Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi.

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

TBMM Üyelerinin Seçimi, TBMM Üyelerinin
Hukuk Fakültesi 1. Sınıf Anayasa Hukuku Yasama Organı: TBMM Üyelerinin Seçimi, TBMM Üyelerinin Hukukî Statüsü

TBMM Üyelerinin Seçimi Türk Anayasasına Göre Devlet Organları
Yargı Yürütme Yasama

Yasama Organı TBMM Yasama yetkisi, Türk Milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) aittir (AY. m.7). TBMM, genel oyla seçilen 550 (600) milletvekilinden meydana gelir (AY. m. 75).

Milletvekili Seçilme Yeterliliği (AY Md. 76)
I. Türk vatandaşı olmak II. 25 (18 ) yaşını doldurmuş olmak III. En az ilkokul mezunu olmak IV. Askerlik hizmetini yapmış olmak (askerlikle ilişiği olmamak) V. Kısıtlı olmamak (MK Md. 355 vd.) VI. Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak (Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma TVK m. 53) VII. Toplam bir yıldan fazla hapis cezasına hüküm giymiş olmamak VIII. Ağır hapis cezasına hüküm giymiş olmamak IX. Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olmamak (Affa uğramış olsa da seçilemezler) X. Belirli suçlardan hüküm giymiş olmamak (kaçakçılık, ihaleye fesat ka., terör vb. Affa uğramış olsa da seçilemezler)

Milletvekili Seçilme Yeterliliği (AY Md. 76)
Yasaklanmış hakların geri verilmesi: -YSK’nın 21 Nisan 2011 tarihli kararı Mahkumun, cezanın infazından sonra 3 yıllık sürenın geçmiş olması ve kişinin bu sürede başka suç işlememesi ve mahkemenin iyi kanaati olması s. Adli Sicil Kanunu Md. 13/A AY Md. 76’ya aykırı: Kanunla AY hükmü değiştirilmez.

Seçimlerin Başlangıcı
TBMM seçimleri şu üç halde yapılır. a) Meclisin seçim döneminin sona ermesiyle; b) Meclisin erken seçim kararı almasıyla; c) Cumhurbaşkanının Meclisin seçimlerinin yenilen-mesine karar vermesiyle.

A. Meclisin Seçim Döneminin Sona Ermesiyle AY Md. 77: “Türkiye Büyük Millet Meclisinin seçimleri dört (beş) yılda bir yapılır”. TBMM seçimleri, normal seçim döneminin sona ermesi nedeniyle yenilenirse, bir önceki seçimin yapıldığı tarihten itibaren dört yılın dolmasından önceki son Pazar günü oy verilir. Oy verme gününden geriye doğru hesaplanacak 90 günlük sürenin ilk günü seçimin başlangıç tarihidir. (2839 sayılı Seçim Kanunu m. 6).

B. Meclisin “Seçimin Yenilenmesi”ne Karar Vermesiyle
TBMM, dört yıllık süre dolmadan da “seçimin yenilenmesi”ne karar verebilir (AY, m.77). (Bu hüküm yeni metinde kaldırılmış ve Md. 116’da “TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesi” başlığı altında düzenlenmiş: 3/5 çoğunlukla karar verir) Uygulamada genellikle seçimlere Meclisin aldığı “seçimin yenilenmesi kararı” ile gidilmektedir. 1987, 1991, 1995, 1999, 2002, 2007, 2011 ve 7 Haziran 2015 seçimleri bu şekilde yapılmıştır. 1 Kasım 2015 seçimleri ise AY Md. 116 gereği CB kararına istinaden yapılmıştır. Seçimin yenilenmesi kararına günlük dilde “erken seçim kararı” da denmektedir.

B. Meclisin “Seçimin Yenilenmesi”ne Karar Vermesiyle 2011 seçimlerinin yenilenmesi kararı aşağıdadır. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ GENEL SEÇİMLERİNİN YENİLENMESİNE DAİR KARAR Karar No. 987 Karar Tarihi: 3/3/2011 Türkiye Büyük Millet Meclisi genel seçimlerinin yenilenmesine ve seçimin 12 Haziran 2011 Pazar günü yapılmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 3/3/2011 tarihli 73 üncü Birleşiminde karar verilmiştir.

C. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilen-mesi (Fesih ) Cumhurbaşkanının bu yetkisine anayasa hukukunun genel teorisinde Cumhurbaşkanının “fesih hakkı” denir. Cumhurbaşkanının fesih hakkı, parlâmenter sistemin temel unsurlarından biridir. Fesih AY Md. 116’ya göre şu beş hallerde kullanılır: 1. Yeni seçilen TBMM’de 45 gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamaması. 2. Başbakanın istifa etmesi üzerine 45 gün içinde Bakanlar Kurulunun kurulamaması.

C. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi (Fesih ) Fesih AY Md. 116’ya göre şu beş hallerde kullanılır: 3. Yeni kurulan BK’nun AY Md.110’da belirtilen “göreve başlama” sırasındaki güvenoyunun alamamasından itibaren 45 gün içinde BK’nun kurulamamış veya kurulduğu halde güvenoyu alamamış olması. 4. Başbakanın AY Md.111 uyarınca “güven istemi”nin reddedilmesinden itibaren 45 gün içinde BK’nun kurulamamış veya kurulduğu halde güvenoyu alamamış olması. 5. BK’nun gensoru neticesinde “güvensizlik oyu” ile düşürülmesinden itibaren 45 gün içinde BK’nun kurulamamış veya kurulduğu halde güvenoyu alamamış olması.

C. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi (Fesih ) Fesih AY Md. 116’ya göre şu beş hallerde kullanılır: Bu beş halden biri söz konusu ise, Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanına danışarak, TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar verebilir. Yetki takdiridir. Yenilenme kararı Resmî Gazetede yayımlanır. Bu karar BK tarafından 48 saat içinde ilân olunur. Bu kararın verildiği günden sonra gelen 90. günü takip eden ilk Pazar günü seçim yapılır (2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, m.8). Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin seçilmesine kadar sürer (m.77).

Seçimlerin Başlangıcı Seçimlerinin Yenilenmesine DAİR KARAR
C. TBMM Seçimlerinin Cumhurbaşkanınca Yenilenmesi (Fesih ) Cumhurbaşkanı Tarafından Verilen Türkiye Büyük Millet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesine DAİR KARAR T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI Ağustos 2015 BAŞBAKANLIĞA 7 Haziran 2015 tarihinde yapılan 25. Dönem Milletvekili Genel Seçimi sonrasında, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanı seçiminin yapıldığı 09/07/2015 tarihinden itibaren kırkbeş günlük sürede Bakanlar Kurulu kurulamadığından, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı ile istişare edilerek Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 104 üncü ve 116 ncı maddeleri gereğince Türkiye Büyük Millet Meclisi seçimlerinin yenilenmesine karar verilmiştir. Gereğini rica ederim. Recep Tayyip ERDOĞAN CUMHURBAŞKANI

Yeni Metin TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerinin yenilenmesi (Fesih )
Fesih AY Md. 116’ya göre şu hallerde kullanılır: - TBMM üye tamsayısının 3/5 çoğunluğu ile seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Bu halde TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır. - Cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılır, - Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilir.

Seçimlerin Geriye Bırakılması
Anayasa seçimlerin ertelenmesini sıkı şartlara bağlamıştır. AY Md.78’e göre, - “Seçimlerin 1 yıl geriye bırakılmasına” ancak “savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkân görülmezse” karar verebilir ve - Seçimler de ancak bir yıl geriye bırakılabilir. - Bir yıl sonunda, “geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa, erteleme kararındaki usûle göre bu işlem tekrarlanabilir”.

Ara Seçimler AY Md.78’e göre,
- TBMM üyelerinden boşalma olması halinde, ara seçime gidilir. - Ara seçim, her seçim döneminde bir defa yapılır ve genel seçimden otuz ay geçmedikçe ara seçime gidilemez. - Ancak, boşalan üyeliklerin sayısı, üye tam sayısının %5’ini (28) (yeni metin:30) bulduğu hallerde, ara seçimlerinin üç ay içinde yapılmasına karar verilir”. (30 ay geçmemiş olsa da) - Bununla birlikte, genel seçimlere bir yıl kala, ara seçimi yapılamaz. (%5’lik boşalma olsa da) - Bunların dışında, bir ilin veya seçim çevresinin TBMM’de üyesinin kalmaması halinde, boşalmayı takip eden 90 günden sonraki ilk Pazar günü ara seçim yapılır. (bu durumda 30 ay/1 yıl şartı aranmaz ve TBMM Kararına da gerek yok)

Seçimlerin Genel Yönetim ve Denetimi
AY Md 79’a göre seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır. Anayasa bu amaçla bir Yüksek Seçim Kurulu (YSK) kurmuştur. Keza Anayasa, “diğer seçim kurulları”nda da bahsetmektedir. Bunlar, - İllerde “il seçim kurulu” , - İlçelerde de “ilçe seçim kurulu”dur.

YSK yedi asıl ve dört yedek üyeden oluşur. Üyelerin; - Altısı Yargıtay, - Beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çoğunluğunun gizli oyu ile seçilir. İl Seçim Kurulu , “il merkezinde görev yapan en yüksek dereceli üç yargıçtan kurulur”

İlçe Seçim Kurulu ise, - Bir başkan ile altı asıl ve altı yedek üyeden kurulur. - İlçedeki en yüksek dereceli yargıç kurulun başkanıdır. - Kurulun dört asıl ve dört yedek üyesi siyasal partilerden alınır. - Diğer ikişer üye ise ilçedeki memurlardan en yüksek dereceli sekiz kişinin arasından ad çekme usûlüyle belirlenir.

Seçme Yeterliliği 2. Siyasi rüşt (18 yaşını doldurmuş olmak)
1. Türk vatandaşı olmak 2. Siyasi rüşt (18 yaşını doldurmuş olmak) 3. Seçmen kütüğüne yazılı olmak 4. Kısıtlı olmamak 5. Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak

Seçme Yeterliliği Seçme Hakkına Sahip Olup da Oy Kullanamayacak Olanlar Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askeri öğrenciler, Ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar. Ancak, ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde bulunan tutukluların seçme haklarını kullanmalarına Anayasada belirtilen tedbirler alınmak suretiyle müsaade edilir (AY. m. 67/5).

Seçim İlkeleri AY Md. 67/2’ye göre seçimler ve halkoylaması;
- Serbest, - Eşit, - Gizli, - Tek dereceli, - Genel oy, - Açık sayım ve döküm esaslarına göre, - Yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.

Seçim İlkeleri 1. Seçimlerin Serbestliği İlkesi:
Vatandaşların hiçbir baskı, zorlama, tavsiye ve telkin altında olmadan oy kullanabilmelerini ifade eder. 2. Genel Oy İlkesi: Oy hakkının servet, vergi, yetenek, cinsiyet ve ırk şartları bakımından kısıtlanmamasıdır. Tarihte genel oy ilkesinin kabulünden önce, “kısıtlı oy” ilkesi vardı.

Seçim İlkeleri 2. Genel Oy İlkesi:
Oy hakkına sahip olmak için eskiden, - Belirli bir servete sahip olmak, - Belirli eğitim düzeyine sahip olmak, - Erkek olmak, - Belirli bir ırktan olmak gibi bazı şartlar gerekiyordu. Genel oy ilkesine geçiş, 1830’larda İngiltere’de oy verme hakkının genişletilmesiyle başlamış ve tam geçiş 20. yy’da gerçekleşmiştir. Ör: Kadınlara oy hakkı ilk defa 1906’da Finlandiya’da tanınmıştır. Türkiye’de 1934’de (erkekler için 1923), İsviçre’de düzeyde 1971’de tanınmıştır.

Seçim İlkeleri 3. Eşit Oy İlkesi:
“Eşit oy” veya “oy hakkının eşitliği” ilkesi, her seçmenin sadece ve sadece bir oy hakkına sahip olması demektir. Günümüzde bu ilke genel kabul görmüştür. Ancak, geçmişte bazı niteliklere sahip seçmenlere birden fazla oy hakkı verildiği görülmüştür. Ör: Fransa’da 1820 tarihli seçim kanunu vergi ödeyen seçmenlere çift oy hakkı tanımıştır.

Seçim İlkeleri 4. Tek Dereceli Seçim İlkesi:
Seçmenler bizzat ve doğrudan doğruya temsilcilerini seçerler. İki dereceli seçim de denen “dolaylı oy sistemin”de ise, seçmenler; - “Birinci seçmenler” ve - “İkinci seçmenler” olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Seçim İlkeleri 4. Tek Dereceli Seçim İlkesi:
İlk aşamada birinci seçmenler ikinci seçmenleri seçer. İkinci aşamada ikinci seçmenler milletvekillerini seçerler. Günümüzde tek dereceli seçim ilkesi kabul görmüştür. Ülkemizde 1946 yılına kadar iki dereceli seçim ilkesi uygulanmıştır. Bugün ABD’de iki dereceli seçim ilkesi uygulanmaktadır.

Seçim İlkeleri 5. Gizli Oy İlkesi:
“Gizli oy” veya “oy hakkının gizliliği”, seçmenin kendisi dışında kimse onun ne yönde oy kullandığını görmemesidir. Gizli oy ilkesi seçmenin serbestliğinin sağlanmasının bir gereğidir. Bu nedenle demokrasinin temel şartlarındandır.

Seçim İlkeleri 6. Açık Sayım ve Döküm İlkesi:
Oyların sayımının ve dökümünün alenî olarak yapılmasını ifade eder. Bu seçimin dürüstlüğünü sağlayan bir ilkedir.

Seçim İlkeleri 7. Seçimlerin Yargı Organlarının Denetimi ve Yönetimi Altında Yapılması İlkesi Bu ilkenin amacı, seçimlerin serbestliğini ve dürüstlüğünü sağlamaktır. Seçim işlerinin yönetim ve denetimini idarî ve siyasî organlara bırakılması seçimlerin dürüstlüğü açısından sakıncalı olabilmektedir.

Yurt Dışı Seçmenlerin Oy Kullanması
2008 yılında 298 s. Kanuna eklenen maddelerle Yurt dışı seçmenlerin oy kullanmasına imkan verilmiştir. Buna göre, yurt dışındaki seçmenlere; - “bulundukları ülkede Türk temsilciliklerinde ve yerel makamların uygun göreceği diğer yerlerde kurulacak seçim sandıkta oy kullanma”, - “gümrük kapılarında oy kullanma” ve - “elektronik ortamda oy kullanma” olmak üzere üç değişik yöntem öngörülmüştür. Bu yöntemlerden hangisinin kullanılacağı yabancı ülkenin durumuna göre, DIB’nın görüşü ile YSK tarafından belirlenir.

Yurt Dışı Seçmenlerin Oy Kullanması
Bu seçimlerin yürütülmesi için Ankara İl Seçim Kuruluna bağlı; - “Yurt Dışı İlçe Seçim Kurulu” (m.10) ve - “Yurt Dışı Seçmen Kütüğü” tutulması öngörülmüştür (m.35) Yurt dışındaki oy verme işlemi 45 gün öncesinden başlar ve seçim gününden önceki 7. gün sona erer. Gümrük kapılarındaki oy verme işlemi ise, seçim günü sona erer.

Seçim Çevreleri Seçim çevreleri Milletvekili Seçimi Kanununda düzenlenmiştir. Bu Kanun, seçim çevrelerini ve her seçim çevresinin çıkaracağı milletvekili sayısını belirleme görevini Yüksek Seçim Kuruluna vermiştir (m.5). Buna göre; - Çıkaracağı milletvekili sayısı 18’e kadar olan iller bir seçim çevresi sayılır. - Çıkaracağı milletvekili sayısı; * 19’dan 35’e kadar olan iller iki seçim çevresine, * 36 ve daha fazla olan iller üç seçim çevresine bölünür.

Adaylık Seçilme yeterliliğine sahip her vatandaş;
- Bağımsız adaylıklarını ya da - Parti listesinden adaylıklarını koyabilirler. 2820 sayılı Siyasî Partiler Kanunu (SPK) Md. 37.’nin değişik şekline göre, aday belirleme işini siyasal partilerin “tüzüklerinde belirleyecekleri usûl ve esaslardan biri veya birkaçı ile yapabilirler”.

Adaylık SPK aday tespiti işini siyasal partilerin bir iç sorunu saymış ve ön seçim zorunluluğunu kaldırmıştır (daha önce vardı). Bu sisteme göre, siyasal partiler aday tespitinde; - Ön seçim usûlünü kullanabilecekleri gibi, - Bir başka usûlü de, örneğin “merkez yoklaması” usûlünü de uygulayabilirler.

Seçim Sistemi 1982 Anayasası, kendisinden önceki anayasalar gibi, seçim sistemine ilişkin bir hüküm koymamıştır. Bu sorunun çözümünü kanun koyucuya bırakmıştır. Ülkemizde seçim sistemi seçim kanunlarıyla düzenlenmiştir. Yasama organı, seçim sistemi konusunda; - Çoğunluk sistemi ya da - Nispî temsil sistemini seçebilir, - Bunların bir karmasını da yapabilir.

Seçim Sistemi Nispî Temsil Sistemi - d’Hondt Usûlü
2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu nispî temsil sistemini benimsemiştir (m.2). Nispî temsil sistemi içinde de d’Hondt usûlünü kabul etmiştir. Günümüzde bu sistem Türkiye, Avusturya, Belçika, Finlandiya, İzlanda ve Portekiz’de uygulanır.

Seçim Sistemi Nispî Temsil Sistemi - d’Hondt Usûlü Partiler 1’e Bölme
36.000 18.000 12.000 9.000 7.200 B 30.000 15.000 10.000 7.500 6.000 C 24.000 8.000 4.800 D 5.000 3.333 2.500 2.000 Buna göre, A Partisi 2, B Partisi 2, C Partisi 1 Milletvekili çıkarır. D Partisi milletvekili çıkaramaz.

Seçim Sistemi Baraj 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu, “ülke barajı ” da denilen bir “genel baraj” kabul etmiştir. Bu Kanunun 33’üncü maddesine göre, genel seçimlerde ülke genelinde, ara seçimlerde de ara seçim yapılan çevrelerin tümünde geçerli oyların % 10’unu geçmeyen partiler milletvekili çıkaramazlar. %10’luk genel barajın getirilmesinin altında küçük partilerin TBMM’ye girmesini engellemek suretiyle istikrar yaratmak amacı yatmaktadır.

Seçim Sistemi “Temsilde Adalet” ve “Yönetimde İstikrar ” İlkeleri 1982 Anayasasının 67’nci maddesine 23 Temmuz 1995 tarih ve 4121 sayılı anayasa değişikliği kanunuyla bir son fıkra eklenmiş ve “seçim kanunları, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak şekilde düzenlenir” denmiştir. “Temsilde adalet” ve “yönetimde istikrar” ilkeleri seçim kanunlarının izlemesi gereken ilkelerdir. Ancak, birbiriyle çatışan iki olumlu değerin uzlaştırılması zaten mantıken mümkün değildir.

Seçim Sistemi Seçim Kanunlarının Uygulama Tarihi 1982 Anayasasının 67’nci maddesine 2001 yılında eklenen son fıkraya göre, seçim kanununda yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.

TBMM Üyelerinin Hukukî Statüsü (Böl:8)
Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması Anayasamız, milletvekilliliği sıfatının seçimle kazanılacağını öngörmektedir (m.75). Ancak, Anayasamızda milletvekilliğinin başlangıç anı konusunda hüküm yoktur. O halde, bu sorunun çözümü için kanunlara bakmak gerekir. 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu Md. 35’e göre, - İl Seçim Kurulu Başkanı alınan sonuçlara göre, o seçim çevresinde, siyasî parti aday listelerinden ve varsa bağımsız adaylardan seçilenleri tespit eder ve - Tutanağın bir suretini o seçim çevresinde ilân ettirir. - Diğer suretini ise bir hafta süreyle il seçim kurulu kapısına astırır.

TBMM Üyelerinin Hukukî Statüsü
Milletvekilliği Sıfatının Kazanılması 2839 sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu Md. 35’e göre, - Milletvekili seçilenlere, il seçim kurulu tarafından, milletvekili seçildiklerine dair derhal bir tutanak verilir. İşte milletvekilliği sıfatı bu tutanağın düzenlenmesi anında kazanılır. Milletvekili bu andan itibaren yasama dokunulmazlığından yararlanır, ama aynı kişi yemin etmeden yasama faaliyetlerine katılamaz.

TBMM Üyelerinin Hukukî Statüsü
Milletvekilliğinin Sona Ermesi Milletvekilliğini sona erdiren neden seçimlerdir. Seçimlere girmeyen veya girip de seçilemeyen milletvekillerinin milletvekilliği sıfatı sona erer. Seçimlere girip de kazananların milletvekilliği sıfatı ise devam eder. Değişik görüşler bulunmakla birlikte, eski milletvekillerinin milletvekilliği sıfatı, yeni Meclisin Başkanlık Divanının oluşturulması anında sona erer. Bu durumda, kısa bir süre için, ülkede hem eski hem de yeni milletvekilleri bulunur.

Milletvekilliğinin Düşmesi
Milletvekilliğinin yasama dönemi sürerken herhangi bir nedenden dolayı ister kendiliğinden, ister Meclis Kararıyla sona ermesidir. AY Md. 84 bu halleri düzenlemiştir: 1. İstifa 2. Kesin Hüküm Giyme 3. Kısıtlama 4. Milletvekilliği ile Bağdaşmayan Bir Görev veya Hizmeti Sürdürmekte Israr Etme 5. Devamsızlık 6. Partisinin Temelli Kapatılmasına Beyan ve Eylemleriyle Sebep Olma 7. Cumhurbaşkanı Seçilme

Düşme Halleri A. İstifa 1982 Anayasası milletvekilinin istifasının sonuç doğurabilmesi için, onun TBMM Genel Kurulu tarafından kabul edilmesi şartını öngörmüştür. Buna göre, istifanın geçerli olduğu TBMM Başkanlık Divanınca tespit edildikten sonra, TBMM Genel Kurulunca kararlaştırılır (Toplantıya katılanların salt çoğunluğu gerekir). İstifa eden milletvekilinin milletvekilliği, istifanın kabul kararının Resmî Gazete yayımlandığı gün sona erer.

Düşme Halleri B. Kesin Hüküm Giyme Anayasa Md. 84/II’ye göre, “milletvekilliğinin kesin hüküm giyme... halinde düşmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle olur”. Ayrıca oylamaya gerek yoktur. Milletvekilliğinin düşmesine yol açacak “kesin hüküm” giymeyi, milletvekili seçilmeye engel olacak bir suçtan dolayı “kesin hüküm” giyme olarak anlamak gerekir.

Düşme Halleri C. Kısıtlama Kararı Milletvekili seçilme yeterliliğinin şartlarından biri de, kısıtlı olmamaktır. Bir mahkeme kararıyla “kısıtlama (hacir)” altına alınan milletvekilinin milletvekilliği sıfatı, bu kararın verildiği tarihte değil, Anayasa Md. 84/II uyarınca, “bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle” olur. Ayrıca oylamaya gerek yoktur.

Düşme Halleri D. Milletvekilliği İle Bağdaşmayan Bir Görev veya Hizmeti Sürdürmekte Israr Etme Hali Anayasa Md. 82’de milletvekilliği ile bağdaşmayan işler sayılmıştır. Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin milletvekil-liğinin düşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar (basit çoğunluk) verir (Md. 84). Toplantıya katılanların salt çoğunluğu yeterlidir.

Düşme Halleri E. Devamsızlık Anayasa Md. 84/II’ye göre, - Meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam beş birleşim günü katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesine, - Durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi üzerine, - Genel Kurulca üye tamsayısının salt çoğunluğunun oyuyla karar verilebilir. Gizli oya gerek yok.

Düşme Halleri F. Partisinin Temelli Kapatılmasına Beyan ve Eylemleriyle Sebep Olma Anayasa Md.84/son’a göre, “Partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliği, bu kararın Resmî Gazete’de gerekçeli olarak yayımlandığı tarihte sona erer”. Bu hüküm 12 Eylül 2010 tarihinde yapılan Anayasa değişikliği ile ile yürürlükten kaldırılmıştır.

Düşme Halleri G. Cumhurbaşkanı Seçilme Anayasa Md.101/son’a göre, Cumhurbaşkanı seçilen Milletvekilinin, TBMM üyeliği sona erer. Sona erme, Cumhurbaşkanı sıfatının başladığı anda kendiliğinden olur.

Düşme Kararının Yargısal Denetimi TBMM’nin milletvekilliğinin düşmesine ilişkin kararı, hukukî niteliği itibarıyla bir “parlâmento kararı”dır. Parlâmento kararları kural olarak yargı denetimine tâbi değildir. Ancak, istisnai olarak milletvekilliğinin düşmesi kararının Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenmesi Anayasa Md. 85 tarafından kabul edilmiştir.

Düşme Kararının Yargısal Denetimi Buna göre; - Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine Md. 84/I, III ve IV’e göre karar verilmiş olması halinde, - TBMM Genel Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içerisinde; * İlgili milletvekili veya * Bir diğer milletvekili, kararın, Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. - Anayasa Mahkemesi, iptal istemini 15 gün içerisinde kesin karara bağlar.

Düşme Kararının Yargısal Denetimi Bütün düşme hallerinde Anayasa Mahkemesine başvurmak mümkün değildir. Sadece; - Milletvekilinin “istifası”, - Milletvekilinin “milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmesi” hali, - Milletvekilinin “devamsızlığı” hallerinde Anayasa mahkemesine başvurulabilir. “Kesin hüküm giyme” ve “kısıtlama” nedeniyle milletvekilliğinin düşmesi halleri Anayasa Mahkemesinin denetimi dışındadır.

Milletin Temsili İlkesi
Anayasa Md. 80’e göre, “Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün milleti temsil ederler”. Bu hüküm, 1876 (m.71), 1921 (m.5), 1924 (m.13), 1961 (m.76) Anayasalarında da mevcuttu. Bilindiği gibi “temsilî demokrasi” sisteminin iki temel ilkesi vardır: - Milletin temsili ilkesi ve - Emredici vekalet yasağı

Milletin Temsili İlkesi
Milletin temsili ilkesi, temsilcilerin seçildikleri bölgeyi değil, bütün milleti temsil ettikleri anlamına gelir. Emredici vekalet yasağı ise, seçmenlerin milletvekiline emir ve talimat veremeyecekleri ve milletvekillerinin seçmenler tarafından azledilemeyecekleri anlamına gelir.

Andiçme Anayasa Md. 81 TBMM üyelerinin, göreve başlarken şu şekilde and içeceklerini öngörmüştür: - “Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin bölünmez bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; - Hukukun üstünlüğüne, demokratik ve laik Cumhuriyete ve Atatürk ilke ve inkılâplarına bağlı kalacağıma; - Toplumun huzur ve refahı, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerinden yararlanması ülküsünden ve Anayasaya sadakatten ayrılmayacağıma; - Büyük Türk milleti önünde namusum ve şerefim üzerine andiçerim”.

Andiçme Milletvekili andının;
- Hukukî bağlayıcılıktan çok, manevî bir bağlayıcılığı vardır. - Milletvekili sıfatının kazanılmasıyla bir ilgisi yoktur. Andiçmemiş bir milletvekilinin göreve başlaması mümkün değildir ama yasama dokunulmazlığından yararlanır. Bu nedenle, mazeretsiz olarak andiçmeye gelmeyen veya andiçmeye gelip de usûlüne uygun olarak andiçmeyen bir milletvekili, göreve başlamamış sayılır. Bu durum beş birleşim sürdüğünde o milletvekilinin milletvekilliği “devamsızlığı” nedeniyle düşürülebilir.

Milletvekilliği ile Bağdaşmayan İşler
Anayasa Md. 82’ye göre, milletvekillerinin yapamayacağı birtakım işler, üstlenemeyeceği bazı görevler vardır. Bunlara Anayasa Hukukunda “yasama bağdaşmazlığı” ismi verilir. Bu kuralın temel amacı, milletvekillerinin Hükümetin karşısında tam bağımsızlıklarını sağlamaktır.

Bu kurala göre TBMM üyeleri, - Devlet ve diğer kamu tüzelkişilerinin doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda; - Özel gelir kaynakları ve özel imkânları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbüs veya ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.

Yasama bağdaşmazlığına ilişkin Anayasanın 82’nci maddesinde öngörülen hükümlerin müeyyidesi, 84/3’de öngörülmüştür. Buna göre, milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar eden milletvekilinin, - Milletvekilliğinin düşmesine, - Yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu üzerine Genel Kurul gizli oyla karar verir.

Yasama Bağışıklığı TBMM üyelerinin (AY Md. 83);
- Yasama sorumsuzluğu ve Yasama dokunulmazlığı vardır.

Yasama Bağışıklığı Yasama sorumsuzluğu Milletvekilleri;
- Meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden (sövme ve hakaret dahil), - Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerinden, - O oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclisçe başka bir karar alınmadıkça bunları meclis dışında tekrarlamaktan ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamayacaklardır. Buna “yasama sorumsuzluğu” denir. -Aksi görüş olsa da hakaret ve sövme fiilleri de sorumsuzluk kapsamındadır.

Yasama Bağışıklığı Yasama dokunulmazlığı Milletvekilleri;
Seçimden önce veya sonra işledikleri ileri sürülen suçlardan ötürü, Meclisin kararı olmadıkça; * Tutulamaz, * Sorguya çekilemez, * Tutuklanamaz ve * Yargılanamazlar. Buna da “yasama dokunulmazlığı” denir.

Yasama Bağışıklığı Yasama dokunulmazlığı İstisnaları
- Ağır cezayı gerektiren suçüstü hali ve - Seçimden önce soruşturmaya başlanmış olmak kaydıyla, Anayasanın 14. maddesindeki Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü bozma, insan haklarına dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldırma, temel hak ve hürriyeti yok etme gibi bazı suç durumları bu hükmün dışındadır (AY. m. 83).

Yasama Bağışıklığı Yasama Dokunulmazlığı Nispidir: İstisnaları:
Yasama Sorumsuzluğu Mutlaktır : - Meclis çalışmalarında geçerli - Oy, söz ve düşünce açıklamalarını kapsar - Hukuki + Cezai - Kaldırılamaz - Sürekli Yasama Dokunulmazlığı Nispidir: İstisnaları: 1. Ağır cezalık suçüstü 2. Any md. 14’de öngörülen durum - Cezai - Kaldırılabilir - Geçici

Yasama Bağışıklığı Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması
Meclisin yasama dokunulmazlığını kaldırıp kaldırmamakta geniş bir takdir yetkisi vardır. Meclisin yasama dokunulmazlığını kaldırma kararı Anayasa Mahkemesinin denetimine tâbidir. Fakat kaldırmama kararı hakkında bir denetim yapılması söz konusu olamaz.

Anayasa Md. 83/son, yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına ilişkin “TBMM’deki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz” hükmünü içermektedir. Bir milletvekilinin yasama dokunulmazlığının kaldırılması istemi savcılıklar veya mahkemeler tarafından Adalet Bakanlığına ulaştırılır. Bakanlık durumu, gerekçeli bir tezkere ile Başbakanlık kanalıyla Meclis Başkanlığına bildirir. Bunun üzerine yapılacak işlemler TBMM İçtüzüğünün 131 vd. maddelerinde düzenlenmiştir.

Başkanlıkça, TBMM Karma Komisyona havale edilir (m.131/1). Karma Komisyon Başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üzere adçekme suretiyle beş üyeli bir Hazırlık Komisyonu teşkil eder. Hazırlık Komisyonu yapacağı incelemelerden sonra en geç bir ay içinde raporunu verir (m.132). Bu rapor Karma Komisyonda görüşülür. (m.133/2).

Karma Komisyon; - Dokunulmazlığın kaldırılmasına veya - Kovuşturmanın milletvekilliği sıfatının sona ermesine kadar ertelenmesine karar verir (m.133/2). Ertelemeye karar vermişse, - Komisyon raporu Genel Kurulda okunur. - On gün zarfında bu rapora yazılı olarak itiraz gelmezse kesinleşir.

Karma Komisyon raporu dokunulmazlığın kaldırılması yolunda ise veya erteleme kararına itiraz gelmişse, - Genel Kurulda görüşülür (m.133). - Dokunulmazlığının kaldırılmasını üyenin bizzat istemesi yeterli değildir (m.134). - Bu nedenle, üye dokunulmazlığının kaldırılmasını istese bile, dokunulmazlığını Genel Kurul kaldırmayabilir.

Bu şekilde yasama dokunulmazlığının kaldırıl-maması halinde zamanaşımı işlemez. Soruşturma veya yargılama yasama döneminin sonuna bırakılır. Yeni seçimlerde, suç işlediği iddia edilen milletvekili aday olmamışsa veya seçilememişse, ilgili milletvekili hakkında takibat kaldığı yerden devam eder. Bu durumda söz konusu kişi, tutulabilir, sorguya çekilebilir, tutuklanabilir ve yargılanabilir.

Ancak ilgili kişi tekrar milletvekili seçilmişse, yasama dokunulmazlığından tekrar yararlanır. Bu kişinin yasama dokunulmazlığının tekrar kaldırılması gerekir.

Yasama Bağışıklığı Kaldırma Kararının Denetimi 7 gün içinde,
- Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili veya - Bir diğer milletvekili dokunulmazlığın kaldırılması kararının, Anayasaya, kanuna veya içtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptali için Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini 15 gün içerisinde kesin karara bağlar (AY, m.85).

Yasama Bağışıklığı Kaldırmanın Sonuçları
Milletvekilliği sıfatını sona erdirmez. Ancak, yargılama sonucunda milletvekili, seçilme yeterliliğine engel bir suçtan (AY Md. 76) kesin hüküm giyerse, AY Md. 84/II uyarınca milletvekilinin milletvekilliğinin düşmesi sonucu ortaya çıkabilir. Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili, cezaî takibat bakımından artık diğer vatandaşlar gibidir. Ancak, milletvekilinin dokunulmazlığı, sadece yasama dokunulmazlığın kaldırılması kararında belirtilen fiiller için kalkar.

Yasama Bağışıklığı Kaldırmanın Sonuçları
Yasama dokunulmazlığı kaldırıldıktan sonra; - yeni seçimlere gidilmesi ve o kişinin tekrar milletvekili seçilmesi durumunda, - o milletvekili tekrar yasama dokunulmazlığından yararlanır AY Md. 83)

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi.

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi."— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim

Giriş

Sosyal ağ üzerinden giriş yapmak:

Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi.

Benzer bir sunumlar

... konulu sunumlar: "Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi."— Sunum transkripti:

Benzer bir sunumlar

Proje hakkında

Geri bildirim