MAKRO İKTİSAT I BÖLÜM 8 PARASAL SİSTEM YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA.

... konulu sunumlar: "MAKRO İKTİSAT I BÖLÜM 8 PARASAL SİSTEM YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA."— Sunum transkripti:

1 MAKRO İKTİSAT I BÖLÜM 8 PARASAL SİSTEM YRD. DOÇ. DR. OKTAY KIZILKAYA

2 PARANIN FONKSİYONLARI
PARASAL SİSTEM PARANIN FONKSİYONLARI İktisadi analizde para, malların ve hizmetlerin satın alınmasında ve borçların geri ödenmesinde genel olarak kabul edilen şey diye tanımlanmaktadır. Servet ise değer saklama araçlarının tümüne verilen bir isimdir ve dolayısıyla da sadece parayı değil tahvil, bono, hisse senedi, ev ve arsa gibi değer biriktirme araçlarını da kapsar.

3 PARANIN FONKSİYONLARI
PARASAL SİSTEM PARANIN FONKSİYONLARI Paranın üç temel fonksiyonu vardır: Değişim Aracı Değer Ölçüsü-Hesap Birimi Değer Biriktirme Aracı

4 PARANIN FONKSİYONLARI
PARASAL SİSTEM PARANIN FONKSİYONLARI Değişim aracı, kişilerin ellerindeki malları önce para karşılığında satmaları ve elde ettikleri para ile daha sonra istedikleri malları satın almaları demektir. Paranın değişim aracı olmadığı dolayısıyla değişimin mal-para-mal şeklinde değil de mal-mal şeklinde yürütüldüğü trampa ekonomisi olarak adlandırılır.

5 PARANIN FONKSİYONLARI
PARASAL SİSTEM PARANIN FONKSİYONLARI Trampa düzeninde bir değişimin gerçekleşebilmesi için isteklerin çifte beraberliği gereklidir, örneğin buğday verip ayakkabı almak isteyen bir çiftçinin karşısında ayakkabı satıp buğday almak isteyen birisinin olması gerekmektedir. Bu yüzden paranın değişim aracı olması, paranın ticareti arttıran bir unsurudur.

6 PARANIN FONKSİYONLARI
PARASAL SİSTEM PARANIN FONKSİYONLARI Paranın değer ölçüsü-hesap birimi olması, uzaklığın metre ve ağırlığın kilo cinsinden ölçülmesi gibi değerin de para cinsinden ölçülmesi demektir. N tane mal üreten bir ekonomide, her malın belli bir fiyatı ve dolayısıyla da N tane de fiyat vardır.

7 PARANIN FONKSİYONLARI
PARASAL SİSTEM PARANIN FONKSİYONLARI Paranın değer biriktirme aracı olması, kişilerin mal ve hizmet değişimi karşılığında elde ettikleri gelirin bir kısmını hemen harcamayıp para olarak muhafaza etmek suretiyle değer biriktirmeleri demektir. Kişiler gelirin harcanmayan kısmını tahvil, hisse senedi, ev, arsa, olarak muhafaza etmek suretiyle de değer biriktirebilirler.

8 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
Mal para sistemi olarak bilinen uygulamada, para olarak kullanılan malın bir değeri vardır, yani para olarak kullanılan mal para olarak kullanılmasa bile piyasa değeri vardır. Para olarak altının kullanıldığı bir ortamda, sanayide ve mücevhercilikte girdi olarak da değeri vardır.

9 1 gr altın = 3 gr gümüş 1 metre kumaş = 1 gr altın
PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ İki madeni para sistemi diye nitelendirilen uygulamada, malların hem altın para cinsinden hem de gümüş para cinsinden ifade edilen fiyatları, hükümetin tespit ettiği sabit altın-gümüş paritesi üzerinden aynıdır. 1 gr altın = 3 gr gümüş 1 metre kumaş = 1 gr altın 1 metre kumaş = 3 gr gümüş

10 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
İki madeni para sisteminde hükümetin tespit ettiği sabit altın-gümüş paritesi ile piyasadaki altın-gümüş paritesi zaman içinde farklılaşabilir. İki madeni paradan bir tanesi piyasada daha değerli hale gelir ve kişiler piyasada daha değerli hale gelen madeni parayı artık para olarak kullanmazlar.

11 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
Altın ve gümüş parayı bu duruma örnek gösterebiliriz. Piyasada daha değerli hale gelen altın artık para olarak kullanılmaz onun yerine gümüş kullanılır. İki madeni para sisteminin bu özelliği, kötü para(gümüş) iyi parayı(altın) kovar diye ifade edilir ve bu durumu ilk defa tespit eden kişinin ismiyle Gresham Kanunu olarak anılır.

12 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
Günümüzde tüm ülkelerde geçerli olan uygulamadaki paraya itibari para denir. Bu uygulamada, itibari para gücünü altın ve gümüş gibi değerli madenden değil, hükümetin bastığı kağıt parayı hukuki ödeme aracı olarak ilan etmiş olmasından veya kısaca hükümetten alır.

13 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
İtibari paranın para olarak satın alma gücü, üretim maliyeti ve para dışı kullanım alanlarındaki değerinden kıyaslanamayacak kadar fazladır. Hükümetin itibari para basarak elde ettiği kara, ihraç ettiği kağıt paranın üretim maliyeti ile satın alma gücü arasındaki farka senyoraj denir.

14 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
Enflasyon, gelirin harcanmayarak para olarak muhafaza edilen kısmının mal cinsinden değerinin düşmesine ve dolayısıyla da paranın bir değer biriktirme aracı olarak etkinliğinin azalmasına yol açar. Kişiler enflasyonun çok yüksek olduğu ülkelerde enflasyonun mali servetin para olarak kullanılan bölümünde yol açtığı büyük kalıpları engellemek için mali servetin para olarak tutulan bölümünü diğer ülkelerin parasına çevirir.

15 PARASAL SİSTEM PARA SİSTEMLERİ
Ulusal paranın değer biriktirme aracı fonksiyonunu yitirdiği bu süreç para ikamesi olarak adlandırılır. Hiper enflasyon ve benzeri durumlarda oluşan para ikamesi sürecinde, iyi para(döviz) kötü parayı(ulusal para) piyasadan kovar.

16 PARA ARZININ UNSURLARI
PARASAL SİSTEM PARA ARZININ UNSURLARI Ekonomideki mevcut olan para miktarı para arzı denir. Para, bir hükümet organı olan merkez bankası tarafından basılan kağıt parayı ve darphane tarafından madeni parayı kapsar. Merkez bankası tarafından basılan kağıt para ile darphane tarafından basılan madeni para toplamına nakit para denilmektedir.

17 PARA ARZININ UNSURLARI
PARASAL SİSTEM PARA ARZININ UNSURLARI Nakit, vadesiz mevduat ve benzeri çek yazılabilir mevduatlardan oluşan paraya, işlemler parası veya M1 denilmektedir. M1 = Nakit + Vadesiz Mevduat + Diğer Çek Yazılabilir Mevduat Ekonomilerde harcamaların 80-90% gibi çok büyük bir kısmı M1 ile gerçekleştirilir.

18 PARA ARZININ UNSURLARI
PARASAL SİSTEM PARA ARZININ UNSURLARI Mali varlığın mübadele aracına dönüşme kolaylığı ve hızı likidite olarak adlandırılır. M1 kapsamında yer alan ve kendi başlarına mübadele aracı olan varlıklar en likit veya tam likit varlıklardır.

19 PARA ARZININ UNSURLARI
PARASAL SİSTEM PARA ARZININ UNSURLARI Vadeli mevduatlar ise daha az likittir. Vadeli mevduatları belirli bir maliyet ki bu genellikle faiz kaybı olur, karşılığında vadesiz mevduata veya nakde dönüştürmek mümkündür. Bu sebeple paranın vadeli mevduatı da kapsadığı kabul edilir.

20 PARA ARZININ UNSURLARI
PARASAL SİSTEM PARA ARZININ UNSURLARI Vadesiz mevduata dönüştürülebilen vadeli mevduat ve benzeri daha az likit varlıklar para benzerleri olarak nitelendirilir. M2 = M1 + Para Benzerleri M2 = Nakit + Vadesiz Mevduat + Diğer Çek Yazılabilir Mevduat + Vadeli Mevduat ve Benzeri Varlıklar(Daha Az Likit)

21 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Bankalardaki vadesiz mevduat miktarı değişince, dolaşımdaki para miktarı yani para arzı da değişmektedir. Bankalar kendilerine yatırılan vadesiz mevduat hesapları karşılığında yeni vadesiz mevduat yaratırlar.

22 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Bankalar kendilerine yatırılan vadesiz mevduatı geri çekilinceye kadar belirli bir faiz oranı üzerinden isteyenlere kredi olarak vermeyi tercih edebilirler. Vadesiz mevduatın merkez bankası tarafından tespit edilen belirli bir bölümü, mevduat sahiplerinin nakit taleplerini karşılamak ve merkez bankasının para arzını kontrol etmesini kolaylaştırmak amacıyla merkez bankasında muhafaza etmek zorundadırlar.

23 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Vadesiz mevduatın bankalar tarafından merkez bankasında muhafaza edilmek zorunda olunan bölümüne gerekli rezervler denilmektedir. Gerekli rezervlerin vadesiz mevduata oranına gerekli rezerv oranı denilmektedir.

24 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Mevduatın gerekli rezervleri aşan kısmı fazla serbest rezerv olarak adlandırılır. Fazla rezervler bankanın mevduat karşılığında maksimum ne kadar borç verebileceğini gösterir. Gerekli rezerv oranı 10% iken kendisine 100TL yatırılan A bankası için fazla rezervler 90 TL’dir, A bankası maksimum 90 TL borç verebilir.

25 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI A bankasının kendisine yatırılan 100 TL tutarındaki vadesiz mevduatın 10 lirasını gerekli rezerv ayırdıktan sonra geri kalan 90 lirasını finansman ihtiyacı olanlara borç vermesi, A bankasının 90 lira tutarında bir vadesiz mevduat yaratması demektir. A bankası işlemi sonrasında vadesiz mevduatta meydana gelen toplam değişme ∆D=(100TL) + (90TL)=190TLdir.

26 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI A bankasının 100 liralık vadesiz mevduat karşılığında yarattığı 90 liralık mevduat, A bankasının müşterileri tarafından mal ve hizmet satın almak amacıyla kullanılacaktır. A bankasının müşterilerine mal ve hizmet satan ve dolayısıyla da kendilerine 90 lira tutarında ödeme yapılan kişiler ise, söz konusu meblağı B bankasına vadesiz olarak yatıracaktır.

27 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI B bankasının kendisine yatırılan 90 lira tutarındaki vadesiz mevduatın 9 lirasını(10%) gerekli rezerv olarak ayırdıktan sonra, geri kalan 81 lirasını finansman ihtiyacı olan müşterilerine borç verecektir. B bankasının da finansman ihtiyacı olanlara 81 liralık vadesiz mevduat hesabı açması sonucunda toplam mevduatta meydana gelen değişme ∆D=(100TL) + (90TL) + (81)= 271 TL’dir.

28 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Bu süreç böyle devam edecektir. Bu süreç sonunda vadesiz mevduatta meydana gelen toplam artış (∆D), rezervlerdeki değişme (∆R) gerekli rezerv oranına(rD) bölünerek hesaplanır.

29 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Bankaların kredi verme sürecinde yarattıkları 900 TL tutarındaki vadesiz mevduata kaydi para veya banka parası denilmektedir. Mevduat çarpanı, bankacılık sisteminin rezervlerinde meydana gelen belirli bir artışın vadesiz mevduatta toplam ne kadar bir artışa yol açacağını gösterir.

30 BANKALARIN PARA YARATMASI
PARASAL SİSTEM BANKALARIN PARA YARATMASI Gerekli rezerv oranı ne kadar yüksek olursa ve bankalar rezervlerdeki artışın ne kadar düşük bir bölümünü borç olarak verirlerse, mevduat çarpanı o kadar küçük olur. Gerekli Mevduat Oranı, rD=5% olursa mevduat çarpanı 1/0.05=20 olur.

31 PARASAL KONTROL ARAÇLARI
PARASAL SİSTEM PARASAL KONTROL ARAÇLARI Para politikası hükümetin para politikasını kontrol etmek için izlediği politikalar olarak adlandırılır. Türkiye’de ve her ülkede para politikası merkez bankaları tarafından yürütülmektedir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Türkiye’deki para politikasını yürütmektedir.

32 PARASAL KONTROL ARAÇLARI
PARASAL SİSTEM PARASAL KONTROL ARAÇLARI Merkez Bankası para arzını üç şekilde kontrol edebilmektedir: Açık Piyasa İşlemleri İskonto Haddi Rezerv Oranı

33 PARASAL KONTROL ARAÇLARI
PARASAL SİSTEM PARASAL KONTROL ARAÇLARI Merkez bankasının piyasaya devlet tahvili satarak doğrudan M1 para arzını daraltması ve piyasadan devlet tahvili satın alarak doğrudan M1 para arzını genişletmesi açık piyasa işlemlerine örnektir. Merkez bankası bu işlemi sadece bankalara yapabileceği gibi doğrudan kişilere de yapabilir.

34 PARASAL KONTROL ARAÇLARI
PARASAL SİSTEM PARASAL KONTROL ARAÇLARI Merkez bankası, bankaların kendisinden borç alınca ödedikleri faiz haddini değiştirerek para arzını etkileme imkanına sahiptir. Bankaların merkez bankasından borç alırken ödedikleri faiz haddine iskonto haddi denir. Merkez bankasının iskonto haddini kullanarak uyguladığı politikaya da iskonto haddi politikası denilmektedir.

35 PARASAL KONTROL ARAÇLARI
PARASAL SİSTEM PARASAL KONTROL ARAÇLARI İskonto haddi politikasında merkez bankası iskonto haddini düşürünce ticari bankalar merkez bankasından daha fazla borçlanırlar ve para arzı artar. Merkez bankası iskonto haddini yükseltince ticari bankalar merkez bankasından daha az borçlanırlar ve para arzı daralır.

36 PARASAL KONTROL ARAÇLARI
PARASAL SİSTEM PARASAL KONTROL ARAÇLARI Merkez bankası rD gerekli rezerv oranını yükselterek, bankaların kaydi para yaratma gücünü ve böylelikle para arzını azaltabilir. Bankaların kaydi para yaratma gücünü ve para arzını arttırmak için ise merkez bankası gerekli rezerv oranını düşürmelidir. Merkez bankasının para arzını gerekli rezerv oranını değiştirerek kontrol etmesi gerekli rezerv politikası olarak adlandırılır.

37 Dinlediğiniz İçin Teşekkürler….