1/39 Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi. 2/39 Anayasa Hukuku Temel Hak ve Hürriyetler.

... konulu sunumlar: "1/39 Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi. 2/39 Anayasa Hukuku Temel Hak ve Hürriyetler."— Sunum transkripti:

1 1/39 Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi

2 2/39 Anayasa Hukuku Temel Hak ve Hürriyetler

3 3/39 “Temel hak ve hürriyetler” Anayasanın İkinci Kısmında düzenlenmiştir. Bu kısmın “Genel Hükümler” başlıklı Birinci Bölümünde (Md. 12-16), temel hak ve hürriyetlerin; - Özelliği, - Sınırlanması, - Kötüye kullanılmaması, - Durdurulması ve - Yabancıların durumu hükme bağlanmıştır. 1982 Anayasasının Sınıflandırması

4 4/39 Bu ilk Bölümden sonra Anayasa, temel hak ve hürriyetleri üçe ayırarak düzenlemektedir: - Kişinin hakları ve ödevleri, - Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler, - Siyasî haklar ve ödevler. Anayasanın bu ayrımı Jellinek’in kamu hakları tasnifine uygundur. 1982 Anayasasının Sınıflandırması

5 5/39 Kişisel Haklar (Negatif Statü Hakları) Anayasa m. 17-40 Siyasi Haklar (Aktif Statü Hakları) Anayasa m.66-74 Sosyal ve Ekonomik Haklar (Pozitif Statü Hakları) Anayasa m.41-65 - Kişinin devlet tarafından aşılamayacak ve dokunulamayacak özel alanının sınırlarını çizen hak ve hürriyetlerdir. - Devlete sadece karışmama ödevi yüklerler. - Bireylere devletten olumu bir davranış, bir hizmet, bir yardım isteme imkanını tanıyan haklardır. - Bu hakları devlet mali kaynakların yeterliliği ölçüsünde yerine getirir. - Kişinin devlet yönetimine katılmasını sağlayan haklardır. - Kişi dokunulmazlığı - Düşünce hürriyeti -Özel hayatın gizliliği -Mülkiyet Hakkı -Basın Özgürlüğü vb. - Sosyal güvenlik -Eğitim ve öğrenim -Çalışma -Grev ve Lokavt - Sağlık hakkı vb. - Seçme ve seçilme - Dilekçe - Kamu hizmetlerine girme vb. 1982 Anayasasının Sınıflandırması

6 6/39 MADDE 17: Kişinin Dokunulmazlığı, Maddî ve Manevî Varlığı MADDE 18: Zorla Çalıştırma Yasağı MADDE 19: Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması MADDE 20: Özel Hayatın Gizliliği MADDE 21: Konut Dokunulmazlığı MADDE 22: Haberleşme Hürriyeti MADDE 23: Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti MADDE 24: Din ve Vicdan Hürriyeti MADDE 25: Düşünce ve Kanaat Hürriyeti MADDE 26: Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti MADDE 27: Bilim ve Sanat Hürriyeti Basın ve Yayımla İlgili Hükümler MADDE 28: Basın Hürriyeti MADDE 29: Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı MADDE 30: Basın Araçlarının Korunması MADDE 31: Basın Dışı Kitle Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı MADDE 32: Düzeltme ve Cevap Hakkı Toplantı Hak ve Hürriyetleri MADDE 33: Dernek Kurma Hürriyeti MADDE 34: Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı MADDE 35: Mülkiyet Hakkı Hakların Korunmasıyla İlgili Hükümler MADDE 36: Hak Arama Hürriyeti MADDE 37: Kanunî Hâkim Güvencesi MADDE 38: Suç ve Cezalara İlişkin Esaslar MADDE 39: İspat Hakkı MADDE 40: Temel Hak ve Hürriyetlerin Korunması Kişinin Hakları ve Ödevleri

7 7/39 Bu hak ve hürriyetlerin hepsi “negatif statü hakları” niteliğindedir. Bunlar, ferdiyetçi doktrinin ürünü olarak ortaya çıkmış klasik haklardır. Bu haklar, devlete bir şey yapmama, kişinin alanına müdahalede bulunmama ödevi yükler. Kişinin Hakları ve Ödevleri

8 8/39 MADDE 41: Ailenin Korunması MADDE 42: Eğitim ve Öğrenim Hakkı ve Ödevi MADDE 43: Kıyılardan Yararlanma MADDE 44: Toprak Mülkiyeti MADDE 45: Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması MADDE 46: Kamulaştırma MADDE 47: Devletleştirme MADDE 48: Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti, Çalışma İle İlgili Hükümler ( Negatif Statü Hak.) MADDE 49: Çalışma Hakkı ve Ödevi MADDE 50: Çalışma Şartları ve Dinlenme Hakkı ( Negatif Statü Hakkı) MADDE 51: Sendika Kurma Hakkı (Negatif Statü Hakkı ) MADDE 52: Sendikal Faaliyet Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt MADDE 53: Toplu İş Sözleşmesi Hakkı MADDE 54: Grev Hakkı ve Lokavt MADDE 55: Ücrette Adalet Sağlanması MADDE 56: Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması MADDE 57: Konut Hakkı MADDE 58: Gençliğin Korunması MADDE 59: Sporun Geliştirilmesi MADDE 60: Sosyal Güvenlik Hakkı MADDE 61: Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler MADDE 62: Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşları MADDE 63: Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması MADDE 64: Sanatın ve Sanatçının Korunması MADDE 65: Sosyal ve Ekonomik Hakların Sınırı Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler

9 9/39 Bu hak ve hürriyetler genel olarak “pozitif statü hakları” niteliğindedir. Bu haklar, sosyal devlet anlayışının gelişimi sonucu ortaya çıkmışlardır. Bunların gerçekleşmesi için devletin olumlu bir edimde bulunması gerekir. İstisnaen başka statüdeki bazı haklar da düzenlenmiştir. Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler

10 10/39 MADDE 66: Türk Vatandaşlığı MADDE 67: Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bu- lunma Hakları MADDE 68: Parti Kurma, Partilere Girme ve Partilerden Ayrılma MADDE 69: Siyasî Partilerin Uyacakları Esaslar MADDE 70: Hizmete Girme MADDE 71: Mal Bildirimi MADDE 72: Vatan Hizmeti MADDE 73: Vergi Ödevi MADDE 74: Dilekçe Hakkı Siyasî Haklar ve Ödevler

11 11/39 Bu hak ve hürriyetler “aktif statü hakları” niteliğindedir. Bu haklar ve hürriyetler, kişilerin devlet yönetimine katılma ve siyasal faaliyette bulunma haklarıdır. Bu haklar ve hürriyetler ancak Türk vatandaşları tarafından kullanılabilir. O nedenle bunlara “vatandaşlık hakları” da denebilir. Siyasî Haklar ve Ödevler

12 12/39 İsimsiz Hürriyetler Temel hak ve hürriyetler toplam 58 maddede sayılmıştır. Ancak bunlar sınırsızdır. İşte Anayasada ayrıca düzenlenmemiş hürriyetlere “isimsiz hürriyet” adı verilir. Ör: - “Sigara içme hürriyeti” böyle bir “isimsiz hürriyet”tir. Bu hürriyeti Anayasada düzenleyen bir madde yoktur. Bu tür isimsiz hürriyetler Md. 12’de düzenlenmiştir. Md. 12 «Depo Madde» niteliğindedir. Siyasî Haklar ve Ödevler

13 13/39 Anayasada düzenlenmiş olan temel hak ve hürriyetlerin hukukî rejimi, bizzat Anayasada belirlenmiştir (m.12-15). Ör: Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasının Anayasa Md.13’de öngörülen ilkeler doğrultusunda yapılması gerekir. Siyasî Haklar ve Ödevler

14 14/39 İsimsiz Hürriyetler Anayasada düzenlenmemiş bir hürriyetin (isimsiz hürriyet) hukukî rejimi nedir? Anayasa Md.12/1 ilk fıkrasında “herkes, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez, temel hak ve hürriyetlere sahiptir” denmektedir. Buradaki hak ve hürriyetler sadece Anayasada belirtilen hak ve hürriyetler değil, genel olarak “hürriyetler”dir. O halde bunlar da Anayasada genel olarak temel hak ve hürriyetler için öngörülen sisteme tâbidir. Yani sınırlamada Md. 13’ün şartlarına uyulması gerekir. Siyasî Haklar ve Ödevler

15 15/39 Tabii Hak Anlayışı mı, Pozitivist Anlayış mı? -Bu teorik bir tartışmadır. -Anayasa temel hak ve hürriyetleri düzenlemişse o artık pozitif temele sahiptir. - Bu nedenle, Anayasada düzenlenenen hak ve hürriyetin, tabii hak anlayışına değil, pozitivist anlayışa dayalı belirlendiği anlaşılır. 1982 Anayasasının Temel Hak ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı - Tabii Hak Anlayışı: İnsanın sahip olduğu haklar devletten ve anayasadan önce gelir; doğuştan buu haklara sahiptir. (Md. 12/1) -Pozitivist Anlayış: Temel hak ve hürriyetler insanlara anayasa ile verilir.(Giriş/6)

16 16/39 İnsan Haklarına “Dayalı” Devlet - İnsan Haklarına “Saygılı” Devlet 1961 Anayasası “insan haklarına dayalı devlet” ifadesi kullanılmıştı. 1982 Anayasası “insan haklarına saygılı” ifadesini kullanmıştır. iki Anayasanın “insan haklarına” bakış açısında köklü bir fark olduğunu ileri sürenler olsa da temel bir anlam ve yaklaşım farkı olduğunu savunmak güçtür. 1982 Anayasasının Temel Hak ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı

17 17/39 İnsan Haklarına Saygı “Toplumun Huzuru, Millî Dayanışma ve Adalet” Anlayışı İle Çerçevelendirilmiş midir? Bu görüşü savunanlar olsa da bu düşüncede isabet yoktur. Çünkü, 2’nci maddenin ifade biçiminde bu kavramlar insan haklarını değil, Türkiye Devletinin kendisini nitelendirmektedir. 1982 Anayasasının Temel Hak ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı

18 18/39 Hak - Ödev İlişkisi Anayasamız hakları ve ödevleri birlikte düzenlemiştir: - “Temel Haklar ve Ödevler”: İkinci Kısım başlığı - “Kişinin Hakları ve Ödevleri”: İkinci Kısım, İkinci Bölüm başlığı - “Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler”: İkinci Kısım, Üçüncü Bölüm başlığı - “Siyasî Haklar ve Ödevler”: İkinci Kısım, Dördüncü Bölüm başlığı 1982 Anayasasının Temel Hak Ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı

19 19/39 Hak - Ödev İlişkisi Ayrıca Anayasa Md.12/2 “temel hak ve hürriyetler, kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı ödev ve sorumluluklarını da ihtiva eder” hükmü konulmuştur - Bazı haklar, sahibine hem hak hem de ödev yükler (Md. 42, 72) Tabiî hukuk anlayışında da hürriyet, başkalarına zararlı olmayan davranışlarda bulunabilmek şeklinde tanımlanmıştır. Kişi kendi haklarını kullanırken başkalarının haklarına da saygı göstermek zorundadır. 1982 Anayasasının bölüm başlıkları ve yukarıdaki hükmü (m.12/2) kişinin temel hak ve hürriyetleri ile ödev ve sorumlulukları arasındaki bu ilişkiyi vurgulamaktan ibarettir. 1982 Anayasasının Temel Hak Ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı

20 20/39 Hürriyet - Otorite Dengesi Türk anayasa hukuku doktrininde yaygın olarak, - 1982 Anayasasının “hürriyet-otorite” ikilisinde otoriteden yana tercihini yaptığı, - 1982 Anayasasının 1961 Anayasasına oranla daha az hürriyetçi olduğu söylenmektedir. - Bu yargıda belli ölçüde gerçeklik payı vardır. Ancak, özellikle 2001 değişikliklerinden sonra 1982 Anayasasının 1961 Anayasasından daha ileriye giderek temel hak ve hürriyetlerle ilgili düzenlemelerinde AİHS ile paralellik sağlanmaya çalışılmış olması dikkate alındığında bu yargıya katılmak zordur. 1982 Anayasasının Temel Hak ve Hürriyetler Konusundaki Temel Yaklaşımı

21 21/39 - Sınırsız, mutlak hürriyet kavramı toplum ve devlet hayatı içinde yer alamaz. - Devletin ve toplumun var olabilmesi ve sürekliliğinin sağlanması için hürriyetlerin sınırlandırılması kaçınılmaz bir zorunluluk teşkil eder. - Sorun, temel hak ve hürriyetlerin nasıl ve ne ölçüde sınırlandırılacağı sorunudur. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması

22 22/39 - 1982 Anayasası temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasını iki başlık altında düzenlemiştir: * Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlandırılması Sistemi * Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması

23 23/39 Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlandırılması Sistemi Anayasamız bu dönemdeki sınırlandırma sistemini Md. 13’de düzenlemiştir. Buna göre sınırlama; - Kanunla olmalıdır. - Anayasanın ilgili maddesinde belirtilen sebeplerle bağlı olmalıdır. - Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmalıdır. - Demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmamalıdır. - Ölçülülük ilkesine aykırı olmamalıdır. - Laik Cumhuriyetin gereklerine aykırı olmalıdır. - Temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunmamalıdır. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

24 24/39 1. Sınırlama Kanunla Yapılmalıdır - 1982 Anayasası Md. 13’e göre, “temel hak ve hürriyetler... kanunla sınırlanabilir”. - Yani, temel hak ve hürriyetler, KHK ile, tüzükle, yönetmelikle veya diğer idarî işlemler ile sınırlanamaz (Olağanüstü dönemler hariç) - Bununla birlikte, yürütme organı kanunun öngördüğü sınırlamaların ayrıntılarına ve teknik noktalarına ilişkin düzenlemeler yapabilir; bu sınırlamaları somutlaştı- rabilir. Ancak, düzenleyici işlemlerle kanunun öngörmediği bir sınırlamanın konulması mümkün değildir. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

25 25/39 2. Sınırlama Anayasanın İlgili Maddesinde Belirtilen Sebeplere Dayanmalıdır. - Anayasanın; * Md. 13/1’in eski metni “genel sınırlama sebepleri”, * Md.13/2’in eski metni Anayasanın ilgili maddesinde düzenlenen “özel sınırlama sebepleri” öngörmüştü. - Maddenin eski şeklinde genel sınırlama sebebi olarak, * Milli güvenlik, * Kamu düzeni, * Genel asayiş, * Kamu yararı, * Genel ahlak ve Genel sağlık” gibi sebeplerle sayılıyordu. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

26 26/39 2. Sınırlama Anayasanın İlgili Maddesinde Belirtilen Sebeplere Dayanmalıdır. 2001 değişiklikleri ile bu sınırlama sebepleri çıkarılmıştır. Artık bir temel hak ve hürriyet, ancak, o temel hak ve hürriyetin Anayasada düzenlendiği maddede bir sınırlama sebebi öngörülmüş ise sınırlandırılabilir. Bu tür sınırlama tedbirlerine “özel sınırlama sebepleri” denmektedir. Bu sınırlama sebepleri, kendi geçtikleri maddede düzenlenen temel hak ve hürriyet için geçerlidir. Örneğin, AY Md.22’e göre, haberleşme hürriyeti, “mili güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi…” sebepleriyle sınırlandırılabilir. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

27 27/39 3. Sınırlama Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olmalıdır - Bu Anayasa Md. 13’de düzenlemiştir. a. Anayasanın Sözüne Uygunluk Anayasanın “sözü” dendiğinde Anayasanın “metni” anlaşılır. Bu şart özellikle, Anayasanın temel hak ve hürriyetler için “ek güvenceler” getirmiş olması durumunda önem kazanmaktadır. Ek güvenceler, bir hak ve hürriyetin tanınması yanında aynı zamanda yasama organının o hak ve hürriyeti sınırlandırırken yapamayacağı hususları da belirtilmesi durumudur. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

28 28/39 a. Anayasanın Sözüne Uygunluk Ek güvenceler, “kanun koyucuya yönelik yasaklama hükümleridir”. Ör: - “Her ne sebeple olursa olsun kimse, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz” (m.12/2); -“Basın... sansür edilemez (m.28/1); - “Süreli ve süresiz yayın önceden izin alma şartına bağlanamaz” (m.29/1); - “Herkes önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir” (m.33/1). Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

29 29/39 a. Anayasanın Sözüne Uygunluk Ek güvenceler, “kanun koyucuya yönelik yasaklama hükümleridir”. Bu durumlarda yasama organının bir temel hak ve hürriyeti sınırlamak amacıyla çıkardığı kanun, Anayasanın getirmiş olduğu bir ek güvenceye aykırı ise, o sınırlama Anayasanın “sözüne” aykırı olmuş olur. Ör: Genel ve özel sebeplere dayanan basın hürriyetini sınırlandıran bir kanun, basının sansür edilmesini öngörüyorsa, bu kanun Anayasanın “basın sansür edilemez” diyen “sözüne” aykırı olmuş olur. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

30 30/39 b. Anayasanın Ruhuna Uygunluk “Anayasanın ruhu” kavramının tanımlanması zordur. Anayasanın ruhu kavramı hukuk-dışı bir kavramdır. Anayasa, ayrıca bir başka maddesinde kendi “ruhu”nun ne olduğunu tanımlamadıkça, Anayasanın 13’üncü maddesinde geçen “Anayasanın ruhuna” uygunluk şartına herhangi bir anlam verilemez. Bununla birlikte, Anayasanın “özgürlükçü” olmuş olması onun ruhunun bir yansıması olarak görülebilir. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi - Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılmasında «hakim kararı» (Md. 19..) ve «hakimin onayına sunulması (Md.Md. 2072) şartı vb.

31 31/39 4. Sınırlama Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygun Olmalıdır Demokratik toplum düzeninin gerekleri denince, evrensel anlamdaki gerekler anlaşılmalıdır. Demokratik Devlet İlkesinin Gerekleri  Etkin Siyasal Makamlar Seçimle İş Başına Gelmelidir  Seçimler Düzenli Aralıklarla Tekrarlanmalıdır  Seçimler Serbest Olmalıdır  Birden Fazla Siyasal Parti Bulunmalıdır  Muhalefetin İktidar Olma Şansı Mevcut Olmalıdır  Temel Kamu Hakları Tanınmış ve Garanti Altına Alınmış Olmalıdır. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

32 32/39 5. Sınırlama Temel Hak ve Hürriyetlerin Özüne Dokunmamalıdır. 1982 Anayasasında 2001’de yapılan değişiklikle 1961 Anayasasının benimsediği “hakkın özüne dokunma yasağı”na geri dönülmüştür. Buna göre, temel hak ve hürriyetler sınırlanırken bile, bu temel hak ve hürriyetlerin tamamı ortadan kaldırılmayacaktır. Bir hakkın özü, onun vazgeçilmez unsuru, dokunulduğu takdirde söz konusu hürriyeti anlamsız kılacak olan asli çekirdeğidir. Anayasa Mahkemesi de 1961 döneminde verdiği kararlarda “bir hak ve hürriyetin gayesine uygun şekilde kullanılmasına son derece zorlaştıran veya onu kullanılmaz duruma düşüren kayıtlar”ın o hak ve hürriyetin özüne dokunulduğuna karar vermiştir. Ör: Mektupları açılması ile haberleşmenin gizliliği ilkesi çiğnenir. ve öz kalmaz. Bunun için bu ilkeyi tam uygulamak zor. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

33 33/39 6. Sınırlama Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmamalıdır. - Devletin resmi dini olmamalıdır. - Devlet tüm dinler karşısında tarafsız olmalıdır. - Devlet tüm dinlerin mensuplarına eşit davranmalıdır. - Din ve devlet kurumları ayrılmalıdır. - Hukuk kuralları din kurallarına uymak zorunda olmamalıdır. İnanç hürriyeti sınırsız Ay m.24/I Din Hürriyeti İbadet hürriyeti AY m.2a/II ile sınırlı Din- Devlet İşlerinin Ayrılığı Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

34 34/39 7. Sınırlamada Ölçülülük İlkesine Uyulmalıdır. Sınırlamanın ölçülülük ilkesine uygun olabilmesi için; - Başvurulan araç, amacı gerçekleştirmeye elverişli olmalı, - Başvurulan araç, sınırlama amacı açısından gerekli olmalı, - Araç ve Amaç ölçüsüz bir oran içinde olmamalıdır. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Sistemi

35 35/39 Anayasamıza göre Olağanüstü Hal Rejimleri; - “Olağanüstü Hal” ve - “Sıkıyönetim” olmak üzere iki çeşittir. Bu rejimlerde temel hak ve hürriyetler, olağan dönemlere nazaran daha büyük ölçüde sınırlandırılabilir ve hatta geçici olarak kısmen veya tamamen durdurulabilir. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

36 36/39 Bu rejimler Anayasanın “Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması” başlıklı 15’inci maddesinde belirtilmiştir. Yani olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetler, - 15’inci maddeye uygun olmak şartıyla, - Başta 13’üncü maddeye, - sonra diğer maddelere aykırı olarak sınırlandırılabilir. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

37 37/39 Anayasa Md. 15: “Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yükümlülükler ihlal edilmemek kaydıyla, durumun gerektirdiği ölçüde temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar için Anayasada öngörülen güvencelere aykırı tedbirler alınabilir. Birinci fıkrada belirlenen durumlarda da, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler ile, ölüm cezalarının infazı dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz; kimse din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz; suç ve cezalar geçmişe yürütülemez; suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz”. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

38 38/39 Buna göre temel hak ve hürriyetlerin durdurulmasının Anayasanın 15’inci maddesine göre şartları: 1. Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerden biri mevcut olmalıdır. 2. Uluslararası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemelidir 3. Ölçülülük ilkesine uyulmalıdır. 4. 15/2’de sayılan hak ve ilkelerden oluşan çekirdek alana dokunulmamalıdır. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

39 39/39 1. Savaş, Seferberlik, Sıkıyönetim veya Olağanüstü Hallerden Biri Mevcut Olmalıdır Bu hallerin neler olduğu daha sonraki derslerde incelenecek. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

40 40/39 2. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlâl Edilmemesi Kaydı Bunlar; - Uluslararası örf ve adet hukuk ile uluslararası hukukun genel prensipleri, - Devletin taraf olduğu sözleşmelerden doğan yükümlülüklerdir. O halde olağanüstü hallerde yapılan düzenlemeler, bunlara uygun olmak zorundadır. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

41 41/39 2. Uluslararası Hukuktan Doğan Yükümlülüklerin İhlâl Edilmemesi Kaydı Bu sözleşmelerin başında AİHS gelir. AİHS olağanüstü hallerde; - Temel hak ve özgürlüklerin olağan dönemlerden daha fazla sınırlandırılabileceğini, - Hatta geçici olarak tümüyle ortadan kaldırıla- bileceğini, - Bu sözleşmenin 2, 3, 4, ve 7. maddelerindeki ilkelere dokunmamak şartıyla Sözleşmeye göre üstlendiği yükümlülüklere aykırı tedbirler alabileceğini kabul etmiştir. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

42 42/39 3. Ölçülülük İlkesine Uyulması Şartı 1982 Anayasası Md. 15/1, olağanüstü hallerde temel hak ve hürriyetlerin ancak “durumun gerektirdiği ölçüde” sınırlandırılabileceğini öngörmüştür. Bu husus doktrinde, “ölçülülük ilkesi” olarak isimlendirilmektedir: Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması Başvurulan araç; Sınırlama amacını gerçekleştirmeye elverişli olmalı, Sınırlama amacı açısından gerekli olmalı, Ve amaç ölçüsüz oran içinde olmamalıdır.

43 43/39 4. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı 1982 Anayasası Md.15/2, çok önemli hak ve ilkelerden oluşan bir “çekirdek alan” öngörmüştür. Anayasaya göre bu çekirdek alana, olağanüstü hallerde, hatta savaş halinde bile dokunulamaz. Mutlak olarak korunması gereken, bu dokunulmaz hak ve ilkeler şunlardır: a) Savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne dokunulamaz. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

44 44/39 4. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı Mutlak olarak korunması gereken, bu dokunulmaz hak ve ilkeler şunlardır: b) Kimse din, vicdan, düşünce ve kanaat- lerini açıklamaya zorlanamaz. c) Suç ve cezalar geçmişe yürütülemez. d) Suçluluğu mahkeme kararı ile saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamaz. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

45 45/39 4. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı Böylece olağanüstü hallerde, - Uluslararası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemek kaydıyla ve - Ölçülülük ilkesine uyulmak şartıyla, - Yukarıda sayılan hak ve özgürlüklerin dışında kalan hak ve özgürlükler sınırlandırılabilecek, hatta bu hak ve özgürlüklerin kullanılması kısmen veya tamamen durdurulabilecektir. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

46 46/39 4. Çekirdek Alana Dokunma Yasağı Ancak, olağanüstü hal ve sıkıyönetim KHK ile “savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler” dışında, - Kişinin yaşama hakkına dokunulamayacak, - Kişiye işkence edilemeyecek, - Kimse din, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamayacak ve bunlardan dolayı kınanamayacak, suç ve - Cezalar geçmişe yürütülemeyecek, - Suçluluğu mahkeme kararıyla saptanıncaya kadar kimse suçlu sayılamayacaktır. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

47 47/39 Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması 1. Sınırlama kanunla olmalıdır. 2. Sınırlama anayasanın ilgili maddesinde belirtilen sebeplere bağlı olmalıdır. 3. Sınırlama Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olmalıdır. 4. Sınırlama demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olmamalıdır. 5. Sınırlama temel hak ve hürriyetlerin özlerine dokunmamalıdır. 6. Sınırlama lâik Cumhuriyetin gereklerine aykırı olmamalıdır. 7. Sınırlama ölçülülük ilkesine aykırı olmamalıdır. Olağan DönemlerOlağanüstü Dönemler 1. Savaş, seferberlik, sıkıyönetim veya olağanüstü hallerden biri mevcut olmalı. 2. Uluslararası hukuktan doğan yükümlülükler ihlâl edilmemelidir 3. Ölçülülük ilkesine uyulmalıdır. 4. MD.15/2’de sayılan hak ve ilkelerden oluşan çekirdek alana dokunulmamalıdır: a) Yaşama hakkı, maddî ve manevî varlığın bütünlüğü. b) Din, vicdan, düşünce ve kanaatlerin. açıklanmaya zorlanamaması. c) Suç ve cezaların geçmişe yürümezliği. d) Masumluk karinesi. Sınırlandırmada tek ortak şart: “Ölçülülük İlkesi”dir.

48 48/39 Çağ Üniversitesi Hukuk Fakültesi