PSİKOLOJİ KAVRAMI VE YAKLAŞIMLAR

... konulu sunumlar: "PSİKOLOJİ KAVRAMI VE YAKLAŞIMLAR"— Sunum transkripti:

1 PSİKOLOJİ KAVRAMI VE YAKLAŞIMLAR
Havza MYO 2011 PSİKOLOJİ KAVRAMI VE YAKLAŞIMLAR Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

2 Psikoloji psyche (akıl, ruh) ve logos (bilgi) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Psikoloji, organizmanın davranışlarını ve bu davranışlarla ilgili psikolojik, sosyal ve biyolojik süreçleri inceleyen pozitif bir bilimdir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

3 Organizma Geniş anlamıyla her türlü canlıdır. Psikolojinin organizma teriminden hayvan ve insanı anlamaktadır. Psikolojinin asıl amacı, insanı incelemektir. Hayvanlar, deney aracı olarak insan davranışlarıyla karşılaştırılmak için psikolojinin konusu olmuştur. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

4 Davranış Organizmanın doğrudan veya dolaylı olarak gözlenebilen tüm etkinlikleridir. Yürümek, koşmak, ağlamak, gülmek, yemek, içmek, bisiklete binmek, konuşmak gibi eylemler birer davranıştır. Bu davranışlar, doğrudan doğruya gözlenebilir. Rüya görmek, öğrenmek, hayal kurmak, düşünmek, duygulanmak gibi bazı davranışlar da dolaylı olarak gözlenebilir (rüyanın anlatılması, düşüncenin konuşmayla açıklanması gibi). Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

5 Psikolojinin Konusu Psikolojinin konusu, genel olarak organizmanın davranışlarıdır. Psikoloji, davranışları iki kategoride ele alır: Birincisi başkaları tarafından gözlenemeyen sadece kişinin kendisi tarafından gözlenebilen üzüntü, sevme, düşünme gibi iç davranışlar; ikincisi de başkaları tarafından gözlenebilen ve ölçülebilen yürüme, yüzme gibi dış davranışlardır. Psikoloji, organizmanın uyarıcılara karşı nasıl tepki verdiğini ortaya çıkarmaya çalışır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

6 Psikolojinin Konusu Psikoloji, insanın neden, niçin ve nasıl davrandığını araştırır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

7 Yaklaşımlar Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

8 Yaklaşımlar Yapısalcı yaklaşım (strüktüralizm)
Davranışçı yaklaşım (bihevyorizm) İşlevselcilik (fonksiyonalizim) Psikanalitik yaklaşım (psikanalizm) Bütüncü yaklaşım (gestalt) Hümanist yaklaşım (hümanizm) Bilişsel yaklaşım Biyolojik yaklaşım Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

9 1- Yapısalcı yaklaşım (strüktüralizm)
Yapısalcılara göre psikoloji, zihnin yapısını incelemelidir. Buradan hareketle psikolojik olaylarda bilinci öne çıkarır ve zihin yapısının anlaşılabilmesi için içe bakış yönteminin psikolojide kullanılmasını savunur. Onlara göre psikolojinin amacı, bilincin karmaşık yapısını çözümlemek, zihnin en yalın öğelerini araştırmak ve bunlar arasındaki ilişkileri bulup yasalar hâlinde formüle etmektir. Yapısalcılar, araştırmalarında iç gözlem ve deney yöntemlerini kullanır. Temsilcileri Wundt ve Titceher’dir Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

10 2- Davranışçı yaklaşım (bihevyorizm)
Davranışçı yaklaşıma göre psikolojinin konusu gözlemlenebilir davranışlar olmalıdır. Bu da deney ve gözlemle mümkündür. Bilincin iç gözlem yöntemi ile incelenmesine kuşku ile bakmışlardır. avranışçı kuramlar, öğrenmenin uyarıcı ile davranış arasında bir bağ kurularak geliştiğini ve pekiştirme yoluyla davranış değiştirmenin gerçekleştiğini kabul eder. Davranışçıların önde gelen temsilcileri Watson, Pavlov ve Dashil’dir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

11 2- Davranışçı yaklaşım (bihevyorizm)
Davranışçı yaklaşıma göre psikolojinin konusu gözlemlenebilir davranışlar olmalıdır. Bu da deney ve gözlemle mümkündür. Bilincin iç gözlem yöntemi ile incelenmesine kuşku ile bakmışlardır. Davranışçılar, öğrenmenin uyarıcı ile davranış arasında bir bağ kurularak geliştiğini ve pekiştirme yoluyla davranış değiştirmenin gerçekleştiğini kabul eder. Davranışçıların önde gelen temsilcileri Watson, Pavlov ve Dashil’dir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

12 3- İşlevselcilik (fonksiyonalizim)
İşlevselciler, eyleme ve yararcılığa dönüktür, yöntem olarak iç gözlem ve gözlemi kullanmışlardır. Davranışların çevreye uyumunu esas alırlar ve uyum sağlayıcı davranışları faydalı olduğunu savunurlar. Bu yaklaşımda davranışların ne işe yaradığı önemlidir. Buradan hareketle “Zihin nedir?”den ziyade “Zihin ne içindir?” sorusu ile ilgilenirler. İşlevselcilerin önde gelen temsilcileri William James, James Angell ve John Dewey’dir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

13 4- Psikanalitik yaklaşım (psikanalizm)
Bu görüşe göre insan doğuştan cinsellik ve saldırganlık içgüdülerine sahiptir. S. Freud’un temsilciliğini yaptığı bu yaklaşımda, bilinçaltı esas öğedir. Daha çok küçük yaşlarda olmak üzere, toplumda hoş karşılanmayan arzular, birey tarafından bilinçaltına atılır. Buna göre bilinçaltı, çevreden bastırılmış istekler alanıdır. Bu alan, birtakım psikolojik rahatsızlığın da kaynağıdır. Sözü edilen rahatsızlığın giderilmesi bilinçaltına bastırılmış isteklerin bilinç düzeyine çıkarılmasıyla mümkün olacaktır Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

14 5- Bütüncü yaklaşım (gestalt)
İnsan yaşantısı, davranışlarıyla birlikte bir bütündür. Bütün ise parçaların toplamından apayrı bir ahenk ortaya koyar. Buna göre yaşantılar, kendi bütünlüğü içinde incelenmelidir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

15 6- Hümanist yaklaşım (hümanizm)
Bu yaklaşımda insan, kendine göre bir değerdir. Belli bir toplum düzeninin ya da iş örgütünün aracı hâline getirilmemelidir. Kendisinden, davranışlarından, oluşturacağı kimliğinden insanın kendisi sorumludur. İnsan, gelişme gücünü kendisinden alır, çevrenin etkisiz olduğunu savunur. İnsanı insan yapan duyguları, hisleri, ümit ve beklentileri önemlidir. Bireyin davranışlarını anlayabilmek için onun iç yaşantısını bilmek gerekir. Bunun yolu da insanın geçici bir süre kendisini başkasının yerine koyması (empati) dir. Yani yöntem olarak içe bakışı kullanırlar. Bu yaklaşımın öncü ve temsilcileri Rogers, Maslow’dur. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

16 7- Bilişsel yaklaşım İnsanın zihinsel etkinliklerine önem verir.
Düşünme, kavrama ve yorumlama davranışlara yön veren önemli unsurlardır. Davranışlar sadece dıştan gelen uyarıcı tepkileri bilmekle incelenemez. Bu yaklaşımın amacı, zihinsel süreçlerin nasıl örgütlendiğini ve çalıştığını açıklayan deneyler yapmaktır. Temsilciliğini Piaget yapmıştır. Gelişme psikolojisi alanındaki çalışmaları ile tanınan Piaget, çocuğun, yetişkinliğe kadar bir dizi zihinsel gelişim evrelerinden geçtiğini savunmuştur.. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

17 8- Biyolojik yaklaşım ABD’li psikiyatr Adolf Meyer`in öncülüğünü yaptığı yaklaşımdır. İnsan davranışını anlayabilmek için psikoloji ve sosyolojiden yararlanmak gerekir. Davranışların nedeninin ancak bireyin biyolojik yapısının incelenmesiyle bulunabileceğini savunan bir görüştür. Davranışlar, beynin bir fonksiyonu olarak ortaya çıkar. Ayrıca salgı bezleri ve hormonlardan da etkilenir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

18 Psikolojinin Alanları
Psikoloji, kendi içinde bazı alanlara ayrılır. Bu alanların her birinde davranış farklı bir biçimde incelenir. Bu dallar, aynı zamanda birer uzmanlık alanıdır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

19 Psikolojinin Alanları
Deneysel Psikoloji Gelişim Psikolojisi Eğitim Psikolojisi Klinik Psikolojisi Kişilik Psikolojisi Sosyal Psikoloji Endüstri Psikolojisi ve Mühendislik Psikolojisi Adli Psikoloji Psikometri Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

20 1- Deneysel Psikoloji Bireylerin duyusal uyaranlara nasıl tepki verdiklerini, dünyayı nasıl algıladıklarını, nasıl öğrenip hatırladıklarını, duygusal olarak nasıl davrandıklarını, başarma arzusu, açlık güdüsüyle nasıl eylemde bulunduklarını anlamak, açıklamak ve kontrol etmek için araştırma yapmak, deneysel psikolojinin alanına girer. Bu tür çalışmalar, çoğu kez laboratuvar ortamlarında yapılır. Deneysel psikologlar, hayvanlar üzerinde de çalışır. Bazen birey ve hayvan davranışlarını birbiriyle ilişkilendirme, bazen de değişik türlerin davranışlarını karşılaştırmak amacıyla hayvanları inceler. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

21 2- Gelişim Psikolojisi Döllenmeden ölüme kadar bireyin yaşa bağlı davranış değişikliklerini inceler. “Birey ne zaman konuşur? Algılama ne zaman başlar? Çocuğun düşünmesinde meydana gelen sistematik değişimler nelerdir? Bireyin çevre ile ilişkisi hangi yaşta nasıl olur?” gibi konular gelişim psikolojisinin konularıdır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

22 3- Eğitim Psikolojisi Eğitim alanlarında etkin, kalıcı öğrenme ve öğretmeyi konu edinir. Okul ortamını ve eğitim sürecini en verimli duruma getirmeyi amaçlar. Eğitim psikolojisi, öğrenme süreçlerinin psikolojik yönlerini araştırır. İnceleme konuları arasında, televizyonun çocukların çalışma alışkanlıklarını ne derece etkilediği, eğitimde stres, öğretmen ve öğrenci ilişkileri, öğrenme engeli olan çocukların sorunları gibi konular vardır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

23 4- Klinik Psikolojisi Bir kurumda bakılmayı gerektiren duygusal, davranışsal bozuklukları olan, toplumla uyumları kopmuş insanların davranışlarını inceler. Teşhis eder ve bilimsel olarak tedavisini yapar. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

24 5- Kişilik Psikolojisi Kişilik psikologları, bireyler arası farklılıkları inceler. Klinik psikologları, normal dışı bireylerin tedavisi ile ilgilenirken kişilik psikologları, normal bireylerin davranışlarındaki değişimleri inceler. Bireyler her olaya değişik tepkide bulunur. Kişilik psikologları, bireyleri ve bireysel ayrılıkları anlamaya çalışır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

25 6- Sosyal Psikoloji Sosyal psikoloji, olayları, bireyin toplum içindeki davranıĢını konu edinir. Toplum ile birey arasındaki karşılıklı ilişki ve etkinin bilimsel olarak araştırılmasını inceler. Sosyal psikologlar itaat, uyma, propaganda, ön yargı, saldırganlık, şiddet ve sevgi, yardımlaşma, iş birliği, rekabet, kişiler arası iletişim gibi konuları inceler Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

26 7- Endüstri Psikolojisi ve Mühendislik Psikolojisi
Belirli bir işe en uygun kişi ya da kişileri seçmek, işle ilgili eğitim programları hazırlamak ve yönetimin çalışanların moral ve iyiliğine yönelik kararlarına katılmak gibi sorunlarla uğraĢır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

27 8- Adli Psikoloji Adli psikologlar hukuki, adli ve ıslaha yönelik alanlarda çalışmaktadır. Mahkûmlarla ve aileleriyle çalışmak, bir suçlunun cezai ehliyeti olup olmadığına karar verilmesine yardımcı olmak, hâkimlerin suçlu hakkında en doğru kararı vermelerine yardımcı olmak için psikolojik raporlar hazırlamak ve suçlu çocukların rehabilitasyonu ile ilgili çalışmaları yürütmek bunların görevleri arasındadır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

28 9- Psikometri Psikometri, psikolojinin diğer alanlarına hizmet verir.
Psikometrik psikoloji, davranışların ölçülmesi ve değerlendirilmesi, istatistik yöntemlerin psikolojiye uygulanması, davranışın açıklanması ve yorumlanmasında yararlanılabilecek matematiksel modellerin geliştirilmesi ile ilgili bir bilim dalıdır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

29 Sağlık Psikolojisi Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

30 Sağlık psikolojisi, sağlığın ve hastalıkların bilimsel olarak açıklanmasını sağlamak amacıyla davranış bilimlerinden elde edilen bilgilerden faydalanır. Yeni sağlık yaklaşımı, sağlığı yalnız bedenin “iyi” olma hâli olarak değil “bireyin fiziksel, zihinsel, sosyal iyiliği” olarak ele almaktadır. Bu yeni yaklaşım, psikolojik bilimler ile sağlık bilimlerinin önemli bir parçasını oluşturan sağlık psikolojisinin ortaya çıkışında etkili olmuştur. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

31 Sağlık psikolojisi, -sağlık personeliyle hasta etkileşimlerini, -sağlık personelinin stres, kişilik ve çalışma durumlarını, -hastaların akut ve kronik hastalıklarla başa çıkma, korunma yöntemlerini ele alan ve sağlıklı yaşam bilinçlenmesini sağlayan bilim dalıdır. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

32 Günümüzde ise sağlık psikolojisi dört farklı alanda gelişmiştir
Günümüzde ise sağlık psikolojisi dört farklı alanda gelişmiştir. Bu alanlar şunlardır:  Klinik sağlık psikolojisi: Fiziksel hastalıklar ve organ kayıplarında danışmanlık ve tedavi girişimlerinin etkinliğini artırmayı hedefler.  Halk sağlığı psikolojisi: Sağlık politikalarının oluşturulmasını hedefler.  Toplum sağlığı psikolojisi: Topluma dayalı, toplum araştırmaları ve bireyin güçlendirilmesini hedefler.  Eleştirel sağlık psikolojisi: Sağlık hizmetlerinin ve toplumun yapılandırılmasını hedefler. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

33 Kuramlar Açısından Sağlık Davranışları
Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

34 Davranış bozuklukları yalnız psikiyatri kliniklerinde gözlenmez
Davranış bozuklukları yalnız psikiyatri kliniklerinde gözlenmez. Fiziksel sağlığın bozulması da psikolojik nedenlerle ilişkili olabilmektedir. Fiziksel bozukluklara psikolojik bozukluklar da eşlik eder. Davranışsal alışkanların (aşırı yeme, sigara, alkol kullanımı) fiziksel hastalık riskini artırdığı da kabul edilmektedir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

35 Yükleme (Attribution) Kuramı Öğrenilmiş Çaresizlik Kuramı
Kuramlar üçe ayrılır: Yükleme (Attribution) Kuramı Öğrenilmiş Çaresizlik Kuramı Öğrenilmiş İyimserlik Kuramı Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

36 Yükleme (Attribution) Kuramı Fritz Heider (1958) ile başlar
Yükleme (Attribution) Kuramı Fritz Heider (1958) ile başlar. Heider'e göre insanların iki güçlü motivasyonu vardır: dünyayı tutarlı bir şekilde anlama ve çevreyi kontrol etme ihtiyacı. Bu ihtiyaçlardan dolayı, insanlar başkalarının nasıl davranacaklarına yönelik önceden kestirimlerde bulunmak isterler. Bu "niçin" sorusunu sürme işlemi, her zaman üzerinde düşünülen bir işlem değildir. Sıklıkla insanlar yüklemeyi otomatik bir şekilde, insanlar ve durumlar hakkındaki izlenimlerine dayanarak yaparlar. Bununla birlikte beklenmeyen bir davranışla karşılaşıldığında nedensellik ön plana çıkar. Çünkü olumsuz yaşantılar daha fazla önceden kestirilebilirlik gerektirirler. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

37 Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

38 Öğrenilmiş Çaresizlik Kuramı Organizmanın göstermiş olduğu tepkilerin sonuca ulaşmaması durumunda, sonucu değiştiremeyeceğine karşı oluşan inançtır. Bireysel ve sadece bir kehnetten ibaret olan bu durumdaki birinin benlik saygısı düşer. Ne kadar ders çalışırsa çalışsın sınavdan düşük not alan birinin; "Nasıl olsa yüksek not alamayacağım." deyip ders çalışmaktan vazgeçmesi öğrenilmiş çaresizlik belirtisidir. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

39 Öğrenilmiş İyimserlik Kuramı İyimserler: Genellikle başarısızlığı belli davranışlarıyla ya da koşullarla açıklarlar. Bu nedenle yaşanan başarısızlığı geçici ve yaşamlarının diğer yanlarını etkilemeyecek bir durum olarak görürler. Bu da onlara çare geliştirmek için hamle üzerine hamle yapma arzusu verir. İyimserler, bir engelle karşılaşınca, büyük bir olasılıkla, direnirler. Karamsarlar ise, büyük bir olasılıkla, vazgeçerler. Bir problemle, bir yenilgiyle, ya da üstesinden gelmesi zor bir durumla karşılaştığımızda "iyimser" olmak çok işimize yarar. İyimserlik, gerek iş hayatında gerekse özel yaşantımızda yaptığımız girişimlerde beceri ve istekle birleştiği zaman başarıyı mümkün kılar. Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN

40 “İki sey sınırsızdır: evren ve insanoglunun ahmakligi…
İlkinden o kadar da emin degilim!”  Albert Einstein Sağlık Psikolojisi Öğr. Gör. Musa ŞAHİN