1 ÖĞR. GÖR. FUNDA VEREN SALGINLARIN EPİDEMİYOLOJİK İNCELENMESİ.

... konulu sunumlar: "1 ÖĞR. GÖR. FUNDA VEREN SALGINLARIN EPİDEMİYOLOJİK İNCELENMESİ."— Sunum transkripti:

1 1 ÖĞR. GÖR. FUNDA VEREN SALGINLARIN EPİDEMİYOLOJİK İNCELENMESİ

2 2 Salgın Türleri 1. Tek kaynaklı salgın 2. Çok kaynaklı salgın 3. Çağımızın salgınları

3 3 1. Tek kaynaklı salgın -Çok sayıda hassas kişinin patojen etken kaynağı ile aynı anda veya birbirine yakın zamanda karşılaşması sonucu meydana gelir -Vaka sayısında birdenbire patlama şeklinde artış olur -Gerekli önlemler alındığında vaka sayısı süratle düşer -Ancak azalma başlangıca göre daha yavaş seyreder

4 4 -Salgın süresi oldukça kısadır -Erken alınan önlemlerle salgın ya sona erer ya da vaka sayısı toplumda bağışıklığın artması, hassas kişi sayısının azalması sonucu daha uzun sürede azalır -Salgın kendi kendini sınırlandırır -Sindirim sistemi yoluyla, su ve besinlerle bulaşan enfeksiyonların meydana getirdiği salgınlar genellikle tek kaynaklıdır -Tifo, dizanteri, kolera, enfeksiyöz hapatit, gıda zehirlenmeleri gibi

5 5 - Çevre ve konut koşullarının sağlıksız olduğu toplumlarda bu hastalıklar endemik haldedir - Koşulların daha da olumsuzlaştığı, özellikle içme sularının kontamine olduğu durumlarda sık sık tek kaynaklı özellikte salgınlar meydana gelir

6 6 2.Çok kaynaklı salgın - Burada sağlam ve hassas kişilerin hasta veya taşıyıcılarla karşılaşması, temas etmesi söz konusudur - Bu nedenle vaka sayısı yavaş yavaş artar - Ancak genellikle tek kaynaklı salgınlardaki kadar fazla olmaz - Salgının süresi daha uzundur

7 7 - Genellikle solunum sistemi yoluyla bulaşan enfeksiyonlar (kızamık, kızamıkçık, kabakulak, boğmaca, difteri, streptokok enf) - Direkt temas yoluyla bulaşan enfeksiyonlar (sifilis, gonore, AIDS) - Biyolojik vektörlerle bulaşan enfeksiyonlar (sıtma, toksoplazmozis) çok kaynaklı salgınlara yol açarlar

8 8 3.Çağımızın salgınları - Son yüzyılda tüm dünyada yaşanan endüstrileşme olayı yeni salgınların görülmesine yol açmıştır - Burada etken biyolojik değil kimyasaldır - Sanayi kuruluşlarının zararlı atıkları hava, su, toprak, yiyeceklerin, kısaca çevrenin kirlenmesine yol açmaktadır - Örneğin Irak, Pakistan ve Guatemala’da zararlı mantarlara karşı civa bileşikleriyle işlem gören tohumluk buğdayların un yapılması ve yenmesi ile bu ülkelerde önemli boyutta civa zehirlenmeleri görülmüştür

9 9 - Japonya’da Minamata şehrinde metil civa ile yüksek oranda bulaşmış balıkları yiyenler arasında 46 kişinin ölümüyle sonuçlanan bir salgın meydana gelmiştir - Minamata körfezine civardaki plastik fabrikaların metil civa içeren atıklarının sızması sonucu olduğu saptanmıştır

10 10 - Son 30 yılda yine gelişmiş ülkelerde özellikle genç kuşakta görülen ilaç, eroin ve diğer uyuşturucuların kullanımı epidemi boyutlarındadır - Practolol kullanımı sonucu kornea harabiyetleri ve ölümler görülmüş. Bu madde astımda bronkodilatatör olarak kullanılan aerosoller içinde bulunmaktaydı. Bu zararlı etkileri saptandıktan sonra bu tür ilaçlar piyasadan çekildi

11 11 - Sovyetler Birliğinde Çernobil şehrindeki radyoaktif madde sızıntısı bu işyeri ve şehirdeki hemen herkesi etkileyerek ölümlere ve radyasyonun kısa süreli diğer etkilerine yol açmıştır - Uzun vadeli etkileri ise radyasyonun yayıldığı tüm bölgeler için sorun teşkil etmektedir

12 12 - Almanya ve İsviçre’deki ilaç fabrikalarının atıklarının Ren Nehrine verilmesi sonucu nehirdeki balıklarda kitleler halinde ölümler meydana gelmiştir

13 13 Bir salgının meydana gelmesini ve boyutunu belirleyen faktörler Hastalık ve etkene ilişkin özellikler Hastalık ve etkene ilişkin özellikler -Hastalık etkeninin infektivitesi (atak hızları) -Hastalık etkeninin bağışıklık bırakma özelliği -Hastalığın (enfeksiyon) spektrumu -Hastalığın insidansı -Hastalığın fatalitesi -Hastalığın inkübasyon süresi

14 14 Kişiye ilişkin özellikler Kişiye ilişkin özellikler-Yaş-Cins -Sosyo-ekonomik düzey -Meslek -Aile büyüklüğü Çevreye ilişkin özellikler Çevreye ilişkin özellikler -Konut koşulları (sağlıklı tuvalet, temiz akarsu) -Çevre koşulları (çöp, atıkların kontrolü, gıda sanitasyonu)

15 15 Bir salgının incelenmesi için yapılması gerekenler Hastalık tanısının kesinleştirilmesi Hastalık tanısının kesinleştirilmesi Salgın durumunun olup olmadığının belirlenmesi Salgın durumunun olup olmadığının belirlenmesi Tüm hastalıkların ve özelliklerinin saptanması Tüm hastalıkların ve özelliklerinin saptanması Risk altındaki toplumun belirlenmesi ve incelenmesi Risk altındaki toplumun belirlenmesi ve incelenmesi Salgın sırasındaki çevre koşullarının incelenmesi Salgın sırasındaki çevre koşullarının incelenmesi Salgının kaynağı ve yayılmasına ilişkin hipotezlerin kurulması Salgının kaynağı ve yayılmasına ilişkin hipotezlerin kurulması Salgının kontrolü için gerekli önlemlerin alınması Salgının kontrolü için gerekli önlemlerin alınması

16 16 Hastalık tanısının kesinleştirilmesi Birincil olarak kesin tanı konulduktan sonra vakaların tedavisi yapılabilir, kaynak araştırılabilir ve alınacak kontrol önlemleri belirlenebilir Birincil olarak kesin tanı konulduktan sonra vakaların tedavisi yapılabilir, kaynak araştırılabilir ve alınacak kontrol önlemleri belirlenebilir Vakaların tanısı için standart klinik ve laboratuar bulgu kriterleri belirlenmelidir Vakaların tanısı için standart klinik ve laboratuar bulgu kriterleri belirlenmelidir Böylece tanılarda gözlemci varyasyonu en az düzeye indirilebilir Böylece tanılarda gözlemci varyasyonu en az düzeye indirilebilir

17 17 Salgın durumunun olup olmadığının incelenmesi Bir bulaşıcı hastalığın toplumda sürekli var olması yani endemik bir durum söz konusu ise salgından söz edilemez Bir bulaşıcı hastalığın toplumda sürekli var olması yani endemik bir durum söz konusu ise salgından söz edilemez Ancak bunun belirlenmesi için bulaşıcı hastalık bildirimlerinin sürekli, tam, doğru yapılması, morbidite kayıtlarının düzenli biçimde tutulup saklanması gerekir Ancak bunun belirlenmesi için bulaşıcı hastalık bildirimlerinin sürekli, tam, doğru yapılması, morbidite kayıtlarının düzenli biçimde tutulup saklanması gerekir

18 18 Salgının epidemiyolojik olarak tanımlanması, tüm vakaların belirlenmesi ve bunların kişi-yer-zaman özelliklerinin saptanması gerekir Salgının epidemiyolojik olarak tanımlanması, tüm vakaların belirlenmesi ve bunların kişi-yer-zaman özelliklerinin saptanması gerekir Bunun için de “epidemiyolojik öykü alma yöntemine” başvurulur Bunun için de “epidemiyolojik öykü alma yöntemine” başvurulur Her vaka ile tek tek görüşülür; klinik varsa laboratuvar bulguları değerlendirilir Her vaka ile tek tek görüşülür; klinik varsa laboratuvar bulguları değerlendirilir Tüm hastalık ve özelliklerinin saptanması

19 19 Hastalarla yapılan görüşmede Hastalarla yapılan görüşmede -Yaş, cins, meslek, konut koşulları, son zamanlarda yer değiştirme gibi sosyodemografik özellikler -Bağışıklık durumu -Hastalık öncesinde ve sonrasında temas ettiği kişiler -Yakınmalarının türü, başlangıç zamanı ve süresi -Hastalık etkeninin kaynağını belirleyebilmek için yenilen yemekler, içilen su ve diğer yiyecekler konusunda bilgi toplanır

20 20 Bu bilgiler salgının kaynağının, boyutunun belirlenmesinde, kontrol önlemlerinin yönlendirilmesinde çok yararlıdır Bu bilgiler salgının kaynağının, boyutunun belirlenmesinde, kontrol önlemlerinin yönlendirilmesinde çok yararlıdır

21 21 Risk altındaki toplumun belirlenmesi ve ayrıntılı biçimde incelenmesi Salgının etkileyebileceği toplam nüfus bilinmezse sadece vakaların yaş, cins gibi özelliklere dağılımı incelenebilir vebuna epidemiyolojide ‘pay analizi’ denir Salgının etkileyebileceği toplam nüfus bilinmezse sadece vakaların yaş, cins gibi özelliklere dağılımı incelenebilir vebuna epidemiyolojide ‘pay analizi’ denir Burada hızların hesap edilmesi için gerekli pay ve paydadan sadece payı, yani vakaları ilgilendiren analizler yapılabilir, payda yani risk altındaki nüfus bilinmediği için çeşitli morbidite hızları (insidans, prevalans, atak hızları) bulunamaz Burada hızların hesap edilmesi için gerekli pay ve paydadan sadece payı, yani vakaları ilgilendiren analizler yapılabilir, payda yani risk altındaki nüfus bilinmediği için çeşitli morbidite hızları (insidans, prevalans, atak hızları) bulunamaz

22 22 Risk altındaki toplum belirlendikten sonra toplumu temsil eder nitelikte bir örnek üzerinde laboratuvar incelemeleri yapılmalı ve böylece Risk altındaki toplum belirlendikten sonra toplumu temsil eder nitelikte bir örnek üzerinde laboratuvar incelemeleri yapılmalı ve böylece -Taşıyıcılar belirlenebilir -Toplumun bağışıklık düzeyi saptanabilir -M.O.’lar tiplendirilir -Antibiyotik hassasiyeti testleri yapılabilir -Kaynağın hayvan olduğu durumlarda bunlardan da örnek alınıp inceleme yapılmalıdır

23 23 Çevre koşullarının incelenmesi Salgın sırasında çevre koşullarının (kuraklık, yağış, su kesilmesi, suların arıtılması) incelenmesi ve salgın öncesi durumla karşılaştırılması da salgının kaynağı hakkında bilgi verir Salgın sırasında çevre koşullarının (kuraklık, yağış, su kesilmesi, suların arıtılması) incelenmesi ve salgın öncesi durumla karşılaştırılması da salgının kaynağı hakkında bilgi verir Çevre koşulları ayrıntılı olarak incelenmeli ki salgının kaynağının belirlenmesi ve etkili kontrol önlemlerinin alınması için önemlidir Çevre koşulları ayrıntılı olarak incelenmeli ki salgının kaynağının belirlenmesi ve etkili kontrol önlemlerinin alınması için önemlidir

24 24 Hastalık kaynağı, salgının yayılma şekli konusunda hipotezler geliştirilmesi İdeal bir salgın hipotezi enfeksiyon zincirinin tüm öğelerini açıklayacak biçimde geliştirilmelidir İdeal bir salgın hipotezi enfeksiyon zincirinin tüm öğelerini açıklayacak biçimde geliştirilmelidir -Hastalık etkeni ve özellikleri -Kaynak -Kaynaktan çıkış -Yeni konakçıya geçiş yolu ve şekli -Yeni konakçının hassasiyeti

25 25 Ancak genellikle gelişmekte olan ülkelerde kayıtlar, veriler yetersiz olduğu için bu kadar ayrıntılı, mükemmel hipotezleri geliştirmek ve test ederek doğrulamak mümkün olamaz Ancak genellikle gelişmekte olan ülkelerde kayıtlar, veriler yetersiz olduğu için bu kadar ayrıntılı, mükemmel hipotezleri geliştirmek ve test ederek doğrulamak mümkün olamaz Eldeki olanaklarla ve klasik bilgilerle doğruya en yakın varsayımlar yapılabilir Eldeki olanaklarla ve klasik bilgilerle doğruya en yakın varsayımlar yapılabilir

26 26 Salgının kontrolü için gerekli önlemlerin alınması Toplumda meydana gelecek bir salgının kontrol altına alınması klinikte akut bir vakanın tedavisine benzer Toplumda meydana gelecek bir salgının kontrol altına alınması klinikte akut bir vakanın tedavisine benzer Salgının kontrolü için yapılması gerekenler çabuk ancak dikkatli planlanmalıdır Salgının kontrolü için yapılması gerekenler çabuk ancak dikkatli planlanmalıdır Eğer vaktinde müdahale edilmezse salgın bir müddet yayılır; sonra toplumda yeterli sayıda kişi hastalandığı ve grup bağışıklığı oluştuğu için kendiliğinden vaka sayısı azalır ve salgın bir süre sonra sona erer Eğer vaktinde müdahale edilmezse salgın bir müddet yayılır; sonra toplumda yeterli sayıda kişi hastalandığı ve grup bağışıklığı oluştuğu için kendiliğinden vaka sayısı azalır ve salgın bir süre sonra sona erer

27 27 İlk işlerden birisi vakalara tanı konulduktan sonra tedavilerinin yapılmasıdır İlk işlerden birisi vakalara tanı konulduktan sonra tedavilerinin yapılmasıdır İlk tedavi klinik tanıya göre olur; kesin tanı konulduktan sonra uygun tedaviye geçilir İlk tedavi klinik tanıya göre olur; kesin tanı konulduktan sonra uygun tedaviye geçilir Salgın sırasında sağlık kurumlarına olan talep artacağı için bölgedeki ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak ilaç, gerekli araç-gereçler ve personel yönünden desteklenerek salgını kontrol etmede başarılı olmaları sağlanmalıdır Salgın sırasında sağlık kurumlarına olan talep artacağı için bölgedeki ilgili kuruluşlarla işbirliği yaparak ilaç, gerekli araç-gereçler ve personel yönünden desteklenerek salgını kontrol etmede başarılı olmaları sağlanmalıdır Bir salgının durdurulması ve tekrarın önlenmesi için yapılması gerekenler

28 28 Salgının yayılmasını durdurucu önlemlerin alınması Salgının yayılmasını durdurucu önlemlerin alınması -Hastalığa özel önlemler 1. Bağışıklama 2. Kemoproflaksi/seroproflaksi 3. İzolasyon/karantina/tıbbi nezaret 4. Dezenfeksiyon

29 29 Genel önlemler Genel önlemler -Risk altındaki toplumun periyodik olarak taranması (özellikle gıda işlerinde çalışanlar, vakalarla yakın temasta bulunanlar -Yeterli ve dengeli beslenme -Çevrenin düzeltilmesi *Suların arıtılması *Katı-sıvı atıkların kontrolü *Hava,su ve toprak kirliliğinin önlenmesi *Konut koşullarının düzeltilmesi -Besin sanitasyonu -Sağlık eğitimi *Burada toplum katılımı önemlidir

30 30 Rapor yazılması Rapor yazılması -Salgın sırasında yapılan tüm işlemler eksiksiz kaydedilmelidir -Salgın önemli ölçüde kontrol altına alındıktan sonra incelemeleri yapan sağlık çalışanları salgınla ilgili rapor yazmalıdır -Raporda salgının kaynağı, meydana geliş biçimi, yayılma şekli, yapılan işlemler, tekrarının önlenmesi için yapılması gerekenler, idari tedbirlerin neler olduğu yazılmalıdır -Ayrıca yapılan incelemeler de bilimsel dergiler de yayınlanmalıdır

31 31