KAMUSAL MALLAR.

... konulu sunumlar: "KAMUSAL MALLAR."— Sunum transkripti:

1 KAMUSAL MALLAR

2 Kamusal Mallar Mal ve hizmetlerin büyük çoğunluğu özel mal niteliğindedir. Kamusal mallar sayıca daha sınırlı sayıdadır. Tüketimde rekabet olunmaması ve tüketimlerinde dışlanamaz oluşu kamusal malların en önemli ve temel özelliğidir. Bu iki özelliği taşımayan yada bu özelliklerinde aşınma olan mallar yarı kamusal mal görünümündedir.

3 Kamusal Mallar Kamusal malların sunumunda devlet rol almalıdır. Çünkü fiyat mekanizması etkin olarak çalışmadığından dolayı, etkin üretim düzeyinin belirlenmesi son derece güçtür. Savunma veya adalet hizmetleri konu hakkında güzel kamusal hizmetlerdendir.

4 Kamusal Mallar Kamusal Mallar genel olarak kamu kesimince sunulmakla birlikte, kamunun her sunduğu mal yada hizmet kamusal mal değildir. Ülkeden ülkeye değişmekle birlikte kamu kesimi kimi zaman özel mal hizmet yada erdemli mallar üretebilir. Örneğin devlet tiyatrolarında sunulan kültürel nitelikli tiyatro hizmeti (erdemli mal). Yine Sümerbank tarafından yakın tarihe kadar sunulan özel mal ve hizmetler.

5 Özel Mal-Kamusal Mal Ayrımı
Mal ve hizmet üretimi; Özel mallar, özel kesim (genellikle) yada kamu kesimince (KİT) üretilip tüketicilere sunulur. Kamusal mallar üretimi ise ya kamu kesimince üretilir yada özel kesimce üretilerek kamuya satılabilir.

6 Özel Mal-Kamusal Mal Ayrımı
Mal ve hizmet üretimi; Kamusal malların sunumu, söz konusu malların devlet tarafından bütçe yoluyla finanse edilerek, tüketicilere bedelsiz sunulmaktadır. Bu noktada malların kimin tarafından üretildiğinin önemi yoktur. Sonuç olarak bir malın kamusal olup olmadığı, üreticisine bakılarak anlaşılamaz. Özel yada kamu kesimince üretilse bile miktarı ve bileşimi siyasal karar alma mekanizmasınca belirlenen ve tüketicisine bedava sunulan belli özelliklere sahip mallar kamusal mallardır.

7 Tam Kamusal Mallar Bir mal yada hizmetin tam kamusal olup olmadığı konusunda iki özelliğe bakılır. Kamusal Malın Tüketiminde rekabet olunmaması ve Kamusal malın tüketiminde dışlanamazlık özelliği.

8 Tüketiminde rekabet olmaması
Özel mal ve hizmetin tüketiminde fayda, kişi sayısı arttıkça azalacaktır. Oysa savunma gibi bir hizmette kullanıcı sayısı artsa da bireysel fayda aynı kalır. Yani kullanıcı sayısı artsada bireysel fayda sabit kalır. Üretilen bir kamusal malın, başkalarınında kullanılmasının maliyeti yani marjinal maliyeti sıfırdır. Bir mal üretildikten sonra fazladan bir kişinin kullanması ek maliyet gerektirmez.

9 Tam Kamusallarda Bireysel Fayda ve Merjinal Maliyet
Marjinal Maliyet Sabit Bireysel Fayda 10 1 Kullanıcı Sayısı Kullanıcı sayısı

10 Tüketiminde Rekabet Olmaması
Firmalar üretim kararı verirken marjinal faydalarını yani karlarını göz önünde bulundururlar. Firmanın 1 birim daha fazla üretmek için karının artıp artmadığına bakar. Eğer 1 birim daha ürettiğinde Marjinal Gelir, Marjinal Maliyetten büyükse üretmeye devam eder. (Mar. Gelir=Mar. Maliyet oluncaya kadar). Acaba aynı süreç kamusal mallar içinde işletilebilir mi?

11 Tüketiminde Rekabet Olmaması
Kamusal mallarda tüketimde hiç kimsenin dışlanamaması yani hizmet bedelini ödemeyenlerin de bu maldan kullanabilecek olmaları bedavacılık sorununu ortaya çıkarmaktadır. Rasyonel bireylerin malı bedava kullanma isteğinden dolayı, özel piyasada böyle bir mal üretilemeyecektir. Ancak bu koşullarda kamu üretim yapabilir.

12 Tüketiminde Rekabet Olmaması
Kamusal malın kullanıcı sayısının artması, bireysel fayda da azalmaya yol açmaz. Yani kamusal malın ek kullanıcılarının maliyeti sıfırdır. Etkinlik koşulu Marj Maliyet=Fiyat kamusal malın pareto-etkin fiyatı=0 (yani P0 dır.) P0 üzerindeki her fiyat örneğin P1 tüketici rantında bir azalmaya yol açar. Hiçbir firma malı bedava sunmayacağına göre, dışlama mümkün olsa bile etkinlik gereği kamusal malı devlet sunmalıdır. Yani kamu malı tüketiminde rekabet olmama özelliği nedeni ile özel sektörce üretilemez.

13 Kamusal Malın Fiyatlaması
Kamusal Mal Talebi P1 Po Kullanıcı sayısı

14 Tüketimde Dışlanamazlık Özelliği
Piyasada üretilen bir maldan bedeli ödenmediğinde dışlanabilirlik söz konusudur. Ancak savunma gibi kamusal hizmetlerden bedeline katılsın yada katılmasın herkes faydalanır, kimse dışlanamaz. Bazen kamusal mallarda dışlama teknik olarak mümkün olsada çok maliyetlidir. Dışlanamzlık özelliğinin sonucu Bedavacılıktır. Tüketici tüketim kararını verirken harcayacağı son liranın faydasına bakar. Ençok fayda sağlayacak mal bileşimini tercih eder.

15 Yarı Kamusal Mallar Kamusal mallarda kullanıcı sayısı belli bir sayıya ulaşınca tüketimde rekabet ortaya çıkabilir. Yani bazı kamusal malların kullanıcılarına sağladığı bireysel fayda, kullanıcı sayısı arttıkça azalır. İşte kamusal malların yukarıda belirtilen iki özelliğinden (dışlanamama ve tüketimde rakip olamama) sadece birine sahip olan mallara yarı (eksik) kamusal mal denir.

16 Yarı Kamusal Mallar Kullanıcı Sayısı Kullanıcı Sayısı
Bireysel Fayda Marjınal Maliyet Kullanıcı Sayısı Kullanıcı Sayısı Sabit fayda 10 Azalan fayda N N1 1 N1

17 Yarı Kamusal Mallar Kamusal mal üretildikten sonra, kullanıcı sayısının artması maliyeti etkilemeyecektir yani marjinal maliyet sıfırdır. Şekilde bu N1 kadar olup, bu noktadan sonra tüketici sayısındaki artış, marjinal maliyeti artıracaktır. Fayda fonksiyununda da belli bir tüketici sayısına kadar sabit olan bireysel fayda, belli bir kişi saysısından sonra azalacaktır. Otoban yada yüzme havuzu örneğinde olduğu gibi.

18 Ortak Mallar ve Kamusal Mallar
Ortak mallarda bir grup ve bu grubun ortak maldan sınırsız kullanım hakkına sahiptir. Kimse bu hakkını başkasına devretmemektedir. D.Hume meraların kullanımında bir regülasyon olmaması halindeki davranış şekilleri Mahkumların Açmazı/İkilemine klasik bir örnektir. Buna göre buradan faydalananlar maliyete katlanmadan, ençok yararlanmayı isteyeceklerdir. Bu düşünce zaman içerisinde meranın yok olmasına sebep olacaktır.

19 Ortak Mallar ve Kamusal Mallar
Ortak malların aşırı kullanımı sonucu ortaya çıkan bu tabloya Ortakların Trajedisi denir. Ortak tüm hanelerin kullanımına açık olup, bölünemez özelliğe sahiptir. Bu sebeple kullanıcı sayısı arttıkça aralarında anlaşma yada maliyete ortak olmak zorlaşır. Sonuç olarak ortak malların aşırı kullanımı piyasa başarısızlığına sebep olur. Bu noktada sosyal açıdan etkin olmayan bu kaynak dağılımının önüne geçilmesi için, devletin müdahalesi gerekebilir.

20 Doğal Tekel ve Kamusal Mallar
Kimi piyasalarda ölçeğe göre artan getiri söz konusudur. Yani üretim arttıkça maliyetler düşer. Demiryolu, Doğalgaz, Elektrik,… Bu yatırımların sabit maliyetleri yüksek, değişken maliyetleri düşüktür. Doğal tekel söz konusu ise hizmetin tek firma tarafında üretilmesi kaynakların etkin kullanılmasının gereğidir. Bu tür piyasaların ölçeğe göre artan getiri özelliğinden dolayı, küçük firmalar büyük firmalarla rekabet edemeyerek piyasadan çekilmekte ve doğal tekel oluşmaktadır.

21 Doğal Tekel ve Kamusal Mallar
Tüm tam kamusal mallar aynı zamanda doğal tekeldir. Ancak her doğal tekel mal, tam kamusal değildir. Tam kamusal nitelikli bir Deniz fenerinin yanına yeni bir deniz feneri çok rasyonel bir yatırım olmayacaktır.

22 Kamusal Malların Etkin Sunumu
Piyasada hangi maldan ne kadar üretileceği, gelir sahibi tüketicilerle, üreticilerin verdiği bir karardır. Kamu kesiminde ise siyasal talep mekanizması belirleyicidir. Bu genellikle oylama yöntemi ile olur. Rant kollama ve lobi faliyetleri ile seçmenler etkilenmeye çalışılabilir.

23 Kamusal Malların Etkin Sunumu
Kamu hizmetlerinin üretiminde kullanılan kaynaklar yada girdiler genel olarak piyasadan temin edildiğinden değerinide piyasa belirler. Piyasada firmalar kar güdüsü ile çalıştıklarından genel etkin kaynak kullanımı beklenir. Aynı şey kamu kesimindende beklenmesine rağmen aynı performansı gösteremez. Piyasada zararına çalışan firmalar iflas ederken kamu kesiminde böyle bir şey söz konusu değildir.

24 Kamusal Malların Etkin Sunumu
Piyasada üretilen bir mala olan talep artışı, fiyatı ve sonrasında üretimi artırır. Kamu kesimindeki talep artışı ise, sıraya koyma, kuyruğa koyma, ilk gelene öncelik tanımaya sebep olur. Buda kamuda Rüşvet ve yolsuzluğa sebep olabilir. Özelde talep artışı üretim artışına sebep olurken, kamuda mal arzının artışına sebep olmaz. Rüşvet arzın yetersizliği sayesinde alınabildiğinden, rüşvet artışına sebep olabilir.

25 Özel ve Kamusal Mal Talebindeki Farklılıklar
Bir X özel malı n sayıdaki kişinin tüketimine açıksa toplam talep; X1+X2+X3+…..Xn=X Oysa bir G kamusal malı n sayıdaki kişi tarafından tüketiliyorsa ve tüm bireylerin kullanımına açıksa toplam talep, G1=G2=G3=…..Gn=G şeklinde formülüze edilir. Kamusal malın her bireyin kullanımına açık olması, herkes için aynı değerde olduğunu ifade etmez. Bireyler farklı değerler biçebilir. Örneğin kamuya açık yapılan bir konsere herkes aynı değeri vermeyebilir.

26 Özel Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Özel mallarda piyasa fiyatı veridir. Bu fiyattan tüketiciler gelir ve zevk ile diğer faktörlerin etkisi altında marjınal faydaya göre talepte bulunurlar. Şekle göre veri fiyat P iken A Xa kadar, B ise Xb kadar talep eder. Piyasa talebi Xa+Xb toplamından oluşur. Malın fiyatı e nok. Çıktığında A bu maldan talep etmemekte, B ise ab kadar talep etmektedir. Piyasa fiyatı tüketicilerin talep miktarı ile üreticilerin arz miktarını eşitleyen P ‘dir.

27 Özel Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Fiyat a e P Xa Xb X1=Xa+Xb D=MUa+MUb b S=(MC) f d

28 Kamusal Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Kamusal malın ne kadar üretileceğine siyasal irade karar verir. Ancak üretilen bu mala tüm tüketiciler aynı değeri vermez. Kamusal mallarda da üreilen miktar veridir. Bireylerin bu miktar için razı oldukları bedeller farklıdır. Buna göre piyasa talebi, özel malda bireysel taleplerin toplamı, kamusal malda ise dikey toplamıdır. Üretim miktarı f noktasına geldiğinde A için değer sıfırdır.

29 Kamusal Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Bireysel Değerleme ve Maliyet P=a+b b a G Miktar c S=MC E a D=MUa+MUb e d f b

30 Kamusal Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Kamusal mal üretiminde kullanılan girdiler piyasadan elde edildiğinden, kamusal mal arzı ile özel mal arzı aynıdır. Ancak bireylerin kamusal mal talebi farklıdır. Siyasal irade tarafından miktarına karar verilen hizmete bireylerin atfettiği değer farklıdır. Şekilde siyasal irade tarafından belirlenen arz miktarı G’dir. A için bu malın değeri a, B için b dir. Ancak B için b noktasına kadar pozitiftir.

31 Kamusal Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Ulusal savunma hizmeti birkez üretildiğinde finansmanına katılsın yada katılmasın herkes faydalanabilir. Ancak barış yanlısı A ile, sınırda oturan B’nın savunmaya verdiği değer farklıdır. Eğer toplum, kamusal malın maliyeti kadar bir ödeme yapmaya razı ise kamusal malın etkin sunumu önünde bir engel yoktur. Samuelson bunu bireylerin tercihlerini doğru olarak açıkladıkları varsayımına dayndırır. Toplumun kamusal malın bir birimine ödemeye razı olduğu fiyat, o malın marjinal maliyetine eşitse malın etkin sunumu gerçekleşir.

32 Kamusal Malın Bireysel Talebinden Piyasa Talebine
Şekilde G üretim miktarının solunda bireylerin verdiği değerin toplamı, bu düzeydeki üretim maliyetini aşmaktadır. G sağında ise maliyet faydaların toplamını aşmaktadır. Bu yüzden denge üretim düzeyi G noktasındadır.

33 Özel ve Kamusal Malda Genel Denge
İki özel malın (x, y) üretildiği ve iki bireyli (A, B) ekonomide etkinlik koşulu, bireylerin marjinal ikame oranlarının birbirine ve marjinal dönüşüm oranına eşit olmasıyla sağlanır. Ancak bireyler hem özel hemde kamusal mal tüketerek faydalarını maksimize ederler. Acaba iki bireyli (A,B) ve biri kamusal iki mallı (G,X) ekonomide genel denge nasıl oluşur.

34 Özel ve Kamusal Malda Genel Denge
G malının miktarı ve X malının fiyatı veridir. Her iki bireyde G malına farklı değer biçiyor. X malında ise Xa ve Xb kadar tüketiliyor. Buna göre A’nın kamusal mala ödemeye razı olduğu fiyatlar, kamusal malın özel mal yerine kullanma oranına yani marjinal ikame oranına eşittir. Aynı şey B içinde geçerlidir. A ve B’nin ödemeye razı oldukları fiyatların toplamı, G ve X mallarının marjinal dönüşüm oranları eşittir. Yani MRS a+MRSb=MRT

35 Özel ve Kamusal Malda Genel Denge
Yani bireylerin ödemeye razı oldukları fiyatların toplamı marjinal ikame oranlarına eşittir. Burada marj ika. oranlarının toplanmasının nedeni, kamusal malın durumundan bireylerin aynı malı tüketmeleridir. Yukarıdaki eşitliğe göre kamusal malın etkin sunumu, bireylerin kamusal malın son birimine verdikleri değerlerin toplamının, son birimi üretmenin topluma yüklediği maliyete eşit olmasını gerektirir.

36 Özel ve Kamusal Malda Genel Denge
Siyasal aktörler toplumdaki her bireyin kamusal mala ödemeye razı olacağı fiyatı bilmekteyse ve bireyler bunu gerçeğe uygun olarak açıklarlarsa, devlete düşen görev kamusal malın marjinal maliyetini ile ödeme isteğine eşitlemek ve herkesten tahsilatını gerçekleştirmektir. Samuelson tarafından genel denge koşulu bu varsayımlar altında kamusal malın etkin arzını analiz etmektedir.

37 Özel ve Kamusal Malda Genel Denge
Eğer kamusal malın finansmanı vergilerle finanse edilirse topluma ek maliyet yüklediğinden üretimde denge Marjinal dönüşüm Oranları (MRT) ve kamusal finansman aracı verginin marjinal maliyetinin (MCt) çarpımına eşit olacaktır. Yani MRSa+MRSb=MRTxMCt G, X mallarının marj. İkame oranı toplamı, marj. Dönüşüm oranın, vergilerin marj. Maliyet ile çarpımına eşit olup, genel dengeyi verir. Bu sebeple vergi sadece özel kamuya bir tranfer olmayıp, özel sektör karararını etkileyerek sosyal etkinlik düzeyinde sapmalara sebep olabilmektedir.