PROF.DR.K.HÜSEYİN KOÇ İ.Ü. ORMAN FAKÜLTESİ ORMAN ENDÜSTRİ MÜH.BÖLÜMÜ FABRİKA FLANLAMASI.

... konulu sunumlar: "PROF.DR.K.HÜSEYİN KOÇ İ.Ü. ORMAN FAKÜLTESİ ORMAN ENDÜSTRİ MÜH.BÖLÜMÜ FABRİKA FLANLAMASI."— Sunum transkripti:

1 PROF.DR.K.HÜSEYİN KOÇ İ.Ü. ORMAN FAKÜLTESİ ORMAN ENDÜSTRİ MÜH.BÖLÜMÜ FABRİKA FLANLAMASI

2 SUNUŞ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 2 Değerli öğrenciler; Sunulan slaytlar yönlendirme amaçlı hazırlanmıştır. Konuların derinliğine anlaşılması için mutlaka önerilen kaynaklardan yararlanınız. Prof.Dr.Bülent KOBU Üretim Yönetimi Prof.Dr.Rifat İLHAN ve Öğr.Gör.Erol BURDURLU Ağaçişleri End. Fabrika Planlaması Prof.Dr.Ercan TANRITANIR, Ders Notları Haluk ERKUT Fabrika Planlaması ….. …

3 ÜRETİM SİSTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 3 ÜRETİM NEDİR? FABRİKA NEDİR? ÜRETİM SİSTEMİ NEDİR? FABRİKA NASIL PLANLANIR?

4 ÜRETİM SİSTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 4 ÜRETİM: Değer yaratma faaliyetidir. FABRİKA: Değer yaratmaya fırsat sağlayan ortamdır.

5 ÜRETİM SİSTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 5 GİRDİ TEDARİK İŞLEM ÜRETİM ÇIKTI PAZARLAMA İZLEME,ÖLÇME,ANALİZ,İYİLEŞTİRME

6 ÜRETİM SİSTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 6

7 ÜRETİM SİSTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 7

8 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 8 ÜRETIM SISTEMLERI SINIFLANDIRMA Üretim yönetimi, ürün cinsi, miktarı veya akış kriterine göre farklı şekillerde sınıflandırabiliriz. Üretim Yöntemine göre 1.Birincil (primer) üretim 2.Analitik üretim 3.Sentetik üretim 4.Fabrikasyon üretimi 5.Montaj üretimi

9 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 9 ÜRETIM SISTEMLERI SINIFLANDIRMA Üretim yönetimi, ürün cinsi, miktarı veya akış kriterine göre farklı şekillerde sınıflandırabiliriz. Ürün cinsine göre 1.Demir-çelik üretimi 2.Kömür üretimi 3.Takım tezgahları üretimi 4.Kimyasal madde üretimi 5.Elektriksel araç-gereç üretimi 6.Elektronik mamül üretimi 7.Tekstil ürünleri üretimi 8.Orman ürünleri..

10 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 10 ÜRETIM SISTEMLERI SINIFLANDIRMA(33-51 BK-F-VER) Üretim miktarı ve akışına göre 1.Siparişe göre üretim -Az sayıda ürünün bir defada üretilmesi -Az sayıda ürünün talep geldikçe belirsiz aralıklarda üretilmesi - Az sayıda ürünün belirli aralıklarla periyodik olarak üretilmesi 2. Parti üretimi 3. Sürekli üretim Kütle üretimi Akış üretimi 4. Proje üretimi

11 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 11 ÜRETIM SISTEMLERI SINIFLANDIRMA(33-51 BK-F-VER) Diğer üretim tipleri Araştırma üretimi Model ve prototip üretimi Test modelleri üretimi Pilot üretim İhracat mamülleri üretimi Gecici üretim....

12 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 12 ÜRETIM SISTEMLERI ÜRETIM STRATEJILERI-ORGANIZASYONEL ODAKLAŞMA(33-51 BK-F-VER) Düşük dağıtım masrafı ve zamanında teslim Yüksek kalite ve garanti İstikrarlı mamül ve güvenilirlik Üstün dizayn kolay kullanılabilir olma Yüksek kapasite, düşük maliyet Esneklik

13 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 13 ÜRETIM SISTEMLERI ÜRETIM KARARLARı(33-51 BK-F-VER) 1.Proses (üretim sisteminin tipi) 2.Kapasite (hacmi, işgücü, vardiye 3.Stoklar (stok bulundurma, sipariş, denge) 4.İşgücü(iş ölçüm ve teşvik yöntemler.i) 5.Kalite (muayene noktaları, izlem ve ölçme sistmleri vb..)

14 ÜRETİM SİSTEMİNİN 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 14 Makine ve tesisat Taşıma araçları Depolama sistemleri Çalışanlar Otomasyon araçları Enerji üretme, depolama, aktarma araçları Ürün ve parça boyutları Üretim tipi (seri, sipariş) FİZİKSEL ELEMANLARI

15 ÜRETİM SİSTEMİNİN 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 15 Mühendislik, Eğitim, Araştırma Elektrik, doğalgaz, su Arazi, bina Yol, Liman, Taşıma araçları (tren, gemi, uçak..) Pazar, yakınlık, erişilebilirlik Pazarın derinliği, genişliği BİLGİ, ENERJİ, ALTYAPI İHTİYAÇLARI PAZAR

16 ÜRETİM SİSTEMİNİN 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 16 Kapasite(adet,m.,m2,m3,ton,..) (işlem/üretim, birim zamandaki: dakika, saat, vardiya, gün, ay, yıl) Hız (işlem/üretim, birim zamandaki: dakika, saat, vardiya, gün, ay, yıl) Süre (işlem,parça,ürün,sipariş,.. başına) Hata oranı, hata türü Kusurlu sayısı, kusurlu oranı Birim maliyet, toplam maliyet Kalite göstergeleri Sipariş karşılama süresi, zamanında teslim oranı Kapasite kullanım oranı Proses yeterlilik değerleri Arıza, bakım süreleri Fire değerleri Stok miktarları, maliyetleri Müşteri (memnuniyet-şikayet) değerlendirmeleri İş kazası sayısı, şiddeti …. İZLEME VE ÖLÇME PARAMETRELERİ

17 AMAÇ Üretim sürecinin etkin yönetimi için gerekli temel altyapıyı oluşturacak fiziksel planlamayı yapmak. Talep Fiziksel Koşullar Üretim Araçlar 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 17

18 FABRIKA PLANLAMASI GENİŞ ANLAMDA: Bir talebi karşılamak amacıyla yatırım kararı verilmiş bir girişimin uygulamaya geçirilmesi sürecinin planlanmasıdır. DAR ANLAMDA: Kuruluş yeri, ölçeği ve teknolojik düzeyi belirlenmiş bir girişimin etkin ve verimli bir şekilde uygulamaya konabilmesi için gerekli fiziksel planlamanın yapılmasıdır.. 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 18

19 FABRIKA PLANLAMASI Fiziksel planlama: 1-Fabrika kuruluş yerinin seçimi 2-Seçilen kuruluş yerinde çalışma ortamının düzenlenmesi 3-Mevcut fabrika yerinin ve çalışma ortamının düzenlenmesi şeklinde olabilir.. 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 19

20 FABRIKA PLANLAMASI Fiziksel planlama/kuruluş yerinin seçimi Uygun kuruluş yeri: İşletmenin hammadde, işgücü ve bilgi gibi tedarik faaliyetlerinden üretim, depolama, dağıtım ve pazarlamaya kadar faaliyetlerini etkin ve ekonomik olarak yapılabileceği yerdir. 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 20

21 FABRIKA PLANLAMASI : Kuruluş yerinin seçimini etkileyen faktörler (İlhan, 61-74 fotokopi alınız) A-EKONOMİK FAKTÖRLER 1-Pazarın durumu: Büyüklük, genişleme ve derinleşme potansiyeli, yakınlık, rekabet koşulları 2-Hammadde ve yardımcı malzeme kaynakları: Varlığı, yakınlığı, tedarikçi yapıları, sürekliliği, güvenilirliği, sayısı, seçenekleri 3-Taşıma olanakları (araç gereçler, maliyetler..) 4-Kuruluş maliyeti 5-İşletme maliyeti 6-Mevcut yatırımlar 7-Altyapı olanakları (yol, su, elektrik vb..) 8-Devlet politikası(yatırım indirimleri, teşvikler, kısıtlamalar…) Bölgesel, ulusal ve uluslarası mevzuat koşulları (teşvikler, kısıtlar, politikalar..) 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 21

22 FABRIKA PLANLAMASI Kuruluş yerinin seçimini etkileyen faktörler(İlhan, 61-74 fotokopi alınız) A-ÇEVRESEL FAKTÖRLER 1-Uluslarası Faktörler (ekonomik örgütler, askeri ve stratejik) 2-Ulusal Faktörler( Bölgesel kalkınma politikası, Çevresel politikalar, dış ticaret politikası, döviz politikaları 3-Bölgesel faktörler -Altyapı - Bölgesel hizmet pptansiyeli - Vasıflı işgücü - İklim ve doğa koşulları - Yerel yönetim mevzuat ve uygulamaları 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 22

23 FABRIKA PLANLAMASI Kuruluş yerinin seçimi(İlhan, 61-74 fotokopi alınız) 1-Kuruluş bölgesinin seçimi (marmara, karadeniz vb..) 2-Spesifik bir yerin (Batı karadeniz- zonguldak, 3-Spesifik yerde arazi parçasının seçimi 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 23

24 FABRIKA PLANLAMASI Kuruluş yerinin seçimi(İlhan, 61-74 fotokopi alınız) 1-Görünür maliyetlerin değerlendirilmesi a-Histogram yöntemi b- Dönüşüm oranı kullanma yöntemi 2-Görünmeyen maliyetlerin değerlendirilmesi 3-Puanlama yöntemleri a-yalın tartılandırma yöntemi b-Çift tartılandırma yöntemi c-Faktör analizi 4-Elektre yöntemi 5-Ulaştırma yöntemleri 6-Diğer yöntemler… 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 24

25 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 1-GÖRÜNÜR MALIYETLERIN DEĞERLENDIRILMESI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 25 A-Histogram Yöntemi: Değerlendirme parametreleri histogramla gösterilir. Örneğin toplam maliyeti en düşük olan seçilir.

26 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 1-GÖRÜNÜR MALIYETLERIN DEĞERLENDIRILMESI B-DÖNÜŞÜM ORANI KULLANMA YÖNTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 26 GÖRÜNÜR MALİYETLER K.YERİ-AK.YERİ-BK.YERİ-C Yatırım değeri500.000800.0002.500.000 Toplam gider60.00080.00040.000 Toplam gelir80.000100.00090.000 Kar:20.000 50.000 Dönüşüm oranı% 4%2,5%2 Mutlak sonuçlar yerine oransal sonuçlar dikkate alınır. Karlılık oranı hesabına dayanır. Örneğin kar miktarı yatırım miktarına oranlanarak dönüşüm oranı bulunur.

27 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 2-GÖRÜNMEYEN UNSURLARA GÖRE YER SEÇIMI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 27 YER SEÇİMİ FAKTÖRLERİ K.BÖLGE-AK.BÖLGE-BK.BÖLGE-CK.BÖLGE-D İşgücü bolluğu YETERLİ ÇOK İş gücü kalitesi İYİ ÇOK İYİ Sosyal çevreORTAİYİÇOK İYİİYİ Bölgenin gelişimi NORMALHIZLIÇOK HIZLI Sosyal tesisler YETERSİZYETERLİÇOK İYİ Görünmeyen unsurlar, sayısal olarak değerlendirmek yerine nitel yaklaşımla göreceli olarak değerlendirilir. Daha çok bölge seçiminde kullanılır.

28 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 28 A.YALIN TARTILANDIRMA B.ÇİFT TARTILANDIRMA C.FAKTÖR ANALİZİ 3-PUANLAMA-YÖNTEMLERİ

29 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI A-YALIN TARTILANDIRMA 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 29 FAKTÖRL ER İdela Ağırlık Aday Kuruluş Yerleri ABC Hammad de 300150250200 Enerji250200180200 Pazar400250200300 Soyal çevre 50454030 TOPLAM1000645670730

30 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI B-ÇİFT TARTILANDIRMA 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 30 FAKTÖRL ER AğırlıkAday Kuruluş Yerleri ABC Hammad de 78566 42 Enerji59 455 25 Pazar6424 Soyal çevre 38 24 TOPLAM149167126 Seçim sırası 231

31 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI C-FAKTÖR ANALİZİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 31 FAKTÖRLER>Maliyet (Milyar TL) Pazara uzaklık (saat) Sosyal Yaşam (0-100) TOPLAM En İyi10.0 (100) 4 (100) 100 En Kötü11.5 (0) 22 (0) 0 Ağırlık0.850.100.051 Aday - I11.0 (33.3) 18 (22.2) 7534.725 Aday - II11.2 (20) 4 (100) 7530.750

32 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 32 Electre, bir çoklu karar verme yöntemidir. Yöntem, her bir değerlendirme faktörü için alternatif karar noktaları arasında ikili üstünlük kıyaslamalarına dayanır. Elektre=Gerçeğe yönelik eleme ve seçim

33 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 33 1. Seçenekler belirlenir Olası tesis yerleri belirlenir. Örneğin, A,B,C,D ve E yerleri arasından seçim yapılacak.

34 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 34 2. Ölçütlerin belirlenmesi Seçeneklerin karşılaştırılacağı ölçütler belirlenir. 3. Ölçütlere ağırlıkların verilmesi Önem derecelerine göre ölçütlere değerler verilir. Bu ağırlıklar karar vericinin saptamalarına göre verilir.

35 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 35 4. Ölçeklerin belirlenmesi 5. Seçeneklerin ölçütlere göre değerlendirilmesi SÖSÖ ABCDEAğırlıkÖlçek aw1 bw2 cw3 dw4 ew5

36 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 36

37 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 37 SÖSÖ ABCDEAğırlıkÖlçek a 56374 40-10 b 24685 22-8 c 73567 13-7 d 87625 22-8 e 46546 13-7

38 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ UYUMLULUK MATRISI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 38 ABCDE A -0,70,30,70,4 B 0,3- 0,70,4 C 0,7 - 0,6 D 0,40,3 -0,4 E 0,7 0,40,6-

39 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 1. UYUMSUZLUK MATRISI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 39 ABCDE A -0,40,20,60,3 B 0,2-0,30,50,2 C 0,40,2-0,40,1 D 0,60,4 -0,3 E 0,40,20,3-

40 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 2. UYUMSUZLUK MATRISI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 40 ABCDE A -0,10,20,1 B 0,2-0,10,2 C 0,10,2-0,1 D 0,20,30,2-0,3 E 0,20,1 0,2-

41 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ SEÇİM 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 41 p=uyumluluk eşiği q=uyumsuzluk göstergesi p’den büyük ve ona eşit q’dan küçük ve ona eşit olanları değerlendir. Değerlendirmede, baskın olanlardan olmayana oklar çizilir.

42 FABRİKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERİ SEÇİMİ 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 0.7-0.5-1 EŞİK DEĞERLERİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 42 ABCDE A -xooxo B o-o o C - o D oo-o E oo-

43 FABRİKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERİ SEÇİMİ 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 0.7-0.2-2 EŞİK DEĞERLERİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 43 ABCDE A -xoo o B o-o o C - o D oo- E oo-

44 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ SEÇİM 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 44 Çizilen oklarla bir çizge sistemi oluşturulur. Bu çizgede, hiçbir okun giriş yapmadığı düğüm(seçenek), baskın seçenektir. Baskın seçenek, diğer sonuçlara göre daha iyi alternatifi gösterir. Eğer birden fazla ok girişi olmayan seçenek varsa, bu durum tekrar değerlendirilir. Sonunda tek seçenek bulunur.

45 FABRIKA PLANLAMASI-KURULUŞ YERI SEÇIMI 4-ELEKTRE YÖNTEMİ 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 45

46 FABRIKA PLANLAMASI Çalışma ortamının(Fabrikanın) düzenlenmesi Uygun çalışma ortamı: İşletmenin üretim faaliyetlerini etkin, verimli ve ekonomik olarak yapabileceği ortamdır. 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 46

47 FABRIKA PLANLAMASI ÇALIŞMA ORTAMININ DÜZENLENMESİ KOBU’YA GÖRE FABRİKA DÜZENLEME: Üretim araçlarının, yardımcı tesislerin, kalite kontrolü gibi üretimle ilgili faaliyetlerin fiziksel konumları açısından bir bütün olarak koordine edilmesidir. Bu tanım büro gibi hizmet üretimi yapılan ortamları da kapsar. FABRİKA DÜZENLEMENİN AMACI: Üretime yönelik faaliyetlerde yer alan canlı ve cansız varlıkların tümünün hareket miktarlarını minimize etmektir. Fabrika Düzenlemenin yetersiz olması sabit tesis maliyetlerini yükseltir. Enerji kaybı, yüksek fire, üretim ortamında karmaşa, yüksek ara stoklar, gereksiz malzeme ve ürün akışları, yüksek taşıma maliyeti ve sonuçta süreç etkinliğinde ve verimlikte düşüşe yol açar. 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 47

48 FABRIKA PLANLAMASI Fabrika Ortamında Düzenleme İhtiyacının Göstergeleri: 1-Malzeme, parça ve yarı mamüllerin gereksiz yerlerde yığılması 2-İş akışının, işçinin ve malzemenin kontrolünde etkisiz kalınması 3-Çalışanın iş yükünü kaldıramaması, bedensel ve zihinsel yorgunluk şikayetleri 4-Üretim periyodunda uzama, siparişlerin tesliminde gecikme 5-Kalifiye çalışanın atıl veya verimsiz kalması 6-İş akışında; tıkanma, gecikme, parça beklemesi, tezgahların boş durması veya aşırı yüklenmesi 7-Çalışma ortamında telaş veya karmaşa 8-Etkinlik ve verimlilik sorunları 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 48

49 FABRIKA PLANLAMASI Fabrika Düzenlemenin Üretim Sistemine Etkisi: 1-Üretim departmanları arasındaki uzaklıklar 2-Alan veya hacimden yaralanma oranı, kullanma verimliliği 3-Malzeme ve insan hareketleri, taşıma uzaklığı, veya taşınan toplam ağırlık, taşıma süreleri ve maliyetleri 4-Taşıma işleminde kullanılan araç ve gereçlerin tipleri ve maliyetleri 5-İş istasyonları arasında bekleyen yarı mamul miktarları, toplam üretim süresi, yani üretim periyodu uzunluğu 6-Fabrika içindeki ana ve ara depoların yerleri ve büyüklükleri 7-Tezgahlardan yararlanma oranı, yatırım ve işçilik maliyetleri açısından verimlilik 8-İşçinin genel çalışma verimi. Gereksiz taşımalar, yorgunluk, yardımcı görevler gibi verimi etkileyen faktörler. 9-Makine ve tesislerin bakım planları, tamirleri ve yenilenmeleri 10-Gözlem sıklığı ve postabaşı, ustabaşı gibi amirlerin nitelikleri 11-Üretim planlama ve kontrol işlemleri. İş yeri seyri, tezgah yükleme, iş dağıtımı ve kalite kontrolü 12-Kontrol ve düzeltici karalar arasında geçen süre, yönetimin etkinliği 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 49

50 FABRIKA PLANLAMASI Fabrika Düzenlemenin Amaçları  Ana amaç: tüm hareketlerin minimize edilmesidir. 1-Makine, araç ve gereçler süreç akış mantığına uygun ve olabildiğince basit bir düzen içinde yerleştirilmeli ve etkin bir üretim sistemi içinde entegre edilmeli 2-Malzeme ve insan hareketleri basit, az ve kolay kontrol edilebilecek biçimde yapılmalı 3-Yardımcı tesisler süreç akış mantığına uygun, ihtiyacı karşılayabilecek yerlerde bulunmalı 4-Gelecekteki genişleme ve değişiklik ihtiyaçlarını karşılayacak esnek bir yerleştirme düzeni kurulmalı 5-Üretim faaliyetlerinin ve yardımcı hizmetlerin ihtiyacı olan alanlar dengeli biçimde dağıtılmalı 6-Çalışanların sağlığı, güvenliği ve konforu gözetilmeli 7-Kontrol ve izleme faaliyetlerini kolaylaştırmalı 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 50

51 FABRIKA PLANLAMASI Fabrika Düzenlemede dikkate alınacak temel koşullar 1-Ürün:Özelliği,büyüklüğü,kalitesi, bozulma-kırılma sürei, ürün karması, üretim hacmi… 2-İş Akışı: Parçaların izlediği sıra, işlemler arası bağlılık. Basit doğrusal sistemler seçilmeli, dinamik düzenleme yapılmalı 3-Makineler: Büyüklüğü,çalışma özelliği,titreşim,darbe,gürültü,kimyasal madde, toz çıkışı( formaldehid, talaş vb. 4-Özel gereksinimler: fiziksel alanlarla birlikte çalışma alanları.. 5-Denge: makinalar, hatlar ve departmanlar arası denge olmalı. Aksi halde gecikme yığılma, ara stok vb. oluşur. 6-Bakım ve yenileme: Parça değiştirme, bakım vb. işlemler diğer makinalara zarar vermemeli 7-Bekleme ve hizmet alanları:, giriş-çıkış, giyinme-soyunma, spor, dinlenme, yemek, eğitim vb.. 8-Çalışma koşulları: havalandırma, ışık, toz vb. 9-Esneklik: ürün, model, makine değişdiğinde üretimdeki kesinitinin, maliyetin minimum olması 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 51

52 FABRIKA PLANLAMASI FABRİKA BİNASI Fabrika koşullara göre bina gereksinimi? Fabrika düzenlemede; -Bazen, ürün yapısı, iş akışı gibi koşullar veri olarak alınarak bina ve tesisler buna göre belirlenir, seçilir, düzenlenir. -Bazen de bina ve tesisler veridir. Buna göre makina yerleşiminin ve iş akışının nasıl olması gerektiğine karar verilir. Üretim yeni kuruluyorsa fabrika binasının ihtiyaçları göre tasarlanması doğaldır. Bazen zaman dikkate alınarak uygun bir bina inşa etmek yerini mevcut binalar arasından uygun olan birinin seçimi yoluna gidilir. Dış yapılarına göre, örneğin çatı şekillerine göre binalar sınıflandırılabilir. 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 52

53 FABRIKA PLANLAMASI FABRİKA BİNASI Fabrika koşullara göre bina gereksinimi? Fabrika düzenlemede; -Bazen, ürün yapısı, iş akışı gibi koşullar veri olarak alınarak bina ve tesisler buna göre belirlenir, seçilir, düzenlenir. -Bazen de bina ve tesisler veridir. Buna göre makina yerleşiminin ve iş akışının nasıl olması gerektiğine karar verilir. Üretim yeni kuruluyorsa fabrika binasının ihtiyaçları göre tasarlanması doğaldır. Bazen zaman dikkate alınarak uygun bir bina inşa etmek yerini mevcut binalar arasından uygun olan birinin seçimi yoluna gidilir. Dış yapılarına göre, örneğin çatı şekillerine göre binalar sınıflandırılabilir. Örneğin ağır makine üretimleri veya dökümhaneler ortası yüksek üçgen çatı, tekstil fabrikası dişli çatı tipidir. Kereste fabrikası???, mobilya fabrikası??, kağıt..? 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 53

54 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 54 Çatı şekillerine göre fabrika binası tipleri

55 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 55 BİNA Fabrika içi akışın kolay planlanması ve taşımların minimum düzeyde tutulabilmesi için binanın tek üzerine inşa edilmesi önemlidir. Bina ve tesis tasarlanırken aşağıda incelemelerin yapılması gerekir ; Binanın kapı,bölme,pencere,merdiven,asansör vb ayrıntıları gösteren mimari planları Tesisat planları: ısıtma, soğutma, elektrik, su, basınçlı hava, atık, arıtma..kapasite ve boyutları gösterir tesis planları Mevcut makine ve gereçlerin yerleşim durumları Bina çevresinin durumu Bina kesitleri Zemin,çatı,kolon, mukavemet durumları, statik hesapları vb..

56 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 56

57 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 57

58 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 58 Büyük fabrikalarda ve seri üretimde rastlana akışlar: 1- Basit doğrusal akış 2-Alternatif giriş çıkışlı akış 3-İki veya daha çok hatta bölünme 4-İki veya daha çok hattın birleşmesi 5-Tezgah atlattırma 6- Karmaşık doğrusal yapı

59 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 59

60 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 60

61 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 61

62 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 62 Yerleşim Tipleri(Üretim Sistemleri=Makinanın Yerleşim Tipleri)  Fonksiyonel yerleştirme  Hat düzenleme  Sabit konumlu hat düzenleme  Hücresel yerleşim  Grup Teknolojisi

63 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 63

64 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 64 4-Hücresel yerleşim: Hücresel imalat sistemi yerleşimidir. Birbirinden bağımsız benzer imalat özellikleri gösteren makine ve işçilerin bir araya getirildiği sistemdir. Makine ve insan gruplarına hücre denir. Büyük sistemlerin hantallığından kurtarmak için geliştirilmiştir. Hücreler içerinde kontrol ve idare kolaylaşır, verim artar. 5-Grup teknolojisi : Benzer imalat karaketeristiklerine sahip parçaları gruplandırarak iş istasyonlarını bu işlem lere göre düzenleyen bir yaklaşımdır. Hücresel imalat kavramıyla birlikte anılır.

65 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 65

66 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 66

67 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 67

68 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 68

69 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 69

70 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 70

71 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 71

72 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 72

73 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 73

74 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 74

75 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 75

76 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 76  mevcut üç mamul için de gereksiz taşıma-geri dönüş olmamalı  Oklar birbirini kesmemeli: taşıma yolları çakışmamalı  Taşıma mesafesi-maliyeti en yüksek olanlar yakın konumda tutulmalı

77 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 77

78 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 78

79 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 79

80 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 80

81 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 81

82 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 82

83 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 83

84 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 84

85 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 85

86 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 86

87 FABRIKA PLANLAMASI 5/29/2016 PROF.DR.K.HÜSEYIN KOÇ, FABRIKA PLANLAMASI-2012 87

88 FROM/TO YÖNTEMİ Ürünlerİş Akışı 1H,C,B,D,E 2H,A,E,B,C,F 3H,E,A,E,B,F 4H,A,B,C,D,E,F 5H,C,A,B,F 6H,D,CA,E,F 7H,E,A,B,F 8H,A,C,E,A,F 9H,C,B,D,F 10H,C,A,C,B,C,E,F Örnek: 10 adet ürün, H:Hammadde ambarı, F:Ürün ambarı, A,B,C,D,E üretim aşamalarıdır. Buna göre geri dönüşüm hareketlerini minimum yapan iş akışını bulunuz. H-A-B-C-D-E-F İş akışı sırasının düzenlenmesinde (özellikle fonksiyonel düzenlemede) geri hareketleri minimize etme esasına göre çözüm üreten bir yöntemdir.

89 FROM/TO YÖNTEMİ Ürü nler İş Akışı 1H,C,B,D,E 2H,A,E,B,C,F 3H,E,A,E,B,F 4H,A,B,C,D,E,F 5H,C,A,B,F 6H,D,CA,E,F 7H,E,A,B,F 8H,A,C,E,A,F 9H,C,B,D,F 10H,C,A,C,B,C,E,F Her bir ürünün işlem gördüğü istasyon ve sayısı dikkate alınarak istasyondan istasyona hareket miktarlarını (tekrar sayı) gösteren bir hareket matrisi oluşturulur. Matris iki temel yapıdan oluşur. Sol Kuzey batıdan, sağ güney doğuya ulaşan köşegenini üstündeki hareketler ileri hareket altındakiler ise geri hareket olarak tanımlanır.(from sütünda, to satırda). Amac, from/to yönteminin çözümü başlatması için matris üzerindeki ürün hareket yörüngelerini görmektir. Hareket sayısını ve yörünge uzaklığını dikkate alarak geri dönüşleri yok edecek veya en aza indirecek bir iş akış şemasını oluşturulur. İş akışlarındaki matris değerleri belirlenirken aralarındaki doğrudan sıralı erişim dikkate alınır. H’den C ye sıralı doğrudan erişim vardır. Erişim sayısı tüm ürünler için sayılarak bulunur. Burada 4’dür.

90 To From HABCDEFTOPLAM H3-412-10 A-32-319 B--32-38 C-33121 D---1124 E-32--38 F------- TOPLAM-981048 49 5.Yörünge:3 4.Yörünge:7 3.Yörünge:5 2.Yörünge:8 1.Yörünge:14 1.Yörünge:4 2.Yörünge:3 3.Yörünge:2 4.Yörünge:3 5.Yörünge:0

91 Yörünge NoDolaşım Sayısı MomentYörünge NoDolaşım Sayısı Moment 114 14*28 281623*212 351532*212 472843*224 53155-- toplam88toplam56 TM=88+56=144 Geri harekette 2 ile çarpmanın nedeni geri harekette gittiği yolu geri gelmesidir. Burada amaç momenti düşürmektir. Bunu yapmak için ilk alternatif geri hareketin ileri yörüngesindeki departmanların yaklaştırılması gerekir. Moment=Yörünge Sayısı*Dolaşım Sayısı H-C-A-E-B-D-F H-E-A-C-B-D-F=Seçtik H-D-E-B-C-A-F

92 To From HEACBDFTOPLAM H234-1-10 E-3-2-38 A-323-19 C-23311 B---3238 D-1-1-24 F------- TOPLAM-891084 49

93 Yörünge NoDolaşım Sayısı MomentYörünge NoDolaşım Sayısı Moment 114 19*218 2102023*212 372130*20 41441*28 54205-- toplam79toplam38 TM=79+38=117 144  117 olduğundan 117 seçilebilir. Bunun anlamı: Makinaların yerleşim düzeninde geri hareketleri ortadan kaldıracak bir değişikliğin momenti azalttığıdır. Yani daha uygun bir yerleşim düzeni elde edilmiştir. Diğer sıralama-akış seçenekler de benzer şekilde değerlendirilmeli ve sonuçta momenti en düşük olan iş sıralaması seçilmelidir.

94 ÜRETIM HATTININ BÖLÜMLENDİİRLMESİ ASAS AÜAÜ ATAT ANAN Üretin Alanı = Net alan+taşıma alanı+stok alanı+yardımcı alanlan lardan oluşur. Üretim alanı: Makinanın fiziksel alanı+makinanın kazasız çalışma alanı+tamir ve bakım alnı+Arastok alanı(parça yüklem ve parça boşaltma lanı)

95 MONTAJ HATTININ DENGELENMESİ Malzemelerin, akış hattı boyunca işgücü ve donanımlardan yararlanılarak transfer edildiği ve parça üzerindeki işlemlerin; aralarındaki öncelik ilişkileri ve çevrim süresi gibi kısıtlar göz önüne alınarak birleştirilmesiyle oluşturulan istasyonların, yine bir hat boyunca sıralanmalarıyla oluşan sisteme montaj hattı denir. Montaj hattının verimli olarak çalışması için; üretim süresi içinde her bir montajcıya, çok az süre bırakılacak veya hiç boş süre bırakılmayacak şekilde işlemlerin istasyonlara dağıtılması, yani var olan kısıtlar altında işlem sayısının çok ve üretim hızının yüksek olmasından dolayı iş istasyonları arasındaki işlem süresi farkları toplamının enküçüklenmesidir. Bu noktalarda sürekliliğin sağlanmasında hat dengeleme problemleri ortaya çıkmaktadır. Ürün oluşumu sırasında yapılması gereken işlerin, montaj istasyonlarına, kayıp süreleri en aza indirecek şekilde atanmasına olayına, bir başka tanımla iş öğelerinin iş duraklarına dağıtılmasına, montaj hattı dengeleme veya hat dengeleme denir.

96 İŞ GÜCÜ YÜKÜ NASIL DENGELENEBİLİR? 1.İşçinin yükü arttırılabilir. 2.İşçiler çalışma hızlarına göre dizilebilir. 3.Otomatik işlem süresi uzun olan iki veya daha fazla tezgahta tek bir işçi çalıştırılabilir. 4.İki kısa işlem süresi diğerleri kadar veya daha az ise bunlar yapılmak üzere bir işçiye verilebilir.

97 DENGELİ MONTAJ HATTININ KURULMASININ AMAÇLARI 1.Düzenli bir malzeme akışını sağlamak. 2.İnsan gücü ve tezgah kapasitelerini en üst düzeyde kullanmak 3.İşlemleri en kısa sürede tamamlamak 4.Montaj hattı üzerindeki iş istasyonu sayısını en aza indirmek 5.Atıl süreleri en aza indirmek 6.Atıl süreleri iş istasyonları arasında dağıtmak 7.Üretim maliyetlerini düşürmek Sonuçta üretim sürecinde hat dengeleme problemini en aza indirmek.

98 KISITLAR Çevrim Süresi: Bir adet ürünün, üretimi sırasında herhangi bir istasyonda işlem görebileceği en büyük süre değeridir. Bir istasyona atanan iş öğelerinin süreleri toplamı, çevrim süresini aşamaz. Öncelik İlişkileri: Bir iş öğesinin yapılmaya başlanabilmesi için diğer iş öğesi veya öğelerinin kesinlikle bitirilmiş olması gerekmektedir.

99 KISITLAR Konum Kısıtı: Montajı yapılan nesnenin konumu ile işlemcilerin banttaki konumu arasındaki ilişkiyi ifade eder. Sabit Donanım Kısıtı: Tezgahlar, test araçları gibi sabit donanımlar, montaj hatlarının bütünleşik parçalarıdır ve değiştirilemez istasyonları oluştururlar. Sabit donanım kısıtı, iş öğelerinin değiştirile bilirliğini azaltır.

100 KISITLAR İstasyon Yükü: Montaj hattında bazı istasyonların yüklerinin, çevrim süresinin %100’ünden az olması beklenir. Aynı İstasyona Atanması İstenen İş Öğeleri: Bu özelliğe sahip işlerin, aynı veya birbirlerini izleyen istasyonlara atanması gereklidir. Aynı İstasyona Atanmaması İstenen İş Öğeleri: Bu özelliğe sahip bir iş öğesi, diğer bazı iş öğeleriyle aynı istasyona atanamaz. Aşırı fiziksel güç uygulaması gerektiren iki iş öğesinin iş yükü açısından ayrı istasyonlara atanmaları istenebilir.

101 TEMEL KAVRAMLAR İş Öğesi(work element): Üretim süresi içinde toplam iş içeriğinin mantıksal olarak bölünmüş parçasıdır. İş İstasyonu: Montaj hattı üzerinde verilen bir işin işçi/işçiler tarafından yapıldığı alandır. Toplam İş Süresi: Montaj hattı üzerinde üretilecek bir ürünün montajı için gerekli olan süre veya işi oluşturan tüm iş öğelerinin standart süreleri toplamıdır.

102 TEMEL KAVRAMLAR İş İstasyonu Süresi: Bir iş istasyonunda gerekli olan iş öğelerinin standart süreleri toplamıdır. Çevrim Süresi: C=T/ÜS C:Çevrim Süresi T:Kullanılabilir Üretim Süresi ÜS: Üretilmek istenen ürün sayısı

103 TEMEL KAVRAMLAR Gerekli En Az İş İstasyonu Sayısı: Nenaz=Enb(Nek;Nolası) Öncelik Matrisi: Aralarında doğrudan yada dolaylı öncelik ilişkisi bulunan iş öğeleri için, matriste önde gelen iş öğesi numaraları satırla; izleyen iş öğesi numaralı sütunun kesiştiği göze ^1^, diğer gözlere ise ^0^konur.

104 TEMEL KAVRAMLAR Denge Kaybı(balance loss): İşlerin, işlemciler veya istasyonlara dağıtımının ne ölçüde dengeli olduğunu gösterir. D:Denge kaybı D(%)=N.C-Et/N.C*100

105 MONTAJ HATLARI Tek Modelli Hat: Tek tip ürün veya modelin montajının yapıldığı hatlardır. Çok Modelli Hat: Farklı model yada ürünlerin farklı zamanlarda partiler halinde monte edildiği hatlardır. Karma Modelli Hat: Farklı model yada ürünlerin aynı zamanda ve karışık olarak montajının yapıldığı hatlardır.