HUKUK METODOLOJİSİ-3 YRD.DOÇ.DR. AHMET K. MASTI. NORMLAR HİYERARŞİSİ ANAYASA KANUN, KHK TÜZÜK YÖNETMELİK YÖNERGE, TALİMAT EMİR.

... konulu sunumlar: "HUKUK METODOLOJİSİ-3 YRD.DOÇ.DR. AHMET K. MASTI. NORMLAR HİYERARŞİSİ ANAYASA KANUN, KHK TÜZÜK YÖNETMELİK YÖNERGE, TALİMAT EMİR."— Sunum transkripti:

1 HUKUK METODOLOJİSİ-3 YRD.DOÇ.DR. AHMET K. MASTI

2 NORMLAR HİYERARŞİSİ ANAYASA KANUN, KHK TÜZÜK YÖNETMELİK YÖNERGE, TALİMAT EMİR

3 Cumhurbaşkanı Cumhurbaşkanı Halkoylaması >Teklif Geri Gönderme Onay Halkoylaması (En az 1/3 MV.) Görüşme(2 defa) Kabul(Gizli Oy) 3/5-2/3 arası Çoğunluk (330 ila 366) Geri Gönderme Aynen Kabul Cumhurbaşkanı Halkoylaması Aynen Kabul Cumhurbaşkanı Halkoylaması Onay 2/3 Çoğunluk (367’den fazla)

4 Türkiye’de Yargı Kolları  Yargı, hukuki uyuşmazlıkları kesin olarak karara bağlama demektir. Yargı yetkisini kullanan, yani uyuşmazlıkları kesin olarak karara bağlayan kuruluşlara da mahkeme denir.  Kararları aynı yüksek mahkemede temyiz edilen mahkemelerin oluşturduğu topluluğa “yargı kolu” veya “yargı düzeni” denir.

5 YARGI KOLU ANAYASA YARGISI ADLİ YARGI İDARİ YARGI ASKERİ CEZA YARGISI ASKERİ İDARİ YARGI UYUŞMAZLIK YARGISI ÜST DERECE MAHKEMESİ Anayasa Mahkemesi Yargıtay Danıştay Bölge İdare Mahkemesi Askeri Yargıtay AYİM Uyuşmazlık Mahkemesi İLK DERECE MAHKEMELERİ Hukuk Mahkemeleri Ceza Mahkemeleri İdare Mahkemesi Vergi Mahkemesi Disiplin Mahkemesi Askeri Mahkeme Türkiye’de Yargı Düzeni  Türkiye’de yargı örgütü kollara ayrılmıştır. Yüksek mahkeme sayısınca yargı kolu vardır.

6 HUKUKUN KÖKENİ HUKUKLA UĞRAŞANLARIN ÇÖZMEK İÇİN ÇABA SARF ETTİĞİ EN GENEL SORUNLAR: Hukukun ve Hukuk normunun - Amacı -Toplumsal işlevi - Yapısı ile ilgili sorunlardır.

7 HUKUKUN KÖKENİ Hukukun ve Hukuk normunun amaç açısından araştırılması: HUKUK FELSEFESİNİN Bu amacın toplumsal yaşamda ortaya çıkış biçimleri ve toplumsal çıkarlarla toplumsal gereksinimler açısından taşıdığı önem ve bunların doğurduğu ilişkiler: HUKUK SOSYOLOJİSİNİN Hukuk normunun yapısal açıdan incelenmesi, yani hukukun emrediciliği, zorlayıcılığı, hak ve sorumluk, yetki vb. konular: HUKUK GENEL TEORİSİNİN görevidir.

8 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Kategorik-Hipotetik Norm.Aralarındaki Bağ.Bak.Norm Çet.Uygulamada Huk. Norm. Dil Mantık Yapısı Açısından Kategorik-Hipotetik Norm. Aralarındaki Bağ.Bak.Norm Çet. Uygulamada Huk. Norm. 1. Olumlu Normlar 1. Kategorik 1. Bağımsız Normlar 1.Emredici Huk.Norm. - Birinci Derece 2. Hipotetik - Tam Norm 2.Emredici Olmayan H.N. - İkinci Derece - Eksik Norm 3. Yorumlayıcı ve Tanım. 2. Olumsuz Normlar 2. Bağımlı Normlar - İzin veren ve yoksun - Atıf Normları bırakan Normlar- Tanıma Normları - Sınırlandırıcı Normlar- Tanım Normları - Yetki veren-Yoksun Bırakan- Yorum Normları - Açıklayıcı Normlar- Genişletici-Daraltıcı Norm. - Gerçekleştirici-Geçici Norm. - Çatışma Normları

9 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar: Olumlu Normlar: Davranış kuralı koyan ve bireye belli biçimde davranmak veya belli biçimde davranmaktan çekinmek yükümlülüğü getiren normlardır. - Norm; davranış kuralı getirmeyle birlikte davranışın kurala uygun olmaması durumunda doğacak hukuksal sonucu da gösterir.

10 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 1. Olumlu Normlar - Birinci Derece Normlar: Davranış kuralı koyan ve bireye belli biçimde davranmak ya da belli biçimde davranmaktan çekinme yükümlülüğü getirmek suretiyle görevler yükleyen normlardır. Birincil normlar yapıları gereği statiktir. Bu statiklik ancak normlar sistemine yeni normlar girmesi olanağı tanıyan ikincil normlar aralığıyla aşılabilir. Normatif sistemin temelidir. Ancak işleyebilmesi için ikincil normların da normlar sistemi içindeki yerlerini almaları gerekir.

11 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından 1. Olumlu Normlar - İkinci Derece Normlar: Birincil kuralların varlığını saptamak, onları sisteme sokmak yani yaratmak, değiştirmek ve ortadan kaldırmak ayrıca uygulamalarını denetlemek yetki ve gücü sağlayan normlardır. Yetki bahşeden ikincil derece normlar bir ülkenin Anayasasında yerleşiktir ve bu kuralların dahil olduğu hukuk sistemi yasama, idare ve yargının oluşturulmasına ve işlevlerine, ayrıca bunların vatandaşlarla orada yaşayanlara tanıdığı özel hukuki yetkilere yürürlük kazandırır. Bir hukuki organın hedef ve amaçlarını betimleyen ve onların işleyişlerini, fonksiyonlarını, rollerini, kademelerini tanımlar. Bir uyuşmazlığı ortaya çıkması durumunda bu uyuşmazlığı gidermek için uygulanacak muhakemenin gerçekleşmesi için gerekli olan usul normlarıdır.

12 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 2. Olumsuz Normlar Yasaklanan bu nedenle de yaptırıma bağlanan bir davranışı istisnai olarak yapılabilir kılan normlardır. Cezalandırabilir bir davranışın cezalandırılmamasına veya farklı bir biçimde yaptırıma bağlanmasına izin verirler. Hiçbir yetki tanımayan, bir izin vermeyen ama sadece diğer normların uygulanabilirliğini bazı fiili durumlara göre inkar eden veya sınırlandıran normlardır.

13 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 2. Olumsuz Normlar Yasaklanan bu nedenle de yaptırıma bağlanan bir davranışı istisnai olarak yapılabilir kılan normlardır. Cezalandırabilir bir davranışın cezalandırılmamasına veya farklı bir biçimde yaptırıma bağlanmasına izin verirler. Hiçbir yetki tanımayan, bir izin vermeyen ama sadece diğer normların uygulanabilirliğini bazı fiili durumlara göre inkar eden veya sınırlandıran normlardır.

14 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 2. Olumsuz Normlar -İzin veren ve Yoksun Bırakan Normlar: İki taraflı hukuksal ilişkide çoğunlukla bir kişinin bir şeye yükümlü kılınmasına karşın bir başkası çoğunlukla yükümlülüğü talep etme hakkına sahiptir. Yani birinin yerine getirme borcuna karşılık diğer tarafın bunun yerine getirilmesini sağlayacak bir yetki ile donatılmış olmasıdır.

15 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 2. Olumsuz Normlar - Sınırlandırıcı Normlar: Hiçbir yetki tanımayan, izin vermeyen, emretmeyen ancak diğer normların uygulama alanları için bir sınır getiren normlardır. Bu sınırlandırma, söz konusu diğer normun bütünü ile uygulanmaması sonucuna yol açabileceği gibi, sınırlandırma ile yer ve zaman sınırı da getirilmiş olabilir. Örnek: Af yasaları

16 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 2. Olumsuz Normlar -Yetki veren-Yoksun bırakan normlar: Korunmaya değer menfaatle bu menfaatin korunması için yapılması gerekenleri ya da yapılmaması gerekeni göstermektedir. Hukuk tarafından korunmuş olan hakkın, bir zarara uğraması durumunda hukuk sistemine durumun düzeltilmesi konusunda yönelen taleptir. Hukukun düzenleme yaparken yönelmiş olduğu alanın genişliği kadar, davranışların yapma ya da yapmama biçiminde bir sınırlandırılmasını sağlayarak temel hedefi olan düzen fonksiyonunu gerçekleştirme istemidir.

17 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Normlar 2. Olumsuz Normlar -Açıklayıcı normlar: Norm içinde yer alan bir kavramı genişleten, ayrıntıları ile anlatan veya diğer norm tipleri ile ilişkilendiren normlardır. Diğer norm tiplerinin daha rahat anlaşılmasını sağlarlar.

18 HUKUK NORMU Kategorik-Hipotetik Normlar 1. Kategorik: Uyulması normun yöneldiği süje bakımından herhangi bir şarta bağlı olmayan normlardır. Norma aykırılık herhangi bir müeyyideyi gerektirmese de, bazı görevlilere yasanın hükümlerine uyma külfeti yüklenen hukuk normları kategorik normlardır. Özellikle yasayı uygulamakla yükümlü olan organlar bir yükümlülük altına girmektedirler. Bu da bir denetim mekanizması ile güvence altına alınmaktadır.

19 HUKUK NORMU Kategorik-Hipotetik Normlar 2. Hipotetik: Belli bir şartın gerçekleşmesine bağlı olarak belli bir fiilin yapılmasını emreden normlardır. Hipotetik normlarda amaç; olanın açıklanması değil, araç olarak göz önüne alınan bir fiile hukuk düzeni, yani norm tarafından yüklenen bir sonucun bağlanmasıdır. Hipotetik hukuk normu bir davranış kuralı olmakla yani belli bir biçimde davranmaya zorlamakla kendiliğinden yaptırmalı önermeler alanında bulunmaktadır. Yaptırmalı önermeler; ÖĞÜT, DİLEK, EMİR biçiminde ortaya çıkar.

20 HUKUK NORMU Aralarındaki Bağlantıları Bakımından Norm Çeşitler: 1. BAĞIMSIZ NORMLAR: Konusu yapmak veya yapmamak olan bir davranış kuralıyla, bir yaptırımdan oluşan normlardır. TAM NORMLAR: Hukuk düzeni içinde yapılan düzenleme ile öngörülen durum ve öngörülen duruma bir aykırılık ortaya çıktığında ilgili normun bunun yaptırımını gösterdiği normlara denir. Tam norm; kural, hüküm ve yaptırımın tek bir madde içerisinde bir arada bulunmasıdır. Tam normlar istisnaidir. EKSİK NORMLAR : Tam normlardan farklı olarak KURAL, HÜKÜM yada YAPTIRIMDAN biri veya ikisini içeren norm tipleridir.

21 HUKUK NORMU Aralarındaki Bağlantıları Bakımından Norm Çeşitler: 2. BAĞIMLI NORMLAR: Varlık nedeni bağımsız normlar olan normlardır. Daha çok yasaların genel hükümler başlığında yer alırlar. ATIF NORMLARI: Başka bir normu gerektiren veya başka bir norma gönderen normlardır. Atıf normu; açık ve mantıksal olabileceği gibi örtülü ve kendiliğinden de olabilir. İç hukuk sistemine yönelebileceği gibi belli şartlar altında dış hukuk sistemine de yönelebilir. TANIMA NORMLARI: Bir normun gerçekten geçerli olup olmadığını saptama görevini yerine getiren normlardır. Çoğu kez yerlerini Anayasa’da bulurlar. TANIM NORMLARI: Yasanın ilgili olduğu alanda kullanılacak temel kavramları tanımlayan ve açıklayan normlardır. Tanım normları; kanunun verdiği tanımlarla konuya ilişkin getirdiği uygulamayı teknik olarak açıklamak amacını güder.

22 HUKUK NORMU Aralarındaki Bağlantıları Bakımından Norm Çeşitler: 2. BAĞIMLI NORMLAR: YORUM NORMLARI: İlgili yasanın metodolojik olarak nasıl ele alınması gerektiğine ilişkin özellikle de uygulamacıya yönelik değerlendirmelerdir. Yorumlayıcı normlar normatif sistem içinde tanımlanmış olan bir hukuksal konunun detaylarına ilişkin olarak ortaya çıkacak sorunlar için önerilen çözüm seçeneklerini göstermektedir. GENİŞLETİCİ-DARALTICI NORMLAR: Var olan normları bazı fiili durumlar açısından uygulamada daraltmakta veya genişletmektedir. Doktrinde özellikle ceza hukuku açısından bu norm kategorisi, hukuka aykırılığı kaldıran normlar ve cezalandırma hakkını ortadan kaldıran normlar biçiminde ele alınmaktadır. GERÇEKLEŞTİRİCİ-GEÇİCİ NORMLAR: Yürürlükle ilgili esasları ele alan norm kategorisidir. İlgili yasanın yürürlüğe girmesiyle geçiş dönemi normları, bir önceki yasal düzenleme ile getirilen yeni yasal düzenleme arasındaki uyumsuzlukları kaldırmak amacıyla konulur. ÇATIŞMA NORMLARI: Yasaların kişi, yer ve zaman açısından uygulanmasına ilişkin normlardır. Uygulama açısından normların birisinin uygulanmasının ya da uygulanmamasının diğerinin şartı olarak düzenlendiği durumu göstermektedir.

23 HUKUK NORMU Uygulamada Hukuk Normları 1.Emredici Hukuk Kuralları: Hukuka tabi olanların kendi iradeleri ile bertaraf edip aksini kararlaştıramayacakları, tarafların istek ve iradeleriyle kendilerine aykırı hiçbir kural ve çözümün kabul olunmadığı hukuk kurallarına denir. Kamu hukuku özel hukuk ayırımında emredici kurallara özel hukuka göre daha fazla rastlanır

24 24\30 Emredici Hukuk Kurallarının Yaptırımları Yokluk Butlan - Bir hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu unsurlarından en az birine uyulmaması halinde o işlemin oluşmamış sayılmasıdır. - Bir hukuki işlemin baştan itibaren hukuki sonuçlarını meydana getirememesi ve sonradan da geçerli kılınamaması demektir. - Mutlak butlan, bir hukuki işlemin kanunun öngördüğü kurucu unsurları bulundurmakla birlikte, kanunun emredici hükümlerine aykırı olmasıdır. - Nispi butlan, kanunun öngördüğü unsurlara sahip olan, kanunun emredici hükümlerine aykırı olmayan bir işlemi oluşturan iradede sakatlık olmasıdır.

25 HUKUK NORMU Uygulamada Hukuk Normları Emredici Hukuk Kurallarının Konuluş Amaçları - Kamu düzeninin korunması: Kamu düzenini ilgilendiren kurallar uyulması uygulanmasında kamunun kesin çıkarı olduğu düşünülen kurallardır. - Genel ahlak ve adabın korunması: Belirli bir ülkede toplumun düzen ve devamı için uyulması zorunlu olduğu düşünülen ahlak kurallarının bütünüdür. Genel ahlak ve adabın söz konusu olup olmadığı belirlenirken makul, normal ve orta zekalı insanların düşünüşleri esas alınmalıdır. - Zayıfların korunması: Bu düşünce ile getirilen emredici kurallar doğrudan kamu yararına değil ferdi çıkarın ön planda tutulmasındaki kamu yararını gözetmiştir.

26 HUKUK NORMU Uygulamada Hukuk Normları 2.Emredici Olmayan Hukuk Kuralları(Tamamlayıcı Hukuk Kuralları): Tarafların serbest iradeleri ile aksi kararlaştırılabilen ancak aksi kararlaştırılmadığı takdirde uygulanan kurallardır. Bir hukuk kuralının tamamlayıcı olup olmadığını anlamak için kullanılan ifadelere bakılır. Hilafına hüküm bulunmadıkça, hilafı şart edilmedikçe, hilafı yazılı olmadıkça, taraflar aksini kararlaştırmadıkça gibi ifadeler o hükümlerin tamamlayıcı hukuk kuralı olduğunu gösterir.

27 HUKUK NORMU Uygulamada Hukuk Normları 3. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Tarafların bir sözleşmede kullandıkları fakat ne anlama geldiğini açıklamadıkları bir hususu yada bir şahsın davranışı veya beyanını açıklığa kavuşturmakta kullanılırlar. Böylelikle sözleşmede geçen kavramların hangi anlama geleceği belirlenmiş olur. 4. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Bir hukuki kavramın veya kurumun anlamını belirler. Yapılan tanımla kavram veya kuruma hukuki nitelik kazandırılır. Tanımlayıcı hukuk kuralları ile açıklanan kavram ve kurumlar artık bu halleriyle hukuk terminolojisinin bir parçasını oluştururlar ve sözleşmenin tarafları dahi artık o kavramın hukuki özelliklerini değiştiremezler.

28 HUKUK NORMU Dil Mantık Yapısı Açısından Kategorik-Hipotetik Norm.Aralarındaki Bağ.Bak.Norm Çet.Uygulamada Huk. Norm. Dil Mantık Yapısı Açısından Kategorik-Hipotetik Norm. Aralarındaki Bağ.Bak.Norm Çet. Uygulamada Huk. Norm. 1. Olumlu Normlar 1. Kategorik 1. Bağımsız Normlar 1.Emredici Huk.Norm. - Birinci Derece 2. Hipotetik - Tam Norm 2.Emredici Olmayan H.N. - İkinci Derece - Eksik Norm 3. Yorumlayıcı ve Tanım. 2. Olumsuz Normlar 2. Bağımlı Normlar - İzin veren ve yoksun - Atıf Normları bırakan Normlar- Tanıma Normları - Sınırlandırıcı Normlar- Tanım Normları - Yetki veren-Yoksun Bırakan- Yorum Normları - Açıklayıcı Normlar- Genişletici-Daraltıcı Norm. - Gerçekleştirici-Geçici Norm. - Çatışma Normları