Anakartlar Motherboards Fon müziği.

... konulu sunumlar: "Anakartlar Motherboards Fon müziği."— Sunum transkripti:

1 Anakartlar Motherboards Fon müziği

2 Genel Bakış Bu bölümde aşağıdakileri öğreneceksiniz
Anakartların nasıl çalıştığı Anakart türleri Chipset çeşitlilikleri Anakart montaj ve yükseltme (upgrade) işlemleri Anakart problemlerini gidermek Bu bölümde, Anakartların nasıl çalıştığını… Anakart türlerini… Chipset çeşitliliklerini… Anakartları montaj ve yükseltme yani, upgrade işlemlerini Ve anakart problemlerini giderme konularını ele alacağız.

3 Temel Kavramlar Bilgisayarların temel taşıdır
Bütün donanımsal birimler anakarta bağlanırlar Çevre birimleri için portların çoğunu sunar Güç kaynağından gelen gücü sisteme dağıtır Anakartlar, bilgisayarların temel taşıdır. Bütün donanımsal birimler anakarta bağlanırlar. Anakartlar, çevre birimleri için portların çoğunu sunmanın yanında… Güç kaynağından gelen gücü de sisteme dağıtırlar.

4 PCB Katmanları PCB: Printed Circuit Board Çok katmanlıdır
Bu kabloların oluşturduğu bir otoyol gibidir (Bus Systems) Bu kablo otoyollarına iz (traces) denir Anakartlar, orijinal ifadesi ile bir PCB, yani “Printed Circuit Board” dır. Çok karmaşık ve üst üste geçen yollardan oluşan çok katmanlı bir yapısı vardır. Bu çok katmanlı yapı, kabloların oluşturduğu bir otoban gibi düşünülebilir. Buradaki her bir yola “traces” yani iz denir.

5 Anakart Sınıflandırmaları
Şekil Faktörü (Form Factor) Fiziksel boyut Bileşenlerin ve bölümlerin genel yerleri Standardizasyon ATX, MiniATX, MicroATX, vb. İşlemci Yuvası Yapısı İşlemci modelleri ile birlikte anılma Slot, Socket (468, 775, 1156, 1366, Socket A, AM2) Yongaseti (Chipset) Desteklenen işlemci ve bellek türü Genellikle 2 adet chip (Kuzey ve Güney) Dahili (Onboard) Bileşenler Anakartları tanımlama ve karşılaştırmada 4 temel özellik öne çıkar. Bunlardan ilki şekil faktörü veya orijinal ifadesiyle form faktörüdür. Form faktörü, anakartın fiziksel boyutu ile bileşenlerin ve bölümlerin genel yerlerini ifade eder. Bu açından belirli standartlar oluşmuş durumdadır ve anakartlar genellikle bu standart isimleri ile bilinirler. Form faktörü, daha çok kasa ve güç kaynağı tercihlerini doğrudan etkilediği için; bunların seçimi sırasında önem taşır. Anakartların günlük hayatta en çok, “destekledikleri işlemci türü” ile sınıflandırıldıklarını duyarsınız. Örneğin “Pentium 4 anakart” ifadesi genelde tüm P4 modellerini çalıştıran veya sadece P4 işlemcilerle çalışan bir Anakart’ı ifade etmeyecektir. Bu genellikle işlemci yuvasının yapısını ifade etmeye yönelik bir tanımdır. Anakart'ın üzerinde genellikle 2 adet yongadan oluşan chipset, kullanılabilecek işlemci modelleri, bellek boyutu ve özellikleri, bağlantı türleri gibi temel özellikleri belirler. Genellikle anakartın üzerinde bulundukları bölgelere göre kuzey ve güney çipleri veya köprüleri olarak da adlandırılırlar. Son olarak anakartların üzerlerinde bulundukları dahili bileşenlere göre de sınıflandırıldıkları görülür. Ancak bu dahili veya diğer bir ifadesiyle on-board bileşenlerin standartlaşmaya yaklaşmasıyla, bu sınıflandırma eskisi kadar sık kullanılmamaktadır. Örneğin üzerinde dahili ethernet kartı bulunan veya bulunmayan anakartlar sınıflandırması çok etkili değildir. Ses, ethernet vb bileşenler artık neredeyse tüm anakartların üzerinde standart olarak yer almaktadır.

6 Anakart Şekil Faktörleri
AT IBM tarafından geliştirildi Yaklaşık olarak aralığından kullanıldı Harici bağlantılarda yetersizdi LPX ve NLX AT’nin geliştirilmiş versiyonlarıdır Genişleme yuvaları kullanımını mümkün kıldılar Yeterince esnek değildiler Güncel şekil faktörleri ATX BTX Şekil Boyut AT 13.7 x 12” 350 x 305 mm NLX 9.0 x 13.6” 229 x 346 mm ATX 12 x 9.6” 305 x 244 mm Micro ATX 9.6 x 9.6” 244 x 244 mm Flex ATX 9.0 x 7.5” 229 x 191 mm BTX 12.8 x 10.5” 325 x 267 mm Micro BTX 10.5 x 10.5” 264 x 267 mm Pico BTX 8 x 10.5” 203 x 267 mm Öncelikle, bugün kullanılmayan eski şekil faktörlerine göz atalım. AT şekil faktörü IBM tarafından 80’lerin başında geliştirilmiş ve 90’ların ortasına kadar kullanım alanı bulmuştur. AT anakartların en büyük problemi harici kapılarının eksik olmasıydı. O dönemde ortalama bir bilgisayara takılan cihazlar sadece 1 ekran ve 1 klavye idi. Bilgisayarın arkasına takılan cihazların sayısı artmaya başladıkça, yeni şekilde faktörleri geliştirildi. İlk olarak LPX adıyla çıkan, daha sonra ise NLX olarak değişen şekil faktörü, AT’nin geliştirilmiş versiyonlarıdır. Genişleme yuvaları kullanımını mümkün kılmalarına karşın, yeterince esnek olmayışları yeni bir şekil faktörü için duyulan gereksinimi hızla arttırmıştır. Günümüzde ise ATX ve BTX şekil faktörleri ve bunların alt türevleri kullanılmaktadır. Tabloda bu şekil faktörlerinin boyutlarını görmektesiniz. Güncellendi

7 ATX Şekil Faktörü AT üzerinde çok sayıda geliştirme barındırır
Standart kapılar arka panele yerleştirilir Güç kaynağının yeri daha iyi bir hava dolaşımına müsaade eder İşlemci ve bellek, erişimi daha kolay bir yere yerleştirilmiştir Daha kısa kablolar içerir Daha artırılmış başarım sunar Soft Power özelliğini yazılımsal olarak kullanır Standart ve yüksek esnekliğe sahip bağlantılar sunar Özel kullanımlar için alt türevleri bulunur MicroATX veya MiniATX FlexATX Daha esnek şekil faktörü arayışları, 1995 yılında ATX’in icat edilmesine öncülük etti. 1998 yılı civarında AT’yi geçerek bugünün en yaygın kullanılan şekil faktörü olan ATX, AT üzerinde çok sayıda geliştirme barındırır. ATX, AT’den AT klavye girişi olmamasıyla ayrılır. Bunun yerine bütün gerekli kapılar arka panele yerleştirilmiştir. Güç kaynağının yeri daha iyi bir hava dolaşımına müsaade eder. İşlemci ve bellek, erişimi daha kolay bir yere yerleştirilmiştir. Daha kısa kabloların korunmaları daha kolaydır. Bu özellikler kullanıcıya daha arttırılmış başarım sunar. Beraberinde geliştirilen ATX güç kaynağının Soft Power özelliğini yazılımsal olarak kullanarak sistemi açma ve kapama imkanı sunar. Standart ve yüksek esnekliğe sahip bağlantılara sahip olan ATX’in özel kullanımlar için alt türevleri bulunur.

8 ATX Alt Türevleri MicroATX FlexATX
Güncel olarak MiniATX terimini ile de bilinir ATX’den %30 daha küçüktür Standart ATX güç kaynağı kullanır FlexATX Intel tarafından MicroATX’den daha küçük olarak geliştirildi Genelde çok küçük özel güç kaynağı gerektirir Kasalar anakartlara uyumlu olmalıdır Büyük ATX kasalara küçük ATX anakartların montajı mümkündür Büyük ATX anakart küçük ATX kasaya monte edilemez MicroATX anakartlar, güncel kullanımda MiniATX olarak da bilinir. Standart ATX bağlantılarını kullanmasına rağmen, ATX’den yüzde otuz daha küçüktür. Güç kaynağı olarak da standart ATX güç kaynağı kullanır. FlexATX ise, Intel’in oluşturduğu ve daha küçük olan bir MicroATX türevidir. FlexATX anakartlar standart bir ATX güç kaynağı kullanabilmesine rağmen, birçok FlexATX sistem FlexATX’e özel bir güç kaynağı kullanır. Bu konuda her ana şekil faktörünün, kendine ait kasasını gerektirdiği akılda tutulmalıdır. Yeni bir kasa alınmadan bir şekil faktörü diğeriyle değiştirilemez. Bunun tek istisnası, daha geniş ATX şekil faktörü kasalarda, daha ufak boyutlu ATX anakartların da kullanabilmesidir. Büyük ATX kasaya küçük anakart takabilir, ancak küçük ATX kasaya büyük anakart takılamaz.

9 BTX Şekil Faktörü BTX: Balanced Technology Extended
Hızlı işlemciler ve güçlü ekran kartlarının yarattığı aşırı ısınma… ATX’e benzer, ancak birbirinin yerine kullanılmaz Standart ATX güç kaynağı kullanır Bileşenlerin yerleri ısı dağıtımı ve soğutmaya yöneliktir ATX’e karşılık gelen üç alt türü vardır BTX = ATX MicroBTX = MicroATX PicoBTX = FlexATX Genel kabul görmediğinden standartlaşamamıştır Gelecek vaat etmektedir Hızlı işlemciler ve güçlü ekran kartlarının yarattığı aşırı ısınma, BTX şekilde faktörünün temel dinamiği olmuştur. İlk bakışta BTX, ATX gibi gözükebilir. Anca bir BTX anakart, ATX kasanın içine konulamaz. BTX’de güç bağlantısı değişmediği için, BTX güç kaynağı olarak adlandırılan bir güç kaynağı yoktur. Bileşenlerin yerleri ısı dağıtımı ve soğutmaya yönelik ayarlanmıştır. ATX’e de olduğunu gibi, ATX türlerime karşılık gelen üç alt türü vardır. BTX ATX’e, MicroBTX MicroATX’e, PicoBTX ise FlexATX’e karşılık gelir. Endüstri tarafından kabul görmediğinden günümüzde yaygınlaşmamıştır. Ancak yükselen ısı sorunu nedeniyle tekrar popüler olma ihtimali bulunmaktadır.

10 Özel Şekil Faktörleri Daha çok Dell, Sony vb. üreticiler kullanırlar
Sadece kendi özel kasalarına uyan anakartlar Yedek parçaları pahalıdır ve kolayca temin edilmezler Özel olmaları esnek kullanım imkanı sunmaz Farklı ticari amaçlarla geliştirilirler Yetkili satıcılardan servis almaya zorlama Görsel olarak ürün farklılıkları oluşturma Dell ve Sony gibi birçok bilgisayar yapımcısı firma, sadece kendi kasalarında çalışan anakartlar üretirler. Yedek parçaların pahalı olması ve kolayca elde edilememelerinin yanında, esnek kullanım imkanı sunmamaları da önemli dezavantajlarıdır. Yetkili satıcılardan servis almaya zorlama veya görsel olarak ürün farklılıkları oluşturma gibi farklı ticari amaçlarla geliştirilirler.

11 ATX Anakart Bağlantı Noktaları
Arka Panel Bağlantıları PCI PCI Express x16 PCI Express x1 ATX 12V CD Sesi FireWire CPU SATA USB CPU Fan COM Port Şimdi bir ATX anakart üzerinde yer alan bağlantı noktalarını inceleyelim. CPU soketi… CPU fan enerji bağlantı noktası… RAM slotları… ATX P1 güç konektörü…. ATX 12V güç konektörü…. Birincil IDE konektörü… Floppy Disk konektörü… İkincil IDE konektörleri… SATA bağlantı noktaları… Ön panel buton ve LED’leri için bağlantı PIN’leri… Ekstra USB port konektörleri… COM port bağlantı noktası… Oyun çubuğu bağlantı noktası… FireWire konektörleri… CD sesi için bağlantı noktası… PCI Express x1 slotları… PCI slotları… PCI Express x16, yani ekran kartı slotu… Arka panel bağlantı noktaları… Anakartların üzerindeki bağlantı noktası tür ve sayılarının üreticiden üreticiye farklılıklar gösterebileceğini unutmayınız. Değişmeyecek olan yer yaklaşık olarak bileşenlerin bulunduğu bölgelerdir. Joystick Port RAM FDD Buton ve LED İkincil IDE SATA ATX Güç IDE

12 ATX Anakart Kontrol Yongaları
GB Ağ Kontrolcüsü Kablosuz Ağ Kontrolcüsü PCI-E GB Ağ Kontrolcüleri Ses Kontrolcüsü FireWire Kontrolcüleri Kuzey Köprüsü SATA Kontrolcüsü RAID ve İkincil IDE Kontrolcüsü Vcore Regülatör Yongası Şimdi de, aynı anakartın üzerinde, bir ATX anakart da yer alan kontrol çiplerini inceleyelim. Konunun başında de belirttiğimiz yongasetinin oluşturan kuzey köprüsü… ve güney köprüsü yongaları… Burada kuzey ve güney çiplerinin bu anakart modelinde soğutucu bloklar altında olduğunu görüyoruz. Kuzey çipleri genellikle bir soğutucuya sahip iken, yeni tip anakartlarda güney köprüsü de soğutucu altında gelmeye başlamıştır. BIOS yongası ve hemen yanında BIOS pili… Süper I/O, diğer bilinen adıyla Winbond yongası… ITE çipi olarak da bilinen RAID ve ikincil IDE kontrolcüsü… SATA kontrolcüsü… FireWire kontrolcüleri… Ses kontrolcüsü… Vcore regülatör yongası…. GB ağ kontrolcüsü… kablosuz ağ kontrolcüsü… ve son olarak PCI-E GB ağ kontrolcüsü yongalarını görünüyor… Elbette gördüğünüz gibi bu kartın üzerindeki tüm yongalar bu kadar değil. Ancak biz burada daha genellik arz eden ve önemli olarak değerlendirdikleri saydık. Süper I/O Yongası (Winbond) BIOS Yongası Güney Köprüsü

13 ATX Anakart Bileşen Genel Yerleri
Orta Hızlı Bileşenler: PCI / PCI-Express USB IDE / SATA Yüksek Hızlı Bileşenler: Kuzey Köprüsü CPU RAM Ekran Kartı Düşük Hızlı Bileşenler: Süper I/O BIOS COM / LPT Klavye / Fare Bu anakart görüntüsü üzerinde son olarak da bileşenlerin genel yerleşimlerine değinelim. ATX standardında bileşenlerin genel yerlerinin aynı olduğunu söylemiştik. Bu yerleşim sadece şekilsel standart değil, aynı zamanda bileşenlerin birbirleri ile olan etkileşimleri ve hızları açısından önemlidir. En yüksek hızlı bileşenler kuzey köprüsü etrafında toplanmış olan CPU, RAM ve ekran kartı bağlantı noktalarıdır. Daha yavaş orta düzey bileşenler ise nispeten kartın güney köprüsüne daha yakın olarak yerleşmiş durumdadır. Düşük hızlı bileşenler ise genelde kartların en kenar bölgelerinde yer alırlar.

14 ATX Anakart Arka Panel Bağlantıları
Kapladığı genel alan standarttır Bağlayıcı içerik ve yerleşimi son derece esnektir Arasındaki boşlukları kapatmak için bir arka panel aynası ile beraber gelir Burada bir ATX anakartın, kasanın arkasına gelen kısmını görüyorsunuz. Buradaki bağlantılar tek bir standart vardır; oda bağlantıların kapladığı genel dikdörtgensel alanın maksimum boyutudur. Bunun dışında bu bölgenin içinde üreticilere istediği gibi bileşen yerleştirebilme esnekliği sağlanmıştır. Bileşenlerin kasanın arkasında bırakacağı alanı kapatmak için de, her anakartın kendisine özel bir arka panel aynası vardır.

15 CPU Yuvası Yapısı Her anakart, sadece 1 tür CPU paketini destekler
Buna bağlı olarak genelde destekledikleri CPU türü ile anılırlar “Bu Core 2 Duo bir anakarttır” … ifadesi çok sık duyacaksınız İkinci duyacağınız tanımlama, bu “LGA 775 bir anakart” … ifadesidir Bir anakart’ın LGA 775 CPU paketini desteklemesi, o CPU paketinde yer alan tüm CPU’ları desteklemesi anlamına gelmez CPU desteği, paket yapısı ve yongasetinin bir bileşimidir Her anakart, sadece 1 tür CPU paketini destekler. İki farklı tip işlemci çalıştıran bir anakart bulamazsınız. Buna bağlı olarak anakartlar genelde destekledikleri işlemci türü ile anılırlar. Bilgisayar teknisyenleri ve son kullanıcıların anakartlardan bahsederken, çoğunluk “bu Core 2 Duo bir anakarttır” … gibi ifadeleri kullandıklarını duyacaksınız. İkinci duyacağınız tanımlama ise, işlemciler için de yoğun olarak kullanılan paketteki PIN sayısına göre yapılan sınıflandırmadır. Bu “LGA 775 bir anakart” ifadesinin neyi kastettiğini bilmelisiniz. Burada unutulmamalıdır ki, bir anakart’ın LGA 775 CPU paketini desteklemesi, o CPU paketinde yer alan tüm CPU’ları desteklemesi anlamına gelmez. CPU desteği, paket yapısı ve yongasetinin bir bileşimidir. Bir anakartın desteklediği işlemciler, üretici web sitelerinde model model detaylı şekilde gösterilmektedir. Yeni Eklendi

16 Intel Uyumlu Anakart Yapıları ve İşlemciler
CPU Paketi Modeller LGA 1366 Core i7 LGA 1156 Core i3, Core i5, Core i7, Xeon Socket 441 Atom Socket P Core 2 Duo, Core 2 Quad, Celeron M, Celeron DC Socket M Core Solo, Core Duo, Core 2 Duo, Celeron M Socket J Xeon LGA 775 Pentium 4, Celeron D, Pentium D, Core 2 Duo, Core 2 Quad, Xeon, Celeron Socket 495 Celeron Socket 479 Pentium M, Celeron M Socket 478 Pentium 4, Celeron, Celeron D Socket 423 Pentium 4 Socket 370 Pentium III, Celeron Slot 1 Pentium II, Pentium III, Celeron Tabloda Intel uyumlu anakart yapılarında kullanılan CPU paketlerini ve bunlara karşılık gelen işlemcileri görmektesiniz. Az önce belirttiğimiz gibi bir CPU paketine sahip anakart, o paketi kullanan tüm CPU’ları desteklemez. Hangi anakartın hangi model CPU desteklediğini tam olarak öğrenmek için kullanım kılavuzu veya üretici web sitesi incelenmelidir. Bugün halen en yayın kullanım alanına sahip CPU paketi LGA 775’tir. LGA 1156 ve LGA 1366 yapıları ise, yeni nesil Intel işlemcilerini destekleyen yapılardır. Not: Bu tabloda tüm CPU paketleri verilmemiştir; en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Yeni Eklendi

17 AMD Uyumlu Anakart Yapıları
CPU Paketi Modeller Socket AM3 Phenom II, Athlon II, Sempron Socket AM2+ Athlon 64, Athlon 64 X2, Opteron, Phenom II X4, Phenom X4, Phenom X3 Socket AM2 Athlon 64, Athlon 64 X2, Athlon 64 FX, Opteron, Sempron, Phenom Socket F Opteron, Athlon 64 FX Socket 940 Athlon 64 FX, Opteron Socket 939 Athlon 64, Athlon 64 FX, Athlon 64 X2, AMD Opteron, Sempron Socket 754 Athlon 64, Sempron, Turion 64, Mobile Athlon 64 Socket A Athlon, Athlon XP, Duron, Sempron, Athlon MP, Geode NX Slot A Athlon Socket FS1 Turion 64, Turion 64 X2, Mobile Sempron Socket 563 Athlon XP-M Socket F+ Bu tabloda da AMD uyumlu anakart yapılarında kullanılan CPU paketlerini ve bunları kullanan işlemcileri görmektesiniz. Intel uyumlu anakartlarda olduğu gibi, bu tabloda da tüm CPU paketleri verilmemiştir; sadece en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Intel Socket 478 anakartlar dönemine denk gelen anakart yapısı Socket 754 ve Socket 939’dur. Socket AM2, AM2+ ve AM3 yapıları ise yeni nesil AMD işlemcilerini destekleyen yapılardır. Not: Bu tabloda tüm CPU paketleri verilmemiştir; en yeniden eskiye doğru yaygın kullanım alanı olan yapılara yer verilmiştir. Yeni Eklendi

18 Yonga Setleri / Chipset
İşlemci türünü belirler RAM türünü ve kapasitesini belirler Anakartın desteklediği takılabilecek iç ve dış aygıtları belirler CPU, RAM ve I/O aygıtları arasında arayüz görevi yapar Genellikle 2 adet yongaya sahiptir AMD: Northbridge (Kuzey Köprüsü) Intel: MCH AMD: Southbridge (Güney Köprüsü) Intel: ICH Üreticilere ve modellere göre değişen fonksiyonlar Şimdi yongaseti yani chipset kavramını daha detaylı inceleyelim. Daha önce yongasetinin işlemci türü ile … RAM türünü ve kapasitesinin belirlediğini ifade etmiştik. Bu yongalar aynı zamanda anakartın desteklediği takılabilecek tüm iç ve dış aygıtları da belirler. Yongaseti CPU, RAM ve tüm girdi / çıktı aygıtları arasında bir arayüz görevi yapar. Genellikle 2 adet yongadan oluşur. Kartın CPU’ya yakın kısmında olan yonga AMD tarafından “Northbridge” yani “Kuzey köprüsü”, Intel tarafından ise MCH olarak adlandırılmaktadır. Diğer yonga ise AMD tarafından “Southbridge” yani “Güney Köprüsü”, Intel tarafından ise ICH olarak tanımlanır. Yonga setlerinde çiplerin üstlendiği fonksiyonlar üreticilere ve chipset türlerine göre değişmektedir. Bunu tam olarak anlamak için farklı kullanım örneklerini incelemeliyiz.

19 Intel P45 Blok Diyagramı Öncelikle Intel P45 serisi bir yonga setine sahip anakartın blok diyagramına bakıyoruz. Bu Intel’in şu ana kadar sürdüğü klasik MCH yongasına sahip bir diyagramdır. Klasik dememizin sebebi P45’in bu kuşağın son temsilcilerinden olmasıdır. MCH, yani kuzey köprüsü CPU ile RAM’lerin birlikte çalışmasını sağlar. Ekran kartı slotlarını da kontrol ediyor olsa bile, adını RAM işlevinden alır. ICH çipi, veya popüler tanımıyla güney köprüsü ise sistemde geri kalan diğer aygıtları yönetir.

20 Intel X58 Blok Diyagramı Intel’in en son çıkan işlemcisi olan Core i7 işlemcileri için geliştirilen X58 yonga setinin blok diyagramını görüyoruz şimdi de. Bu yongaseti ile beraber bellek kontrolü işlevinin CPU üzerine alındığını ve MCH olarak adlandırılan kuzey yongasının adının da IOH olarak değiştiğini görüyoruz. Kuzey yongasının üzerinde kalan tek işlev ekran kartlarının kontrolüdür. ICH yani güney köprüsü ise aynı şekilde geri kalan diğer aygıtları yönetmeye devam etmektedir.

21 AMD 790 GX Blok Diyagramı Bu şekilde ise soket AM2+ işlemcilerle çalışmak üzere dizayn edilmiş AMD790 GX yongasetinin blok diyagramını görüyoruz. AMD’nin uzun süredir bellek denetleyicileri CPU içerisine entegre olduğundan, kuzey kontrolcüsüne biraz daha fazla işlev yüklendiğini görüyoruz. Bu diyagrama göre ekran kartı yuvalarının kontrolünün yanı sıra PCI yuvalarının da kuzey köprüsü tarafından kontrol edilmektedir. Güney köprüsünün işlevi de, yine geriye kalan sistem bileşenlerinin kontrolüdür.

22 Yongaseti Üreticileri
Intel AMD Ati NVIDIA VIA SiS Bugün PC için yongaseti üreten 6 popüler firma vardır. Intel ve AMD’nin dışında ekran kartı üreticisi Ati ve Nvidia’nın çiplerinin yanı sıra, Via ve SiS yonga setlerine sahip anakartlar da vardır

23 Dahili (Onboard) Bileşenler
Anakartların üzerinde yerleşik aygıtlar bulunabilir Ses Kartı Ağ Kartı FireWire Denetleyicileri RAID Denetleyicisi Ekran Kartı Desteklenen ve kullanılabilen port sayısı aynı olmayabilir Desteklenen sayıyı chipset belirler Maliyet etkisi Yongasetinin dışında ekstra yongalar da onboard aygıtlar eklenebilir Eskiden ayırt edici birer özellik olmasına karşın, artık bir çok bileşen anakartların üzerinde yerleşik olarak gelmektedir. Ses ve ağ kartı özelliği artık neredeyse tüm anakartlarda varken, FireWire, RAID ve ekran kartı işlevleri sunan anakartlarda oldukça yaygındır. Bir yongasetinin yerleşik aygıtlarla ilgili desteklediği bağlantı sayısı ve çeşidi ile, kullanılabilen bağlantı sayısı ve çeşidi aynı olmayabilir. Örneğin 12 USB portu desteği var olan bir yongasetinde üretici arka panele 4 yada 8 USB koyabilir. Bu tamamen maliyetle alakalıdır. Bunun yanında üst seviye anakartlarda ise yongasetinin desteğinin yetersiz kalması sebebiyle ekstra yongalarla anakart üzerine dahili bileşenler eklenebilir. ITE RAID denetleyicileri bunlara örnek olarak verilebilir.

24 Demo: Anakartı Tanımak

25 Anakartın Değiştirilmesi ve Montajı
Şimdide bir bilgisayarda anakartın değiştirilmesini ve montaj işlemlerine bakalım.

26 Anakart ve Kasa Seçimi Anakart kitapçığına erişebileceğinize emin olun
Kasalar 6 temel boyuttadır Slimline Desktop MiniTower MidiTower Tower Cube Modern anakartlar güncel tüm kasalarla uyumludur Montaj öncesinde anakart ve kasa seçimi konusuna bakalım. Anakart seçimindeki en temel husus, ileride sıkça kullanabileceğiniz anakart kitapçığına kolayca erişebiliyor olabilmenizdir. Anakart kitapçığı, henüz bilgisayarınızı kurmadığınız ve internet imkanınızın da olmadığı durumlarda en önemli başvuru kaynağınız olacaktır. Bugün piyasada kolaylıkla bulabileceğiniz 6 temel boyutta kasa vardır. Slimline, desktop, minitower, miditower, tower ve cube kasa şekilleri. Modern anakartlar güncel tüm kasalarla uyumludur. Buradaki dikkat etmeniz gereken tek nokta, küçük boyutlu kasalara büyük boyutlardaki anakartların takılamayacağıdır.

27 Kasadaki Seçenekler Çıkarılabilir ön panel
Ön tarafa yerleştirilmiş portlar Çıkarılabilir anakart tepsisi Güç kaynağı Kasadaki seçiminde bilmeniz gereken birkaç önemli özellik vardır. Çıkarılabilir ön panel, hem montaj, hem de olası arıza durumlarında işinizi kolaylaştıracaktır. Ön tarafa yerleştirilmiş portlar ise, bilgisayarın arka tarafına erişmeye uğraşmadan portlara daha kolay erişmenizi sağlarlar. Çıkarılabilir anakart tepsisi sayesinde anakartınızı PC dışında monte ederek kasaya taşımadan önce sisteminizi test edebilirsiniz. Bu bileşenleri kasa içine taşırken siz kolaylık sağlayacaktır. Bir diğer seçenekte kasanın dahili olarak güç kaynağı bulundurup bulundurmamasıdır. Eğer kasanızda güç kaynağı yok ise ayrıca bir güç kaynağı temin etmelisiniz.

28 Eski Anakartı Sökmek Güç kaynağını elektrikten çekin
Kasanın yan panelini açın Ön panel kablo konumlarını not alın Anakarta bağlı olan tüm kabloları sökün Genişleme yuvalarındaki kartları çıkarın Optik ve disk sürücüleri çıkartın Eğer kartın hareketine engel olacak ise güç kaynağını sökün Anakartı kasaya sabitleyen vidaları sökün Anakartı kasanın dışına çıkarın Anakart montaj işleminden önce, eğer varsa önce bilgisayarınızdaki eski anakartınızı sökmelisiniz. Bu söküm işlemi, aynı zamanda montajı nasıl yapacağınızı da size öğretecektir. İlk olarak güç kaynağının elektrik kablosunu çıkararak sistemin elektrik beslemesini kesin ve kasanın yan panelini çıkartın. Kasanın içinde bir çok kablo bağlantısı göreceksiniz. Özellikle ön panelden gelen kablolar gibi birbirinin yerine takılabilir durumda olan kabloların konumlarını not alın. Daha sonra anakarta bağlı olan tüm kabloları sökün. Genişleme yuvalarındaki kartları ve varsa erkan kartını sökün. Asli olarak gerekmese de, eğer kartın hareketine engel olma ihtimalleri varsa, optik ve disk sürücüler ile, güç kaynağını sökün. Şimdi anakartı sökmeye hazırsınız. Anakartı kasanın içerisine sabitleyen vidaları da söktükten sonra anakartı kasanın dışına çıkarabilirsiniz.

29 Yeni Anakartı Monte Etmek
Anakart kasa dışında iken CPU ve RAM’leri takın Anakartı kasa içine indirin ve sabitleyin Sürücüleri ve güç kaynağını takın Tüm kablo bağlantılarını yapın Genişleme ve varsa erkan kartlarını takın Yeni anakartı kasanın içine indirmeden önce mutlaka CPU ve RAM montajlarını gerçekleştirin. Üzerinde CPU ve RAM bulunan anakartı kasanın içine indirin ve vidalarla sabitleyin. Ardından sürücüler ile güç kaynağını monte edin ve tüm kablo bağlantılarını yapın. Son olarak genişleme kartlarını ve varsa ekran kartlarını takın.

30 Ön Panel Kablo Bağlantıları
Negatif ve pozitif bağlantılara sahiptirler Tek yönlü çalışırlar Yanlış yönde takmak sorun oluşturmaz Deneyerek doğru yön bulunabilir Anakartınızın kasanın içine indirilmesinin ardından kasanın ön panelinden gelen kabloların anakart üzerine bağlanması gerekir. Bu kablolar çoğunlukla açma/kapama ve reset butonları ile durum LED’lerine ait kablolardır. Açma/kapama ve reset butonlarında yön yoktur. LED ışıkları ise tek yönlü bağlantılara sahiptirler. LED’lerin yönünün yanlış takılması herhangi problem yaratmaz. Sadece LED’ler ışık vermezler. Deneme yanılma yoluyla LED kablolarının doğru yönlerini bulabilirsiniz.

31 Ekstra Bağlantı Noktaları
Ön panelde yer alan USB, FireWire, ses vb bağlantı noktaları Kasanın ön panelinde gelen kablolar her zaman sadece LED ve buton bağlantıları değildir. Kasanın ön yüzünde bazı ekstra bağlantı konektörleri bulunabilir. Bu bağlantıları kullanabilmek için anakartın üzerinde ilgili PIN’lere bağlantı yapmalısınız. Resimlerde de gördüğünüz gibi çoğu kablolar yönlüdür; yani tek şekilde çalışır. Dikkat ederseniz yanlış takılmayı önlemek için her bağlantı türünde farklı bir girişin kapatıldığını görürsünüz.

32 Demo: Anakart Montajı

33 Anakart veya CPU Kaynaklı Arızalar
Anakart ve CPU arızaları kolay ayırt edilemez Olası ortak belirtileri vardır; Sistemin başlayamaması Kasadan gelen yanık kokusu Fanlar ve güç ışıkları çalışsa da sistemin açılmaması Diğer bileşenlerden olmadığı belirlenen kesikli problemler Yaygın olarak 2 temel sebebi olabilir Burn-in Failure: Üretim hatası Elektrostatik boşalma Bilgisayardaki arızaların tespitinde, anakart ve CPU arızalarını birbirinden ayırt etmek çok kolay olmayabilir. Anakart ve CPU arızaları bazı ortak belirtiler gösterebilir. Örneği; Sistemi hiç başlayamaması… Kasadan gelen yanık kokusu… Fanlar ve güç ışıkları çalışsa da sistemin açılmaması… Diğer bileşenlerden olmadığı belirlenen kesikli problemler… Muhtemel bir anakart veya CPU arızasını gösteriyordur. Bu tarz bir hatanın yaygın olarak 2 temel sebebi olabilir. Bunlardan birincisi “burn-in failure” olarak da bilinen üretim hatalarıdır. Yani tamamen yeni bir ürünün arızalı çıkması durumudur. Böyle bir durum her marka ve model anakartta yaşanabilecek olası bir durumdur. Bunun dışında elektrostatik boşalma sonucu da bozulma yaşanabilir. ESD’den korunmak için gerekli tedbirleri almadan parçalara dokunulmaması gerektiğini bir kez daha hatırlatalım.

34 Bileşen Kaynaklı Hatalar
Aralıklı problemler çıkması Örneğin diskin CMOS’da görünüp Windows altında görünmemesi Bileşenlerin stabil çalışmaması Mavi ekranlar Sistem kilitlenmeleri Bozuk bileşenler Ani voltaj değişimleri Elektrostatik boşalma BIOS’un destek vermemesi Sürücü yazılımı problemleri Anakart ve CPU hatalarında gördüğümüz sistemin başlamasına engel olmamakla beraber yaşanabilen bazı sorunlar ise, bileşen kaynaklı hata ihtimalini aklımıza getirmelidir. Aralıklı yaşanan problemler, bileşenlerin ve dolayısıyla sistemin stabil çalışmaması, mavi ekranlar ve sistem kilitlenmeleri gibi bulgular ile karşılaşabilirsiniz. Bu hataların sebebi direkt arızalı bir bileşen olabileceği gibi, ani voltaj değişimleri, elektrostatik boşalmadan da kaynaklanabilen arızalar olabilir. Aynı zamanda yaşanan sorunun sebebi donanımsal bir arızadan değil de, BIOS’un teknolojik desteğinin dışında bir cihaz olması veya sürücü yazılımı problemlerinden de kaynaklanabilmektedir.

35 Çözüm Önerileri Montaj detaylarını gözden geçirin
Güç kaynağının yeterli ve düzgün güç sağladığından emin olun BIOS yazılımını güncelleyin Nadirde olsa yeni yazılımın yeni sorunlar getirebileceğini unutmayın Problemi yalıtmak için potansiyel faktörleri ortadan kaldırın Eğer sabit disk çalışmıyorsa başka bir sabit disk deneyin yada aynı sabit diski başka bir anakartta deneyin Varsa bir PostCard ile hatanın hangi adımda gerçekleştiğini tespit edin İster anakart veya CPU kaynaklı olsun, ister bileşen kaynaklı olsun alınan hatalarda kullanabilecek bazı temel çözüm önerileri vardır. Öncelikle anakartın ve diğer bileşenlerin montaj detayları gözden geçirilmelidir. Kasa içerisinde unutulan ve kısa devre yapan bir vida, size inanılmaz problem yaşatabilir. Daha sonra güç kaynağının yeterli ve düzgün güç sağladığından emin olun. Belirli bir süre stabil güç sağlasa bile, daha sonra ani voltaj değişimleri ile cihazlarınızı bozabilecek durumlar olabilir. Üçüncü adım olarak BIOS yazılımınızı güncellemeyi deneyin. BIOS güncellemek bir sistemdeki potansiyel bir çok sorunu çözebilir. Hatta bilgisayarınız hiç tanımadığını bir donanımı artık tanır ve kullanabilir bir duruma bile gelebilir. Bunun için anakart üreticisinin web sitesini ziyaret etmeli, ilgili güncelleme yazılımı ve BIOS paketini indirmelisiniz. Eğer bu anakart henüz çalıştırılamamış ise BIOS güncelleme işlemini teknik servis ortamında özel cihazlar ile yaptırabilirsiniz. Ayrıca her zaman için güncel bir BIOS yazılımının başka sorunlar getirmeyeceğinden emin olamazsınız. Bu yüzden güncelleme yapmadan önce eski yazılımınızı mutlaka yedekleyin. Sağlıklı bir BIOS yazılımına sahip olmanıza rağmen sorun devam ediyorsa, problemi yalıtmak için potansiyel faktörleri ortadan kaldırın. Mesela bir sabit disk çalışmıyorsa, başka bir sabit disk ile deneyin yada aynı sabit diski başka bir anakartta test edin. Böylece hangi bileşenin muhtemelen arızalı olduğu konusunda bir fikir edinmiş olabilirsiniz. Son olarak da elinizde varsa bir hata bulucu “PostCard” ile hatanın gerçekleştiği aşamayı tespit etmeye çalışın.

36 Görsel Muayene ve Gerilimler
Görsel inceleme yapın Kırık, oksitlenme vb sorunların olup olmadığını tespit etmeye çalışın Eğer bir bileşen çalışmıyorsa bir etiket ile sorunlu bileşeni işaretleyin RTC akımını ölçün Pilin yakınındaki direnci bulun (1K Ω) ve üzerindeki gerilimi ölçün Gerilim değeri 1mV ile 10mV arasında olmalıdır Eğer tüm denemelerin ardından problemin anakartta olduğu düşünülüyorsa, anakartın üzerindeki hangi bileşen ya da bileşenlerin arızalı olduğunun tespit edilmesi gerekir. Yapılması gereken ilk inceleme görsel olarak fiziksel biri hasar olup olmadığına bakmaktır. Eğer bir fiziki hasar tespit etmişseniz, daha sonra gözden kaçmaması için, tercihen kırmızı bir ok etiketi ile bu sorunu bileşeni işaretleyin İkinci olarak ise, RTC akımını ölçün. CMOS’un ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlayan pilin yanındaki direnci bulup, üzerindeki gerilimi ölçün. Gerilim değerinin 1mV ile 10mV arasında olması gerekmektedir.

37 CPU Test Simülatörü CPU test simülatörünü CPU soketine takın
Güç kaynağını açın CPU test simülatöründen CPU gerilim değerini kontrol edin Gerilim değerindeki +/- %10 oynamalar kabul edilebilirdir Gerilimlerin normal çıkması durumunda test işlemlerine CPU ile devam edin Eğer anakart voltajlarında bir problem varsa; mesela anakart CPU soketine belirtilenden fazla bir değerde voltaj uyguluyorsa, test için kullandığınız CPU’da hasar görebilir. Bunun önüne geçmek için CPU simülatörü ile voltajları kontrol edilmesi gerekir. CPU test simülatörünü CPU soketine takın, güç kaynağını açın. CPU test simülatöründen CPU gerilim değerini kontrol edin. Gerilim değerindeki +/- %10 oynamalar kabul edilebilir aralıklardır. Gerilimlerde bir problem olmadığından emin olduktan sonra test işlemlerine devam edin.

38 PostCard ile Hata Tespiti
PCI slotuna takılır BOOT işlemi sırasında çalışan aşamayı gösterir Bazı kartlar özel hata kodları döndürür Anakartın herhangi bir PCI slotuna PostCard’ı takın. PostCard, PCI veri yolundan geçen bilgileri nümerik bir ekranına taşıyan özel bir aygıttır. Sistemin “Boot”, yani başlama işlemi sırasında geçilen evreler PCI veri yoluna gönderilmektedir. Herhangi bir problem nedeni ile bilgisayarın açılışta hata verdiği nokta bu sayede öğrenilebilir. PostCard üzerinde yazan bilgi, bilgisayarın üzerinde en son işlem yaptığı kısmı gösterecektir. Bu değere bakarak hatanın kaynağına ulaşabilirsiniz. Ayrıca bazı ileri düzey PostCard’lar, özel durumlar için hata kodları döndürür.

39 Uzay Montajı Kasa dışında tüm PC bileşenlerini bağlayın
Güç ve veri kablolarını takın Görsel muayene, gerilimlerin kontrol edilmesi ve PostCard’ın takılmasından sonra, uzay montajı olarak bilinen aşamaya geçebilirsiniz. Bu aşamada anakart kasa dışında ve antistatik bir yüzeyde iken, tüm bileşenlerin montajını gerçekleştirilir. Tüm PC bileşenlerini takın, güç kablolarını ve veri bağlantılarını gerçekleştirin.

40 Anakart Testi Anakartı çalıştırın ve fonksiyonlarını kontrol edin
BIOS setup yazılımına girin ve varsayılan ayarları yükleyin Hardware monitör kısmından aygıtların ısı ve voltaj değerlerinin normal olduğundan emin olun Test sırasında hata oluşur ise, PostCard üzerinden hata oluşan aşamayı tespit edin veya dönen hata kodunun açıklamasını izleyin Uzay montajını gerçekleştirdikten sonra anakartı çalıştırmalı ve fonksiyonlarını test etmelisiniz. Eğer sistem açılmış ise öncelikle BIOS yazılımına girin ve varsayılan ayarları yükleyin. Ayrıca BIOS setup içerisinde yer alan “Hardware Monitör” kısmındaki algılayıcı değerlerini inceleyin. Bu kısımda aygıtların ısı ve voltaj değerleri listelenir. Test sırasında bir hata oluşur veya sistem hiç açılmasa bile muhtemelen PostCard size bir bilgi döndürecektir. Bu bilgiden yola çıkarak hata oluşan aşamayı tespit edin veya dönen hata kodunun açıklamasını izleyin. Eğer PostCard da hiçbir bilgi döndürmüyor ise muhtemelen anakartınızın güç katı ile ilgili bir arıza vardır ve fiziksel olarak onarılması gerekir.

41 Yazılımsal Anakart Testleri
Benchmark veya tanılama yazılımları Anakartın ve üzerindeki bileşenlerin stabil çalışıp çalışmadığını anlamaya yönelik, üçüncü parti benchmark veya tanılama yazılımları mevcuttur. Bu programlarla hem sisteminiz hakkında daha detaylı bilgileri edinebilir, hem de çeşitli performans testleri gerçekleştirebilirsiniz.

42 A+ Ötesinde Barebone Sistemler SFF: Small Form Factor
Shuttle şekil faktörü Tost makinesi boyutunda ve güçlü PC’ler SFF: Small Form Factor Küçük biçim katsayılı kasalar Via ITX ve Mini-ITX Nettop 2000’lerin başında Shuttle XPC adı verilen, küçük, küp şekilli ilginç bilgisayarlar üretilmeye başladı. Bu yapı, özel bir güç kaynağı olan özel bir kasaya konan ve "Shuttle Form Factor" adı verilen küçük, kendine özgü biçim katsayılı bir anakart kullanır. Orijinal olarak bu sistemler "barebone" adıyla satılıyordu. Bunun ardından bir çok firma "Küçük Biçim Katsayılı" yani “Small Form Factor” kasalar üretmeye başladılar. Via’nın Mini-ITX kasası yalnızca 17x17 cm boyutundadır. Günümüzde ise bundan çok daha küçük boyutlara sahip “nettop” kasalar popüler olmaya başlamıştır.

43 Seslendirme Metinleri
Bölüm Sonu Göstermiş olduğunuz ilgiden dolayı teşekkür ederiz… Niyazi Saral Genel Koordinatör Eğitim İçerikleri Erman Üret Seslendirme Eğitim Videoları Hüseyin Yiğit Görsel Tasarım Seslendirme Metinleri Video Montaj Gülnaz Kocatepe Fatma Yılmaz Yiğit Ses Montaj Betül Bayrakdar Slayt Senkronizasyon Kontrol Fon müziği