KELİME TÜRLERİ İSİMLER Canlı cansız varlıkları, kavramları, duygu ve düşünceleri karşılayan sözcüklere isim denir. İsimler özellikleri bakımından üç.

... konulu sunumlar: "KELİME TÜRLERİ İSİMLER Canlı cansız varlıkları, kavramları, duygu ve düşünceleri karşılayan sözcüklere isim denir. İsimler özellikleri bakımından üç."— Sunum transkripti:

1

2 KELİME TÜRLERİ İSİMLER

3 Canlı cansız varlıkları, kavramları, duygu ve düşünceleri karşılayan sözcüklere isim denir. İsimler özellikleri bakımından üç gruba ayrılır: Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler : 1- Özel İsim 2- Cins İsim Varlıkların Oluşlarına Göre İsimler : 1- Somut İsim 2- Soyut İsim Varlıkların Sayısına Göre İsimler : 1- Tekil İsim 2- Çoğul İsim 3- Topluluk İsmi

4 VARLIKLARIN VERİLİŞİNE GÖRE İSİMLER Belli Başlı Kullanım Yerleri: 2- Hayvanlara Verilen İsimler : Boncuk, Karabaş, Minnoş, Tekir, Fındık... 1- Kişi İsimleri : Ayşe, Ahmet, Umut, Hüseyin, Fatma, Gül, Cahit, Gökhan, Nihat, Hacer... 3- Kıta, Ülke, Şehir İsimleri : Avrupa, Asya, Afrika, Türkiye, İtalya, Japonya, Ankara, Balıkesir, Paris, Berlin, Roma... A) ÖZEL İSİMLER : Kainatta tek olan eşi benzeri olmayan kelimeleri karşılayan isimlerdir.

5 4- İlçe, Kasaba, Köy İsimleri : Susurluk, Erbaa, Diyadin, Gökçeyazı, Karayaka, Ulukent, Ballıbağ... 5- Semt, Mahalle, Bulvar, Cadde, Sokak, Apartman İsimleri: Atatürk Mahallesi, İnönü Bulvarı, Gül Caddesi, Laleli Sokak, Aydın Apartmanı… 6- Coğrafi Yer İsimleri : Güneş, Dünya, Merkür, Ay, Kutup Yıldızı, Ağrı Dağı, Van Gölü, Iğdır Ovası, Ege Denizi, Fırat Nehri... 7- Kurum,Kuruluş isimleri : Cumhuriyet İlköğretim Okulu, Ayvalık Belediyesi, Türkiye Halk Bankası, Türk Dil Kurumu...

6 8- Dil, Din, Irk İsimleri : Türkçe, Almanca, Fransızca, İslamiyet, Yahudilik, Hristiyanlık, Türk, Japon, İngiliz Arap... 9- Kitap, Dergi, Gazete İsimleri : Savaş ve Barış, Yalnınız, Türk Dili Dergisi, Bilim Çocuk Dergisi, Milliyet, Posta, Vatan... 10- Yazı Başlıkları : Şahitler Kayası, Atatürk ve Kültür, Sevgili Babacığım, Bir Yaz Günü Rüyası...

7 B) CİNS İSİMLER : Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir. ağaç, sınıf, öğrenci, insan, duvar, bilgisayar, silgi, neşe, sevgi, hoşgörü, ülke, korku, baba, sevinç, bardak, gülücük, siyah, telefon, pantolon, duygu, düşünce, araba, yol... NOT: Bazı isimler hem cins hem de özel isim olarak kullanılabilir. O kalemi Sevgi’ye ver. ( Özel isim ) Bana sevgi gösterisi yapma ( Cins isim)

8 NOT: Gök cisimleri coğrafi terim olarak kullanılırsa özel isim, diğer durumlarda ise cins isimdir. Bugün dünya kadar isim var. ( Cins İsim ) Babam Dünya’nın diğer gezegenlerden daha özel olduğunu söyledi. ( Özel İsim ) Onun güneş gibi bir yüzü var. ( Cins İsim ) Isı kaynağımız Güneş’tir ( Özel İsim ) NOT: Özel isimlerin baş harfleri her zaman büyük harfle başlar.

9 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özel isim yoktur? A) Kaya bugün okula gelmedi.A) B) Rize’ye gitmek için hazırlanıyor.B) D) Japonlar çok sıcak kanlı insanlardır.D) C) Arkadaşım dünyalar kadar sevindi.C)

10 VARLIKLARIN OLUŞUNA GÖRE İSİMLER Somut İsimler : Beş duyu organımızın ( göz, kulak, burun, dil, deri ) herhangi biriyle algıladığımız isimlerdir. masa, tebeşir, kolye, öğrenci, pasta, ağaç, elbise, boya, altın, duvar, aslan, gözlük, Türkiye, çöp, bebek, havuz, kırmızı...

11 Soyut İsimler : Duyu organlarımızla algılayamadığımız ama varlıklarını akıl yoluyla kavradığımız isimlerdir. sevgi, saygı, akıl, kötülük, Allah, düşünce, korku, mutluluk, inat, özgürlük, merhamet, arkadaşlık, düşmanlık...

12 A) Televizyonda güzel bir film var.A) B) Gölün kenarında fotoğraf çekti.B) C) Bu mağaraya girmek yürek ister.C) D) Sofrada sadece kızartmalar yendi.D) Aşağıdaki cümlelerde bulunan altı çizili kelimeler- den hangisi soyut isimdir?

13 VARLIKLARIN SAYISINA GÖRE İSİMLER Tekil isim : Sayı bakımından bir tek varlığı karşılayan isimlerdir. kalem, Dünya, toka, cüzdan, Ankara, sürahi, korku, sevgi, saat, gül, Minnoş … kalemler, tokalar, cüzdanlar, sürahiler, korkular, sevgiler, saatler, güller, denizler, fidanlar... Çoğul İsim : Sayı bakımından birçok varlığı karşılayan isimlerdir. Tekil isimlere getirilen ( -lar, -ler ) ekleriyle yapılır.

14 Not: (-ler, lar) ekleri her zaman çoğul anlam ifade etmez. Küçük beyler daha kalkmadı mı ? ( küçümseme ) Müdür Beyler yarın size gelecek. ( saygı ) Bu ülke nice Fatihler yetiştirdi. ( benzetme ) Mehmetler akşam bize yemeğe gelecek ( aile ) Sınavı kazanınca dünyalar kadar sevindi. ( abartma )

15 Topluluk İsmi : Yapı bakımından tekil ( - lar, -ler eki almamış) ama anlamca çoğul olan isimlerdir. sürü, ordu, orman, ekip, takım, sınıf, okul, halk, düzine, deste, demet, toplum... Bugün okul boyandı. ( tekil isim ) Bugün okul sınava girecek ( topluluk ismi ) Öğretmen gelince sınıf ayağa kalktı. ( topluluk ismi ) Sınıf öğrenciler tarafından temizlendi. ( tekil isim) Not : Bazı kelimeler kullanıldıkları yere göre tekil veya topluluk ismi olabilir.

16 “-ler” eki hangi cümlede “anne” kelimesine çoğul anlamı katmamıştır? A) A) Anneler çocuklarının okumasını istiyor. B) Öğrenciler törene anneleriyle gelmişti.B) C) İki kardeş, bahçede annelerini bekliyordu.C) D) Cennet annelerin ayakları altındadır.D)

17 İSMİN HALLERİ İsimlerin beş hâli vardır: Yalın Hâl : İsmin –i, -e, -de, - den hâl eklerinden hiçbirini almamış hâlidir. Bunların dışında diğer çekim eklerini alabilirler. kitap – hiçbir ek almamış – yalın kitaplar - çoğul eki almış – yalın kitabın kapağı - tamlayan eki almış – yalın kitabım- iyelik eki almış – yalın

18 Öğrencilere ödev vermek için geri geldi. Ona ihtiyacı olduğunu söyledi. Balıkesir’e gitmek için yola çıktı. Haftaya sana gelmeyi düşünüyoruz. Orduya yeni askerler dahil oldu. Yönelme Hâli : İsimlere getirilen “– a – e” ekleriyle yapılır.

19 Belirtme Hâli : İsimlere getirilen “-ı, -i, -u, -ü” ekleriyle yapılır. Arkadaşımı ne zaman arayacağız? Seni nerde görsem hep kitap okuyorsun. Onu hemen yanıma çağırın. Köpüğü halının üzerine dökme.

20 Not: Belirtme hâl eki, 3. tekil iyelik ekiyle karışabilir. Karıştırmamak için ek almış kelimenin başına (onun) kelimesi getirilir. Cümlenin anlamı bozulmazsa ek, iyelik ekidir. Cümlenin anlamı bozulursa o zaman hâl ekidir. ( Onun ) Kalemi kırılmış. ( Anlam bozulmadı, iyelik eki.) ( Onun ) Kalemi bana ver. ( Anlam bozuldu, hâl eki.) ( Onun ) Öğretmeni ona çok kızdı. (Anlam bozulmadı, iyelik eki.) ( Onun ) Öğretmeni müdür çağırdı. (Anlam bozuldu, hâl eki)

21 Bulunma Hâli: İsimlere getirilen “-da, -de, -ta, -te” ekleriyle yapılır. Sınıfta hiç öğrenci kalmamış. Evde hiçbir sorun yok. Bu gece dayımda kalacağız. Teyzemler Gölcük’te oturuyor.

22 Hava sıcak olduğu için evden çıkmadı. Arkadaşımdan para istemeye gelmiş. Her türlü bilgiyi kitaplardan öğrenebiliriz. Gölden balık tutmak zor işmiş. Çıkma Hâl Eki : İsimlere getirilen “-dan, -den, -tan, -ten” ekleriyle yapılır.

23 NOT: Bulunma hâl ekleri ile çıkma hâl ekleri yapım ekleriyle karışabilir. Havadan sudan konuştuk. ( Bulunma hâl eki ) Sudan nedenlerle beni rahatsız etme. ( Yapım eki ) Gözünde arpacık çıkmış. ( Bulunma hâl eki ) Gözde öğrencileri var ( Yapım eki )

24 B) Bugünlerde gözü bir şey görmüyordu.B) C) C) Anzer balı hem pahalı, hem bulunmuyor. D) Tek isteğimiz, onu mutlu görmekti.D) A) İçindeki sızı bir türlü dinmiyordu.A) Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki altı çizili sözcük belirtme durum eki almıştır?

25 İSİMLERDE KÜÇÜLTME İsimlerde küçültme “-cık, -cek, -ceğiz” ekleriyle yapılır. Bu ekler isme küçültme anlamı kattığı gibi sevgi, acıma, azımsama, alay anlamı da katabilir. Açık artırmada heykelcik büyük ilgi gördü. ( küçültme ) Aldığı kitap küçücüktü. ( küçültme ) O, paracıklarına kıyamaz. ( alay ) Anneciğimi çok özledim. ( sevgi ) Kızcağız soğukta üşüyordu. ( acıma ) Bazı sözcükler “-cık” eki aldıklarında kalıcı isim olurlar. bademcik, tomurcuk, maymuncuk, gelincik

26 İSİM TAMLAMALARI En az iki ismin yan yana gelerek anlam yönünden birbirini tamamladıkları söz öbeklerine isim tamlaması denir. İsim tamlamalarında tamlayan “-ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün ; tamlanan “-ı,-i,-u,-ü,-sı,-si—su,-sü” eklerini alır. İsim tamlamalarında ilk sözcüğe tamlayan, ikinci sözcüğe tamlanan denir. Arabanın lastiği tamlayan / tamlanan Gözlüğünün camı Evin bahçesi

27 İsim tamlamaları dörde ayrılır: 1) Belirtili İsim Tamlaması 2) Belirtisiz İsim Tamlaması 3) Zincirleme İsim Tamlaması 4) Takısız İsim Tamlaması

28 Belirtili İsim Tamlaması Tamlayan ve tamlananın ek aldığı isim tamlamasıdır. Bu tamlamada tamlayan tamlananın neye, kime ait olduğunu belirtir. Arkadaşımın önlüğüGözümün nuru Kapının anahtarı Paranın üstü Çocukların bazısı Ayşe’nin evi

29 NOT : Belirtili isim tamlamasının başına ve arasına sıfat gelebilir. Yeni elbisenin güzelliği Arabanın eski tekerleği Güzel kedinin sevimli yavrusu

30 NOT: Belirtili isim tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir. Tadına doyum olmaz yemeklerinin. Yemeklerinin tadına doyum olmaz. NOT: “-dan, -den” eki tamlayan ekinin yerine kullanılabilir. Onların bazısı Onlardan bazısı

31 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde belirtili isim tamlaması vardır? A) Akşama doğru göl kenarına çadırları kurduk. B) Dağ yolunda tanıdık kimselerle karşılaştık. C)Acele edince ders kitabını evde unuttuk. D)Gün boyunca ağaçların altında piknik yaptık.

32 Belirtisiz İsim Tamlaması Tamlayanın ek almadığı tamlananın ek aldığı isim tamlamasıdır. ders kitabı Türk dili yazı tahtası okul müdürü su şişesi bisiklet tekeri

33 Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi belirtisiz isim tamlamasıdır? A) Bölgedeki felaketin nedeni yağmur sularıydı.A) B)Balkondan düşen, büyük saksıydı.B) C)Arkadaşım çekingen bir öğrenciydi.C) D)Son gördüğümde müdürün odasındaydı.D)

34 Zincirleme İsim Tamlaması En az üç ismin anlamca birbirlerini tamamlamasıyla oluşan isim tamlamalarıdır. Zincirleme isim tamlamasında ya tamlayan ya da tamlanan veya her ikisi birden bir isim tamlaması olmalıdır. Bahar mevsiminin / güzelliği tamlayan tamlanan Evin / bahçe kapısı tamlayan tamlanan Okul müdürünün / makam odası tamlayan tamlanan

35 (2007 – DPY) Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim tamlaması vardır? A) O an mavi gözleriyle ışıl ışıl baktı.A) B) Her sabah yürüyüş yaparım.B) C) Kırmızı balıkları havuzda gördüm.C) D) Selma Hanım’ın çiftliğine gideceğiz.D)

36 Takısız İsim Tamlaması Tamlayanın ve tamlananın ek almadığı isim tamlamasıdır. Tamlayan tamlananın neyden yapıldığını; tamlayan tamlananın neye benzediğini bildirir. demir kalem (kalemin neyden yapıldığı ) çelik irade (iradenin neye benzediği ) ipek gömlek (gömleğin neyden yapıldığı ) ölü deniz ( denizin neye benzediği )