPR alanı kadar zarar 2. MM = MH bu noktada MM eğrisi yükselecek Maliyet, Hasılat (AZM) MM P E K D T=OH=MH Q R L M M1 M0 M2

67 Değişik Piyasalar ve firma dengesi
Piyasa çeşitleri 1. Tam rekabet piyasası 2. Eksik rekabet piyasası 2.1. Monopol piyasası 2.2. Oligopol piyasası 2.3. Monopollü rekabet piyasası

68 Tam Rekabet Piyasasının Özellikleri
Atomisite koşulu (Alıcı ve satıcıların çox sayıda olması) Mobilite koşulu (alıcı, satıcı ve üretim fakt. hareket serbestliği) , Giriş – çıkış serbestliği Homojenlik ( malların aynı nitelikte olması) Şeffalıq ( alıcı ve satıcı. piyasa hakkında tüm bilgiye sahipler) Q Q A T Q T M M M Firma talep eğrisi Piyasa talep eğrisi

69 TRP ve ERP firmaların karşı karşıya bulundukları talep eğrileri
Q Q T T M M Tam rekabet piyasası Eksik rekabet piyasası

70 TRP’deki Firmanın kısa dönem dengesi: Aşırı karla çalışan firma
En uygun üretim hacmi : MM = MH ve MM yükseliyor olması Üretim hacmi : 0M Maliyet, Hasılat (AZM) Satış fiyatı: 0Q MM TH = Q x İM = 0Q x 0M K T=OH=MH TH = 0QKM alanı Q TM = OM x İM = LM x 0M OM Q1 TM = 0Q1LM alanı L TK = TH – TM = 0QKM – 0Q1LM TK= Q1QKL alanı M M OM < OH

71 TRP’deki Firmanın kısa dönem dengesi : Aşırı karla çalışan firma
OM < OH Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 100 Satış fiyatı: 8 AZM MM TH = 8 x 100 = 800 AZM T=OH=MH K 8 TM = 5 x 100 = 500 AZM OM 5 TK = 800 – 500 = 300 AZM L M 100

72 Normal karla çalışan firma
En uygun üretim hacmi : MM = MH ve MM yükseliyor olması Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 0M Satış fiyatı: 0Q MM OM TH = Q x İM = 0Q x 0M T=OH=MH TH = 0QKM alanı K Q MM=MH=OM=OH TM = OM x İM = MK x 0M TM = 0QkM alanı TK = TH – TM = 0QKM – 0QKM M M TK= 0 OM = OH

73 Normal karla çalışan firma
OM = OH Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 100 MM OM Satış fiyatı: 8 T=OH=MH TH = 8 x 100 = 800 AZM K 8 TM = 8 x 100 = 800 AZM TK = 800 – 800 = 0 M 100

74 Zararına çalışan firma
En uygun üretim hacmi : MM = MH ve MM yükseliyor olması Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 0M Satış fiyatı: 0Q OM MM L Q1 TH = Q x İM = 0Q x 0M T=OH=MH TH = 0QKM alanı Q K TM = OM x İM = LM x 0M TM = 0Q1LM alanı TK = TH – TM = 0QKM – 0Q1LM En az zarar = QQ1LK alanı M M OM > OH

75 Zararına çalışan firma
OM > OH Maliyet, Hasılat (AZM) Üretim hacmi : 100 Satış fiyatı: 8 AZM OM MM L 10 TH = 8 x 100 = 800 AZM T=OH=MH 8 TM = 10 x 100 = 1000 AZM K TK = 800 – 1000 = – 200 AZM En az zarar = AZM M M

76 Başabaş ve kapatma noktaları, Firmanın kısa dönem arz eğrisi
Maliyet, Hasılat (AZM) MM OTM ODM P Q3 T,OH,MH L Q2 K Q1 M M1 M2 M3

77 TRP Uzun Dönem Firma Dengesi
UMM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0QAM1 UMM TM = 0Q1LM1 KMM TK= Q1QAL A T=OH=MH Q KMM=UMM=MH KOM UOM UOM=KOM Q1 L M M1

78 TRP Uzun Dönem Endüstri Dengesi
UMM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0QAM1 UMM TM = 0QAM1 UOM KOM KMM TK= 0 Q A T=OH=MH M M1 KMM=UMM=MH=OH=KOM=UOM

79 Monopolcü Firmanın OH ve MH Eğrileri
T=OH Maliyet, Hasılat (AZM) TH= 0QKM1 veya P TH = 0PRM1 alanı QL = LK L K Q QPL = LKR T=OH R MH M M1

80 Monopolcü firmanın kısa dönem dengesi: MM = MH
Maliyet, Hasılat (AZM) MM K M D N L MH M M1 M0 M2

81 KD monopolcü Firmanın Aşırı Kar Durumu
MM=MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0FKM MM TM = 0PLM K F OM TK = PFKL L P R T=OH MH M M

82 KD monopolcü Firmanın Normal Karlılık Durumu
MM=MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0FKM MM TM = 0FKM K F OM TK = 0 R T=OH MH M M

83 KD monopolcü Firmanın en az zararla çalışma durumu
MM=MH Maliyet, Hasılat (AZM) OM TH = 0FKM L P MM TM = 0PLM K F En az zarar = FPLK R T=OH MH M M

84 Monopolde uzun dönem dengesi ve Fiyat farklılaştırması
Uzun dönemde de aşırı karla çalışma durumu olabilir Fiyat farklılaştırılması - alt piyasaların bir birinden ayır edilmesi gerekir ( ithalat, ihracat, elektrik ve s.) - üst piyasada yüksek fiyat ve alt piyasada daha düşük fiyat uygulamasına gidilebilir

85 Monopolün Varlık Sebepleri
Devlet tarafından yaradılması Devletin patent hakkını tanımasıyla Hammade kaynaklarının bir firmanın elinde olması Piyasa şartları

86 Saf monopolün bazı sonuçları
İstehsalat miktarı daha az Qiymet daha yüksek Maliyet, Hasılat (AZM) A (MM) Q1 Q R T , OH MH M M M1

87 Oligopol Teorileri: Dirsekli Talep Modeli (Sweezy modeli)
Fiyat katılılığı Maliyet, Hasılat (AZM) Tp : piyasa talep eğrisi Tp Tf : fiyat değişmelerinde firmanın karşı karşıya kaldığı talep eğrisi Tf K TfKTp : oliqopolde firmanın talep eğrisi Q Tf MHf Fiyat savaşları ve reklam MM2 MM1 Tp MHp M M

88 Monopollü Rekabet Teorisi
Farklılaştırılmış mallar Çok sayıda firma Firmaların piyasa payının küçüklüğü Firma kararlarının diğer firmaları etkilememesi Malların homojen olmaması bu piyasasyı TRP ayıran diğer özelliği Mallardakı farklılık piyasadakı firmalara mönopolcü gücü vermektedir

89 Monopollü Rekabette Kısa Dönem Firma Dengesi
Kısa dönemde MRP’da firma tahlilinin Monopol piyasasından farkı yoxdur Maliyet, Hasılat (AZM) MM = MH TH = 0QKM MM K Q TM = 0Q1LM OM L Q1 TK = Q1QKL T=OH R MH M M

90 Monopollü Rekabette Uzun Dönem Firma Dengesi
Uzun dönemde firmaların normal karla çalışması TRP’na yaklaştıran özelliğidir UMM = MH Maliyet, Hasılat (AZM) TH = 0QLM UMM UOM TM = 0QLM KMM KOM TK = 0 L Q T=OH Bu piyasanın sonuçları : MM = Q beraberliği olmaz R İstehsalat hecminin UOM’in minimum seviyesinde olmaması MH M Reklam masraflarının olması M