1. Ünite MADDEYİ TANIYALIM 10. sınıflar.

... konulu sunumlar: "1. Ünite MADDEYİ TANIYALIM 10. sınıflar."— Sunum transkripti:

1 1. Ünite MADDEYİ TANIYALIM 10. sınıflar

2 Bu derste maddelerin temel özelliklerinden
dayanıklılık, yüzey gerilimi ve kılcallık işlenecek. Ayrıca canlıların çeşitli özellikleri ve ihtiyaçları ile bu özellikleri arasındaki ilişkiler incelenecektir.

3 Mazeretlerin var olduğu yerde
BAŞARI yok olmaya mahkumdur.

4 Bir silindirin yüzey alanı ile hacmi arasındaki ilişkiyi inceleyelim.
2h=2r 3r 3h=3r r h = r h r

5 Canlıların dışarıya yaydıkları enerjiyi
3h=3r Cismin dayanıklılığını belirler. Canlıların dışarıya yaydıkları enerjiyi belirler. 2r 2h=2r r h = r Kesit alanı Yüzey alanı Hacim r yarıçaplı, yüksekliği h=r olan silindir 2r yarıçaplı, yüksekliği 2h=2r 3r yarıçaplı, yüksekliği 3h=3r

6 Dayanıklılık: Katı maddelerin biçim değiştirebilmesi için dışarıdan kuvvet etki etmesi gerekir. Maddenin bu kuvvete göstereceği direnç, o cismin dayanıklılığını belirler. Aynı maddeden yapılmak şartıyla Kesit alanı Hacim oranı arttıkça cismin dayanıklılığı da artar. 2r 2h r h

7 V S V 2S Hacim değişmemek şartı ile yere basan kesit alanı iki katına çıkarsa dayanıklılığı da iki katına çıkar.

8 Bir karınca kendi ağırlığının 50 katını kaldırabilir.

9 Oranı canlıların yüksekten düşerken göreceği zararı
Yüzey alanı Hacim Oranı canlıların yüksekten düşerken göreceği zararı ve ayrıca vücutlarından dışarıya yaydığı ısıyı belirler. Yüksekten düşen bir böceğin yüzey alanının hacmine oranı onun güvenli bir şekilde düşmesine elverişliyken bir çocuğun yüzey alanı ile hacim oranı buna elverişli değildir.

10 kaybı fazla olacağından metabolizmalarının hızlı çalışması gerekir.
Canlılar hacimleri oranında enerji üretirken yüzey alanları oranında enerji yayarlar. Bu nedenle canlıların vücutlarındaki fazla enerjiyi dışarıya aktarabilmeleri İçin yüzey alanlarının ve metabolizmalarının buna cevap verecek şekilde olması gerekir. Örneğin fare gibi yüzey alanının hacmine oranı büyük olan canlıların enerji kaybı fazla olacağından metabolizmalarının hızlı çalışması gerekir. Buna karşın fil gibi yüzey alanının hacmine oranı küçük olan canlılar, fazla enerjilerini dışarıya verebilmek için vücutlarına oranla büyük olan kulakları ile enerji dengesini sağlarlar.

11 Bebeklerin kafaları vücutlarına oranla büyük olduğundan ısı kaybının
fazla olmaması için kafaları soğuk günlerde yetişkinlere göre daha çok korunmalıdır.

12 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Kohezyon Çekim Kuvveti (birbirini tutma) : Maddenin kendi molekülleri arasındaki çekim kuvvetine denir. Adezyon Çekim Kuvveti (yapışma) : Bir maddenin molekülleri ile diğer bir maddenin molekülleri arasındaki çekme kuvvetine denir. Civa

13 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Adezyon >Kohezyon Kohezyon > Adezyon (Islanma koşulu) (Islanmama koşulu)

14 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Adezyon kuvvetinin Kohezyon çekim kuvvetinden büyük olması durumunda ince bir boru içindeki suyun boru çeperleri tarafından çekilerek adezyonun sıvı ağırlığı ile dengelendiği noktaya kadar yükselir. Bu olaya kılcallık denir. Adezyon > Kohezyon su Kohezyon > Adezyon civa

15 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Gaz lambasının fitilinde yükselen gaz yağı ve ağaçların üst yapraklarına kadar suyun taşınması kılcallığa birer örnektir.

16 Buna göre, X,Y,Z maddelerinden hangileri suyu seven maddelerdir?
ÖRNEK su X Y Z Düşey kesitleri verilen X,Y,Z maddelerinden yapılmış silindirik borular su içerisine bırakıldıklarında denge durumları şekildeki gibi olmaktadır. Buna göre, X,Y,Z maddelerinden hangileri suyu seven maddelerdir? Çözüm: X ve Z

17 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Yüzeydeki bir moleküle içerideki moleküller tarafından uygulanan çekme kuvveti, yüzey üzerindeki gaz molekülleri tarafından dengelenemez. Bunun sonucunda yüzeydeki moleküller sıvının içerisine doğru çekilir ve sıvı yüzeyi gerilmiş esnek bir zar gibi davranır. Bu olaya yüzey gerilimi adı verilir.

18 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Suyun üzerinde toplu iğne yüzebilir. Sivri sinek suyun üzerinde yüzer. Suyun üzerinde koşan bir hayvan.

19 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Geleneksel Türk sanatlarından biri olan ebru sanatında kullanılan boyanın içine katılan öd (safra), boyanın yüzey gerilimini artırarak yayılmasını ve şekil verilecek hale gelmesini sağlar.

20 Sıvılarda Yüzey Gerilimi ve Kılcallık
Bir sıvının yüzey gerilimini azaltan maddelere surfaktan maddeler denir. Surfaktan molekülleri, hava ile suyun birleştiği yerde yoğunlaşırlar. Bu nedenle hava kabarcıkları suyun yüzeyinde uzun süre patlamadan kalırlar. Surfaktan maddelerin bu özelliğinden, elbiselerin deterjan ile temizlenmesinde faydalanılır.

21 Düşey kesiti şekildeki gibi olan kaptaki
ÖRNEK su Gaz Düşey kesiti şekildeki gibi olan kaptaki suyun yüzey gerilimini artırmak için, I. Kaptaki su sıcaklığını artırma II. Musluğu açarak hava çıkışı sağlama III. Kaptaki su sıcaklığını azaltma İşlemlerinden hangileri yapılmalıdır? Olmaz Olur Olur Çözüm: Yüzey geriliminin artması için gazın yoğunluğu azaltılıp sıvının yoğunluğu artmalıdır. II ve III yapılmalıdır.

22 sıvıların denge durumları şekildeki gibidir.
ÖRNEK X sıvısı Y sıvısı Z sıvısı Aynı ortamdaki X, Y, Z sıvılarına daldırılan iki ucu açık özdeş borulardaki sıvıların denge durumları şekildeki gibidir. Buna göre, X, Y, Z sıvılarının kohezyon kuvveti en büyük olandan en küçük olana doğru sıralanışı nasıldır? Çözüm: X, Y, Z

23 ÖRNEK su Boşluk II III I gaz Deniz seviyesinde bulunan düşey kesitleri şekildeki gibi olan I , II ve III kaplarında eşit hacimde su vardır. Musluklar açılıp sistemler dengeye gelinceye kadar geçen sürede I , II ve III kaplarındaki suları yüzey gerilimi nasıl değişir? ( III. kaptaki gaz basıncı açık hava basıncına eşittir.) Çözüm: I değişmez , II azalır , III artar.

24 ÖRNEK II su I gaz F L II su I F K Düşey kesitleri verilen şekildeki K ve L kaplarındaki sular F kuvvetiyle dengede tutulmaktadır. Sızdırmasız ve sürtünmesiz pistonlar I konumundan II konumuna getirilirse, K ve L kaplarındaki suların yüzey gerilimi nasıl değişir? Çözüm: K daki değişmez , L deki azalır .

25 ÖRNEK Ağzı açık kapta bulunan bir sıvının yüzey gerilimi, I. Açık hava basıncı II. Sıvının özkütlesi III. Sıvının kütlesi niceliklerinden hangilerine bağlıdır? Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

26 ÖRNEK Bir telin boyutları artırıldığında, I. Dayanıklılığı artar II. Kalınlığı artar III. Yüzey alanı azalır yargılarından hangilerine doğrudur? Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

27 ÖRNEK Bir sıvının yüzey gerilimini azaltmak için, I. Surfaktan madde ilave etme II. Sıcaklığı artırma III. Su yüzeyindeki gaz basıncını azaltma işlemlerinden hangilerine yapılabilir? Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

28 ÖRNEK Katı maddelerin biçim değiştirmesi için dışardan bir kuvvet etki etmesi gerekir. Buna göre, maddenin bu kuvvete göstereceği direnç onun hangi fiziksel büyüklüğünü tanımlar? Yoğunluk Potansiyel enerji Dayanıklılık Hacim Kütle

29 ÖRNEK Aşağıdaki olaylardan hangisi adezyon kuvvetinin kohezyon kuvvetinden büyük olmasının bir sonucu değildir? Suyun temizlikte kullanılması Kontakt lensin göze yapışması Suyun ince cam boruda yükselmesi Ağaç köklerindeki suyun kılcal damarlar sayesinde yaprak ve meyvelere ulaşması E) Su damlalarının durgunken küre şeklini alması

30 ÖRNEK Plazmalarla ilgili aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır? Evrenin büyük bir kısmı plazmalardan oluşur. Plazma gaz moleküllerinin ya da atomlarının iyonlaşması ile elde edilir. Gaz atomlarının ya da moleküllerinin iyonlaşması ancak yüksek sıcaklıkta gerçekleşir. Serbest kalan elektronlar plazmaya yüksek bir elektrik iletkenliği sağlar. Floresan lambalar çalışırken içlerindeki gaz iyonlaşarak plazmaya dönüşür.

31 ÖRNEK su K L M 300C 100C 2S 3S S Düşey kesitleri şekildeki gibi olan K, L ve M kaplarında sırasıyla 30 0C 30 0C ve 10 0C sıcaklığında su varken, su yüzeylerindeki gerilme kuvvetleri sırasıyla δK, δL, δM olmaktadır. Buna göre, δK, δL, δM arasındaki ilişki nedir? Çözüm: δM > δK = δL

32 Gazlar ve Plazmalar Bir plazma lambası
Gaz halindeki maddeye enerji vermeye devam edersek, atomların dış kabuklarındaki elektronlar atomdan ayrılmaya başlar. Bu durumda madde, artı ve eksi yüklü parçacıklardan oluşan yüksek enerjili bir gaz haline gelir.

33 elektrostatik bağ enerjisinden fazladır.
Artı ve eksi yükler, birbirlerini çekmelerine rağmen, birleşerek nötr bir atom oluşturamazlar çünkü parçacıkların kinetik enerjileri, aralarındaki elektrostatik bağ enerjisinden fazladır.

34 Plazma haline uzay boşluğunda da bolca rastlanır.
Güneş ve diğer yıldızlar (nötron yıldızları hariç) tamamen plazma halindedir. Plazma haline uzay boşluğunda da bolca rastlanır. Şimşek çaktığında ve yıldırım düşmesi anında hava da plazma haline dönüşüyor.

35 Soğuk plazmaya en iyi örnek neon lambaları ve floresan lambalardır.

36 Kutup ışıkları (Aurora)

37 Bu manyetik alana manyetosfer denir.
Güneş dev bir plazmadır. Bu dev plazma küresinden kopup güneş rüzgarlarıyla dünyamıza gelen elektrik yüklü parçacıkların dünya atmosferine yapacağı muhtemel etkiler dünyanın manyetik alanı tarafından engellenir. Bu manyetik alana manyetosfer denir. Güneşin oluşturduğu yüklü parçacık hareketi ,manyetosfer tarafından saptırılarak kutup bölgelerine doğru itilir. Bunun sonucunda yüklü parçacıklar kutup bölgelerinde , atmosferde bulunan oksijen ve azot atomlarıyla çarpışarak onların iyonize olmasını sağlar ve bir ışıma gerçekleşir.

38

39 Atmosfer

40 ve yükselmesine benzetebiliriz.
Belirli bir sınırı olmayan atmosferin kalınlığını hava moleküllerine etkiyen yer çekimi kuvveti ve bu moleküllerin sahip olduğu kinetik enerji belirler. Yer çekimim kuvveti, uzaya dağılma eğilimi gösteren hava moleküllerini tutarken moleküllerin sahip olduğu kinetik enerji, moleküllerin yere düşmesini engeller. Bu durumu tavaya konulan mısır tanelerinin ısındıkça patlayıp hacminin büyümesi ve yükselmesine benzetebiliriz.

41 Atmosferin toplam kütlesinin %50 si ilk 5-6 km de, % 90’ı ilk 20 km de
Aurora Meteorlar Atmosferin toplam kütlesinin %50 si ilk 5-6 km de, % 90’ı ilk 20 km de %99’u ise ilk 30 km de bulunmaktadır.

42 ÖRNEK D D Y Y D Y Y D D Y D D D D Y Y Y Sıvı içine batırılan ince
borularda kılcallık etkisi borunun botuna bağlı değildir. Sıcaklığı artırılan sıvının yüzey gerilimi artar. D 1. çıkış D Y Y 2. çıkış Filin yüzey alanının hacmine oranı karıncanınkinden büyüktür. D 3. çıkış Kılcallık etkisiyle su ağacın en üst yapraklarına kadar ulaşabilir. Y Y 4. çıkış Hacmi artan cismin yüzey alanı azalır. D 5. çıkış D Y 6. çıkış Boyutları orantılı olarak artırılan cismin kesit alanı da aynı oranda artar. D D Binalar dayanıklılıkları en fazla olacak şekilde yapılır. D D 7. çıkış 7. çıkış Y Y Y 8. çıkış

43 Etkinlik 1 Madde ve Özellikleri A. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle doldurunuz. Yağmur damlacıklarının cama yapışması ……………… kuvvetine örnektir. Bir maddenin kendi tanecikleri arasındaki çekim kuvvetine ………………denir. Adezyonun diğer adı ……… …… dır. Kohezyonun diğer adı ………. …. dır. Temizlik maddeleri sıvıların yüzey gerilimini ……………….. Peçetelerin suyu emmesi ………………olayının bir sonucudur. Yüzey gerilimi en büyük olan sıvı …………. dır. Dayanıklılık cismin kesit alanı ile …………orantılıdır. Güneş rüzgarlarının etkisiyle kutuplarda oluşan ışıklara ……………denir. Güneş en büyük ……………. örneğidir. Adezyonun kohezyondan …………….. olması ıslanma şartıdır. Floresan lamba ve neon lamba ………… plazma örnekleridir. adezyon kohezyon yapışma tutma azaltır kılcallık civa doğru aurora plazma büyük soğuk aurora büyük adezyon kohezyon soğuk yapışma doğru kılcallık civa azaltır tutma plazma

44 Etkinlik 1 Madde ve Özellikleri B. Aşağıdaki cümlelerin hangileri doğru, hangileri yanlıştır? D Y Adezyon farklı moleküller arsındaki çekim kuvvetidir. Kılcallık olayının oluşumunda sadece adezyon kuvveti etkilidir. Şimşek, yıldırım ve kutup ışıkları plazmanın dünyamızdaki örnekleridir. Varlıkların dayanıklılığını yüzey alanlarının hacimlerine oranıyla buluruz. Boyutları orantılı artırılan cismin dayanıklılığı azalır. Yüzey alanının hacmine oranı en küçük olan geometrik şekil küptür. Su damlalarının küresel olması kohezyon kuvvetinin bir sonucudur. Kohezyon kuvveti sadece sıvı molekülleri arasında gerçekleşir. Bir sıvının yüzey gerilimi kohezyon kuvveti ile doğru orantılıdır. Civa döküldüğü yüzeyi ıslatmaz. Bir damlanın musluktan düşmesini engelleyen adhezyon kuvvetidir. Plazmalar elektriği iletmez. Atmosferdeki gazlarda oksijen yüzdelik dilimde en fazla olan gazdır.

45 Ünite bitmiştir. Hoşça kalın

46 Sunuların tamamına ulaşabilmeniz için www.mustafaunver.net
adresini tıklamalısınız.