Ticari İşletme Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu.

... konulu sunumlar: "Ticari İşletme Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu."— Sunum transkripti:

1 Ticari İşletme Hukuku Doç. Dr. Mübariz YOLÇİYEV Melikşah Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku ABD © myolcu

2 Tacir Yardımcıları I. Önemi Ticari işletmesini kendi adına işleten tacirin, işletmeyi tek başına işletmesi mümkünse de çoğu kez başkalarının emek ve mesaisine ihtiyaç duyar. Zira ticari işletme faaliyeti ekseriyetle kapsamlı ve yoğun çaba gerektiren birbiriyle bağlantılı çeşitli işlerden oluşmaktadır. Bunların düzenli yürütülebilmesi için belirli bir uzmanlığı, kalifiyesi veya mesleği olan veya duruma göre herhangi bir kalifiyesi bulunmayan kişilerden de yararlanılabilmektedir. © myolcu

3 Tacir Yardımcıları II. Mevzuat Esas itibarıyla TBK ve TTK’da düzenlenmişlerdir. TBK’da düzenlenen tacir yardımcıları ticari mümessil (md. 547-550); ticari vekil (md. 551-552); pazarlamacı (md. 448-460); simsar (md. 520-525) ve komisyoncudur (md. 532-546). TTK’da düzenlenen tacir yardımcıları ise, acente (md. 109-123); taşıma işleri komisyoncusudur (md. 917-930). Başka kanunlarda düzenlenen tacir yardımcıları da vardır. Örneğin gümrük komisyoncusu (Gümrük K md. 133-142). © myolcu

4 Tacir Yardımcıları III. Sınıflandırma Bağımlı (bağlı) tacir yardımcısı şeklinde nitelendirilir (TBK ve TTK’da düzenlenmiş). ticari temsilci, ticari vekil ve pazarlamacıdır. Bağımlı olmayan (veya bağımsız) tacir yardımcıları ise simsar, acente ve komisyoncudur. Bağımlı olmayan tacir yardımcıları tacire gördükleri iş bakımından onun istek ve talimatlarıyla bağlıdırlar. Ancak, bunlar esasen kendileri de ayrı bir iş veya ticari işletme faaliyeti yürüttükleri için bağımsızdırlar. © myolcu

5 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) I. Tanım ve Uygulamadaki yeri A. Tanım TBK md. 547/1:’ Ticari temsilci, işletme sahibinin, ticari işletmeyi yönetmek ve işletmeye ilişkin işlemlerde ticaret unvanı altında yapmak, ticari temsil yetkisi ile kendisini temsil etmek üzere, açıkça ya da örtülü olarak yetki verdiği kişidir. Kanunda verilen bu tanımdan anlaşılacağı üzere ticari temsilci bir ticari işletmeyi idare etmek ve hukuki işlemlerde tacirin ticaret unvanı altında vekaleten imza atarak işletmeyi (taciri) temsil konusunda açık veya kapalı bir şekilde yetkilendirilen tacir yardımcısıdır. TBK md. 547/ 1’den sadece ticari işletmeler için ticari temsilci atanabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. © myolcu

6 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) I. Tanım ve Uygulamadaki yeri B. Uygulamadaki yeri Ticari temsilci ticari işletmede tacirden sonra en yetkili yönetici olduğu için ticari işletmenin çok büyük iş hacmine sahip olduğu ve şube ya da şubelerinin bulunduğu hallerde atanmaktadırlar. Zira ticari temsilci sıfatındaki kişiler işletmenin merkezi ve diğer birimlerindeki genel müdür veya şube müdürü, direktör diye adlandırılan kişilerdir. Ticari temsilciler çoğu kez profesyonel yöneticiler olup işletmeye sermaye koyma dışında hemen bütün işleri gören yöneticilerdir. © myolcu

7 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) II. Atanması A. Atamaya yetkili olan Sahibi gerçek kişi olan ticari işletmelerinde, ticari temsilciyi tacir atar (TTK md. 12, f. 1; TBK md. 547, f. 1). Tacir küçük veya kısıtlı ise ticari temsilci veli veya vasi tarafından atanır (TTK md. 13; TBK md. 547, f. 1). Sahibi tüzel kişi olan ticari işletmelerinde atama yetkili organlarca yapılır. Ticaret şirketlerinden kollektif ve komandit şirketlerde ticari temsilci atanması olağanüstü işlerden sayıldığı için yönetici vasfına sahip olsun ya da olmasın bütün ortakların oybirliği gerekir (TTK md. 223, f. 1; 308, f. 1). anonim şirket ve kooperatiflerde yönetim kurulu (TTK md. 368; Kooperatifler Kanunu md. 98); paylı komanditlerde anonim şirketlerdeki yönetim kurulu yerine geçen komandite ortaklar tarafından (TTK md. 570, f. 1); limited şirketlerde ise esas sözleşmede aksine hüküm yoksa genel kurul tarafından atanır (TTK md. 621, f. 1). © myolcu

8 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) II. Atanması B. Tescil TBK md. 547/ 2: ticari temsilcinin ticaret siciline kaydı mecburidir. Ancak bu kaydettirme işlemi kurucu değil açıklayıcı niteliktedir, yani elde edilen ticari temsilcilik sıfatının sonucudur. O halde tacirin ataması ile derhal ticari temsilcilik sıfatı elde edilmekte, ticaret siciline yapılan tescil ise yapılan atamanın üçüncü kişilere aleniyet kazanılmasını sağlayan açıklayıcı etkiye sahip bir işlemdir. Tescil başvurusunun atamayı izleyen 15 gün içinde yapılması gerekir, aksi halde tacir bir takım müeyyidelere (TTK md. 33, f. 2) maruz kalacaktır. © myolcu

9 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) III. Temsil Yetkisi A. Kapsamı 1) Kapsama dahil işler TBK md. 548/1: Ticari temsilci, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı, işletme sahibi adına kambiyo taahhüdünde bulunmaya ve onun adına işletmenin amacına giren her türlü işlemleri yapmaya yetkili sayılır. Tticari temsilci yetkilerinin genişliği ile tacirin adeta bir diğer kendisidir. Zira ticari temsilci kanun tarafından yasaklanmış olmadıkça işletmenin gayesi sınırları içindeki bütün işlemleri görmeye yetkilidir. © myolcu

10 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) III. Temsil Yetkisi A. Kapsamı 2) Kapsama dahil olmayan işler a) Ticari temsilcinin özel bir yetkisi olmadıkça işletmeye ait taşınmazları devredemeyeceği veya onları bir hakla (örneğin ipotek kurma) sınırlandırılmayacağı belirlenmiştir (TBK.m.548/2). Bunlar için tacir tarafından özel yetkilendirilmesi gerekir, yoksa kanun gereği kendiliğinden bu yetkiye sahip değildir. b) Ticari temsilci işletmeyi yönetme ve temsil için atandığına göre, işletmenin varlığını ortadan kaldıracak işlemleri de kendiliğinden yapamaz. Örneğin, ticari temsilci tacirden özel yetki almadıkça işletmeyi devredemez, tacirin iflasını isteyemez, konkordato teklifinde bulunamaz, işletmeyi rehin veremez, ortak alamaz, şirketin feshini isteyemez. © myolcu

11 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) III. Temsil Yetkisi B. Bağlayıcılığı Üçüncü kişilerle yaptığı işlemler taciri bağlar (TBK md. 548, f. 1). Ancak bunun için üçüncü kişinin iyiniyetli olması gerekir. Üçüncü kişi ticari temsilcinin yetkisini aştığını biliyor veya bilmesi gerekiyorsa yapılan işlem tacir için bağlayıcı olmayacaktır (MK md. 3). C. Rekabet yasağı Ticari temsilci veya ticari vekiller işletme sahibinin izni olmaksızın gerek kendi adlarına gerek üçüncü şahıs adına işletmenin yaptığı türden iş yapamaz. Rekabet yasağına aykırı bulunulursa tacir tazminat isteme ve bu suretle yapılan işleri kendi hesabına alma hakkına sahiptir (TBK md. 553). © myolcu

12 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) III. Temsil Yetkisi D. Sınırlandırılması Kural: Dış ilişkiler açısından sınırlandırılmaz İstisna: Şube işleri Birlikte temsil TBK md. 548: “Temsil yetkisi, bir şubenin işleriyle sınırlandırılabilir. Temsil yetkisi, birden çok kişinin birlikte imza atmaları koşuluyla da sınırlandırılabilir. Bu durumda, diğerlerinin katılımı olmaksızın temsilcilerden birinin imza atmış olması, işletme sahibini bağlamaz. Temsil yetkisine ilişkin yukarıdaki sınırlamalar, ticaret siciline tescil edilmedikçe, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı hüküm doğurmaz. Temsil yetkisine ilişkin diğer sınırlamalar, tescil edilmiş olsalar bile, iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez”. © myolcu

13 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) III. Temsil Yetkisi E. Sona Ermesi 1) İstifa veya azl Temsil yetkisi karşılıklı güvene dayandığı için tacir ticari temsilciye verdiği temsil yetkisini her zaman geri alabilir (azledebilir). Azi hakkından önceden feragat geçersiz olduğu gibi sözleşmeyle azil hakkının kullanılamayacağının kararlaştırılması da geçerli değildir. Karşılıklı güvene dayandığı için tacir ticari temsilciyi her zaman azledebildiğine göre, bu işlemin karşı yönü ise istifadır (çekilme). Ticari temsilci de herhangi bir neden göstermeden istifa ederek bu görevini bırakabilir. Ticari temsilcinin atanması hususu ticaret siciline tescil ve ilan edilmemiş olsa bile, istifa veya azil nedeniyle bu yetkinin sona ermiş olduğunun tescil ve ilanı şarttır (TBK md. 550, f. 1). © myolcu

14 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) 2) Ölüm, İflas ve Fiil Ehliyetinin Kaybı TBK md. 554,/ 2: Tacirin ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi ticari temsilcinin yetkisini sona erdirmez. (Bu hüküm emredici değildir) Dolayısıyla, bu durumlarda yetki son bulacağı baştan kararlaştırılabilir. Ticari temsilcinin sonradan kısıtlanmasını gerektiren sebepler ortaya çıksa bile temsil yetkisi sona ermez. Zira ticari temsilcinin ayırt etme gücüne sahip olması yeterlidir. Tacirin iflası halinde tacirin işletmesi ve diğer malları üzerindeki tasarruf yetkisi sona ereceğinden (İİK md. 184, md. 191) ticari temsilcinin yetkisi sona erer. Buna karşın ticari temsilcinin iflası halinde temsil yetkisi son bulmaz. Çünkü ticari temsilci başkasının (tacirin) adı ve hesabına işlem yapmakta ve iflas masasına giren kendi malvarlığı üzerinde ise bunun herhangi bir etkisi olmamaktadır. © myolcu

15 Ticari Temsilci (Ticari Mümessil) 3) Ticari İşletmenin Devri ve Tasfiyesi İşletmenin devri karşılıklı güvene dayanan ticari temsilcilik ilişkisine son verir. Ancak TBK md. 547, f. 1’e göre devralan, ticari temsilciyi yeniden göreve atayabilir. Gerek devir nedeniyle temsil yetkisinin son bulmasında gerekse de devralanın yeniden atanmasında ticaret siciline tescil ve ilan gerekir (TBK md. 550; md. 547). İşletmenin tasfiyeye girmesi halinde ticari temsilcinin temsil yetkisi sona erer. İşletmenin sahibi bir tüzel kişi tacir ise tüzel kişinin fesholunup tasfiyeye girmesi halinde ticari temsilcinin temsil yetkisi son bulur. Bu son bulmaların TBK md. 550’ye göre tescil ve ilanı gerekir. © myolcu

16 Ticari Vekil I. Önemi Tacir, işletmesinin faaliyetlerinin sürdürülmesi, sevk ve idaresi için her zaman veya çok sayıda geniş idare ve temsil yetkisine sahip yardımcılara ihtiyaç duymayabilir. Bu anlamda tacir işletmede daha dar kapsamlı yönetim ve temsil yetkisi veya sadece tahsis edilen belli bir işi yürütmek üzere elemanlar atamak isteyecektir. Kanun işte bu ihtiyacı karşılamak için ticari vekil şeklinde bir tacir yardımcısını hükme bağlamıştır. © myolcu

17 Ticari Vekil II. Tanımı (genel olarak) TBK md. 551/1: Ticari vekil, bir ticari işletme sahibinin, kendisine ticari temsilcilik yetkisi vermeksizin, işletmesini yönetmek veya işletmesinin bazı işlerini yürütmek için yetkilendirdiği kişidir. Bu tanıma göre ticari vekil, tacir tarafından ticari işletmenin bütün işleri veya belirli bazı işlerini idare ve temsil için yetkili kılınmak üzere atanan kişidir. © myolcu

18 Ticari Vekil III. Türleri TBK.m. 551/ 1`den anlaşıldığı kadarıyla ticari vekiller ticari işletmenin ya bütün işlerinin yönetim ve temsili veya sadece belirli bir kısmı için atanırlar. İlk halde belirtilen, genel ticari vekil; ikici haldeki ise özel ticari vekildir. Bu anlamda bir fabrika müdürü genel ticari vekil; tezgahtar, garson, kasiyer, resepsiyon görevlisi özel ticari vekil olarak nitelendirilir. © myolcu

19 Ticari Vekil III. Türleri Satış mağazası memurlarının durumu TBK m. 552’de satış mağazası memurları şu şekilde tarif edilmektedir: Toptan, yarı toptan veya perakende satışlarla uğraşan ticari işletmelerin görevli veya hizmetlileri, o ticari işletme içinde, müşterilerin kolaylıkla görebilecekleri bir yerde ve kolayca okuyabilecekleri bir biçimde, yazıyla aksine duyuru yapılmış olmadıkça, aşağıdaki işlemler için yetkilidirler: Ticari işletmenin alışılmış bütün satış işlemlerini yapmak. Yetkili oldukları işlemler hakkında faturaları imzalamak. Ticari işletmenin alışılmış işlemlerinden doğan borçların ifa edilmesine veya bunların hiç ya da gereği gibi ifa edilmemesine ilişkin ihtar veya diğer açıklamaları işletme sahibi adına yapmak; bu nitelikteki ihtar veya diğer açıklamaları, özellikle alışılmış işlem dolayısıyla teslim edilmiş mallara ilişkin ayıp bildirimlerini ticari işletme adına kabul etmek. © myolcu

20 Ticari Vekil III. Atanması A. Atama yetkisi Ticari vekiller tacir veya ticari temsilci tarafından atanır. Atama işlemi herhangi bir şekle tabi değildir. Atama işlemi açıkça olabileceği gibi kapalı da (zımnen) olabilir. Ticari vekiller yalnızca ticari işletmeler için atanırlar (TBK md. 551, f. 1). Esnaf işletmeleri için atanan bu türden elamanlar ticari vekil olarak nitelendirilmezler ve bunlar TBK md. 551, f. 1’e değil, TBK md. 40 vd. hükümlerindeki genel temsil kurallarına tabi olarak iş görürler. B. Tescil Ticari vekilin atanması için ticaret siciline tescile ve ilana gerek ve ihtiyaç yoktur. Tescil ve ilan yapılsa bile bunların hukuki bir geçerliliği ve tesiri yoktur. © myolcu

21 Ticari Vekil IV. Yetkisi A. Kapsamı ve Sınırlandırılması 1) Genel Yetkili Vekillerde 1a) Kapsama dahil işler Genel ticari vekil ticari işletmenin olağan bütün işlerini görmek üzere atanabilmektedir. Bir ticari işletmenin olağan işlemlerinin neler olduğu işletmenin niteliği, bulunduğu yerde geçerli olan ticari görüşler, yapılacak işlerin tür ve değerine göre belirlenir. Örneğin genel yetkili ticari vekil olarak bir fabrika müdürü işletmede çalışacak işçilerle hizmet sözleşmesi yapabilir, hammadde siparişinde bulunup bunun bedelini ödeyebilir, üretilen malın satışını yapabilir. İşletme politikasını değiştirerek başka bölgelere satış yapılmasına veya işletmede yeni teknolojik yapılanmaya gitmeye karar verme gibi konular ise olağanüstü olabileceğinden genel ticari vekil bunları ancak özel izinle yapmaya yetkilidir. Zira bunlar nitelikçe olağan işin dışında olabileceklerdir. © myolcu

22 Ticari Vekil 1) Genel Yetkili Vekillerde 1b) Kapsam dışı işler TBK md. 551/ 2: Ticari vekil özel yetki almadıkça tacir adına ödünç alma, kambiyo taahhüdü, taciri mahkemede davacı ve davalı olarak temsil işlemlerinde bulunamaz. Oysaki bu olağanüstü işlemleri yapmaya ticari temsilci kanun gereği sahiptir. Ticari vekil ise ancak özel yetki alarak yapabilir. Aksi halde yetkili değildir. © myolcu

23 Ticari Vekil 1) Genel Yetkili Vekillerde 1c) Sınrlandırılması Genel ticari vekilin temsil yetkisi üçüncü kişilere bildirilmek şartıyla sınırlandırılabilir. Bu sınırlamalar ticaret siciline tescil ve ilan edilmez. Sınırlamalar üçüncü kişilere çeşitli ilan ve bildirim vasıtalarıyla duyurulabilir. © myolcu

24 Ticari Vekil A. Kapsamı ve Sınırlandırılması 2) ÖzelYetkili Vekillerde TBK md. 551/2: özel yetkili ticari vekiller ise işletmede ancak belirli iş veya işlerle görevlendirilen tacir yardımcılarıdır. Örneğin bunlardan satış mağazası memurları satışla ilgili işlemleri yapmaya yetkilidirler (TBK md. 552). Satış mağazası memurları bu kapsamda satış işlemleri yapmak, bedelini tahsil etmek, fatura, makbuz verme, ihtar ve ihbarları yapma, kabul etme hususunda yetki sahibidirler. Mağazada ayrı bir kasa görevlisi tayin edilmişse, diğer satış görevlileri sattıkları malın bedelini almaya yetkili değillerdir. Satış mağazası memurlarının bu temsil yetkileri mağaza içinde müşterilerin kolayca görebilecekleri şekilde yapılan bir ilanla sınırlandırılabilir (TBK md. 552). © myolcu

25 Ticari Vekil IV. Yetkisi B. Sona ermesi TBKm. 554: Ticari temsilci için açıklanan istifa, azil, ölüm ve fiil ehliyetinin kaybı gibi sona erme nedenleri ticari vekiller için de geçerlidir. TV`nin temsil yetkisi sona erdiğinde ticaret siciline tescil ve ilan yapılmaz. Bunun diğer ilan ve iletişim vasıtalarıyla üçüncü kişilere duyurulması gerekir. Aksi halde üçüncü kişilerin temsil yetkisinin halen devam ettiği yönündeki iyiniyet iddiaları bertaraf edilemeyecektir. © myolcu

26 Pazarlamacı I. Niteliği, Mevzuat ve Önemi A. Niteliği Pazarlamacı, tacir adına işletme dışında faaliyette bulunan ve tacire hizmet ilişkisi ile bağlı bulunan tacir yardımcısıdır. B. Mevzuat Pazarlamacı eski TBK`da yer alan ve işletme dışında faaliyet gösteren seyyar tüccar memuruna ilişkin 454. madde kanuna alınmayarak ve hizmet sözleşmesine ilişkin hükümler içinde, pazarlamacı hakkında geniş bir düzenleme (TBK.m.448 vd) gerçekleştirmek suretiyle getirilmiş bir tacir yardımcısıdır. C. Önemi Pazarlamacı kurumu, tacire işletmenin dışında gerçekleştirmeyi istediği faaliyetler bakımından, şube açmak ve acente aracılığından yararlanmak dışında sağlanan bir hukuki imkândır. © myolcu

27 Pazarlamacı II. Tanım Kanunda pazarlamacının tanımı yapılmamaktadır. Ancak pazarlamacılık sözleşmesinin tanımından hareket edilerek pazarlamacı tanımlanabilmektedir. TBK md. 448’e göre pazarlamacı bir ücret karşılığında işletme dışında ticari işletme sahibi işveren hesabına işlem yapmayı veya yazılı olarak yetkilendirilmişse, bunun adına hukuki işlemler gerçekleştirmeyi üstlenen kişidir. © myolcu

28 Pazarlamacı III. Unsurları 1) İşverenin emir ve talimatları altında çalışma yükümlülüğü Pazarlamacı bağlı tacir yardımcısıdır. Bu husus pazarlamacının hizmet sözleşmesiyle çalışmasından ve hizmet sözleşmesinin işçiye yüklediği, işverenin emir ve talimatları altında çalışma yükümlülüğünden anlaşılmaktadır. Bu unsur pazarlamacıyı acenteden ayırmaktadır. 2) Pazarlamacı ancak tacir hesabına faaliyette bulunabilir. Esnaf ile işletmelerini konu alan sözleşmeler, pazarlamacılık sözleşmesi olarak nitelendirilemez. 3) Pazarlamacı sürekli bir tacir yardımcısıdır Bu unsur pazarlamacıyı simsardan ayırmaktadır. 4) Pazarlamacının faaliyet alanı işletmenin dışıdır Bu unsur pazarlamacıyı özel yetkili ticari vekillerden ayırmaktadır. © myolcu

29 Pazarlamacı III. Unsurları 5) Pazarlamacının temsil yetkisi kural olarak yoktur ve gerçekleştirdiği faaliyet aracılık olarak nitelendirilmektedir. Bu unsur pazarlamacıyı eski düzenlemede yer alan seyyar tüccar memurundan ayırmaktadır. Eski düzenlemede seyyar tüccar memurunun sattığı malların bedelini tahsil, satın aldığı malları teslim alma ve sattığı malların bedeli bakımından alıcıya süre tanıma konusunda hakları kanun tarafından varsayılmaktaydı. Oysa belirtilen yetkiler pazarlamacıya tanınmamıştır. Pazarlamacı ancak yazılı bir biçimde yetki verilirse hukuki işlem gerçekleştirebilir ve tahsilat ve alıcıya süre tanıma işlemlerini ise kendisine özel yetki verilmesi halinde gerçekleştirebilecektir (TBK md. 452, f. 2) 6) Pazarlamacı ve tacir arasındaki hizmet ilişkisi, ücreti de pazarlama ilişkisinin bir unsuru yapmaktadır. © myolcu

30 Pazarlamacı IV. Pazarlamacılık Sözleşmesinin Kurulması Pazarlamacılık sözleşmesi tacir ve pazarlamacı arasında gerçekleştirilir. Kanuna göre içeriğinde sözleşmenin süresi, sona ermesi, pazarlamacının yetkileri, ücret ve masrafların nasıl ödeneceği, taraflardan birinin yerleşim yeri yabancı ülkede ise uygulanacak hukukun ve yetkili mahkemenin hangisi olduğu konularını içermelidir. Tarafların deneme süresi kararlaştırmaları da mümkündür. Kanuna göre bu süre iki ayı geçemez (TBK md. 453, f. 3). Kanunda sayılan hususlar taraflarca belirlenmemişse, kanun hükümleri ve alışılmış hizmet koşulları uygulanır Bu sözleşme şekle bağlı değildir. Ancak pazarlamacılık sözleşmesinde tarafların yer almasını istedikleri bazı kayıtların yazılı yapılması gerekmektedir. Örneğin pazarlamacıya işlem yetkisi verilmek isteniyorsa bunun yazılı olarak yapılması gerekir (TBK md. 459, f. 1 ve md. 452, f. 1). Belirli bir alanda veya müşteri çevresinde faaliyet gösterecek pazarlamacının tekel (inhisar) hakkının kaldırılması yazılı olarak yapılmalıdır (TBK md. 453, f. 1). © myolcu

31 Pazarlamacı V. Pazarlamacının Hakları 1) Ücret hakkı Pazarlamacının işveren tacir ile arasındaki hizmet sözleşmesinden kaynaklanan temel hakkıdır. Kanuna ücret, belirli bir miktar (sabit ücret), belirli bir miktarla birlikte pazarlamacının başarısına işe göre hesaplanacak komisyon (sabit ücret + prim) veya sadece komisyondan (prim) oluşabilir. Ücretin sadece veya önemli bir kısmının komisyondan oluşması halinde, buna ilişkin sözleşmenin yazılı yapılması zorunlu olduğu gibi, pazarlamacının çalışması karşılığı en azından asgari ücret seviyesinde bir ücreti alabileceği seviyede olması gerekir (TBK md. 454, f. 2). Deneme süresindeki ücret serbestçe kararlaştırılabilir (TBK md. 454, f. 3). 2) Masrafları (Harcamaları) İsteme Hakkı pazarlamacının faaliyeti sırasında yaptığı masrafların tacir işverene ait olduğu kanun tarafından belirtilmektedir (TBK md. 449, f. 1; md. 457). Harcamaların pazarlamacıya ödenen ücretten karşılanacağına ilişkin sözleşme hükümleri geçersizdir (TBK md. 449, f. 2). © myolcu

32 Pazarlamacı V. Pazarlamacının Hakları 3) Hapis Hakkı Pazarlamacının sözleşmeden doğan alacaklarının güvence altına alınması amacıyla işverene ait taşınır, kıymetli evrak ve para üzerinde sahip olduğu bir haktır. Pazarlamacı ücreti kendisine ödenmediği sürece bunları iade etmek zorunda değildir. Hapis hakkı muaccel alacaklar için kullanılır. Ancak işveren tacirin ödeme güçsüzlüğüne düşmüş olması halinde, muaccel olmayan alacaklar için dahi hapis hakkı kullanılabilir (TBK md. 458, f. 1). Pazarlamacı, araç ve taşıma belgelerini, fiyat tarifelerini, müşterilerle ilgili kayıtlar ile diğer belgeleri alıkoyamaz (TBK md. 458, f. 2). © myolcu

33 Pazarlamacı VI. Pazarlamacının Yükümlülükleri 1) Talimatlara Uyma Yükümlülüğü Pazarlamacının işveren tacir tarafından verilen talimatlara uyma zorunluluğunu, özellikle pazarlamacının müşteri ziyaretlerine ilişkin talimatlarını yerine getirmesini ifade eder (TBK md. 450, f. 1). Haklı sebeplerin bulunması halinde, bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi mümkündür. 2) Rekabet Etmeme Yükümlülüğü Pazarlamacının, işveren tacirin onayı olmadan, işletmeyle aynı işin yapıldığı başka işletme sahipleri adına ve hesabına faaliyette bulunmasını engeller (TBK md. 450, f. 1). Bunun dayanağı pazarlamacının sadakat yükümlülüğüdür. 3) Bilgi Verme Yükümlülüğü Pazarlama faaliyetleri ile ilgili olarak düzenli biçimde ayrıntılı bilgi vermek, aldığı siparişleri işverene derhâl ulaştırmak ve müşteri çevresini ilgilendiren önemli olayları bildirmek yükümlülüğünü ifade eder (TBK md. 450, f. 3). 4) İşyerinde Çalışma Yükümlülüğü Ücretinin tamamını alan ancak pazarlama faaliyetini kendi kusuru olmaksızın yerine getiremeyen pazarlamacının, tacir işverenin talebi üzerine işyerinde çalışmak zorunda olmasıdır (TBK md. 456, f. 2). © myolcu

34 Pazarlamacı VII. Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi Pazarlamacılık sözleşmesinin sona erme şartları taraflarca düzenlenebilir. Böyle bir düzenleme olmadığı takdirde, hizmet sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler, pazarlamacılık sözleşmesinin sona ermesine de uygulanacaktır (TBK md. 469). Buna göre, Belirli süreli sözleşme sürenin bitmesi ile sona erer (TBK md. 430, f. 1). Belirli süreli sözleşme sona ermesine rağmen sürdürülüyorsa, belirsiz süreli hale gelir (TBK md. 430, f. 2). On yıldan uzun süreli sözleşme on yıl geçtikten sonra, altı aylık fesih bildirim süresine uyarak feshedebilir. Fesih, ancak bu süreyi izleyen aybaşında hüküm ifade eder (TBK m. 430/3). © myolcu

35 Pazarlamacı VII. Pazarlamacılık Sözleşmesinin Sona Ermesi Belirsiz süreli sözleşme fesih sürelerine uyularak sona erdirilebilir. Hizmet sözleşmesi; bildirimin diğer tarafa ulaşmasından başlayarak, hizmet süresi 1 yıla kadar sürmüş olan işçi için 2 hafta sonra; 1- 5 yıl kadar sürmüş işçi için 4 hafta ve 5 yıldan fazla sürmüş işçi için 6 hafta sonra sona erer. Bu süreler kısaltılamaz; ancak sözleşmeyle artırılabilir. İşveren, fesih bildirim süresine ait ücreti peşin vermek suretiyle hizmet sözleşmesini feshedebilir (TBK md. 432). Deneme süresi içinde taraflar sözleşmeyi sona erdirebilirler (TBK md. 433). Kanunda ayrıca haklı sebeple fesih (TBK md. 437) ve ölüm de belirtilmektedir (TBK md. 440, md. 441). © myolcu

36 Bağımsız Tacir Yardımcıları SimsarAcenteKomisyoncu © myolcu

37 Simsar I. Önemi ve Mevzuat A. Önemi Birbirleriyle sözleşme yapmak veya sözleşme ilişkisine girmek isteyen taraflar bazen çok kolay bir araya gelemeyebilir. Bunda tarafların farklı yerlerde oturmaları veya farklı dilleri konuşuyor olmaları etkili olabilmektedir. Bu olumsuzlukları gidermek ve işletmelerle müşterilerini buluşturup sözleşme yapabilmelerine imkan sağlamak için kanunda simsarlık kurumu konulmuştur. © myolcu

38 Simsar I. Önemi ve Mevzuat B. Mevzuat Simsarlık TBK’da düzenlenmiştir (TBK md. 520 vd). Eski TTK`da ticari işler tellalı isminde bir tacir yardımcısı bulunuyordu. Kanuna göre simsarlık sözleşmesi, simsarın taraflar arasında bir sözleşme kurulması imkânının hazırlanmasını veya kurulmasına aracılık etmeyi üstlendiği ve bu sözleşmenin kurulması hâlinde ücrete hak kazandığı sözleşmedir (TBK md. 520, f. 1). TBK`da düzenlenen simsarın, bu işi meslek olarak icra etmesi zorunlu değildir. Ancak simsarın bir işletmesi var ve esnaf işletmesi sınırlarını aşıyorsa, tacir sıfatına da sahip olacaktır. Bu sebeple simsar bağımsız tacir yardımcısıdır. © myolcu

39 Simsar II. Simsarlık Sözleşmesi A. Amacı Müvekkil ve simsar arasında yapılan ve müvekkilin sözleşme yapacağı üçüncü kişiyi bulmasını sağlamayı amaçlayan bir sözleşmedir. B. Şekli Bu sözleşme kural olarak şekle tabi değildir. Ancak taşınmazları konu alan simsarlık sözleşmesi, yazılı olarak yapılmalıdır (TBK md. 520, f. 3). Burada taşınmazın satışı kadar kiralanmasını konu alan simsarlık sözleşmesinin de yazılı yapılması gerekir. C. Müvekkil ile Simsar arasındaki ilişki Simsar ve müvekkili arasındaki ilişki geçici nitelik gösterir. Simsarın bu işi sürekli yapıyor olması ile ilişkinin geçici olması arasında bir bağlantı bulunmamaktadır. Simsar müvekkilinin sözleşme yapmasına aracılık ettiği ve sözleşme kurulduğu anda, görevi biter ve ücrete hak kazanır. Müvekkil ile ilişki sürekli olursa, pazarlamacı veya acenteden bahsedilebilir. © myolcu

40 Simsar III. Simsarın Yükümlülüğü A. Kanun gereği 1) Simsar aracılık faaliyetinde bulunur. Bu sözleşmenin taraflarını bir araya getirmektir. 2) Simsar müvekkilinin menfaatlerini gözetmelidir. Eğer bu kurala aykırı davranırsa, ücret hakkını kaybeder (TBK. 523). B. Sözeleşme gereği 1) Sözleşme ile ayrıca üstlenmemişse, pazarlık aşamasına katılmak, sözleşmeyi hazırlamak gibi faaliyetleri içermez. Bu konuda ayrıca yetkilendirilebilir (TBK md. 520, f. 1). 2) Simsarın kural olarak temsil yetkisi yoktur. Özel yetki verilmedikte bedel tahsilatı yapamaz, malları teslim alamaz gerçekleştiremez. © myolcu

41 Simsar IV. Simsarın Hakları A. Kanun gereği Simsarın temel hakkı, ücret hakkıdır. a) Kural a) Kural Simsar müvekkili üçüncü kişi ile sözleşme gerçekleştirdiği anda ücrete hak kazanır (TBK md. 521, f. 1). Sözleşme kurulmamışsa, simsar ücrete hak kazanmaz. Sözleşme kurulduktan sonra taraflar arasındaki uyuşmazlıklar sebebiyle ifa edilmemiş bulunsa bile, simsar ücrete hak kazanacaktır. Simsarın bulduğu kişi ile sonradan sözleşme yapan müvekkil de ücreti ödemek zorundadır. Kanunda evlendirme simsarlığının ücrete hak kazandırmayacağı da belirtilmiştir (TBK md. 524). © myolcu

42 Simsar IV. Simsarın Hakları A. Kanun gereği Simsarın temel hakkı, ücret hakkıdır. b) Geciktirici şartın etkisi b) Geciktirici şartın etkisi Simsarın faaliyeti sonucunda kurulan sözleşme geciktirici koşula bağlanmışsa ücret, koşulun gerçekleşmesi hâlinde ödenir (TBK md. 521, f. 2). c) Miktar c) Miktar Ücret, belirlenmemişse tarifeye, tarife yoksa teamüle göre ödenir (TBK.522). © myolcu

43 Simsar IV. Simsarın Hakları B. Sözeleşme gereği Simsarlık sözleşmesinde simsarın yapacağı giderlerin kendisine ödeneceği kararlaştırılmışsa, simsarın faaliyeti sözleşmenin kurulmasıyla sonuçlanmamış olsa bile giderleri ödenir (TBK md. 521, f. 3). © myolcu

44 Simsar V. Zamanaşımı Simsarlık ilişkisinden doğan talep hakları 5 yıllık zamanaşımına bağlanmıştır. (TBK md. 147, f. 1, e bendi). Zamanaşımı alacağın muaccel olduğu andan itibaren işlemeye başlar. © myolcu

45 Acente I. Mevzuat TTK m. 102-123. Özel kanunlarda: sigorta acenteleri için 5684 sayılı Sigortacılık Kanunu (md. 2); seyahat acenteleri için 1618 sayılı Sey. Ac-leri ve Sey. Ac-leri Birliği Kanunu; sermaye piyasasında faaliyet gösteren aracı kurum acenteleri için Sermaye Piyasası Kurulunun Seri V 46 No’lu Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kurumlara İlişkin Esaslar Tebliği’dir (md. 20). Özel tür acenteler hakkında TTK’nın acenteliğe ilişkin hükümleri de geçerlidir. © myolcu

46 Acente II. Kavram TTK md. 102, f. 1’de acente şöyle tanımlanmaktadır: Ticari mümessil (temsilci), ticari vekil, satış memuru veya işletmenin çalışanı gibi işletmeye bağlı bir hukuki konuma sahip olmaksızın, bir sözleşmeye dayanarak, belirli bir yer veya bölge içinde sürekli olarak ticari bir işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi veya bunları o tacir adına yapmayı meslek edinen kimseye acente denir. © myolcu

47 Acente III. Özellikleri a. Acenteler bağımsız tacir yardımcılarıdır. b. Acentelik ilişkisi bir sözleşmeye dayanmaktadır. c. Acente belli bir yer veya bölge içinde faaliyetini yapar. Acente, sınırları ve kapsamını müvekkili tacir ile önceden belirledikleri bir coğrafi alan içinde iş görür. d. Acentelik ilişkisi süreklidir. Süreklilikten anlaşılması gereken sözleşmede öngörülen müddet için veya belirlenen zaman dilimi için acenteliğin devamlı yapılmasıdır. e. Acenteliğin aracı acente ve sözleşme yapan acente olmak üzere iki türü vardır. f. Acente faaliyetini meslek olarak yürütmektedir. Bu süreklilik unsurunun bir sonucudur. Kişi acenteliği ana meslek olarak yapabileceği gibi yan meslek olarak da yapabilir. g. Acente gördüğü iş karşılığında ücret alır. h. Acente gerçek veya tüzel kişi olabilir. © myolcu

48 Acente IV. Çeşitleri Aracı acente ve sözleşme yapan acentedir. Faaliyetinin türü göz önüne alınmaksızın yaptığı görev ve iş yönünden acenteler TTK’da ikiye ayrılmışlardır. 1) Aracı acente, tacire bağlı sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak belirli bir yer veya bölge içinde daimi bir surette ticari işletmeyi ilgilendiren sözleşmelerde aracılık etmeyi meslek edinen kimselere denir (TTK md. 102, f. 1). TTK’da esas itibarıyla düzenlenen acente tipi aracı acentedir. 2) Sözleşme yapan acente (âkitci acente), bir sözleşmeye dayanarak belirli bir yer veya bölge içinde daimi bir surette ticari bir işletmeyi ilgilendiren akitleri o işletme adına yapmayı meslek edinen kimsedir (TTK md. 102, f. 1). Sözleşme yapan acente, kendisine verilen işler için müvekkili tacir adına ve hesabına sözleşme yapmaya yetkili olan kişilerdir. Sözleşme yapan acenteye bu yetki yazılı olarak verilir. © myolcu

49 Acente V. Hukuki Niteliği ve Tabi Olduğu Hükümler A. Niteliği TTK m. 102/1’deki tanımı, hak ve borçları göz önüne alındığında acentelik sözleşmesi, tam iki tarafa borç yükleyen (sinallagmatik) ve kendine özgü (sui generis) sürekli bir iş görme sözleşmesi olarak nitelendirilebilecektir. B. Tabi Olduğu Hükümler Bu sözleşmeye öncelikle TTK md. 102-123 hükümleri uygulanır. Bu hükümler yeterli olmadığı hallerde aracı acenteye simsarlık hükümleri; sözleşme yapan acenteye komisyon hükümleri uygulanır. Simsarlık ve komisyon hükümlerinde de boşluk halinde vekalet hükümlerine müracaat edilecektir (TTK md. 102, f. 2). © myolcu

50 Acente VI. Tek Satıcılık ve Franchise ile Mukayesesi Acentelik ilişkisi iki tür hukuki ilişkiye çok benzediği için onlardan ayırt edilmesi gerekir. Bu ilişkiler tek satıcılık sözleşmesi ile franchising sözleşmesidir. A. Tek Satıcılık ile Mukayesesi 1) Tek satıcılık sözleşmesinde yapımcı, mamullerinin tamamını veya bir kısmını, belirli bir coğrafi bölgede tekel hakkına sahip olarak satmak üzere tek satıcıya göndermeyi, tek satıcı da sözleşme konusu malları kendi adına ve kendi hesabına satarak bu malların sürümünü artırmak için faaliyette bulunma yükümlülüğünü üstlenmektedir. 2) Tek satıcılık sözleşmesi yapımcı ile tek satıcı arasındaki hukuki ilişkileri düzenleyen çerçeve niteliğinde ve sürekli bir ilişkidir. TSS`si de tam iki tarafa borç yükleyen ve kendine özgü yapısı olan bir ilişkidir. © myolcu

51 Acente VI. Tek Satıcılık ve Franchise ile Mukayesesi A. Tek Satıcılık ile Mukayesesi 3) Tek satıcılık sözleşmesi acentelik ile belirli bir bölgede faaliyet gösterme, pazarlama, süreklilik, müvekkiline bağlı olmama ve tekel hakkı bakımından benzerlik göstermektedir. Her ikisinin birbirinden ayrıldığı önemli noktalar ise, tek satıcı yapımcıya ait malları kendi adı ve hesabına satın alır ve tekel bölgesi içinde müşterilerine satar. 4) Tek satıcının buradaki kazancı yapımcıdan aldığı fiyat ile müşterisine sattığı fiyat arasındaki farktır. Acente ise aracılık ettiği işlemi kendi nam ve hesabına yapmadığı gibi, geliri işlem başına hak kazandığı bir ücrettir, satış farkı değildir. 5) Tek satıcının tekel hakkı hiçbir şekilde bertaraf edilemezken, acentenin tekel hakkı zorunlu bir unsur değildir. Sözleşmeyle vazgeçilebilir (TTK md. 104). 6) Acentenin bağımsızlığı tek satıcıya oranla daha dardır. Oysaki tek satıcı kendi nam ve hesabına satış yaptığı için bağımsızlığı daha geniştir. © myolcu

52 Acente VI. Tek Satıcılık ve Franchise ile Mukayesesi B. Franchising ile Mukayesesi 1) Franchising sözleşmesinde franchise alan ve franchise veren olmak üzere iki taraf vardır. Franchise veren kendisine ait üretim, işletme ve pazarlama sistemini oluşturan fikri ve sınai unsurlar üzerinde franchise alana kullanma hakları tanır, onu kendi organizasyonuna yani söz konusu sisteme göre faaliyet gösteren işletmeler zincirine entegre eder ve onu bu sisteme dayanan ticari faaliyeti sırasında devamlı olarak destekleme borcu altında bulunur. Franchise alan ise, franchise verenin belirlediği ilkelere uymak ve kendisine kullanma hakkı verilen fikri ve sınai unsurlardan yararlanarak bu sisteme dahil mal veya hizmetlerin sürümünü kendi nam ve hesabına yapmayı ve desteklemeyi, ayrıca franchise verene belirli bir ücret ödemeyi taahhüt etmektedir. Franchise ilişkisi tam iki tarafa borç yükleyen çerçeve bir sözleşmedir. © myolcu

53 Acente VI. Tek Satıcılık ve Franchise ile Mukayesesi B. Franchising ile Mukayesesi 2) Acentelik ile franchising ilişkisinin farkına gelince, acente müvekkili tacir adına ve hesabına hareket ederken, franchise alan franchise verenin temsilcisi değildir, bu yüzden franchise alan kendi adına ve hesabına hareket eder. 3) Acentenin geliri işlem başına elde ettiği ücret veya komisyondan oluşurken franchise alanın karı franchise verenden satın almış olduğu malların alım ve tekrar satımı arasındaki farktan doğar. 4) Acentelik ilişkisinde müvekkil tacir ücret veya bir komisyon öderken, franchising ilişkisinde fanchise alan ücret ödemektedir. 5) Farnchising sözleşmesi tarafların edimleri açısından karmaşık bir hukuki ilişki iken acentelik daha basit ve sade bir ilişkidir. © myolcu

54 Acente VII. Acentenin Borçları A. Müvekkilin İşlerini Görme ve Menfaatini Koruma Acente kendisine bırakılan bölge ve ticaret dalı içinde sözleşmeyle belirlenen şartlar çerçevesinde müvekkilinin işlerini görmek ve menfaatini korumakla yükümlüdür (TTK md. 109, f. 1). Sözleşmede hususen tayin edilmiş olmadıkça acente belli süre içinde belli sayıda aracılıkta bulunma veya sözleşme yapma mecburiyeti (kota zorunluluğu) altında değildir. Onun bu konudaki borcu esasen aracılık etme veya sözleşme yapmaya çaba göstermektir. Acente müvekkili adına elinde bulundurduğu malları korumak zorundadır. Aksi halde ortaya çıkacak zarardan kusursuzluğunu ispat etmedikçe sorumlu tutulacaktır (TTK md. 109, f. 2). © myolcu

55 Acente VIII. Acentenin Borçları B. Haber Verme Acente, aracılıkta bulunduğu veya yaptığı sözleşmelerle ilgili her türlü ihtar, ihbar ve protestoyu müvekkili adına kabul etmeye yetkilidir (TTK md. 105, f. 1) ve vakit geçirmeden bunları ona bildirmekle yükümlüdür (TTK md. 110, f. 1). Ayrıca bölgesindeki piyasa koşullarını, müşterilerinin mali durumlarını ve meydana gelebilecek değişiklikleri de müvekkili tacire bildirmek zorundadır. Nihayet acente, yaptığı sözleşmeler ile aracılık yaptığı sözleşmenin tarafı olacak kişi ve getirilen teklif şartları hakkında da müvekkiline bilgi vermelidir (TTK.110/1). © myolcu

56 Acente VIII. Acentenin Borçları C. Talimatlara Uyma Acente bağımsız tacir yardımcısı olmakla birlikte gördüğü işle ilgili olarak müvekkilinden talimatlar alır. Bunlar işin görülmesinin gereklerindendir. Örneğin müvekkil hangi malların daha önce satılacağı, hangi şartlarda ve hangi fiyata satılacağı konusunda acenteye talimat verebilir. Acente bunlara uymak zorundadır (TTK md. 110, f. 2). Acente müvekkilinin açık talimatı olmayan konularda ondan açık bir talimat gelinceye kadar işlemin yapılmasını geciktirebilir. Ancak işin ivedilik yönü müvekkilin talimatını sormaya imkan bırakmıyorsa acente, basiretli bir acenteliğin gereklerine uygun olarak işlemi gerçekleştirmelidir (TTK md. 110, f. 2). © myolcu

57 Acente VIII. Acentenin Borçları D. Önleyici Tedbirler Alma Hasarla ilgili Acente müvekkili hesabına teslim aldığı malların taşıma esnasında hasara uğramış olduğunu görürse onun buna ilişkin dava haklarını yitirmemesi için gerekli tedbirleri alması gerekir (TTK md. 111, f. 1). Mal teslim alınırken, eğer hasar açıkça belli ise acente çekince (ihtirazi kayıt) ileri sürmeli, ya da malları teslim almadan önce mahkemece atanan bilirkişilerce hasarı tespit ettirmelidir (TTK md. 889, f. 1). Hasar gizli ise teslim almadan itibaren yedi gün içinde bilirkişi incelemesi için talepte bulunmalıdır (TTK md. 889, f. 2). Bozulma tehlikesinin olması Acente, gönderilen malın bozulma tehlikesi varsa mahkemeden izin alarak satma ve bu durumu müvekkiline bildirmekle yükümlüdür (TBK md. 108; TTK md. 111, f. 1). Sorumluluk Acente tüm bu tedbirleri almazsa veya malın satışında gecikmeye düşerse ortaya çıkacak zarardan sorumu olur (TTK md. 111, f. 1). © myolcu

58 Acente VIII. Acentenin Borçları E. Müvekkiline Ait Parayı Ödeme Acente kendisinin teslim ettiği malların bedellerini almaya yetkilidir (TTK md. 112). Acente müvekkili tacire ait bu para ile acentelik sözleşmesi gereğince müvekkiline ait diğer paraları ona zamanında ödemek zorundadır. Acente müvekkiline ait olan paranın gönderilmesi veya teslim edilmesi gereken zamanda bunu yapmazsa o andan itibaren faiz ve gerekirse ayrıca tazminat vermeye yükümlü tutulacaktır (TTK md. 122). © myolcu

59 Acente VIII. Acentenin Borçları F. Rekabet Etmeme Sözleşme süresinde Aksi sözleşmede kararlaştırılmış olmadıkça acente, aynı yer veya bölge içinde birbirleriyle rekabet halinde bulunan birden çok işletme hesabına aynı anda acentelik yapamaz (TTK md. 104). Aynı durum müvekkil için de geçerlidir. Yani o da aynı yer veya bölge içinde aynı ticaret dalı için birden fazla acente atayamaz. Ancak taraflar yazılı olarak bunun aksini kararlaştırabilirler. Sözleşmeden sonra Yeni TTK ile, acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra rekabet yasağı anlaşmaları özel şartlara bağlanmıştır (TTK md. 123). Buna göre sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması yazılı şekilde yapılmalı ve anlaşma hükümlerini içeren ve müvekkil tarafından imzalanmış bulunan bir belge acenteye verilmelidir. © myolcu

60 Acente IX. Acentenin Hakları A. Ücret İsteme Kaynak Acente, aracılık ettiği veya yaptığı sözleşme karşılığında yaptığı işin değerine göre genellikle nispi olarak belirlenen bir ücret isteme hakkına sahiptir. Doğduğu an Acentenin aracılık ettiği veya akdettiği sözleşmeler için ücret isteme hakkı, acentelik sözleşmesine konu, bir malın satın alınması, imal edilmesi veya satılması ise, bu sözleşmelerden dolayı müvekkil ekonomik yarar ve sonucu elde ettiği anda doğar. Bu hallerde müvekkile bağlanabilecek bir sebepten dolayı sözleşme yerine getirilmemiş olsa bile acente ücretini yine isteyebilir (TTK md. 113, f. 1). Sözleşme kısım kısım yerine getirilecekse acente yerine getirildiği veya yerine getirilmesi gerektiği nispette ücrete hak kazanır (TTK md. 113, f. 2). © myolcu

61 Acente IX. Acentenin Hakları B. Olağanüstü Masrafların Ödenmesini İsteme Acente işini görürken personel giderleri veya malların teslimi için sarf ettiği giderler gibi olağan masrafları müvekkilinden isteyemez (TTK md. 117, f. 1). Buna karşın örneğin, bozulan malların satışının sağlanması için yaptığı masraflar olağanüstü olduğu için bu türden masrafların karşılanmasını müvekkilinden isteyebilir (TTK md. 111, f. 2). Şu halde acente olağan faaliyetleri neticesindeki masrafları müvekkilinden isteyemezken, olağan iş görme dışında kalan masrafları (olağanüstü) müvekkilinden tazmin edebilecektir. © myolcu

62 Acente IX. Acentenin Hakları C. Avans ödemelerine ilişkin faiz isteme hakkı Acentenin avans ödemeleri hakkında ise TTK md. 118’de TTK md. 20’ye atıf yapılmıştır. Buna göre acente yaptığı avans ödemeleri için ödeme tarihinden itibaren faize hak kazanır. © myolcu

63 Acente IX. Acentenin Hakları D. Hapis Hakkı Acente, acentelik sözleşmesinden doğan tüm alacakları kendisine ödeninceye kadar sözleşme icabı elinde müvekkile ait menkul eşya ve kıymetli evrak üzerinde hapis hakkına sahiptir (TTK md. 119, f. 1). Acente müvekkile ait malların satışından elde ettiği bedeli de alacakları ödeninceye kadar iade etmekten kaçınabilir (md. 119, f. 2). Müvekkilin aczi halinde acente muaccel olmamış alacaklar için de hapis hakkını kullanabilir (md. 119, f. 3). Acente, acentelik sözleşmesi dolayısıyla doğan alacakları dışında aralarındaki bir başka sözleşmeden doğmuş alacak için de hapis hakkını kullanabilir. Yani (tacir) acente, MK md. 950, f. 2’deki “zilyetlik ve alacak ticari ilişkiden doğmuşsa tacirler arasında bu bağlantı var sayılır” hükmünden de yararlanmaktadır. © myolcu

64 Acente IX. Acentenin Hakları E. Tekel Hakkı TTK md. 104’e göre, aksi yazılı olarak kararlaştırılmış olmadıkça müvekkil aynı zamanda ve aynı yer veya bölge içinde aynı ticaret dalı için birden fazla acente tayin edemeyeceği gibi, acente de aynı yer veya bölge içinde birbirleriyle rekabette bulunan birden çok ticari işletme hesabına aracılık yapamaz. Maddeden de anlaşılacağı üzere, aynı yer veya bölge içinde aynı ticaret dalında tek acentenin atanması öngörülmüştür. Bu şekilde acente tekel hakkına sahiptir. Aynı tekel hakkı müvekkil tacir için de geçerlidir. Ancak, TTK md. 104 emredici kural olmadığı için gerek acente gerekse de müvekkil tacir tekel hakkından vazgeçebilir. © myolcu

65 Acente X. Acenteliğin Sona Ermesi A. Genel Olarak TTK m. 102/ 2: acentelikle ilgili düzenlemelerin yanında (TTK md. 121 vd), acentenin türüne göre aracı acente hakkında simsarlık hükümleri, sözleşme yapan acente hakkında komisyon hükümleri ve bunlarda da hüküm bulunmayan durumlarda vekalet hükümleri gereğince sona erecektir. Acentelik sözleşmesi belirli veya belirli olmayan bir süre için yapılmış olmasına ve acente veya müvekkilin iflası, ölümü veya hacir altına alınması veya haklı sebeplerle feshi ihbarla sona erer (TTK md. 121): © myolcu

66 Acente X. Acenteliğin Sona Ermesi B. Belirli süreli acentelik sözleşmesinin sona ermesi Acentelik sözleşmesi esasen belirsiz süreli olarak yapılır. Ancak belirli süreli yapılmışsa acentelik sözleşmesi bu müddetin tamamlanmasıyla ve herhangi bir feshi ihbara gerek kalmaksızın kendiliğinden sona erer (TTK121/2). Belirli süreli acentelik sözleşmesi sona ermesine rağmen taraflar sessiz kalarak sözleşmeden doğan edimlerini yerine getirmeye devam ederlerse acentelik sözleşmesi sona ermez, belirsiz süreli hale gelir. C. Belirsiz süreli acentelik sözleşmesinin sona ermesi Belirsiz bir süre için yapılmış olan acentelik sözleşmesini, taraflardan her biri 3 ay önceden ihbarda bulunmak şartıyla feshedebilir (TTK121/1). © myolcu

67 Acente X. Acenteliğin Sona Ermesi D. Haklı nedenlerden dolayı acentelik sözleşmesinin sona ermesi: TTK md. 121’e göre, belirli ya da belirsiz süreli acentelik sözleşmelerinde haklı bir sebebin varlığı halinde karşı taraf sürelere uymak zorunda kalmadan her zaman sözleşmeyi feshetme hakkına sahiptir. Acentelik ilişkisi güvene dayalıdır. Bundan dolayı acente müvekkilinin güvenini sarsarsa, örneğin tahsil ettiği parayı ona vermezse yahut malvarlıksal durumu değişmesine rağmen bunu müvekkiline bildirmezse, ona doğru bilgi vermezse veya talimatına uymazsa veya rekabet yasağını ihlal ederse veya müvekkilin acente tarafından aracılıkta bulunulan veya yapılan sözleşmeleri kabul etmemesi, kendisine düşen borçları yerine getirmemesi, müşterilere sürekli bozuk (ayıplı) mal teslim etmesi hallerinde haklı sebebin varlığından söz edilebilecektir. Uyuşmazlık halinde gerek acente gerekse de müvekkilin dayandığı sebebin haklı olup olmadığına mahkeme karar verir. © myolcu

68 Acente X. Acenteliğin Sona Ermesi E. Diğer sebeplerden dolayı acentelik sözleşmesinin sona ermesi TTK md. 133, f. 2 uyarınca acentelik sözleşmesi kural olarak taraflardan birinin ölümü, fiil ehliyetini kaybetmesi veya iflası ile sona erer (TBK md. 397). © myolcu

69 Acente XI. Sona Ermenin Hüküm ve Sonuçları A. Tazminat hakkı TTK md. 134 ’de Acentelik sözleşmesinin bazı nedenlerle sona ermesi halinde iki çeşit tazminat hakkı öngörülmüştür: 1) Her iki tarafın yarım kalan işlere ilişkin tazminat hakkı 2) Acenetenin müvekkiline kazandırdığı müşterilerden kaynaklanan tazminat hakkı © myolcu

70 Acente A. Tazminat hakkı 1) Her iki tarafın yarım kalan işlere ilişkin tazminat hakkı Haklı bir sebep olmadan veya 3 aylık ihbar süresine uymaksızın sözleşmeyi fesheden taraf, başlanmış işlerin tamamlanmaması sebebiyle diğer tarafın uğradığı © myolcu

71 Acente A. Tazminat hakkı 2) Acenetenin müvekkiline kazandırdığı müşterilerden kaynaklanan tazminat hakkı Müvekkilin kazandığı müşterilerden menfaat sağlamaya devam alacak olması ile bağlantılıdır. Yeni düzenlemede bu amaçla denkleştirme istemi başlığı altında özel bir düzenleme oluşturulmuştur. Buna göre, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra; Müvekkil, acentenin bulduğu yeni müşteriler sayesinde, sözleşme ilişkisinin sona ermesinden sonra da önemli menfaatler elde ediyorsa, acente, sözleşme ilişkisinin sona ermesinin sonucu olarak, onun tarafından işletmeye kazandırılmış müşterilerle yapılmış veya kısa bir süre içinde yapılacak olan işler dolayısıyla sözleşme ilişkisi devam etmiş olsaydı elde edeceği ücret isteme hakkını kaybediyorsa ve somut olayın özellik ve şartları değerlendirildiğinde, ödenmesi hakkaniyete uygun düşüyorsa acente müvekkilden uygun bir tazminat isteyebilir (TTK md. 122, f. 1). © myolcu

72 Acente B. Rekabet Yasağı Yeni TTK ile, acentelik sözleşmesinin sona ermesinden sonra rekabet yasağı anlaşmaları özel şartlara bağlanmıştır (TTK md. 123). Buna göre, sözleşme sonrası rekabet yasağı anlaşması yazılı şekilde yapılmalı ve anlaşma hükümlerini içeren ve müvekkil tarafından imzalanmış bulunan bir belge acenteye verilmelidir. © myolcu

73 Acente XII. Zamanaşımı Acentelik sözleşmesinden kaynaklanan tüm talep hakları sözleşmenin sona ermesinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir (TBK md. 147, f. 5). © myolcu

74 Acente XIII. Acentelik Hükümlerine Tabi Bazı İlişkiler TTK m. 103 uyarınca: özel kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla acentelikle ilgili hükümlere tabi tutulan kişiler şunlardır: a) Sözleşmeleri yerli veya yabancı bir tacir hesabına ve kendi adına yapmaya sürekli olarak yetkili bulunanlar. b) TC içinde merkez veya şubesi bulunmayan yabancı tacirler ad ve hesabına ülke içinde işlemlerde bulunanlar. © myolcu

75 Komisyoncu I. Önemi Bağımsız tacir yardımcılarından bir diğeri komisyoncudur. Komisyoncu kendi adına müvekkili hesabına hareket eder. Yani komisyoncu dolaylı temsil ilişkisi çerçevesinde faaliyet gösterir. Buna göre komisyoncu, işlemi kendi adına yapar, müvekkilinin hesabına hareket eder. İşlemden doğan hak ve borçları sonra müvekkiline devreder. Müvekkil müşteri ile yapılan işlemin tarafı değildir, komisyoncu tarafıdır. Çünkü komisyoncu müşteri ile kendi adına işlemi yapmaktadır. © myolcu

76 Komisyoncu II. Mevzuat ve Çeşitleri A. Mevzuat Komisyonculuk esas itibarıyla TBK’da düzenlenmiştir (md. 532-546). Bu maddelerde ilk önce alım satım komisyonculuğu düzenlenmiş, diğer işler bakımından komisyonculuk ise ayrıntılı düzenlenmemiş, alım satım işleri komisyonculuğu ile ilgili hükümlere tabi tutulmuştur (md. 546, f. 2). Bir başka ifadeyle, TBK’da alım satım komisyonculuğu ile ilgili hükümler asıl ve genel niteliktedir. Diğer tür işler bakımından komisyonculuk faaliyetleri TBK’da ayrıntılı düzenlenmemiş ve alım satım komisyonculuğu kurallarının bunlara da uygulanacağı belirtilmiştir. Genel olarak tüm komisyonculuk ilişkileri ile ilgili hukuki boşluk halinde ise vekalet sözleşmesi hükümlerine müracaat edilecektir (TBK md. 532, f. 2; TBK md. 386-398). Not: Aşağıda alım satım komisyonculuğu ile taşıma işleri komisyonculuğu ele alınmaktadır. © myolcu

77 Komisyoncu B. Çeşitleri Komisyonculuğun alt çeşitlerinden: Taşıma işleri komisyonculuğu TTK’da özel olarak düzenlenmiştir (md. 917-930). Sermaye piyasası araçlarına ilişkin komisyonculuk yapanlar hakkında ise Sermaye Piyasası Kanununun 30 vd. maddeleri tatbik olunur. Gümrük Kanununda ise gümrük komisyoncularına yer verilmiştir (md. 133-142). © myolcu

78 Komisyoncu III. Alım Satım Komisyonculuğu A. Kavram TBK m. 532/ 1: ücret karşılığında kendi namına müvekkili hesabına kıymetli evrak veya menkul mal alım satımı yapan kişiye alım satım komisyoncusu denir. © myolcu

79 Komisyoncu III. Alım Satım Komisyonculuğu B. Özellikleri TBK m. 532 1) ASK `su kendi adına müvekkili hesabına işlem yapar. Komisyoncunun faaliyet şekli dolaylı temsil ilişkisine dayanır. Bundan dolayı müşteri ile kendi adına yaptığı işlemden doğan hak ve borçları müvekkiline devreder. 2) ASK`nun konusu kıymetli evrak veya menkul eşya (mal) alım satımıdır. 3) ASK bağımsız tacir yardımcısı olmakla birlikte tacirle ilişkisi sürekli değildir. Komisyonculuk ilişkisinde müvekkil tek bir işin görülmesi için yetki verir. Bu nedenle komisyoncu acenteden ayrıdır. Simsar kendi adı veya hesabına hareket etmez. Kural olarak sadece tarafları buluşturur. Bu yönüyle komisyoncu simsardan ayrıdır. © myolcu

80 Komisyoncu B. Özellikleri TBK m. 532 4) ASK ücret karşılığında faaliyet gösterir (TBK md. 532, f. 1). Sözleşmede ücret ödeneceği kararlaştırılmamışsa bu sözleşme komisyon değil vekalet sözleşmesi olarak nitelendirilir. Komisyonculuğun meslek şeklinde icrası şart değildir. Tek defalık veya geçici bu türden faaliyetler de komisyonculuk olarak vasıflandırılır (TBK md. 546, f. 2). Komisyonculuk faaliyeti ticari işletme boyutunda yürütülüyorsa işleten tacir sıfatını elde eder. © myolcu

81 Komisyoncu III. Alım Satım Komisyonculuğu C. Borçları TBK md. 533-537 1) Müvekkiline bilgi vermesi: Komisyoncu müvekkiline yaptığı işler hakkında gerekli bilgileri verme ve talimatlarının yerine getirildiğini derhal bildirmek zorundadır (TBK md. 533, f. 1). Komisyoncu bizzat alıcı veya satıcı olabildiği hallerde karşı tarafı göstermeyerek işin yapıldığını müvekkiline bildirirse, sözleşmenin tarafına ait olabilecek borçları bizzat üstlenmiş sayılır (TBK md. 544). 2) Eşyaya özen göstermesi: Komisyoncu satılmak üzere kendisine gönderilen eşyayı korumaya, malın nakliyesinde hasar ortaya çıkmışsa bunları tespit ettirmeye, ihtar ve ihbarlarda bulunmaya mecburdur. Aksi halde, ihmalli davranışının yol açtığı zarardan sorumlu olur (TBK md. 534, f. 1). Satılmak üzere komisyoncuya gönderilen eşyanın hemen bozulacağından korkuluyorsa komisyoncu derhal bilgi vermek şartıyla o eşyayı satmaya mecburdur (TBK md. 534, f. 2). © myolcu

82 Komisyoncu III. Alım Satım Komisyonculuğu C. Borçları 3) Sözleşme konusu malı sigorta ettirmesi: Komisyoncu müvekkilinden açık talimat almadıkça sözleşme konusu kıymetli evrak veya menkul eşyayı sigorta ettirmek zorunda değildir (TBK md. 533, f. 2). Ancak sigortalatmak müvekkilin menfaatine ise, bu yolda ticari teamüller mevcutsa sigorta ettirebilir ve sigorta ücretini müvekkilinden isteyebilir. 4) Müvekkilinden gelen talimatlara uyma: Komisyoncu genel olarak müvekkilinin vereceği talimatlara uyması ve duruma göre de müvekkilinden talimat istemesi gerekir. Müvekkil talimatlarına aykırı işlemleri kabul etmek zorunda değildir ve talimatlara aykırı hareket eden komisyoncu zarar vukuunda bundan sorumludur. 5) İşi tamamlaması: Komisyoncu müvekkilinden aldığı işi tamamlamak zorundadır. İşin tamamlanmasından anlaşılması gereken ise, sadece üçüncü bir şahısla geçerli bir sözleşmenin yapılması değildir. İşin tamamlanmış sayılması için üçüncü şahıs tarafından ifa edilmiş olması da gerekir. © myolcu

83 Komisyoncu III. Alım Satım Komisyonculuğu D. Hakları TBK md. 538-545 1) Ücret hakkı Komisyonculuk ücret karşılığı yapılır ve bu ücret genellikle alım satım bedelinin bir yüzdesi olarak belirlenir. Komisyoncu işlemin bitirilmesinden sonra ücrete hak kazanır (TBK md. 539, f. 1). İşin bitirilmiş sayılabilmesi için üçüncü şahısla sözleşmenin yapılması ve sözleşmenin üçüncü şahıs tarafından ifa edilmiş olması gerekir. 2) Verdiği avansları ve masrafları isteme hakkı: Komisyoncu müvekkilinin menfaati için yaptığı bütün masrafları ve verdiği paraları faizi ile birlikte isteyebilir (TBK md. 538, f. 1). TBK md. 538, f. 2’ye göre ise, komisyoncu sürekli çalıştırdığı personele yaptığı ödemeleri isteyemez. Buna karşın özel olarak çalıştırdığı geçici personele yaptığı ödemeleri, ardiye (depolama) ve nakliye masraflarını isteyebilir. © myolcu

84 Komisyoncu D. Hakları 3) Hapis hakkı: Komisyoncu müvekkili hesabına sattığı malın bedeli veya hesabına satın aldığı malın kendisi üzerinde hapis hakkına sahiptir (TBK md. 541; MK md. 950-953). 4) Taraf olma hakkı: TBK md. 543, f. 1’e göre komisyoncu borsada kayıtlı veya piyasada cari fiyatı bulunan kambiyo senedi ve diğer kıymetli evrak ve eşyayı, müvekkil tarafından aksine talimat verilmiş olmadıkça bizzat satabilir veya satın alabilir. Bu hallerde işlem borsa fiyatı ya da cari fiyat üzerinden yapılmış addedilir. Komisyoncu bu halde normal komisyon ücretini alır. Komisyoncunun bizzat alıcı veya satıcı olabildiği hallerde, kendisi ile sözleşme yapılan üçüncü kişinin adını göstermeden emrinin ifa edildiğini müvekkiline bildiren komisyoncu, alıcı ve satıcıya ait sorumlulukları üstlenmiş olur (TBK md. 544). Müvekkil, komisyoncuya verdiği yetkiyi geri almış ve bu geri alma haberi komisyoncunun verilen işi yerine getirdiğini bildirmesinden önce ulaşmışsa, komisyoncunun taraf olma yetkisi ortadan kalkmış olur (TBK md. 545). © myolcu

85 Komisyoncu III. Alım Satım Komisyonculuğu E. Sona Erme ve Zamanaşımı Komisyonculuk ilişkisi TBK md. 532, f. 2’de yapılan açık atıf gereği vekalet hakkındaki hükümler çerçevesinde son bulur. Buna göre, işin görülmesi, müvekkil veya komisyoncunun ölümü, gaipliği, iflası ve fiil ehliyetini kaybetmesi, istifa ve azil bu ilişkiye son verecektir. Uygun olmayan zamanlarda komisyonculuk ilişkisinden dönen taraf diğer tarafın zararını tazminle mükellef olacaktır (TBK md. 512). Komisyonculuk ilişkisinden kaynaklanan tüm davalar 5 yıllık zamanaşımı süresine tabidir (TBK md. 147, f. 5). © myolcu

86 Komisyoncu VI. Taşıma İşleri Komisyonculuğu A. Kavram Taşıma işleri komisyoncusu TBK md. 532-546’da düzenlenen alım satım komisyoncusundan farklıdır. TİK`su kıymetli evrak veya mal alım satımı ile meşgul olmayıp, müvekkilin talimatı doğrultusunda onların bir yerden diğerine nakledilmesine aracılık ederler. Taşıma işleri komisyoncusu TTK md. 917-930’da düzenlenmiştir. © myolcu

87 Komisyoncu VI. Taşıma İşleri Komisyonculuğu B. Borçları 1) Taşımak, taşıyıcı bulmak Komisyoncunun ana borcu eşyayı taşıtmak ve bunun için bir taşıyıcı bulup onunla sözleşme yapmaktır. Bu borcunu yerine getirirken basiretli bir tacir gibi hareket etmeli, müvekkilinin menfaatlerini korumalı ve onun talimatlarına uygun davranmalıdır (TTK md. 918, f. 4). 2) Hasar tespitini yapmalı Müvekkil eşyanın taşınması esnasında ortaya çıkabilecek (olağan) hasar rizikolarına karşı onu koruyucu ambalaj içinde komisyoncuya teslim etmelidir. Komisyoncu kendisine teslim edilen eşyanın dışarıdan tespit edilecek eksikliklerini veya ayıbını bulup denetlemekle yükümlüdür. Tespit edilen ayıp veya eksiklikler derhal müvekkile bildirilmelidir. Bildirimi ve gerekli onarımı yapmadan eşyayı taşıyıcıya teslim eden komisyoncu ayıp ve eksikliklerden doğan zarardan sorumlu olur. © myolcu

88 Komisyoncu VI. Taşıma İşleri Komisyonculuğu B. Borçları 3) Talimatları taşıyıcıya iletmek zorunluluğu Komisyoncu müvekkilinin taşımanın başlamasından sonra verdiği talimatları da taşıyıcısına iletmek zorundadır. 4) Komisyoncu üstlendiği işi kural olarak bizzat ifa etmelidir Fakat bazı hallerde ara komisyoncu görevlendirmesine izin vardır. Şöyle ki, müvekkilin açıkça veya dolaylı (kapalı) rıza göstermesi veya örf adetin izin vermesi ya da durumun gereğinden kaynaklanan zorunluluk hallerinde komisyoncunun üstlendiği borçların bir başkası (ara komisyoncu) tarafından yerine getirilmesi imkan dahilindedir (TBK md. 506, f. 1). 5) Komisyoncu zilyetliğinde bulunan malın zıyaı ve hasarından sorumludur (TTK md. 928, f. 1). Buna karşın zilyetliğinde bulunan malın zıyaından veya hasarından kaynaklanmayan bir zarardan sorumluluğu, kusuru ile bağlantılıdır (TTK md. 928, f. 2). Komisyoncu istihdam ettiği personelin fiillerinden TTK md. 929; alt komisyoncunun fiillerinden ise TBK md. 506’ya göre sorumlu tutulur. © myolcu

89 Komisyoncu VI. Taşıma İşleri Komisyonculuğu B. Hakları 1) Ücret hakkı Taşıma komisyoncusu sözleşme ile belirlenen veya ticari teamüle göre tespit edilen bir ücret isteme hakkına sahiptir (TTK md. 917 f. 1). 2) Masraf ve avansları isteme hakkı Alım satım komisyoncusu gibi taşıma komisyoncusu da müvekkil namına yaptığı masrafların ve avansların ödenmesini isteyebilir (TTK md. 20, TBK md. 538, f. 1). 3) Hapis hakkı Taşıma komisyoncusu müvekkiline ait olup veya hükmen kendi elinde bulunan eşya üzerinde gerek komisyon ücretinin ve gerek bu vesile ile yapmış olduğu masraflar ile verdiği avansların ve ödediği taşıma ücretinin alınmasını garantilemek için hapis hakkına sahiptir (TTK md. 923). 4) Taşıyıcıya halef olma hakkı Komisyoncu taşıyıcının ücretini ödediği takdirde onun hakları kendisine geçer (TTK md. 925). © myolcu

90 Komisyoncu VI. Taşıma İşleri Komisyonculuğu C. Sona Erme ve Zamanaşımı TTK md. 917-930’: taşıma işleri komisyonculuğunun sona ermesi düzenlenmemiştir. Alım satım komisyonculuğuna göre işin görülmesi, istifa, azil, ölüm, gaiplik, fiil ehliyetinin kaybı, iflas, sona erme nedenleri olarak sayılacaklardır. Taşıma işleri komisyonculuğu sözleşmesinden doğan tüm talepler 1 yılda zamanaşımına uğrar (TTK md. 930, f. 1). Ağır kusur ve kastın bulunması halinde zamanaşımı süresi 3 yıldır (TTK md. 855, f. 5) © myolcu

91 Teşekkürler...