Ortaokul Öğrencilerinin İnternet Ortamında Bilgi Arama Biçimlerinin İncelenmesi Fatma Kübra ÇELEN & Prof. Dr. Süleyman Sadi SEFEROĞLU Hacettepe Üniversitesi.

... konulu sunumlar: "Ortaokul Öğrencilerinin İnternet Ortamında Bilgi Arama Biçimlerinin İncelenmesi Fatma Kübra ÇELEN & Prof. Dr. Süleyman Sadi SEFEROĞLU Hacettepe Üniversitesi."— Sunum transkripti:

1 Ortaokul Öğrencilerinin İnternet Ortamında Bilgi Arama Biçimlerinin İncelenmesi Fatma Kübra ÇELEN & Prof. Dr. Süleyman Sadi SEFEROĞLU Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü

2 Giriş Bilgiye ulaşma aracı olarak İnternetin yaygın bir şekilde kullanılması ve öğretim etkinliklerinde bilgi çağının etkisi; ▫ bilgi çeşitliliği içinde kendisine yararlı bilgileri seçip kullanabilen ▫ tüm bunları yapabilmek için bilgisayar ve İnternet teknolojilerini etkili bir biçimde kullanabilen bireylerin yetiştirilmesi doğrultusunda olmaktadır. 2 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

3 Problem Durumu Bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımının giderek yaygınlaşmasıyla birlikte günümüz öğrencileri eğitim ve sosyal yaşamlarının her aşamasında iletişim ve bilgiye ulaşma aracı olarak İnterneti kullanmaktadırlar. 3 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

4 Problem Durumu İnternet ortamının bilgiyi araştırmada etkili ve verimli bir şekilde kullanılması sürecinde bireysel farklılıklar gözlenmektedir. Bu farklılıklar genellikle ▫ internet ortamında aranılan bilgilere ilişkin alan bilgisi, ▫ bilgi arama ortamı olarak kullanılan internete ilişkin sistem bilgisi, ▫ bilgi arama stratejileri ve bilgi arama tarzları” gibi değişkenler açısından ele alınmaktadır. 4 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

5 Problem Durumu Bu değişkenlerden bilgi arama stratejileri; ▫ veri yönlü (internetten edinilen bilgileri yorumlar) ▫ amaç yönlü (ellerindeki bilginin yeterliliğini ve amaçlarına uygunluğunu sorgular) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bilgi arama tarzları ise; ▫ amaçsız tarama (herhangi bir arama amacı olmadan veriye ulaşmak), ▫ konu koşullu tarama (aramayı, seçilen belirli bir konuya yönlendirmek), ▫ amaçlı tarama (aktif olarak bilgiyi aramak) ▫ planlı tarama (bilgiye ulaşmak için planlı bir çaba harcamak) olmak üzere dört alt başlıkta ele alınabilir. 5 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

6 Araştırmanın Amacı ve Önemi Bu çalışmada öğrencilerin bilgiyi arama ortamı olarak ▫ internete yönelik tutum, düşünce ve tercihlerinin, ▫ interneti kullanım farklılıklarının incelenmesi amaçlanmaktadır. 6 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

7 Araştırma Soruları Öğrencilerin bilgi arama ortamı olarak internete yönelik tutumları ve düşünceleri nasıldır? Öğrencilerin bilgi arama ortamı olarak internetin kullanıma ilişkin olarak sistem bilgileri hangi düzeydedir? Öğrencilerin bilgi arama ortamı olarak interneti kullanım süreçlerinde erişilen bilgilerin araştırılan konuyla ilgisi hakkındaki bilgi düzeyi nedir? Öğrencilerin internet üzerinde bilgi arama biçimleri nelerdir? 7 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

8 Yöntem Öğrencilerin internet ortamındaki bilgi arama davranışlarına ilişkin daha zengin ve farklı ayrıntıları ortaya koymak amacıyla bu araştırma nitel araştırma deseninde yürütülmüştür. ▫ Yöntem seçiminde Nitel araştırmaların bir evrende gerçekleşmesi olası çeşitlilik, zenginlik, farklılık ve aykırılıkları belirleyerek tüm olası ayrıntıların incelenebilirliği (Sandelowski, 1995) özelliği göz önünde bulundurulmuştur. 8 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

9 Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu bir devlet ortaokulunda 8. sınıfında öğrenim gören 11 öğrenci oluşturmaktadır Öğrenciler nitel çalışmalarda kullanılan amaçlı örneklem yöntemi ile seçilmiştir. ▫ Nitel araştırmalarda örneklem seçiminin öncelikli amacı evrende gerçekleşmesi olası bir durumla ilgili çeşitli ve zengin nitelikli veriler elde etmektir (Hinchcliffe & Gavin, 2009). Var olan duruma ilişkin olabildiğince ayrıntılı, zengin ve çeşitli betimlemeler yapabilmek için öğrenci sayısı kısıtlı tutulmuştur. 9 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

10 Veri Toplama Araçları Araştırma sürecinde ele alından araştırma problemleri için yanıt elde etmek amacıyla gözlem formu, görüşme formu ve araştırma ödevi dokümanları kullanılmıştır. 10 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

11 Veri Toplama Süreci Görüşme soruları oluşturulurken konular genelden özele doğru gidecek şekilde ele alınmıştır. Çalışmanın başında yapılandırılan görüşme soruları birkaç katılımcıyla gerçekleştirilen görüşmelerden sonra gözden geçirilmiştir. Bu aşamada görüşme soruları, araştırılan durumu daha ayrıntılı yansıtabilecek şekilde yeniden yapılandırılmıştır. 11 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

12 Veri Toplama Süreci.. Dokuman analizi ile öğrencilerin İnternet ortamından araştırma ödevi konusuyla (Atatürk İlke ve İnkılapları) ilgili arama yapmaları istenmiş ve ulaştıkları bilgileri kullanarak hazırladıkları ödev dokümanları incelenmiştir. ▫ Öğrencilerin hazırladıkları araştırma ödevlerinin; internet ortamında bilgi arama biçimlerine ilişkin gözlenen öğrenci davranışları ve öğrenci görüşleriyle paralel olup olmadığı değerlendirilmiştir. 12 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

13 Veri Toplama Süreci … Araştırmanın gözlem verileri; öğrenciler bilgisayar laboratuvarında internet ortamında arama yaparken, yaptıkları iş ve işlemler gözlenerek toplanmıştır. Gözlem süreci öğrencilerle yüz yüze yapılandırılmış görüşmelerden önce gerçekleştirilmiştir. ▫ Önce gözlemin yapılması ile öğrencilerin görüşme sırasındaki sorulardan etkilenip farklı arama davranışlarıyla kendilerini olmadıkları gibi yansıtmalarının önlenmesi amaçlanmıştır. 13 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

14 Verilerin Analizi Gözlem raporları ve görüşmelere ait ses kayıtları (dinlenerek) yazıya dökülmüştür. Görüşme kayıtlarının yazıya geçirilmesi sürecinden sonra verilerin kodlanması işlemine geçilmiştir. Bu süreç sonunda bir “kod listesi” oluşturularak bu kodları belirli kategoriler altında açıklayabilen temalar bulunmuştur (Lincon & Guba, 1984; Miles & Huberman, 1994). Gözlem ve görüşme verilerinin analizinde ve doküman analizinde tümevarımsal (inductive) bir yol izlenmiştir. ▫ Analizde öncelikle “serbest kodlar” (FreeNodes) oluşturulmuş, ardından konular göz önüne alınarak kodlar “ağaç kodlar’a (TreeNodes) çevrilmiştir. 14 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

15 Geçerlilik ve Güvenirlik Bu çalışmada nitel araştırmalarda inandırıcılığın ve dürüstlüğün sağlanmasına yönelik stratejilerden biri olan çeşitleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada; gözlem, görüşme, içerik analizi gibi birden fazla veri toplama ve analiz yönteminin kullanılması ile iç geçerliliğin yanı sıra güvenirliğin artırılmasına da çalışılmıştır. Çalışma grubunun seçiminde amaca göre örneklem seçimi yapılırken öğrencilerin genel başarı ortalamalarıyla ilgili alan bilgileri ve sistem bilgileri temele alınarak sonuçların farklı durumlara uygulanabilmesi sağlanmıştır. 15 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

16 Bulgular ve Tartışma

17 Bulgular ve Yorumlar (1) Araştırmanın birinci sorusu ▫ “Öğrencilerin bilgi arama ortamı olarak internete yönelik tutumları ve düşünceleri nelerdir? 17 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

18 Bulgular ve Yorumlar (1.2) Bu soruya verilen yanıtlar kapsamında öğrencilerin interneti olumlu bir gelişme olarak değerlendirdikleri görülmüştür. Bu konuda bazı öğrenciler aşağıdaki şekilde görüş belirtmişlerdir: ▫ ”İnternet elimizin altındaki milyonlarca bilgi… İnternet bize yardımcı olduğu için olumlu bir gelişme.” (Katılımcı-2) ▫ “İnternet kısacası hayatım diyebilirim. İnterneti hayatımın her alanında kullanıyorum. Kısacası internet hayat demektir, iyi kullanmasını bilene...” (Katılımcı-5) 18 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

19 Bulgular ve Yorumlar (1.3) Öğrencilerin bir kısmı interneti geniş miktardaki bilgiye kolayca ulaşılabilen bir kaynak olarak algılamaktadırlar. Bilgi arama ortamı olarak interneti kitaplara ya da kütüphane ortamına tercih etmelerinde bu algı etkili olmaktadır. Bu konuya ilişkin bir öğrenci görüşü şöyledir; ▫ “Bilgi edinmek için interneti tercih ederim. Çünkü daha çok bilgiye ulaşıyoruz. Kitaplardan bilgiye ulaşmak daha zor oluyor. İnternet ortamında kütüphaneye göre daha hızlı bilgi ediniyorsun ve de daha çok bilgi oluyor.” 19 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

20 Bulgular ve Yorumlar (1.4) Bilgiyi arama ortamı olarak sadece interneti kullanmak konusunda tereddüt yaşayan öğrencilerin de olduğu görülmüştür. Bu ikilem daha çok internetten ulaşılan bilginin güvenilirliği ve doğruluğu konusunda olmaktadır. ▫ “Kitapları daha çok tercih ederim çünkü daha sağlam bilgiler verir. İnternette bazı bilgiler sağlam değil; ama yine de doğru bilgiler var.” (Katılımcı-2) ▫ ”İnterneti kullanarak bilgi aramak güzel bir şey çünkü hemen istediğimiz şey çıkabiliyor; ama bazen istediğimiz şey çıkmıyor yanlış şeyler yazabiliyorlar.” (Katılımcı-7) 20 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

21 Bulgular ve Yorumlar (2) Araştırmanın ikinci sorusu ▫ “Öğrencilerin bilgi arama ortamı olarak internetin kullanıma ilişkin olarak sistem bilgileri hangi düzeydedir?” 21 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

22 Bulgular ve Yorumlar (2.1) Sistem bilgisi internet ortamında bilgiyi arayabilme, bilgi çeşitliliği arasından uygun bilgileri seçebilme ve kullanabilme açısından etkili olabilir. ▫ Ancak bu çalışmada sistem bilgisi iyi düzeyde olan bazı katılımcıların arama yaparken  konuya uygun anahtar kelime kullanmak,  ulaşılan site içeriklerinin konuya uygun olup olmadığını değerlendirmek konusunda başarılı olmadıkları tespit edilmiştir. 22 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

23 Bulgular ve Yorumlar (3) Araştırmanın üçüncü sorusu ▫ “Öğrencilerin bilgi arama ortamı olarak interneti kullanım süreçlerinde erişilen bilgilerin araştırılan konuyla ilgisi hakkındaki bilgi düzeyi nedir? 23 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

24 Bulgular ve Yorumlar (3.1) Alan bilgisi öğrencilerin belli bir konuda sahip oldukları ön bilgi ve beceriler olarak tanımlanmaktadır (Hill & Hannafin, 1997). Yapılan analizler sonucunda alan bilgisi ile bilgi arama tarzları arasında her hangi bir ilişki olmadığı görülmüştür. ▫ Örneğin; ▫ alan bilgisi iyi olan katılımcılar ile ▫ alan bilgisi düşük olan katılımcıların benzer şekilde  amaçsız tarama tipinde ve  belirli bir amaç ve planlamayı içermeyen yüzeysel arama tarzları kullandıkları görülmüştür. 24 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

25 Bulgular ve Yorumlar (4) Araştırmanın dördüncü sorusu ▫ “Öğrencilerin internet üzerinde bilgi arama biçimleri nelerdir?” 25 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

26 Bulgular ve Yorumlar (4.1) İnternet ortamında bilgi arama durumlarının incelendiği bu çalışmada öğrencilerin genellikle çalışmanın başında belirli amaçla başlamadığı, ulaşılan bilgiler sonucu bir fikir edindikleri görülmüştür. 26 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

27 Bulgular ve Yorumlar (4.2) Anahtar kelimeler etkili bir şekilde kullanılmamakta, Arama sonuçlarında çıkan ilgisiz bilgiler de zaman zaman çalışmalarda kullanılmaktadır. Gözlem sonuçlarına göre çoğu zaman farklı sitelerden bakıp araştırma yapma eğilimi bile göstermedikleri, tek bir siteden ulaştıkları bilgileri çalışmalarında kullandıkları belirlenmiştir. 27 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

28 Bulgular ve Yorumlar (4.3) Öğrencilerin büyük bir kısmı internet ortamında bilgi arama işlemi sırasında ulaştıkları bilgileri ▫ kopyala-yapıştır yöntemi ile çalışmalarına aynen ekledikleri belirlenmiştir. 28 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

29 Bulgular ve Yorumlar (4.4) İnternet ortamında verilen konuya ilişkin bilgi ararken ulaştığı bilgileri ayrıntılı ve bilinçli bir elemeden geçirmeyip olduğu gibi çalışmalarında kullanma eğiliminde olan “veri yönlü arama stratejisi”ne sahip öğrencilerden biri olan Katılımcı-5 bu konuda şunları söylemiştir: ▫ “Ulaştığım tüm bilgileri çok uzun olursa kısaltıp özet çıkararak yaparım, kısa olursa da kullanırım. Yani ne kadar çok bilgi o kadar güzel ödev diyebilirim” 29 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

30 Bulgular ve Yorumlar (4.5) İnternet ortamında bilgi ararken bazı katılımcıların daha önce girmiş oldukları ve sunulan bilgilerin doğru ve güvenilir olduğunu düşündükleri belirli sitelerden (Örn. Vikipedia) faydalanarak çalışmalarının büyük bir kısmını oluşturdukları görülmüştür. 30 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

31 Bulgular ve Yorumlar (4.6) İnternet ortamında bilgi ararken arama sonuçlarındaki farklı siteleri de ziyaret eden bazı katılımcılara gözlem sırasında; konuya ilişkin arama sonuçlarını incelerken ziyaret etmeyi seçtikleri internet sitelerini neye göre seçtikleri sorulduğunda öğrenciler: ▫ sayfa başlığının altındaki açıklama kısmına baktıklarını; ama genelde rastgele seçtiklerini belirtmişlerdir 31 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

32 Bulgular ve Yorumlar (4.7) İnternette nasıl arama yaptığı konusunda görüşleri alınan bir katılımcı ise şunları söylemiştir: ▫ “İnternet ortamında arama yaparken öncelikle belirli bir amaçla başlıyorum. Amacı konuma göre belirliyorum.” Yapılan gözlem ve dokuman analizi sonuçları neticesinde katılımcının belirli bir amaçla çalışmasına başlamadığı, genellikle arama sonuçlarında ilk sırada çıkan siteye girerek o sitede var olan bilgileri kopyala-yapıştır yöntemi ile çalışmasına eklediği görülmüştür. ▫ Araştırma yapılırken veri çeşitliliğinin sağlanması var olan durumu daha ayrıntılı şekilde ortaya koymayı kolaylaştırmıştır. 32 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

33 Bulgular ve Yorumlar (4.8) Çalışmalarının başında belirli amaç ya da çalışma-arama planı olmadan tarama yapan bazı katılımcıların inceledikleri sitelerden konuya ilişkin yeterli ve alakalı bilgilere ulaşamadıklarında anahtar kelimeleri değiştirerek planlı ve amaçlı arama yapmaya çalışarak daha etkili arama tarzları denemişlerdir. ▫ Örneğin; öğrencilerin arama sonuçlarını inceledikten sonra çıkan bilgilerin oldukça fazla ve karmaşık olduğuna karar vererek anahtar kelimeleri değiştirdikleri görülmüştür. 33 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

34 Sonuç ve Öneriler

35 Katılımcılar internetten edinilen bilgilerin güvenilirliği ve doğruluğu konusunda ikilem içindedirler. Ayrıca ulaşılan bilgilerden hangilerinin ilgili ya da doğru olduğu konusunda kuşku duyulmakta, edinilen bilgilerin süzülmesi konusunda sıkıntı yaşanmaktadır. Sonuç ve Öneriler (1) 35 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

36 Sonuç ve Öneriler.. Bu bağlamda; ▫ Zengin bilgi çeşitliliğine kolay ve hızlı erişim sunan internet ortamında bilgi aramayı tercih eden öğrencilerin yararlanması için uygun ders ve konu içerikleri sunan sitelerin geliştirilmesi önerilebilir. ▫ Uzman kişiler tarafından hazırlanan, eğitim-öğretim programlarına uygun materyalleri barındıran siteler öğrencilere kaynak desteği sunabilir. 36 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

37 Sonuç ve Öneriler (2) Öğrenciler çalışmalarına belirli bir amaç doğrultusunda başlamayıp, rastgele ulaştıkları bilgilerin hepsini bir seçim işlemine tabi tutmadan olduğu gibi kopyala-yapıştır yöntemi ile kullanmakta, amaçsız bir şekilde yüzeysel taramalar yapmaktadırlar. 37 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

38 Sonuç ve Öneriler.. Bu durum internet ortamında nasıl araştırma yapılması gerektiği, etkin anahtar kelimeleri seçebilme, ulaşılan bilgilerden doğru ve güvenilir sonuçlara ulaşabilmek için ne tür elemeler yapılması gerektiği gibi konularda öğrencilerin bilinçlendirilmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. 38 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

39 Sonuç ve Öneriler (3) Bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde çok fazla bilgi çeşitliliği içinde ▫ kendisine yararlı bilgileri seçip kullanabilen ve ▫ tüm bunları yapabilmek için bilgisayar ve İnternet teknolojilerini etkili bir biçimde kullanabilen bireyler yetiştirilmesi amaçlanmaktadır. 39 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

40 Sonuç ve Öneriler (4) İnternet aracılığıyla ▫ ulaşılan bilgileri etkili bir şekilde kullanabilme, ▫ seçebilme ve ▫ değerlendirebilme yeterliliği açısından sorun yaşanmaktadır. Bu kapsamda öğrencilere yönelik,  bilgiye ulaşmayı ve  kullanmayı destekleyici öğretim ortamlarının geliştirilmesi önerilebilir. 40 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya

41 Teşekkürler… 41 25. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi (UEBK) / 21-24 Nisan 2016, Antalya