Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri BBY 264 Dizinleme ve Sınıflama.

... konulu sunumlar: "Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri BBY 264 Dizinleme ve Sınıflama."— Sunum transkripti:

1 Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri BBY 264 Dizinleme ve Sınıflama

2 Bilginin Temelleri Bilgi Döngüsü ve Temel Bilgi Erişim Modeli Dizinleme Aşamaları Dizin Girişlerinin Biçimlendirilmesi Ders İçeriği Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

3 Cleveland, D. B. ve Cleveland, A. D. Chapter 2, Chapter 6 Booth; Chapter 4 Alakuş, M. (2007, 8-10 Kasım). Bilgi yönetiminde dizinler ve dizinleme. XII. Türkiye’de İnternet” Konferansı'nda sunulan bildiri. Kaynaklar Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

4 Bilginin kayıt altına alınması –Mağara duvarları –Ağaç kabukları –Kağıt... Süreçler; –Bilginin üretilmesi (Create) –Bilginin paylaşılması (Share) –Bilginin kullanılması (Use) Bilginin Temelleri Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

5 Karşılıklı iletişimin sağlanması Bilginin kodlanması –Yapılandırılmış bilgi ihtiyacı, –Bilginin işlenmesi, –Bilginin taşınması Bilginin Temelleri Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

6 Yapılandırma süreçleri –İletişimin gerçekleştirilmesi için sembollerin kullanılması, –İletişimin daha üst düzeye çıkartılması için harfler ve sayıların kullanımı, –Olaylar arasındaki farklılıkların ifade edilmesi için verilerin kullanılması, –Verilerin anlamlandırılması ve işlenmesinin sonucunda bilginin (information) kullanılması, –Bilginin içselleştirilmesi ile Knowledge olarak nitelendirilen bilginin kullanımı Bilginin Temelleri Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

7 İletişimin kavramsallaştırılması; 3 Temel aşama; 1. Teknik - Bilginin göndericiden alıcıya aktarılması süreci (transmission) - Ortamlar (Basılı / Elektronik / Karşılıklı etkileşim ) - Doğruluk 2. Semantik - Kavramlar arası ilişkilerin oluşturulması 3. Etkililik - İletişim sonucunda oluşan durum Bilginin Temelleri Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

8 Dizinleme açısından bu üç aşama?? Bilginin Temelleri Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Teknik Düzey - En uygun dizinleme dilinin seçilmesi, kolay kullanılabilirlik ve anlaşılabilirlik özelliklerinin belirlenmesi. Semantik Düzey - Kullanılan dizin terimlerinin hiçbir şekilde anlam belirsizliğine neden olmaması. Etkililik Düzeyi – Oluşturulan dizinin ilgili alandaki bilgiyi tam olarak kapsaması.

9 Bilgi Döngüsü Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Yeni bilgi üretimi Üretilen bilginin düzenlenmesi / değerlendirilmesi Bilginin yayınlanması Bibliyografik denetimin sağlanması (Dizinleme, öz hazırlama...) Bilginin depolanması (kütüphaneler, arşivler, veri tabanları) Bilgi gereksiniminin ifade edilmesi İlgili bilgiye erişim Bilginin kullanımı, içselleştirilmesi

10 Bilgi Döngüsü Bilginin üretimi ve sisteme sağlanması (dokümanlar, kitaplar, makaleler, web kaynakları...) Sisteme sağlanan bilginin analiz edilmesi ve dizin terimlerine göre etiketlenmesi Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

11 Bilgi Döngüsü Bilginin fiziksel ve sayısal bilgi depolarına yerleştirilmesi; –Raflara yerleştirme, veri tabanlarına kaydetme veya bulut ortamında saklama –Kaynağa erişim sağlayacak erişim noktalarının kaydedilmesi. Kullanıcıların bilgi ihtiyaçlarını ifade etmeleri Kullanıcılarca ifade edilen bilgi ihtiyaçlarının bilgi depolarındaki kaynaklarla eşleştirilmesi, –Önce erişim noktalarıyla –Sonra bilgi kaynaklarıyla Eşleşen kaynakların kullanıcılara sunumu Sunulan sonuçlara göre arama eyleminin tekrarlanması ya da sonlanması Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

12 Bilgi Döngüsü Bilgi profesyonelleri açısından döngü; Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Başlık / Eseradı (Title); Sorumlular (Yazar, Editör, Çeviren...) –Eşleme yapılabilecek listeler: Yetke dizinleri –Kataloglama kuralları gibi kaynaklar Örnek: David Loshin -> Loshin David, 1963 - Konu –Eşleme yapılabilecek listeler: Konu başlıkları listeleri, Terim listeleri (Thesauruslar)

13 Bilgi Döngüsü Kullanıcılar açısından açısından döngü; Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri

14 Bilgi Döngüsü Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Aranan konuda hiçbir kaynak yok, Aranan konuda kaynak var ama kaynakla ilgili bilgi yok, Aranan konuda yeterli kaynak yok, Daha özel konudaki kaynaklara ihtiyaç var, Kullanıcının elde ettiği bilginin doğruluğundan emin olamaması, Aranan konudan çok ilgisiz bilgilere ulaşılması, Listelenen sonuçların karmaşıklığı, Listelenen sonuçların kullanıcının aradığı bakış açısını yansıtmaması Çok fazla bilginin bulunması Güncelliğini kaybetmiş bilgilere erişim

15 Temel Bilgi Erişim Modeli Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Bilgi ihtiyacının ifade edilmesi İsteğin kavramsal analizi Arama işleminin gerçekleştirilmesi İhtiyacın yeniden ifade edilmesi Arama işleminin sonuçlanması Arama stratejisinin yazılması Dizin diline çeviri Sonuçların analizi Evet Hayır Diğer arama seçenekleri

16 Dizinleme Aşamaları Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Kaynağın potansiyel kullanıcılarının göz önüne alınarak ilgili konulara karar verilmesi, –Her kullanıcı grubunun bilgi arama davranışı farklıdır! Kaynağın içeriğini tam olarak temsil edecek konulara karar verilmesi, Dizin terimlerine karar verilmesi, –Dizini oluşturulacak kaynağın terminolojisine en yakın terimler seçilmeli, –Kullanıcılar, dizinde kullanılan terim listelerine ya da kontrollü sözlüklere göre arama yapmıyorlar!

17 Dizinleme Aşamaları Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Dizin terimlerinin genellik/ özellik durumlarının oluşturulması, Metin içinde dağınık biçimde bulunan terimlere yönelik yönlendirmelerin oluşturulması, Oluşturulan başlıkların ve altbaşlıkların daha üst başlıklarla bir araya getirilmesi, Kullanılan terimlerden kullanılmayan terimlere yönlendirmelerin hazırlanması,

18 Dizinleme Aşamaları Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Dizinin sunuş açısından hazırlanması, –Yönlendirmenin hangi kaynağa yapıldığı, –Kaynağın yeri ve diğer özellikleri hakkında kullanıcıya bilgilerin anlaşılır bir şekilde sunulması başlık yer tarih öz yönlendirme

19 Dizinleme Aşamaları Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Dizinin sunuş açısından hazırlanması,

20 Dizin Terimlerinin Oluşturulması Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Bibliyografik verinin kayıt altına alınması, İçeriğin analiz edilmesi, –Başlık, –Öz, –Metnin kendisi, –Kaynakça

21 Bazı Temel Noktalar Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Dokümanın konusuna karar vermek, Yer Gösterici olarak kullanılacak unsurlara karar verilmesi, –Dergi için sayı/sayfa mı verilecek, cilt bilgisi mi verilecek? Dokümanı temsil eden terimlere karar vermek, –Görüntülerde uygun etiketleri belirlemek... Terimler arası ilişkileri belirlemek, Terimlerle yer göstericileri ilişkilendirmek.

22 Dizinlemede Derinlik Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Yoğunluk ve Özgünlük Dizinde kullanılan terimlerin ayrıntı düzeyi, Yoğunluk Belgede terimin geçiş sıklığı –Bağlaçlar ve ekler –Belgede sık geçen terimler konuyu tam olarak yansıtmayabilir –Belgelerin boyutları farklılık gösterebilir.

23 Dizinlemede Derinlik Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Özgünlük Oluşturulan dizin terimlerinin hiyerarşik yapısına karar verme, –Oluşturulan dizin terimleri için genel terimler mi seçilecek? Örneğin dizin terimi ağaç ise bu başlık mı kullanılacak yoksa bitkiler başlığı mı kullanılacak?

24 Karar Verme Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri Potansiyel kullanıcı grupları ve bilgi arama davranışları dikkate alınmalı, Yoğunluk özelliği kullanılırsa, belgelere atanacak dizin terimlerinin sayısı kontrol altında tutulmalı, Özgünlük dikkate alınacaksa dizin terimleri arasındaki bağlantılar kontrol altında tutulmalı

25 Hafta 4: Dizinleme Süreçleri ve Dizinleme İşlemleri