Buharlaşma.

... konulu sunumlar: "Buharlaşma."— Sunum transkripti:

1 Buharlaşma

2 BUHARLAŞMA SU YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA ZEMİN VE KAR YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA
Su Yüzeyinden Buharlaşmanın Mekanizması Buharlaşmaya Etki Eden Faktörler Su Mühendisliği Açısından Önemi Ölçülmesi Hesabı (deterministik ve ampirik bağıntılar) Buharlaşma Miktarının Azaltılması ZEMİN VE KAR YÜZEYİNDEN BUHARLAŞMA BİTKİLERDE TERLEME VE TUTMA EVAPOTRANSPİRASYON KAYIPLARI Tanımı ve Önemi Evapotranspirasyon Hesabı (yıllık, aylık, günlük)

3 Buharlaşma Buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde değişik şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik faktörler etkisiyle atmosfere gaz halinde dönüşü olarak tarif edilir. Yeryüzünde suyu ihtiva eden her yüzey, atmosferdeki su buharının kaynağıdır. Denizler, göller, akarsular, nemli topraklar, karla örtülü veya buzla kaplı yüzeyler, ormanlar, bitki örtüsüne sahip araziler üzerinde devamlı buharlaşma meydana gelmektedir.

4 Buharlaşma , Su yüzeyinde meydana gelen buharlaşma (evaporasyon)
bitkilerden meydana gelen Terleme (transpirasyon) Tutma Zeminden meydana gelen buharlaşma (evaporasyon) Kar yüzeyinden meydana gelen buharlaşma (süblimasyon) Bitkilerden ve civarındaki topraktan meydana gelen su kaybı ise evapotranspirasyon adını alır.

5 1- Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon)
Su Yüzeyinden Buharlaşmanın Mekanizması Su yüzeyindeki moleküller yeterli bir kinetik enerjiye sahip olduklarında, kendilerini tutmaya çalışan diğer moleküllerin çekim etkisinden kurtularak sudan havaya fırlarlar. Su yüzeyi civarında sudan havaya ve havadan suya doğru sürekli bir molekül akımı vardır. Sudan havaya geçen moleküllerin sayısı daha fazla ise "buharlaşma" olduğu kabul edilir.

6 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Buharlaşmaya Etkiyen Faktörler
1- Meteorolojik Faktörler a) Buhar Basıncı Farkı (Doyma Açığı): Buharlaşma miktarı doyma açığı (e= ew - ea) ile orantılıdır (Dalton Kanunu). (Nisbi Nem) Rn = ea/ew Rn  1 e = ew (1 – Rn) b) Hava Sıcaklığı: Suyun sıcaklığı arttıkça: - moleküllerin hareketliliği artar, yüzeysel gerilim azalır. - su yüzeyindeki havanın doygun buhar basıncı artar. Buharlaşma kolaylaşır. Havada gaz halde bulunan su buharı moleküllerinin doğurduğu kısmi basınca “buhar basıncı (ea)” denir. Belli bir sıcaklıkta, havada maksimum miktarda su buharı mevcut iken oluşan buhar basıncına ise “doygun buhar basıncı (ew)” denir. Bu iki basınç arasındaki fark “doyma açığı” olarak adlandırılır. e = ew - ea

7 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Buharlaşmaya Etkiyen Faktörler
1- Meteorolojik Faktörler c) Hava Hareketleri (Rüzgarlar): Hava buhar basıncı arttıkça buharlaşma miktarı azalır ve ew = ea olunca buharlaşma durur. Buharlaşmanın devam etmesi için difüzyon ve konveksiyon ile doygun hava kitlesinin su yüzeyinden uzaklaşması gerekir. Bu durum havanın hareketi (rüzgar) ile mümkündür. Rüzgar hızı ne kadar fazla olursa buharlaşma o kadar fazla olur. d) Güneş Radyasyonu (Enerji): Isının başlıca kaynağı güneşten gelen radyasyondur. 1 gram suyun buharlaşması için suyun sıcaklığına bağlı olarak kalori gereklidir. Bu enerji direkt olarak güneşten sağlanır. e) Basınç: Hava basıncı azaldıkça buharlaşma artar. Ancak bu etki diğerlerinin yanında önemsizdir.

8 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Buharlaşmaya Etkiyen Faktörler
2- Suyun Kalitesi ve Bulunduğu Ortam: a) Su Kütlesinin Büyüklüğü: Derin su kütleleri hava sıcaklığındaki değişimlere geç uyarlar. Bu sebeple derin sularda buharlaşma, sığ su kütlelerine göre yazın daha az, kışın daha çok olur. b) Tuz Durumu: Tuzlu sular, tatlı sulara göre daha az buharlaşır.Çünkü suda erimiş tuzlar buhar basıncını azaltır. c) Kirlilik: Durgun su yüzeyinde biriken yabancı maddeler toz veya yağ tabakaları, buharlaşmayı azaltır. d) Dalga ve akıntı: Araştırmalar akan sulardaki buharlaşmanın durgun sulardaki buharlaşmadan %7 ile %9 oranında yüksek olduğunu göstermektedir.

9 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Su Mühendisliği Açısından Önemi
Özellikle kurak mevsimlerde bu kayıpların belirlenmesi hidrolojik bakımdan büyük önem taşır. Barajların ve göllerin işletme çalışmalarında (su bütçesi hesaplarında) su yüzeyinden buharlaşma bir kayıp türü olarak önemlidir. Baraj göllerinde (rezervuarlarda) biriken suyun önemli bir kısmı buharlaşma yoluyla atmosfere geri dönmekte ve bu sudan yararlanılamamaktadır. Örneğin, tüm barajlardan bir yılda buharlaşan su miktarı, Seyhan Nehri’nin aynı sürede getirdiği suya eşittir. Buharlaşma mekanizmasını bilmek ve buharlaşmayı azaltıcı önlemler almak, su potansiyelinden yararlanma açısından büyük bir önem taşımaktadır.

10 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Ölçülmesi
Serbest su yüzeyinden buharlaşmayı belirlemenin en iyi yolu buharlaşma tavası (evaporimetre) denen metal kaplar kullanılmaktadır. En çok kullanılan tip: A sınıfı tavanın alanı 1 m2, derinliği 25 cm’dir. Tava 20 cm derinlikte su ile doldurulup su yüzeyindeki alçalma bir Limnimetre ile ölçülerek buharlaşma miktarı belirlenir. Yağışlı günlerde yağış yüksekliği de ayrıca ölçülerek hesaba katılmalıdır. Tava yerden 15 cm yükseğe yerleştirilmeli, tavadaki su yüzeyinin tavanın üst kenarından uzaklığı 5-8 cm arasında kalacak şekilde her gün su eklenmelidir.

11 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Ölçülmesi
En az 5000 km2 ye bir tava yerleştirilmesi tavsiye edilmektedir.

12 Eb = ct Et En = Eb – P (P Eb)
1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Ölçülmesi Tavadaki suyun hava sıcaklığındaki değişmelerden daha çabuk etkilenmesi nedeniyle, Tavadaki buharlaşma miktarı ile büyük bir su kütlesindeki (Bir hazne, bir göl, bir baraj vb.) buharlaşma miktarı aynı olmaz. A sınıfı buharlaşma tavasında ölçülen buharlaşmalar (Et) kullanılması ve göldeki buharlaşma miktarına geçmek için tavadaki okumanın Tava Katsayısı (ct ) ile çarpılır. Böylece brüt buharlaşma (Eb) bulunur. Brüt buharlaşma ile net buharlaşma farkı ise net buharlaşma (En) olarak adlandırılır. Eb = ct Et En = Eb – P (P Eb) A sınıfı tavada yıllık buharlaşma için tava katsayısı 0,7 kabul edilebilir. İlkbahar aylarında (0,15 ~0,55), sonbahar aylarında (0,9 ~1,3)

13 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Hesabı
Meteorolojik şartlara bağlı olarak su yüzeyinden günde (1-10) mm arasında su buharlaşır. Buharlaşma olayını etkileyen parametrelerin çok olması nedeniyle, buharlaşma miktarının önceden kesin olarak belirlenmesi imkansızdır. Ancak, çeşitli yöntemlerle bu miktar tahmin edilebilir. DETERMİNİSTİK YÖNTEMLER 1- Su Dengesi Metodu: E : Buharlaşma miktarı, mm/yıl P: Yağış X: Gelen akış miktarı Y: Çıkan akış miktarı F: Yeraltına sızan su miktarı S: Kütlenin hacmindeki değişme miktarı E = P + X – Y – F – S Yeraltına sızan su miktarının belirlenmesi güç olduğundan ancak uzun süreli (aylık, yıllık) buharlaşma miktarının hesaplanmasında kullanılmalıdır (Hata payı en iyi şartlarda %10)

14 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Hesabı
(Hi – Ho)piranometre, aktinometre veya radyometrelerle ölçülür. DETERMİSTİK YÖNTEMLER: 2- Enerji Dengesi Yöntemi: Hcölçülemiyor. He (buharlaşmaya harcanan ısı) cinsinden tanımlanıyor. He = Hi – Ho – Hc – H Hc = R He He = L E Hi : Kütleye giren ısı (güneş ısısı ile giren akımların getirdiği ısının toplamı) Ho: Kütleden çıkan ısı (çıkan akımların ısısı ile yansıyan ısının toplamı) Hc: su yüzeyinden atmosfere kondüksiyonla kaybolan ısı H: Su kütlesinin sıcaklığının değişmesi için gerekli ısı R: Bowen oranı Tw, Ta : suyun ve havanın sıcaklığı, oC Po : atmosfer basıncı, kg/cm2 ew, ea: suda ve havadaki buhar basınçları, kg/cm2 L: Suyun buharlaşma ısısı (590 cal/cm3) E: Birim alandan buharlaşan su yüksekliği, mm Meteorolojik parametrelerin ölçümü güç. Güvenilir veriyle (hafta veya daha uzun) dönem buharlaşmaları hesaplanabilir (Hata payı min %10-20)

15 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Hesabı
DETERMİNİSTİK YÖNTEMLER: 3- Kütle Transferi Metodu: Sınır tabakası teorisini, türbülansın karışım uzunluğunu ve türbülanslı difüzyon kavramlarını kullanarak su yüzeyinden havaya su iletimi olayı için yapılan teorik analizler sonucu buharlaşma hesabı için formüller ileri sürülmüştür. Thornthwaite-Holzman Formülü: K: sabit e1, e2: Yerden z1 ve z2 yükseklikteki havanın buhar basıncı w1 , w2 : Yerden z1 ve z2 yükseklikteki rüzgar hızı T: ortalama sıcaklık E: Birim alandan saatte buharlaşan su yüksekliği, mm/saat Fazla veri ihtiyacı ve sonuçlardaki hata oranının yüksekliği nedeniyle fazla kullanılmamaktadır.

16 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Hesabı
AMPİRİK YÖNTEMLER: En basiti Dalton Kanununun ifadesi olan denklemidir. Buharlaşma miktarının doyma açığı ile orantılı olduğunu ifade eden bu denklemdeki C katsayısını etkileyen en önemli faktör rüzgar hızıdır. 4- Meyer Formülü: Rüzgar hızını da hesaba katar. 5- Rohmer Formülü: w8: su yüzeyinden 8 m yukarıdaki rüzgar hızı, km/saat ew, ea: su yüzeyinin ve havanın buhar basıncı, mm Hg A: 11 olup küçük su kütlelerinde 15 alınır. Rn: Nisbi nem E: Aylık buharlaşma (mm/ay) Ampirik bağıntılar elde edildiklerine benzer şartlar için geçerlidir. W: rüzgar hızı, km/saat ew, ea: su yüzeyinin ve havanın buhar basıncı, mm Hg B: Atmosfer basıncı, mmHg E: Günlük buharlaşma (mm/gün)

17 1-Su Yüzeyinden Buharlaşma (Evaporasyon) Buharlaşma Miktarının Azaltılması
Baraj göllerinden buharlaşan su miktarı önemli rakamlara ulaşıp büyük su ve para kaybına neden olur. Tedbirler: Baraj gölü yüzeyinin küçük tutulması: Baraj yeri seçilirken, mümkün olduğunca, sığ ve geniş alanlı baraj yerine, derin ve küçük alanlı barajlar tercih edilmelidir. Çeşitli baraj alternatifleri için, (yüzey alanı/depolama hacmi) oranları belirlenip en küçük orana sahip alternatif seçilmelidir. Rüzgâr hızının azaltılması: Rüzgâr hızı arttıkça buharlaşma miktarı da artacağından, rüzgâr hızını azaltarak buharlaşma miktarı küçültülebilir. Bu maksatla, göl yamaçlarında çam ağaçları yetiştirir. Kimyasal yöntemler: Rezervuar yüzeyleri, buharlaşmayı azaltan ince bir yağ tabakasıyla kaplanarak buharlaşma azaltılır.

18 2-Zemin ve Kar Yüzeyinden Buharlaşma
Zemin yüzeyinden buharlaşma, su yüzeyinden buharlaşmaya benzer. Özellikle az geçirimli zeminlerde, su moleküllerinin yenmesi gereken direnç daha büyüktür. zeminin üst bölgelerinde yeterli su bulunması halinde (arazi kapasitesi değerinde), zemin yüzeyinden buharlaşma miktarı su yüzeyinden buharlaşma miktarına yakın olur. Zemindeki buharlaşma zeminde mevcut su miktarı ile sınırlıdır, kuruma noktasına düştüğünde tamamen durur. Bu bakımdan, zeminin üst tabakalarındaki nem ve zeminin su iletme kapasitesi önemlidir. Yer altı su seviyesinin yüzeyden itibaren 2-3 m’den aşağıda olması halinde buharlaşma ihmal edilebilecek seviyelere düşer. Kar yüzeyinden buharlaşma (sublimasyon) miktarı çok rüzgarlı havalarda, günde en fazla 5 mm’ye kadar çıkabilmekle beraber, ayda en fazla 5-30 mm kadardır. Bu değer aynı şartlardaki su yüzeyinden buharlaşmanın % 20-25’i kadardır.

19 3- Bitkilerde Terleme ve Tutma
terleme (transpirasyon): Bitkilerin yaşamları için gerekli suyu kullandıktan sonra kalan kısmını yapraklarından buhar halinde havaya vermesi Zemindeki nem miktarına bağlıdır. Nem “solma noktası”nın altına düşünce sona erer, bitki solmaya kurumaya başlar. Terleme, bitkilerin büyüme mevsimlerinde ve gündüz saatlerinde olur. Terleme miktarı bitki cinsine göre mm/gün arasında değişir. Tutma: Bitkilerin yaprak yüzeylerinde tutulan ve yeryüzüne ulaşamayan yağış Bitkiler tarafından tutulan su buharlaşır ve buharlaşma kayıpları olur. Tutma kapasitesi iğne yapraklı ağaçlarda mm arasındadır. Bu ağaçlar yıl boyunca üzerlerine düşen yağışın % 25-30’unu, yaprak döken ağaçlar ise % 10-15’ini tutarlar. Ormanlık bölgelerde yıllık yağışın 1/3’üne erişebilir. Tutma kayıpları, bitki örtüsü sık ve yağışları kısa süreli ve düşük şiddetli bölgelerde önemlidir.

20 4- Evapotranspirasyon Kayıpları
Evapotranspirasyon (ET): Bir bölgede terleme ile bitkiden, buharlaşma ile zeminden, su ve kar yüzeylerinden meydana gelen toplam su kayıpları ÖNEMİ: Evapotranspirasyon kayıpları “sulama sistemlerinin projelendirilmesi”, kurak dönemlerin ve kurak bölgelerin belirlenmesi gibi çalışmalarda büyük önem taşır.

21 4- Evapotranspirasyon Kayıpları
Etki Eden Faktörler: Zemin özellikleri: Zemindeki nem ve zemin cinsi, zemin yüzeyinin durumu Potansiyel ET: Zeminde her zaman yeterli nemin bulunması halindeki (maksimum) evapotranspirasyondur. Yeraltısuyunun yüzeye yakın olduğu yerler dışında görülmez. Gerçek ET: Zemindeki mevcut nem ile sınırlıdır ve potansiyel ET’den daha azdır. Zemin “solma noktası”na geldiğinde sona erer. İklimsel faktörler: Coğrafi bölgenin sıcaklık, yağış, enlem, nisbi nem, güneşlenme süresi Sıcak, bol yağışlı ve ekvatora yakın bölgelerde ET yüksektir. bitki özellikleri: bitki örtüsünün cinsi, yoğunluğu, bitkinin büyüme evresi

22 4- Evapotranspirasyon Kayıpları
Ölçülmesi: Tartılı lizimetre P: Yağış SW: Zeminden süzülen fazla su W: Ağırlık değişimi ETa: Gerçek evapotranspirasyon PET: Potansiyel ET Potansiyel ET Gerçek ET  PET=P-SW-W ETa =P-SW-W

23 4-Evapotranspirasyon Kayıpları Potansiyel Evapotranspirasyon Hesabı
YILLIK EVAPOTRANSPİRASYONU VEREN FORMÜLLER a) Coutagne Formülü: U: yıllık ET kaybı, mm/yıl P: yıllık ort. yağış, mm/yıl T: yıllık ort. Sıcaklık, oC b) Turc Formülü: Dünyadaki 254 havzanın verilerini kullanmış. U: yıllık ET kaybı, mm/yıl P: yıllık ort. yağış, mm/yıl T: yıllık ort. Sıcaklık, oC c) Lowry-Johnson Formülü: ABD’deki 20 farklı bölgenin verilerini kullanmış. U: yıllık ET kaybı, mm/yıl H: Büyüme süresindeki sıcaklığı 0oC’ın üzerinde olan günlerin maksimum sıcaklıkları toplamı, (derece-gün)

24 4-Evapotranspirasyon Kayıpları Potansiyel Evapotranspirasyon Hesabı
AYLIK EVAPOTRANSPİRASYONU VEREN FORMÜLLER a) Blaney-Criddle Formülü: U: ET kaybı, mm/ay kt: İklim faktörü kc: Bitki büyüme süresi faktörü (föy TABLO 5) p: Güneşlenme faktörü (föy TABLO 6) (aylara ve enleme bağlı) T: aylık ortalama sıcaklık, oC b) Hargreaves Formülü: U: ET kaybı, mm/ay k: Bitki büyüme süresi faktörü (föy TABLO 7) d: Aylık gün ışığı faktörü (föy TABLO 8) Rn: Öğle saatlerinde aylık ort. nisbi nem T: aylık ortalama sıcaklık, oC c) Thornthwaite Formülü: U: ET kaybı, mm/ay Ti: i ayının ort. Sıcaklığı, oC di: Aylık gün ışığı faktörü (föy TABLO 8) Ni: i ayındaki gün sayısı Di: i ayındaki aydınlık süre, saat

25 4-Evapotranspirasyon Kayıpları Potansiyel Evapotranspirasyon Hesabı
GÜNLÜK EVAPOTRANSPİRASYONU VEREN FORMÜLLER Penman Formülü: T: Günlük ortalama hava sıcaklığı, oC A: Doygun buhar basıncı eğrisinin T sıcaklığındaki eğimi (föy TABLO 2) B: Sıcaklığa bağlı bir sabit (föy TABLO 2) R: Günlük ortalama radyasyon (föy TABLO 3) r: Yüzeyin yansıtma katsayısı (Albedo) (föy TABLO 4) S: (aylara ve enleme bağlı) ea: Hesap yapılan günde aktüel buhar basıncı, (mmHg) Ra: Hesap yapılan günde nisbi nem ew: Hesap yapılan sıcaklıkta havanın doygun buhar basıncı, mmHg (föy TABLO 1) W2: Yerden (veya su yüzeyinden) 2 m yüksekte rüzgar hızı (m/sn) W: Yerden h yüksekliğinde ölçülen rüzgar hızı (m/sn) ea= ew Ra

26 TABLOLAR TABLO 1. Belli sıcaklıktaki havanın doygun buhar basıncı
T(°C ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ew (mmhg) 4,92 5,29 5,68 6,10 6,54 7,01 7,51 8,04 8,61 9,20 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 9,84 10,52 11,23 11,98 12,78 13,63 14,53 15,46 16,46 17,53 21 22 23 24 25 26 28 30 35 40 18,65 19,82 21,05 22,37 23,75 25,31 28,32 31,80 42,20 55,30 TABLO 2. Penman formülündeki A ve B nin sıcaklıkla değişimi T (°C ) 10 15 20 25 30 35 40 A : B : 0,35 12,95 0,48 13,85 0,60 14,85 0,89 15,90 1,05 17,00 1,38 18,10 1,64 19,30 TABLO 3. Penman formülünde 400 Kuzey enlemi için R radyasyon değerleri (mm su buharı gün ) AY O Ş M N H T A E K R : 6,0 8,3 11,0 13,9 15,9 16,7 16,3 14,8 12,2 9,3 7,6 5,5

27 TABLOLAR TABLO 4. Çeşitli yüzeylerin albedo (r) değerleri
Yü ze y C i n s i r Nemli toprak (bitki örtüsü yok) 0.10 – 0.20 Killi kuru toprak (bitki örtüsü yok) 0.20 – 0.35 Kumlu kuru toprak (bitki örtüsü yok) 0.25 – 0.40 Tahıl 0.10 – 0.25 Patates 0.15 – 0.25 Pamuk 0.20 – 0.25 Çayır 0.15 – 0.25 İğne yapraklı ağaçlar 0.05 – 0.15 Yaprak döken ağaçlar 0.10 – 0.20 Su yüzeyi (Nisan - Ağustos) 0.06 – 0.08 Su yüzeyi (Şubat - Mart, Eylül - Ekim) 0.08 – 0.10 Su yüzeyi (Kasım - Ocak)

28 TABLOLAR TABLO 5. Blaney-Criddle formülündeki Kc değerleri Bitki Cinsi
AYLAR III IV V VI VII VIII IX X TAHIL 1.44 1.32 0.95 --- HAŞHAŞ 0.38 0.59 0.79 0.98 ŞEKER PANCARI 0.50 0.74 1.08 1.22 1.20 1.12 YONCA 0.87 1.00 1.07 1.10 0.07 0.90 MEYVA 0.62 0.97 0.80 0.28 PAMUK 0.45 0.55 0.35 BAĞ 0.67 0.70 0.72 MISIR 0.75 0.92 SUSAM 0.52 0.68 PATATES 0.40 0.60 YERFISTIĞI 0.48 0.82 0.65 AYÇİÇEĞİ 0.88 0.85 NARENCİYE 0.69 0.73 0.78 ZEYTİN 0.30 ANASON 0.36 0.63 0.54 SEBZE 0.41 0.83

29 TABLOLAR TABLO 6. Her aydaki gündüz saatlerinin yıllık gündüz saatlerine oranı (p) ENLEM DERECESİ AYLAR I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 44 6.45 6.59 8.25 9.04 10.22 10.38 10.50 9.73 8.43 7.67 6.51 6.23 42 6.60 6.66 8.28 8.97 10.10 10.21 10.37 9.64 8.42 7.73 6.63 6.39 40 6.73 8.30 8.92 9.99 10.08 10.34 9.56 8.41 7.78 6.53 38 6.87 6.79 8.34 8.94 9.92 9.95 9.47 8.38 7.80 6.82 36 6.99 6.86 8.35 8.85 9.81 9.83 9.40 8.36 7.85 6.92 34 7.40 6.91 8.80 9.72 9.70 9.88 9.33 7.90 7.02

30 TABLOLAR TABLO 7. Hargreaves formülünde yeralan k katsayısının değerleri Bitki Cinsi Aylar III IV V VI VII VIII IX X YONCA 0.41 0.70 0.64 0.67 0.74 0.40 FASULYE --- 0.15 0.28 0.66 0.51 MISIR 0.12 0.38 0.42 0.26 0.10 TAHIL 0.50 0.75 0.58 NARENCİYE 0.36 0.44 0.43 CEVİZ 0.57 0.63 ÇİMEN 0.11 0.25 0.29 0.33 0.31 0.32 0.22 PATATES 0.55 0.72 0.73 0.62 PİRİNÇ 1.34 1.42 1.41 1.51 ŞEKER PANCARI 0.19 0.27 0.87 0.69 DOMATES 0.71 0.81 TABLO 8. Hargreaves ve Thomthwaite formüllerindeki d değerleri (bu değerler 40 Kuzey enlemi için geçerlidir) Ay: O Ş M N H T A E K d : 0.81 1.00 1.08 1.20 1.21 1.23 1.14 1.01 0.93 0.78