FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ GÜRÜLTÜTİTREŞİMTERMAL KONFOR AYDINLATMARADYASYONBASINÇ 1 2 3 4 5 6 175 65 35 30 11 Çalışma Notları İHE İGU-C İGU-B İGU-A 48 44.

... konulu sunumlar: "FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ GÜRÜLTÜTİTREŞİMTERMAL KONFOR AYDINLATMARADYASYONBASINÇ 1 2 3 4 5 6 175 65 35 30 11 Çalışma Notları İHE İGU-C İGU-B İGU-A 48 44."— Sunum transkripti:

1

2 FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ GÜRÜLTÜTİTREŞİMTERMAL KONFOR AYDINLATMARADYASYONBASINÇ 1 2 3 4 5 6 175 65 35 30 11 Çalışma Notları İHE İGU-C İGU-B İGU-A 48 44 39 44 165 7 10 6,9 6,3 5,6 6,3 Gürültü Yönetmeliği Titreşim Yönetmeliği 1 2 Uyarı Notları Tanımlar Önemli Mevzuat Önemli 1 2 Tanı aletleri / Ölçü birimleri 3 3 şıklı sorularda %86 (7/6) 4

3 1

4 30 Dozimetre Gürültü dB(A) 1 Oktav Bantları Titreşim m/sn² 2 Lüksmetre Aydınlatma Lüx 3 Termal Konfor4 Hava Sıcaklığı1 Havanın Nemi2 Havanın Akımı3 Termal Radyasyon4 Basınç5 Düşük Basınç1 Yüksek Basınç2 Radyasyon - Işıma6 İyonize Işınlar1 Non-iyonize Işınlar2 Kuru/Cıvalı TermometreSantigrat,… Higrometre/Psikrometre% Anemometrem/sn² Glob-Termometre---------- BarometrePaskal/bar/Newton/cm² BarometrePaskal/bar/Newton/cm² Dozimetre------ Dozimetre----------

5 2

6 SES NEDİR? Maddesel bir ortamda (katı, sıvı, gaz) meydana gelen bir titreşimin, ortam moleküllerini dalgalandırması ve oluşan bu dalgalanmaların yine maddesel ortamda yayılarak kulağa taşınmasıyla oluşan bir; basınçtır (basınç dalgasıdır/ enerjidir /duygudur…) Maddesel bir ortamda (katı, sıvı, gaz) meydana gelen bir titreşimin, ortam moleküllerini dalgalandırması ve oluşan bu dalgalanmaların yine maddesel ortamda yayılarak kulağa taşınmasıyla oluşan bir; basınçtır (basınç dalgasıdır/ enerjidir /duygudur…) TANIM

7 SESİN YAYILMASI / İŞİTİLMESİ Kuvvet Ses Kaynağı Atmosfer E E E E E E Enerji Aktarımı Enerji Aktarımı Enerji Aktarımı Enerji Aktarımı Enerji Aktarımı

8 SES DALGALARI BOYUNA (LONGİTUDİNAL) DALGALARDIR «Ortam parçacıklarının, dalganın hareket doğrultusuna paralel hareket etmesiyle oluşup ilerleyen dalgaya boyuna dalga denir.» Enerji Taşınması-Transportu Dalga

9 SES DALGALARININ FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ Dalga Boyu [λ (cm)] Sinüs Tepe Noktası Temel Çizgi Şiddet (dB) Frekans-F (Hertz –Hz & 1/sn) (Sesin 1 saniyedeki dalga sayısı) Periyot-T (t) Sesin Hızı-V (Birim; c m/sn) (Sesin 1 saniyede aldığı yol)

10 Ses Basıncı Semptomatik Ses Yoğunluğu Ses Gücü Kuvvet Newton Ses Şiddeti Ses kaynağının maddesel bir ortamda oluşturduğu titreşimler sıkışma ve genleşme dalgaları ortam moleküllerine bir kuvvet uygular. Ses Gücü (Akustik Güç) Kulağın 1 metre uzağındaki ses basınç düzeyidir. Ses basıncı; kulağın ses kaynağına olan Mesafesine de (yakınlık-uzaklık) bağlıdır Ses gücünün, belirlenmiş birim zamanda, birim alana düşen miktarı Birim alandaki sesin yoğunluk düzeyi İnsan kulağının seslere verdiği logaritmik tepki Ses dalgalarının sıkışma ve gevşeme sırasında maddesel ortamda birim yüzeye uyguladığı kuvvetin nesnel olarak ölçülmesiyle elde edilen değer. Birim alana uygulanan ses kuvvet düzeyi Newton/cm² (Bar) Newton*m/sn (Watt=W) W/cm² dB 1m Ses Basıncı Ses Gücü Ses Kaynağı 1 Birim Alan Basınç

11 SESİN DALGA BOYU ( λ) (m) SESİN DALGA BOYU ( λ) (m) SESİN PERİYODU (T) (sn) SESİN PERİYODU (T) (sn) SESİN FREKANSI (f) (1/sn & Hertz-Hz) SESİN FREKANSI (f) (1/sn & Hertz-Hz) Arka arkaya gelen iki sinüs tepe noktası arasındaki uzaklıktır. Ses dalgaları boyuna dalgalardır. Titreşimle ortaya çıkan sıkıştırma dalgalarıdır. Boyları 0,02- 20 m arasında değişir. Ses dalgaları maddesel ortamlarda hareket edebilir, ancak boşlukta hareket edemezler. Arka arkaya gelen iki sinüs tepe noktası arasındaki uzaklıktır. Ses dalgaları boyuna dalgalardır. Titreşimle ortaya çıkan sıkıştırma dalgalarıdır. Boyları 0,02- 20 m arasında değişir. Ses dalgaları maddesel ortamlarda hareket edebilir, ancak boşlukta hareket edemezler. Bir dalga boyu için geçen zaman. λ; Dalga Boyu (m) f; Frekans (Hz) C: yayılma hızı (m/sn) Bir dalga boyu için geçen zaman. λ; Dalga Boyu (m) f; Frekans (Hz) C: yayılma hızı (m/sn) Birim zamanda oluşan dalga sayısıdır. Birim saniyedeki titreşim sayısıdır. Birim saniyedeki devir sayısıdır. Belli bir noktadan belli bir zaman birimi içinde geçen dalga sayısıdır. Bir dalganın boyu arttığında frekansı azalır. Pratikte 4000 Hz üzeri frekanslara pek rastlanmaz. Birim zamanda oluşan dalga sayısıdır. Birim saniyedeki titreşim sayısıdır. Birim saniyedeki devir sayısıdır. Belli bir noktadan belli bir zaman birimi içinde geçen dalga sayısıdır. Bir dalganın boyu arttığında frekansı azalır. Pratikte 4000 Hz üzeri frekanslara pek rastlanmaz. 1

12 3 Genç ve Sağlıklı Kişinin İşitebileceği Frekans Aralığı/Hz20 Hz 20.000 Hz Odyometrede Ölçülebilir Frekans Aralığı/Hz250 8.000 İnsanın En Duyarlı Olduğu Frekans Aralığı 500 6.000 20 kHz 20.000 Hz Ultrasonik Ses Ultrason Ses Üstü Ses İnfrasonik Subsonik Ses Altı Ses 20 Hz Gürültüye Bağlı İlk İşitme Kaybının Görüldüğü Frekans Aralığı 4000 - 4500 İnsanın Çıkardığı Sesin Frekans Aralığı (Bağırarak Artırılamaz) 500 2.000 Yaşlılığa Bağlı İşitme Kaybının (Presbycusis-Presbiakuzi’nin) İlk Görüldüğü Frekans 8000

13 SESİN HIZI (m/sn) SESİN HIZI (m/sn) SES BASINCI (Bar & Newton/cm² & m Pa) SES BASINCI (Bar & Newton/cm² & m Pa) SESİN GÜCÜ (Akustik Güç) (Watt - W) SESİN GÜCÜ (Akustik Güç) (Watt - W) Sesin maddesel ortamlarda birim zamanda aldığı yoldur. Sesin hızı, ortamı oluşturan maddenin; Yoğunluğuna (katı-sıvı-gaz) Sıcaklığına (katı-sıvı-gaz) Esnekliğine (katı-sıvı) Denge basıncına (sıvı) Özgül ısısına (gaz) (Katı>Sıvı>Gaz) 20°C havada hızı 340 m/sn 20°C sudaki hızı 1410 m/sn Sesin Hızı = Frekans x Dalga Boyu Sesin maddesel ortamlarda birim zamanda aldığı yoldur. Sesin hızı, ortamı oluşturan maddenin; Yoğunluğuna (katı-sıvı-gaz) Sıcaklığına (katı-sıvı-gaz) Esnekliğine (katı-sıvı) Denge basıncına (sıvı) Özgül ısısına (gaz) (Katı>Sıvı>Gaz) 20°C havada hızı 340 m/sn 20°C sudaki hızı 1410 m/sn Sesin Hızı = Frekans x Dalga Boyu Titreşen ses dalgalarının maddesel ortamda oluşturduğu basınçtır. Atmosferik basınç ile sıkışma ve genleşme arasındaki basınç farkına ses basıncı denir. Ses titreşimlerinin hava basıncında yol açtığı değişimler akustik basınç olarak adlandırılır. Titreşen ses dalgalarının maddesel ortamda oluşturduğu basınçtır. Atmosferik basınç ile sıkışma ve genleşme arasındaki basınç farkına ses basıncı denir. Ses titreşimlerinin hava basıncında yol açtığı değişimler akustik basınç olarak adlandırılır. Ses kaynağının kulaktan bir metre (1m) uzaklıktaki ses basıncı düzeyidir. 1 Metre Uzaklık Ses Basıncı (Birim Alan) 2

14 SESİN YOĞUNLUĞU (W/m²) SESİN YOĞUNLUĞU (W/m²) SES YOĞUNLUK DÜZEYİ (Bell) SES YOĞUNLUK DÜZEYİ (Bell) SESİN ŞİDDETİ (dB) SESİN ŞİDDETİ (dB) Ses gücünün, belirlenmiş birim zamanda, birim alana düşen miktarıdır. Sesin yoğunluğu bakımından, kaynak ile etkilenen yer arasındaki uzaklık önemlidir. Ses gücünün, belirlenmiş birim zamanda, birim alana düşen miktarıdır. Sesin yoğunluğu bakımından, kaynak ile etkilenen yer arasındaki uzaklık önemlidir. Birim alandaki sesin yoğunluk düzeyidir. İnsan kulağına çok değişik özellikte sesler gelir. Bu seslere insan kulağı logaritmik tepki verir. Bunu ölçmek için logaritmik bir ölçü geliştirilmiştir. Bu ölçü birimine “Bell” denir. Birim alandaki sesin yoğunluk düzeyidir. İnsan kulağına çok değişik özellikte sesler gelir. Bu seslere insan kulağı logaritmik tepki verir. Bunu ölçmek için logaritmik bir ölçü geliştirilmiştir. Bu ölçü birimine “Bell” denir. Ses enerjisinin hareket yönüne dik, birim alanda ve birim zamandaki akım gücüne-enerjiye-basınca, sesin şiddeti denir. İşitme kayıplarında en önemli faktördür. Düzey; verilen bir büyüklüğün aynı cinsten bir referans büyüklüğe oranının logaritmasının 10 katıdır. Düzey=10 log (W/Wo) dB Ses enerjisinin hareket yönüne dik, birim alanda ve birim zamandaki akım gücüne-enerjiye-basınca, sesin şiddeti denir. İşitme kayıplarında en önemli faktördür. Düzey; verilen bir büyüklüğün aynı cinsten bir referans büyüklüğe oranının logaritmasının 10 katıdır. Düzey=10 log (W/Wo) dB

15 Açıklamalar Basınç (Pa) Şiddet (dB) İşitme Eşiği (Silik Ses/Eşik Şiddeti-Değeri) 20 Mikro Paskal 0Stüdyo Odası (İnsan kulağının en düşük işitme referans değeridir) (2x10ˉ⁵ ) (0,00002) (20 μPa)0.000110Yaprak Hışırtısı 0.000220Sessiz Bir Orman 0.00130Fısıltı İle Konuşma 0.00240Sessiz Bir Oda 0.0150Şehirde Bir Büro 0.0250-60Normal Konuşma 0.170Dikey Matkap 0.280Yüksek Sesle Konuşma / Yoğun Trafik / Elektrik Süpürgesi 190Kuvvetlice Bağırma / Sinema Salonu / Baskı İşleri / Kamyon Sesi 2100Dokuma Ve Tekstil Atölyeleri / Walkman (En Yüksek Sesi) 10110Havalı Çekiç / Ağaç İşleri / Petrol Rafineri 20120Bilyeli Değirmen / Şimşek Gürültüsü / Presler / Pnömotik Çekiç 100130Yolcu Uçaklarının Yer Hizmetleri Ağrı Eşiği - Acı Eşiği200140Tüfek Patlaması Zarın Yırtılması1000140 - 160 Jet Uçakları Kalkışı / Top Mermisi Patlaması 2000180Roket Fırlatma 5

16 1 1

17 GÜRÜLTÜ TANIMLARI GÜRÜLTÜ 1

18 Darbeli Gürültü İki kütlenin birbirine çarpması ile ortaya çıkan gürültüdür. Ses Basınç Seviyesi Sesin maddesel ortamda yayılması sırasında değişen atmosferik basıncın denge basıncına göre farkıdır. En Yüksek Ses Basıncıᵃ (Ppeak_Ptepe) C-frekans ağırlıklı anlık gürültü basıncının tepe değeridir. Günlük Gürültü Maruziyet Düzeyi (LEX, 8saat) Sekiz saatlik bir iş günü için, en yüksek ses basıncının ve anlık darbeli gürültünün de dahil olduğu bütün gürültü maruziyet düzeylerinin zaman ağırlıklı ortalamasıdır. Haftalık Gürültü Maruziyet Düzeyi (LEX, 8saat) A-Ağırlıklı günlük gürültü maruziyet düzeylerinin, sekiz saatlik beş iş gününden oluşan bir hafta için zaman ağırlıklı ortalaması Eşdeğer Gürültü Seviyesi (Leq) Verilmiş bir süre içinde süreklilik gösteren ses enerjisinin veya ses basınçlarının ortalama değerini veren dB(A) biriminde bir gürültü ölçeğidir. Eşdeğer Sürekli Ses Düzeyi Verilen bir zaman aralığında; ölçülen ses ile aynı toplam enerjiye sahip sabit düzeydeki sesin ses düzeyidir. 3

19 ORTAM GÜRÜLTÜSÜNÜ ÖLÇEN ALET – DOZİMETRE  Kulak için zararlı olabilecek gürültüyü maruz kalma süresi ve şiddet bakımından oranlayan cihazlara Dozimetre denir.  Gürültünün zararlı olma oranlarını % olarak belirler.  Bu cihazlar sesin basınç düzeyini logaritmik bir değer olan desibel (dB) birimi olarak ölçerler.  Kulak için zararlı olabilecek gürültüyü maruz kalma süresi ve şiddet bakımından oranlayan cihazlara Dozimetre denir.  Gürültünün zararlı olma oranlarını % olarak belirler.  Bu cihazlar sesin basınç düzeyini logaritmik bir değer olan desibel (dB) birimi olarak ölçerler. 4 Kişisel Dozimetre Ortam Dozimetresi

20 SOUND PRESSURE LEVEL (SPL) METER Bu cihazlarda A, B, C ve Lineer ölçme konumları vardır. 1.A Skalası; A skalasındaki ölçme, insan kulağının duyduğu değerdir. 1000-5000 Hz frekanstaki sesleri ölçer. Gürültünün işitmeye olan etkisi ölçülür.ᵃ 2.B skalası; telefon şirketleri tarafından kullanılan skala 3.C skalası; tüm seslerin ölçmesinde kullanılan skala 4.Lineer skala; frekans analizinde kullanılan skala Bu cihazlarda A, B, C ve Lineer ölçme konumları vardır. 1.A Skalası; A skalasındaki ölçme, insan kulağının duyduğu değerdir. 1000-5000 Hz frekanstaki sesleri ölçer. Gürültünün işitmeye olan etkisi ölçülür.ᵃ 2.B skalası; telefon şirketleri tarafından kullanılan skala 3.C skalası; tüm seslerin ölçmesinde kullanılan skala 4.Lineer skala; frekans analizinde kullanılan skala 2 dB (A)

21 AYNI ORTAMDA - EŞİT - İKİ KAYNAK – BİRLİKTE ÇALIŞMA TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ BİRİNCİ SES KAYNAĞI (dB)İKİNCİ SES KAYNAĞI (dB)TOPLAM SES DÜZEYİ (dB) 225 336 447 558 10 13 20 23 50 53 70 73 80 83 90 93 100 103 110 113 Toplam Gürültü Düzeyi = Birinci/İkinci Ses Kaynağı + 3 2

22 AYNI ORTAMDAKİ FARKLI İKİ GÜRÜLTÜ KAYNAĞININ TOPLAM GÜRÜLTÜ DÜZEYİ 1. Ses Kaynağı2. Ses Kaynağıİki Kaynak FarkıEklenecek dB 100 03.0 10098 22.6 105102 31.8 110106 41.4 115110 51.2 120114 61.0 127120 70.9 138130 80.8 140130 100.4 150138 120.3 (Yüksek Ses Kaynağı – Düşük Ses Kaynağı) / (Farka Karşılık Gelen + Yüksek Ses) 1 Motor A ve Motor B ayrı ayrı çalıştıklarında sırasıyla 74 ve 70 dB ses basınç seviyesi oluşturmaktadır. Motorların yan yana birlikte çalışmaları durumunda oluşacak olan ses basınç seviyesi kaç dB olacaktır? 75,4<3 dB Kuralı (Soru-Şık)

23 1

24 FİZYOLOJİK ETKİLERİ FİZYOLOJİK ETKİLERİ PSİKOLOJİK ETKİLERİ PSİKOLOJİK ETKİLERİ PERFORMANS ETKİLERİ PERFORMANS ETKİLERİ 1.Kan basıncının artması,ᵇ 2.Kalp atışlarında değişim, 3.Dolaşım bozuklukları, 4.Solunumda hızlanma, 5.Terlemede artış, 6.Mide bulantısı, 7.Göz bebeklerinde büyüme 8.Hormonal bozulma, 9.Acı hissinde artış 10.Baş ağrısı 11.İktidarsızlık, 1.Kan basıncının artması,ᵇ 2.Kalp atışlarında değişim, 3.Dolaşım bozuklukları, 4.Solunumda hızlanma, 5.Terlemede artış, 6.Mide bulantısı, 7.Göz bebeklerinde büyüme 8.Hormonal bozulma, 9.Acı hissinde artış 10.Baş ağrısı 11.İktidarsızlık, 1.Davranış bozuklukları, 2.Uyku bozuklukları, 3.Aşırı sinirlilik ve tepkiler, 4.Konuşurken bağırmalar, 5.Hoşnutsuzluk, 6.Tedirginlik, 7.Stresler, 1.Davranış bozuklukları, 2.Uyku bozuklukları, 3.Aşırı sinirlilik ve tepkiler, 4.Konuşurken bağırmalar, 5.Hoşnutsuzluk, 6.Tedirginlik, 7.Stresler, 1.İş veriminin düşmesi,ᵇ 2.İş kalitesinin düşmesi, 3.Konsantrasyon bozukluğu, 4.Hareketlerin yavaşlaması, 5.Dinlenmenin bozulması, «Bir araştırmaya göre; bir mekanik konstrüksiyon atölyesinde gürültünün 25dB düşürülmesi sonucu hatalı parça sayısı oranında %52’lik azalma saptanmıştır.» 1.İş veriminin düşmesi,ᵇ 2.İş kalitesinin düşmesi, 3.Konsantrasyon bozukluğu, 4.Hareketlerin yavaşlaması, 5.Dinlenmenin bozulması, «Bir araştırmaya göre; bir mekanik konstrüksiyon atölyesinde gürültünün 25dB düşürülmesi sonucu hatalı parça sayısı oranında %52’lik azalma saptanmıştır.» 2 İŞİTME KAYBI FİZİKSEL ETKİSİ

25 2

26 İŞİTME SİSTEMİ (AUDIOTORY SYSTEM) Hava Yolu Dış-Orta-İç Kulak Yolu-Beyin Hava Yolu Dış-Orta-İç Kulak Yolu-Beyin Kemik Yolu Kafa Tası Kemikleri-İç Kulak Yolu-Beyin Kemik Yolu Kafa Tası Kemikleri-İç Kulak Yolu-Beyin

27 3

28 Artıkça Zararda Artar Artıkça Zararda Artar 1.Gürültüyü Meydana Getiren Sesin Şiddeti 2.Gürültüyü Meydana Getiren Sesin Frekansı 3.Gürültüden Etkilenme (Maruziyet) Süresi 1.Gürültüyü Meydana Getiren Sesin Şiddeti 2.Gürültüyü Meydana Getiren Sesin Frekansı 3.Gürültüden Etkilenme (Maruziyet) Süresi SONUÇSONUÇ GÜRÜLTÜ KAYNAĞINA AİT FAKTÖRLER SONUÇSONUÇ >40 Yaş Belirsiz >40 Yaş Belirsiz 1.Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Yaşı 2.Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Kişisel Duyarlığı* 3.Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Cinsiyeti * 1.Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Yaşı 2.Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Kişisel Duyarlığı* 3.Gürültüye Maruz Kalan Kişinin Cinsiyeti * SONUÇSONUÇ GÜRÜLTÜYE MARUZ KALAN KİŞİYE AİT FAKTÖRLER SONUÇSONUÇ Aşağıdakilerden hangisi gürültü açısından değerlendirilecek bir işyerinde dikkate alınacak parametrelerdendir? 2 *Odyometrik ölçümlerde dikkate alınmazlar! Dikkate alınan ve alınmayan faktörler?

29 Genliği derin olan ses, şiddetlidir. Kulağımız için yüksek şiddetli sesler, düşük şiddetli seslerden daha zararlıdır. Genliği düşük olan ses, alçak sestir. YÜKSEK GENLİKLİ (ŞİDDETLİ) SES DÜŞÜK GENLİKLİ (ALÇAK) SES ZAMAN BASINÇ ZAMAN BASINÇ DİPNOT Uçak, arabaya göre daha şiddetli ses üretir ve kulak için daha tehlikelidir.

30 Aynı sürede daha çok dalga üreten sesin frekansı daha yüksektir. Kulağımız için yüksek frekanslı (ince- tiz) sesler, alçak frekanslı (kalın-pes) seslerden daha zararlıdır. Aynı sürede daha az dalga üreten sesin frekansı daha düşüktür. YÜKSEK FREKANS (İnce-Tiz) DÜŞÜK FREKANS (Kalın-Pes-Bas) ZAMAN BASINÇ ZAMAN BASINÇ DİPNOT Kedi, ayıya göre daha yüksek frekanslı ses üretir ve insan kulağı için daha tehlikelidir. 7 Dalga/Saniye 2 Dalga/Saniye

31 dB Yıl Maruziyet süresi arttıkça işitme kaybı da artar

32 YAŞ-İŞİTME KAYBI 1.Yaş ilerledikçe fizyolojik işitme kaybında artış görülür. 2.Yaş ilerledikçe gürültüye bağlı işitme kaybında artış olur. Odyometrik ölçümlerde 40 yaşından sonraki her 1 yaş için 0,5 dB düşme fizyolojik olarak hesaplanır. 1.Yaş ilerledikçe fizyolojik işitme kaybında artış görülür. 2.Yaş ilerledikçe gürültüye bağlı işitme kaybında artış olur. Odyometrik ölçümlerde 40 yaşından sonraki her 1 yaş için 0,5 dB düşme fizyolojik olarak hesaplanır. 2-) Gürültüye Daha Hassas 1-) Normal Fizyolojik Kayıp

33 Ritmik seslerin dalgaları yumuşaktır. Gürültüde seslerin dalgaları keskindir. RİTMİK SES GÜRÜLTÜLÜ SES SORU Kulak için hangi ses daha zararlıdır? İç kulak hasarını ortaya çıkaran; sesin müzikal kalitesi veya sesin kaynağı değil, iç kulağa gelen enerjidir. Yani iç kulağa aynı şiddette erişen güzel bir melodi ile bir matkap gürültüsü eşit derecede hasar yapar.

34 4

35 >10 3 En Yüksek Maruziyet Sınır (Limit) Değeri 2 En Yüksek Maruziyet Eylem Değeri 1 En Düşük Maruziyet Eylem Değeri 4 Maruziyet sınır değerleri uygulanırken, çalışanların maruziyetinin tespitinde, çalışanın kullandığı kişisel kulak koruyucu donanımların koruyucu etkisi de dikkate alınır. Maruziyet eylem değerlerinde kulak koruyucularının etkisi dikkate alınmaz. Çalışma Süreleri LEX, 8h=87dB(A) Ppeak=200Pa LEX, 8h=85dB(A) Ppeak=140Pa LEX, 8h=80dB(A) Ppeak=112Pa Ortam Gürültüsünü Düşürme KKD (Kulak Koruyucu) Kullandırma-Denetleme Kullanma KKD (Kulak Koruyucu) Bulundurma Gürültü Maruziyet Değerleri 5 Günlük gürültü maruziyetinin günden güne belirgin şekilde farklılık gösterdiğinin kesin olarak tespit edilmesi durumunda, maruziyet sınır ve etkin değerlerinde günlük maruziyet değerleri yerine haftalık maruziyet değerleri kullanılabilir. 6 Gebe çalışanın çalıştığı yerdeki gürültü seviyesinin, en düşük maruziyet etkin değeri olan 80 dB(A)’yı geçmemesi sağlanır. Eğer gürültü seviyesi düşürülemiyorsa çalışanın yeri değiştirilir. Limitleri aşan gürültülü ortamda gebe çalışanların KKD kullanarak dahi çalıştırılmaları yasaktır. (Gebe Veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik (Resmi Gazete Tarihi: 16.08.2013 Resmi Gazete Sayısı: 28737) Çalışanların kesinlikle maruz kalmaması gereken değeri Sınır Değeri Aşıldığı durumda, risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değer Eylem Değeri İşveren-Çalışan Sorumluluğu

36 3Kişide Koruma 2Ortamda Koruma 1Kaynakta Koruma Gürültü kaynağın yerini değiştirmek nasıl bir korumadır? Gürültü kaynağın etrafını ses geçirmez malzemeyle kapatmak nasıl bir korumadır? Etki Düzeyleri En Az Etkili Daha Az Etki En Etkili 3. Tercih 2. Tercih 1. Tercih Korunma Yöntemleri Tercih Önceliği Soruya Soru Sor (3S) Kuralı Müdahale Nereye Yapıldı ve Müdahalenin Amacı Nedir?

37 2. ORTAMDA KORUMA 3. KİŞİDE KORUMA Makineyi Değiştirmek «Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi» İşlemi Değiştirmek «Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi» İşleyişi Değiştirmek «Gürültü çıkartan makinelerin işleyişini yeniden düzenlemek (bakım, titreşen veya vuran bölümleri yumuşak maddelerle kaplamak, süreçte bazı değişiklikler yapmak gibi)» Makineyi Değiştirmek «Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile değiştirilmesi» İşlemi Değiştirmek «Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan işlemin, daha az gürültü gerektiren işlemle değiştirilmesi» İşleyişi Değiştirmek «Gürültü çıkartan makinelerin işleyişini yeniden düzenlemek (bakım, titreşen veya vuran bölümleri yumuşak maddelerle kaplamak, süreçte bazı değişiklikler yapmak gibi)» Ses Emici Malzeme Kullanarak Yansımayı Engellemekᵃ «Sesin geçebileceği ve/veya yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplanmak. Ses dalgası bir engele çarptığında enerjisinin bir kısmı yutulur buna (sogrulma) denir» Araya Engel (Bariyer) Koyarak Sesin Yayılmasını Engellemek «Gürültü kaynağı ile kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak» Kaynağı Ayrı Bölmeye Almak «Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye almak» Mesafeyi Artırmak «Gürültü kaynağı ile kişi arasındaki mesafeyi artırmak» Kaynağın Yerini Değiştirmek «Gürültü kaynağının konumunu değiştirmek» Ses Emici Malzeme Kullanarak Yansımayı Engellemekᵃ «Sesin geçebileceği ve/veya yansıyabileceği duvar, tavan, taban gibi yerleri ses emici malzeme ile kaplanmak. Ses dalgası bir engele çarptığında enerjisinin bir kısmı yutulur buna (sogrulma) denir» Araya Engel (Bariyer) Koyarak Sesin Yayılmasını Engellemek «Gürültü kaynağı ile kişi arasına gürültüyü önleyici engel koymak» Kaynağı Ayrı Bölmeye Almak «Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye almak» Mesafeyi Artırmak «Gürültü kaynağı ile kişi arasındaki mesafeyi artırmak» Kaynağın Yerini Değiştirmek «Gürültü kaynağının konumunu değiştirmek» Sessiz Bölme İçine Almak «Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması» Maruziyet Süresini Azaltmak «Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması» (Kişiye Yönelik Yönetsel Uygulama) İş Programını Değiştirmek (Rotasyonla Çalıştırmak) «Kişiye Yönelik Yönetsel Uygulama» KKD Kullanmak «Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak» Sessiz Bölme İçine Almak «Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine alınması» Maruziyet Süresini Azaltmak «Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması» (Kişiye Yönelik Yönetsel Uygulama) İş Programını Değiştirmek (Rotasyonla Çalıştırmak) «Kişiye Yönelik Yönetsel Uygulama» KKD Kullanmak «Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak» 1. KAYNAKTA KORUMA 2

38 KORUNMADA EŞDEĞER ENERJİ DÜZEYİ PRENSİBİ Eşdeğer enerji düzeyi prensibine göre; [] [Sesin Şiddeti x Maruziyet Süresi = Sabit] Bu prensibe göre; belirli bir sabit düzey olması koşulu ile, sesin şiddeti azaltılırsa, daha uzun süre gürültüye maruz kalınabilir. Tersi de doğrudur. Eşdeğer enerji düzeyi prensibine göre; [] [Sesin Şiddeti x Maruziyet Süresi = Sabit] Bu prensibe göre; belirli bir sabit düzey olması koşulu ile, sesin şiddeti azaltılırsa, daha uzun süre gürültüye maruz kalınabilir. Tersi de doğrudur.

39 MAKSİMUM GÜRÜLTÜ ŞİDDETİ (dB) MAKSİMUM MARUZİYET DÜZEYİ [ILO STANDARDI / TR] / SAAT/GÜN858 904 952 1001 1051/2 1101/4 1151/8 SAĞLIK KURALLARI BAKIMINDAN GÜNDE AZAMİ YEDİ BUÇUK SAAT VEYA DAHA AZ ÇALIŞILMASI GEREKEN İŞLER HAKKINDA YÖNETMELİK 5 Desibel Kuralı 1 TR: 7,5

40 TIBBİ KORUNMADA GENEL KURALLAR 1.Gürültülü işlerde genç ve sağlıklı kişiler çalıştırılmalı, 2.İşe girişlerinde odyogramları alınmalı, 3.Her 6 ayda bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde gerekli tedbirler alınmalı, 4.İş kazalarının önlenmesinde kesin denilebilecek yeterli önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılabilir. 1.Gürültülü işlerde genç ve sağlıklı kişiler çalıştırılmalı, 2.İşe girişlerinde odyogramları alınmalı, 3.Her 6 ayda bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde gerekli tedbirler alınmalı, 4.İş kazalarının önlenmesinde kesin denilebilecek yeterli önlem alınabiliniyorsa, gürültülü işlerde doğuştan sağır ve dilsizlerin çalıştırılabilir. 1

41 KULAK KORUYUCULARI Pamuk: 5 – 16 dB Cam pamuğu: 7 – 32 dB Parafinli pamuk: 20 – 35 dB Kulak tıkacı: 20 – 45 dB Kulaklık: 12 – 48 dB Koruma; Hava Yolu Koruma; Hava-Kemik Yolu 1

42 HAVA VE KEMİK YOLUNU KORUMA – ADAPTASYON – KULLANIM ŞARTALARI GünleriSabahÖ. Sonra 1. Gün½ Saat 2. Gün1 Saat 3. Gün2 Saat 4. Gün3 Saat 5. GünTam Gün 2 Hava Yolu (dB) Dış-Orta-İç Kulak 85 Hava Yolu + Kemik Yolu (dB) Kafa Tası Kemikleri-İç Kulak 125 Kulak Koruyucuları ve Kullanım Prensipleri 1.Kulak koruyucuları rahat kullanımlı olmalı 2.Kulak koruyucuları kulağı tamamen kapatmalı 3.Kulak koruyucuları temiz ve sağlam olmalı 4.Kulak koruyucuları temiz elle takılıp çıkartılmalı 5.Çalışma süresi borunca sürekli kullanılmalı/Etkinliği azalır

43 5

44 ODYOMETRİ / İŞİTME TESTİ Kalibre edilmiş saf ses üreten, konuşma ve çeşitli maskeleme sesleri çıkartan, bir uygulayıcı tarafından maniple edilen cihazlardır. Sübjektif bir yöntemdir. Elde edilen grafiğe odiogram denir.

45 6

46 Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85dB’lin üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışılmış olmak gereklidir. Gürültü <85 dB : 2 yıl çalışmış olmak gerekir. Gürültü >85 dB: 30 gün çalışmış olmak gerekir. Yükümlük süresi: 6 aydır Not: Endüstride, meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kayıplarıdır. Gürültü zararlarının meslek hastalığı sayılabilmesi için gürültülü işte en az iki yıl, gürültü şiddeti sürekli olarak 85dB’lin üstünde olan işlerde en az 30 gün çalışılmış olmak gereklidir. Gürültü <85 dB : 2 yıl çalışmış olmak gerekir. Gürültü >85 dB: 30 gün çalışmış olmak gerekir. Yükümlük süresi: 6 aydır Not: Endüstride, meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kayıplarıdır. 2

47 2 2

48 Vücudun tümüne aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de, bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi ifade eder. Her çeşit ulaşım, sanayi ve inşaat taşıtları gibi titreşen bir yüzeyin üzerinde olmak ya da titreşen bir sanayi makinesinin yakınında çalışmak gibi koşullarda hissedilir. Vücudun tümüne aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan, özellikle de, bel bölgesinde rahatsızlık ve omurgada travmaya yol açan mekanik titreşimi ifade eder. Her çeşit ulaşım, sanayi ve inşaat taşıtları gibi titreşen bir yüzeyin üzerinde olmak ya da titreşen bir sanayi makinesinin yakınında çalışmak gibi koşullarda hissedilir. İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de; damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi ifade eder. Titreşim oluşturan aletlerin elle tutulması ve kullanılmasıyla hissedilen titreşimdir. İnsanda el-kol sistemine aktarıldığında, işçilerin sağlık ve güvenliği için risk oluşturan ve özellikle de; damar, kemik, eklem, sinir ve kas bozukluklarına yol açan mekanik titreşimi ifade eder. Titreşim oluşturan aletlerin elle tutulması ve kullanılmasıyla hissedilen titreşimdir. TÜM VUCÜT TİTREŞİMİ EL-KOL TİTREŞİMİ TÜM VÜCUT TİTREŞİMİ (TVT) TÜM VÜCUT TİTREŞİMİ (TVT) EL – KOL TİTREŞİMİ (EKT) EL – KOL TİTREŞİMİ (EKT) 2

49  Yol yapımı ve bakımı  Araç tipi ve düzenlemesi  Araç yaşı ve bakımı  Araç süspansiyon sistemlerinin bakımı  Koltuk düzenlemesi, süspansiyonu, bakımı  Araç hızı, sürücü yetenekleri  Aydınlatma ve görme  İş organizasyonu …gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.  Yol yapımı ve bakımı  Araç tipi ve düzenlemesi  Araç yaşı ve bakımı  Araç süspansiyon sistemlerinin bakımı  Koltuk düzenlemesi, süspansiyonu, bakımı  Araç hızı, sürücü yetenekleri  Aydınlatma ve görme  İş organizasyonu …gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.  Bireysel duyarlılık,  Titreşimin şiddeti,  Maruziyet sıklığı,  Maruziyet süresi (yıl),  Yalıtım düzeyi,  Kavrama gücü,  Kaynakla etkilenen vücut kısmı,  Kullanılan aletlerin bakım ve onarımı,  El-kol sisteminin dinamik cevabı...gibi çeşitli faktörlere bağlıdır  Bireysel duyarlılık,  Titreşimin şiddeti,  Maruziyet sıklığı,  Maruziyet süresi (yıl),  Yalıtım düzeyi,  Kavrama gücü,  Kaynakla etkilenen vücut kısmı,  Kullanılan aletlerin bakım ve onarımı,  El-kol sisteminin dinamik cevabı...gibi çeşitli faktörlere bağlıdır TÜM VUCÜT TİTREŞİMİ EL-KOL TİTREŞİMİ TÜM VÜCUT TİTREŞİMİ (TVT) TÜM VÜCUT TİTREŞİMİ (TVT) EL – KOL TİTREŞİMİ (EKT) EL – KOL TİTREŞİMİ (EKT) 2

50 1

51 EL–KOL TİTREŞİMİ / HASARI BELİRLEYEN FAKTÖRLER Yüksek frekanslar: El ve parmakta yumuşak doku hasarı Düşük frekanslar: Bilek, dirsek ve omuzda hasar Düşük frekanslı titreşimler (<50 Hz) el ve önkolda çok az kayıpla iletilirler. Dirsekteki kayıp pozisyonla ilgilidir, dirseğin fleksiyonu arttıkça kayıp artar. Titreşimin frekansı arttıkça enerji kaybı da artar. 150-200 Hz üzerinde titreşim enerjisinin çoğu el ve parmaklardaki dokulara yayılır. Yüksek frekanslar: El ve parmakta yumuşak doku hasarı Düşük frekanslar: Bilek, dirsek ve omuzda hasar Düşük frekanslı titreşimler (<50 Hz) el ve önkolda çok az kayıpla iletilirler. Dirsekteki kayıp pozisyonla ilgilidir, dirseğin fleksiyonu arttıkça kayıp artar. Titreşimin frekansı arttıkça enerji kaybı da artar. 150-200 Hz üzerinde titreşim enerjisinin çoğu el ve parmaklardaki dokulara yayılır.

52 EL–KOL TİTREŞİM SENDROMU (EKTS) EKT Sendromu (EKTS), titreşimle birlikte çeşitli faktörlerin etkisi altında gelişen karmaşık bir süreçtir. 1.Vasküler (Damar) Hastalıkları (Mesleki Raynaud Fenomeni-Beyaz El - Ölü El) 2.Periferik (Çevresel) sinir hastalıkları 3.Kemik-eklem ve kas hastalıkları 4.Diğer hastalıklar (tüm vücut, SSS) EKTS, etkileyen faktörlerle ilişkili olmak üzere çoğu zaman farklı semptom ve bulguların bir bileşimidir. EKT Sendromu (EKTS), titreşimle birlikte çeşitli faktörlerin etkisi altında gelişen karmaşık bir süreçtir. 1.Vasküler (Damar) Hastalıkları (Mesleki Raynaud Fenomeni-Beyaz El - Ölü El) 2.Periferik (Çevresel) sinir hastalıkları 3.Kemik-eklem ve kas hastalıkları 4.Diğer hastalıklar (tüm vücut, SSS) EKTS, etkileyen faktörlerle ilişkili olmak üzere çoğu zaman farklı semptom ve bulguların bir bileşimidir.

53 BEYAZ PARMAK – ÖLÜ EL – MESLEKİ RAYNAUD FENOME Titreşimle birlikte, 8-10 derece (nemli) ısıya kısa süre maruziyette parmaklarda ve avuç içinde beyazlaşma, «Beyaz el – Ölü El» olur. 4 1

54 PERİFERİK SENSORİNÖRAL POLİNÖROPATİ Parmak ve ellerde uyuşma ve karıncalanma vardır. İleri dönemlerde dokunma, sıcaklık ve titreşim duyusu azalır ve el becerileri bozulur. PSP Stokholm Sınıflandırması;  Evre 1 (hafif): Karıncalanma olmaksızın ara sıra uyuşma  Evre 2 (orta): Aralıklı veya sürekli uyuşma ve duyu kaybı  Evre 3 (ağır): Aralıklı veya sürekli uyuşma, dokunma duyusunun ve el becerilerinin azalması Parmak ve ellerde uyuşma ve karıncalanma vardır. İleri dönemlerde dokunma, sıcaklık ve titreşim duyusu azalır ve el becerileri bozulur. PSP Stokholm Sınıflandırması;  Evre 1 (hafif): Karıncalanma olmaksızın ara sıra uyuşma  Evre 2 (orta): Aralıklı veya sürekli uyuşma ve duyu kaybı  Evre 3 (ağır): Aralıklı veya sürekli uyuşma, dokunma duyusunun ve el becerilerinin azalması 2

55 OSTEOARTİKÜLER VE KAS HASTALIKLARI Osteoartiküler (kemik-eklem) hastalıklar  Dirsek ve el bileğinin osteoartrozu ve bilekte osteofitler  Karpal kemik hastalıkları  Semilunate kemik osteonekrozu (Kienböck hastalığı)  Skafoid kemiğin psödoartrozu Kas hastalıkları  El ve parmaklarda ağrı ve kas güçsüzlüğü  Elle kavrama yeteneğinin azalması  Üst ekstremitede tendinit, tenosinovit Osteoartiküler (kemik-eklem) hastalıklar  Dirsek ve el bileğinin osteoartrozu ve bilekte osteofitler  Karpal kemik hastalıkları  Semilunate kemik osteonekrozu (Kienböck hastalığı)  Skafoid kemiğin psödoartrozu Kas hastalıkları  El ve parmaklarda ağrı ve kas güçsüzlüğü  Elle kavrama yeteneğinin azalması  Üst ekstremitede tendinit, tenosinovit 3

56 2

57 SEMPTOMLARSEMPTOMLAR Başlangıç semptomları (şikayetleri)  Mide, göğüs ve baş ağrısı  Bulantı hissi  Denge kaybı Uzun süreli semptomlar (şikayetler)  Omurga hasarları (En çok bel bölgesi etkilenir ve deformasyon, lumbago ve siyatik gelişebilir)  Sindirim, dolaşım ve solunum sistemleri  Periferik (çevre) ve otonom sinirler Başlangıç semptomları (şikayetleri)  Mide, göğüs ve baş ağrısı  Bulantı hissi  Denge kaybı Uzun süreli semptomlar (şikayetler)  Omurga hasarları (En çok bel bölgesi etkilenir ve deformasyon, lumbago ve siyatik gelişebilir)  Sindirim, dolaşım ve solunum sistemleri  Periferik (çevre) ve otonom sinirler 1

58 SEMPTOMLAR (Başlangıçta Yüksek, Sonra Normal) 1.Bazı dokularda deformasyon 2.Solunum hızında artış 3.Oksijen, mineral ve enerji harcamasında artış 4.Performansta düşme 5.Sübjektif algılamada bozulma 6.Kalp atım sayısının artma 7.Hipertansiyon 8.MSS hücre fonksiyonlarında aksama 9.Kanda glikoz ve glikojen konsantrasyonunda (düzeyinde) azalma 1.Bazı dokularda deformasyon 2.Solunum hızında artış 3.Oksijen, mineral ve enerji harcamasında artış 4.Performansta düşme 5.Sübjektif algılamada bozulma 6.Kalp atım sayısının artma 7.Hipertansiyon 8.MSS hücre fonksiyonlarında aksama 9.Kanda glikoz ve glikojen konsantrasyonunda (düzeyinde) azalma 1 2

59 3

60 TİTREŞİMİ ÖLÇEN ALETLER Titreşimi Ölçen Aletler Oktav Bantları yada Vibrasyon Detektörü Frekans (Oktav) Bantları (Hz); 1-2 4-8-16 31.5-125-250-1.000-2.000-4.000 8.000 Titreşimi Ölçen Aletler Oktav Bantları yada Vibrasyon Detektörü Frekans (Oktav) Bantları (Hz); 1-2 4-8-16 31.5-125-250-1.000-2.000-4.000 8.000

61 EL-KOL TİTREŞİMİN ÖLÇÜLMESİ  Çift elle kullanılan aygıtlarda, ölçümler her el için ayrı ayrı yapılacaktır. Maruziyet her iki eldeki en yüksek değer esas alınarak belirlenecektir.  Ölçüm insan vücudunun titreşimle temasta olduğu noktalarından veya en yakın yerinden yapılır.  El kol titreşiminde ölçüm, elle tutulan veya aletin çalışan kısmı üzerinden ölçülür,  Tüm vücut titreşiminde oturulan veya ayakta durulan noktalardan ölçülür.  Çift elle kullanılan aygıtlarda, ölçümler her el için ayrı ayrı yapılacaktır. Maruziyet her iki eldeki en yüksek değer esas alınarak belirlenecektir.  Ölçüm insan vücudunun titreşimle temasta olduğu noktalarından veya en yakın yerinden yapılır.  El kol titreşiminde ölçüm, elle tutulan veya aletin çalışan kısmı üzerinden ölçülür,  Tüm vücut titreşiminde oturulan veya ayakta durulan noktalardan ölçülür. Titreşim 1

62 ÖLÇÜM YÖNTEMİ  Her titreşim kaynağı için bir ölçüm kartı tutulur. Ölçüm yapılan noktalar ve alınan değerlerin tümü kayıt altına alınır,  Titreşim ölçüm kartı yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere hazır bulundurulur.  Titreşim ölçüm sonuçlarına, istemeleri halinde işçi ve/veya temsilcileri tarafından ulaşılabilir.  Her titreşim kaynağı için bir ölçüm kartı tutulur. Ölçüm yapılan noktalar ve alınan değerlerin tümü kayıt altına alınır,  Titreşim ölçüm kartı yetkililerin her istediğinde gösterilmek üzere hazır bulundurulur.  Titreşim ölçüm sonuçlarına, istemeleri halinde işçi ve/veya temsilcileri tarafından ulaşılabilir.

63 4

64 Maruziyeti Azaltıcı Yöntemler Bütün vücut titreşimini azaltacak (süspansiyonlu) oturma yerleri ayaklarda lastik paspaslar ve el- kol titreşimini azaltacak el tutma yerleri vb. Yeterli çalışma sürelerini kapsayan uygun çalışma programı hazırlamak Uygun bakım-onarım programları uygulamak İşyerinin ve çalışma yerlerinin tasarımı ve düzenini sağlamak Çalışanlara bilgi, eğitim ve talimatlar vermek Maruz kalan işçiyi soğuktan ve nemden korumak Maruziyet süresini kısaltmak. Titreşimin şiddeti sınırlandırılmak Ergonomik tasarım ve uygun iş ekipmanı seçimi

65 5

66 Titreşim Türü Maruziyet Sınır Değeri Sınır Değeri (m/s²) Maruziyet Eylem Değeri Eylem Değeri (m/s²) Hissedilen Frekanslar Kullanılan Standart El-Kol 52,5 1-1000 TS EN ISO 5349-1 TS EN ISO 5349-2 Tüm Vücut 1,150,5 1-80 TS EN 1032:2005 TS 2775 8 Çalışanların kesinlikle maruz kalmaması gereken değeri Sınır Değerin Anlamı Aşıldığı durumda, risklerin kontrol altına alınmasını gerektiren değer Eylem Değerinin Anlamı

67 RİSK DEĞERLENDİRMESİ  Aralıklı/tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresine,  Maruziyet sınır ve eylem (etkin) değerlerine,  Özel politika gerektiren gruplar ile tüm çalışanların sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine,  Mekanik titreşim ile çalışma ortamı arasındaki veya mekanik titreşim ile diğer iş ekipmanları arasındaki etkileşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine,  Aralıklı/tekrarlanan şoklara maruziyet de dahil maruziyetin türü, düzeyi ve süresine,  Maruziyet sınır ve eylem (etkin) değerlerine,  Özel politika gerektiren gruplar ile tüm çalışanların sağlık ve güvenliklerine olan etkilerine,  Mekanik titreşim ile çalışma ortamı arasındaki veya mekanik titreşim ile diğer iş ekipmanları arasındaki etkileşimlerin, çalışanların sağlık ve güvenliğine olan dolaylı etkisine, 1

68 MEVZUATMEVZUAT Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve anijionörotik bozukluklar” Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü ekli listede belirtilmiştir. SGK yıllık istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen; «meslek hastalıklarına rastlanılmamaktadır.» «Yükümlülük Süresi 2 yıldır.» Titreşim sonucu kemik-eklem zararları ve anijionörotik bozukluklar” Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü ekli listede belirtilmiştir. SGK yıllık istatistiklerinde, titreşimden ileri gelen; «meslek hastalıklarına rastlanılmamaktadır.» «Yükümlülük Süresi 2 yıldır.»

69 3 3

70 TERMAL KONFOR Bir işyerinde çalışanların bedensel ve zihinsel faaliyetlerini sürdürürken belirli bir rahatlık içinde bulunmalarına termal konfor denir. Bir işyerinde termal konfor şartlarının sağlanınca; 1. Meslek hastalıkları azalır 2. İş kazaları azalır 3. İşe devamlılık artar 4. İş verimi artar Bir işyerinde çalışanların bedensel ve zihinsel faaliyetlerini sürdürürken belirli bir rahatlık içinde bulunmalarına termal konfor denir. Bir işyerinde termal konfor şartlarının sağlanınca; 1. Meslek hastalıkları azalır 2. İş kazaları azalır 3. İşe devamlılık artar 4. İş verimi artar

71 TERMAL KONFORU BELİRLEYEN FAKTÖRLER 1. Hava sıcaklığı (Ortam ısısı) 2. Havanın nemi (Bağıl Nem) 3. Hava akım hızı 4. Radyant ısısı (Termal Radyasyon) 1. Hava sıcaklığı (Ortam ısısı) 2. Havanın nemi (Bağıl Nem) 3. Hava akım hızı 4. Radyant ısısı (Termal Radyasyon) 2

72 1

73 TANIMTANIM Isı; Enerjinin miktarını gösterir. Isı ölçümü Kalorimetre (ısıölçer) ile yapılır. Sıcaklık; Enerjinin miktarını değil seviyesini gösterir. Termal konforun ana (en önemli) parametresidir. Isı; Enerjinin miktarını gösterir. Isı ölçümü Kalorimetre (ısıölçer) ile yapılır. Sıcaklık; Enerjinin miktarını değil seviyesini gösterir. Termal konforun ana (en önemli) parametresidir.

74 VÜCUT ISI DENGESİ Vücut Isısı: 36,8±0,4 (36,4-37,2)  Hipotermi: <34  Normotermi: 36-38  Ateş: 38-40  Hipertermi: 42-44 0,5 derecelik artış ve azalışlar patolojik kabul edilir. Vücut Isısı: 36,8±0,4 (36,4-37,2)  Hipotermi: <34  Normotermi: 36-38  Ateş: 38-40  Hipertermi: 42-44 0,5 derecelik artış ve azalışlar patolojik kabul edilir.

75 Metabolik Vücut Isısı =+ Evaporatif Buharlaşma + Radyant İnfrared + Konveksiyon + Kondüksiyon Direk Temas M (+) H (+) (0) (-) = + E (-) + R (+) (-) + C (+) (-) + D (+) (-) Vücudun bazal ve fiziksel çalışması sırasında açığa çıkar. Buharlaşma (terleme) yoluyla vücuttan atılan ısıdır. Isının radyasyon (elektromany etik dalga) yoluyla ortama taşınmasıdır. İnsan vücudu ile çevresel cisimler (yüzeyler) arasında sıcaklık farkı olduğunda ışınım yoluyla gerçekleşen ısı alışverişi Isı enerjisinin hava/sıvı molekülleri ile taşınmasıyla meydana gelir. Ortam sıcaklığı cilt sıcaklığından fazla ise cilt sıcaklığı artacak, tersi ise cilt sıcaklığı düşecektir. Vücudun herhangi bir madde ile direkt teması sonucunda (yüzme ve dalma) ısı kazanması veya kaybetmesi Eğer, Vücut ısı yükü pozitif ise, ısı kazancı, negatif ise ısı kaybı meydana gelir. Vücut ısı yükü sıfır ise vücudun ısı dengesi sabit kalır. 5

76 YÜKSEK SICAKLIĞIN ETKİLERİ – 1 Vücut ısı regülasyonunun bozulması ile, vücut ısının 41°C’ye kadar ulaşması sonucu ısı (güneş) çarpması olur. Beyinde hasara ve ölüme neden olur. Aşırı terleme ve tuz kaybı (İyon; Ca, Na, Mg, K) nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ısı krampları olabilir, Aşırı yükleme sonucu oluşan sıvı kaybının tansiyon düşüklüğüne ve baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları olabilir. Vücut ısı regülasyonunun bozulması ile, vücut ısının 41°C’ye kadar ulaşması sonucu ısı (güneş) çarpması olur. Beyinde hasara ve ölüme neden olur. Aşırı terleme ve tuz kaybı (İyon; Ca, Na, Mg, K) nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ısı krampları olabilir, Aşırı yükleme sonucu oluşan sıvı kaybının tansiyon düşüklüğüne ve baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları olabilir. 1

77 YÜKSEK SICAKLIĞIN ETKİLERİ – 2 Kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklar Moral bozuklukları Konsantrasyon bozuklukları Aşırı duyarlık Aşırı uyku hali Baş dönmesi Vücut direncinin düşmesi Endişe Yorgunluk İş veriminin düşmesi ……………neden olur. Kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklar Moral bozuklukları Konsantrasyon bozuklukları Aşırı duyarlık Aşırı uyku hali Baş dönmesi Vücut direncinin düşmesi Endişe Yorgunluk İş veriminin düşmesi ……………neden olur. 1

78 SICAKLIK PERFORMANS İLİŞKİSİ Aşırı sıcaklığın üretim üzerindeki olumsuz etkisi; 29 °C olursa performans %5 düşer 30 °C " " %10 " 31 °C " " %17 " 32 °C " " %30 " "İşyerinde termal konfor şartlarının sağlanması İş Verimini artırır." Aşırı sıcaklığın üretim üzerindeki olumsuz etkisi; 29 °C olursa performans %5 düşer 30 °C " " %10 " 31 °C " " %17 " 32 °C " " %30 " "İşyerinde termal konfor şartlarının sağlanması İş Verimini artırır." 1

79 SICAKLIK PERFORMANS İLİŞKİSİ Faaliyetin Şekli Hava Sıcaklığı Oturarak yapılan hafif el-kol işleri 20°C Ayakta yapılan ağır el-kol işleri 17°C Çok ağır işlerin yapılması15-16°C Faaliyetin Şekli Hava Sıcaklığı Oturarak yapılan hafif el-kol işleri 20°C Ayakta yapılan ağır el-kol işleri 17°C Çok ağır işlerin yapılması15-16°C 1

80 ORTAM SICAKLIĞINI ÖLÇEN ALET VE BİRİMİ Ortam Sıcaklığını Ölçen Alet Kuru (Cıvalı) Termometre Birimi Celcius-Santigrat-C/Fahrenheit-F/Kelvin-K/Reamur-R Ortam Sıcaklığını Ölçen Alet Kuru (Cıvalı) Termometre Birimi Celcius-Santigrat-C/Fahrenheit-F/Kelvin-K/Reamur-R

81 2

82 NEM (MUTLAK VE BAĞIL) Mutlak nem; birim havadaki su buharı miktarıdır. Bir metreküp hava içindeki su buharının ağırlığıdır. Bağıl (Nisbi) nem; aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin %’sidir. Mevcut ortam ısısında işyeri havasını doymuşluk düzeyine kadar getirecek su buharı değerine göre yüzde oranı (%100 nemli) şeklinde ifade edilebilir. Spesifik nem; bir gaz içerisinde bulunan nem ağırlığının gaz ağırlığına oranıdır Mutlak nem; birim havadaki su buharı miktarıdır. Bir metreküp hava içindeki su buharının ağırlığıdır. Bağıl (Nisbi) nem; aynı sıcaklıkta doymuş havadaki mutlak nemin %’sidir. Mevcut ortam ısısında işyeri havasını doymuşluk düzeyine kadar getirecek su buharı değerine göre yüzde oranı (%100 nemli) şeklinde ifade edilebilir. Spesifik nem; bir gaz içerisinde bulunan nem ağırlığının gaz ağırlığına oranıdır

83 İŞYERİNDE NEM ORANI VE NEMİN ETKİSİ Bir işyerinde bağıl nem %30-60 (80) olmalıdır. Yüksek bağıl nem; Yüksek ortam sıcaklığında bunalma Düşük ortam sıcaklığında üşüme ve ürperme ………………..hissine neden olur. Bir işyerinde bağıl nem %30-60 (80) olmalıdır. Yüksek bağıl nem; Yüksek ortam sıcaklığında bunalma Düşük ortam sıcaklığında üşüme ve ürperme ………………..hissine neden olur.

84 NEMİ ÖLÇEN ALET Nemi Ölçen Aletler Higrometre Psikrometre (Kata Termometre) Psikrometre cihazında, kuru ve ıslak termometre bir arada kullanılarak aynı anda iki değer elde edilir. Elde edilen sonuçlar bu cihaz için geliştirilmiş grafik (psychrometry chart) ile değerlendirilerek ortamın nem düzeyi hesaplanır. Nemi Ölçen Aletler Higrometre Psikrometre (Kata Termometre) Psikrometre cihazında, kuru ve ıslak termometre bir arada kullanılarak aynı anda iki değer elde edilir. Elde edilen sonuçlar bu cihaz için geliştirilmiş grafik (psychrometry chart) ile değerlendirilerek ortamın nem düzeyi hesaplanır. 3

85 3

86 HAVA AKIM HIZININ AMACI İşyerinde termal konforu sağlamak ve sağlığa zararlı olan gaz ve tozları işyeri ortamından uzaklaştırmak için uygun bir hava akım hızı temin edilmesi gerekir.

87 HAVA AKIM HIZI Aşarsa, vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımın etkisi ile ısı transferi olur ve ısı stresleri oluşur.  Oturarak çalışanlarda: 0,15-1 m/sn  Yarı aktif çalışanlarda : 1-1,25 m/sn  Tozsuz yerlerde: 1.75 m/sn «Hava akım hızı 0,3-0,5 metreyi/saniye aşmamalı» Aşarsa, vücut ile çevresindeki hava arasında hava akımın etkisi ile ısı transferi olur ve ısı stresleri oluşur.  Oturarak çalışanlarda: 0,15-1 m/sn  Yarı aktif çalışanlarda : 1-1,25 m/sn  Tozsuz yerlerde: 1.75 m/sn «Hava akım hızı 0,3-0,5 metreyi/saniye aşmamalı» 3

88 HAVA AKIM HIZI Eğer;  Hava vücuttan serin ise vücut ısısı azalır.  Hava vücuttan sıcak ise vücut ısısı artar. Eğer;  Hava vücuttan serin ise vücut ısısı azalır.  Hava vücuttan sıcak ise vücut ısısı artar. 3

89 HAVA AKIM HIZINI ÖLÇEN ALET Hava akım hızını ölçen alet; Anemometre Hava akım hızını ölçen alet; Anemometre 3

90 4

91 RADYANT ISIDAN KORUNMA Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. Radyant ısı absorplanacağı (emileceği) bir yüzeye çarpmadıkça, ısı meydana getirmeyen elektromagnetik dalga şeklinde yayılan bir enerjidir. Dolayısı ile hava akımları radyant ısıyı etkileyemez. Radyant Isıdan Korunmak;  Radyasyon siperi (ısı geçirmeyen-yansıtan) kullanmak  Sıcak cisimlerin yüzeylerini ışıma özelliği zayıf maddelerle boyamak veya kaplamak. Not; Eğer, konulan koruyucu ısıyı yansıtmıyorsa, ısıyı absorplayarak kendisi ısı kaynağı haline gelebilir. Çevredeki cisimlerden yayılan ısı enerjisidir. Radyant ısı absorplanacağı (emileceği) bir yüzeye çarpmadıkça, ısı meydana getirmeyen elektromagnetik dalga şeklinde yayılan bir enerjidir. Dolayısı ile hava akımları radyant ısıyı etkileyemez. Radyant Isıdan Korunmak;  Radyasyon siperi (ısı geçirmeyen-yansıtan) kullanmak  Sıcak cisimlerin yüzeylerini ışıma özelliği zayıf maddelerle boyamak veya kaplamak. Not; Eğer, konulan koruyucu ısıyı yansıtmıyorsa, ısıyı absorplayarak kendisi ısı kaynağı haline gelebilir. 2

92 RADYANT ISININ ÖLÇÜLMESİ Radyant Isıyı Ölçen Alet; Glob-Termometre (Globetermometre) (black globe thermometer- Siyah Hazneli Termometre) Radiometre Çift katatermometre Glob-termometre; İnce metalden yapılmış dış yüzeyi mat-siyaha boyanmış 10-15 cm çapında bakır, içi boş bir kürenin merkezine yerleştirilmiş bir kuru termometreden oluşur. Radyant Isıyı Ölçen Alet; Glob-Termometre (Globetermometre) (black globe thermometer- Siyah Hazneli Termometre) Radiometre Çift katatermometre Glob-termometre; İnce metalden yapılmış dış yüzeyi mat-siyaha boyanmış 10-15 cm çapında bakır, içi boş bir kürenin merkezine yerleştirilmiş bir kuru termometreden oluşur.

93 5

94 HİSSEDİLEN SICAKLIĞI BELİRLEYEN FAKTÖRLER İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, sadece kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır. Bu sıcaklık; İçinde bulunulan ortamdaki sıcaklığa, ortamdaki hava akım hızına ve havanın nemine bağlı olarak oluşan birleşik sıcaklıktır. Bu üç faktörün etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık (efektif eşdeğer sıcaklık) denir. İnsanların bulundukları ortamlardaki hissettikleri sıcaklık, sadece kuru termometre ile ölçülen sıcaklık değil, fizyolojik olarak hissettikleri sıcaklıktır. Bu sıcaklık; İçinde bulunulan ortamdaki sıcaklığa, ortamdaki hava akım hızına ve havanın nemine bağlı olarak oluşan birleşik sıcaklıktır. Bu üç faktörün etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık (efektif eşdeğer sıcaklık) denir. 3

95 ÇEVRESEL (DIŞ) FAKTÖRLER KİŞİSEL FAKTÖRLER 1. Hava Sıcaklığı (Ortam Isısı) 2. Ortamın Nemi (Bağıl Nem Oranı) 3. Ortamın Hava Akımı (Havalandırması) 4. Radyant Isısı (Termal Radyasyonu) 1. Hava Sıcaklığı (Ortam Isısı) 2. Ortamın Nemi (Bağıl Nem Oranı) 3. Ortamın Hava Akımı (Havalandırması) 4. Radyant Isısı (Termal Radyasyonu) 1. Yapılan işin niteliği (hafif-orta-ağır iş) 2. İşçinin giyim durumu (ince-kalın) 3. İşçinin yaşı ve cinsiyeti 4. İşçinin beslenmesi (işe uygun-değil) 5. İşçinin fiziki durumu (zayıf-şişman) 6. İşçinin ruhi durumu (sakin-gergin) 7. İşçinin sağlık durumu (hasta-iyi) 1. Yapılan işin niteliği (hafif-orta-ağır iş) 2. İşçinin giyim durumu (ince-kalın) 3. İşçinin yaşı ve cinsiyeti 4. İşçinin beslenmesi (işe uygun-değil) 5. İşçinin fiziki durumu (zayıf-şişman) 6. İşçinin ruhi durumu (sakin-gergin) 7. İşçinin sağlık durumu (hasta-iyi) EFEKTİF ISI «HİSSEDİLEN ISI- EŞDEĞER EFEKTİF SICAKLIK» PARAMETRELERİ 5

96 4 4

97 KavramlarBirimiFormülAçıklamalar Işığın Şiddeti Mum (I) Candela (cd) Nokta şeklindeki kaynağın belirlenmiş yönde ışık yayınıdır. Mum Platinin katılaşma derecesindeki siyah cismin 1 santimetre karelik yüzeyinin kendisine dik doğrultuda verdiği ışık şiddetinin 1/60'dır Işık AkısıLümen Φ = E (Aydınlanma). S (yüzey) bir aydınlatma kaynağının belirli bir açı içerisinde yaydığı ışık miktarıdır. Birimi lümen (lm)'dir. Aydınlanmanın tüm yüzey üzerindeki etkisidir. Aydınlatma Şiddeti Lüx Bir yüzey üzerine düşen ışık akısının yoğunluğudur. Lüks Bir metre karelik bir yüzeye düşen ışık akısı miktarı. Metre kare başına düşen lümendir Lümen Bir mum şiddetindeki bir kaynağın bir metre uzaktaki, bir metre karelik bir yüzeye dik olarak gönderdiği ışık miktarıdır. Yüzeyde meydana gelen aydınlanma miktarıdır. Bir lambanın parlaklığını belirtir. ParlaklıkApostilb Işığın ışıklı cisimden yayılması veya bir yüzeyden yansımasını algılama ölçüsüdür. Apostilb Bir lüks aydınlatmada tam beyaz yüzeyin (%100 yansıma) parlaklığıdır. Kontrast İki parlaklığın oranıdır. 1

98 BİRİMİ/ÖLÇEN ALET Aydınlatma şiddeti: lüx Aydınlatmayı ölçen alet: lüxmetre Aydınlatma şiddeti: lüx Aydınlatmayı ölçen alet: lüxmetre 3

99 İŞYERLERİNDE İYİ AYDINLATMANIN ŞARTLARI Aydınlatmada amaç, belli bir aydınlık düzeyi elde etmek değil, iyi görme koşullarını sağlamaktır İyi bir işyeri aydınlatması yapılan işe göre; Yeterli şiddette, Tek Düze, İyi Yayılmış, Gölge Vermeyen Göz Kamaştırmayan ………………………aydınlatma şeklinde olmalıdır. Aydınlatmada amaç, belli bir aydınlık düzeyi elde etmek değil, iyi görme koşullarını sağlamaktır İyi bir işyeri aydınlatması yapılan işe göre; Yeterli şiddette, Tek Düze, İyi Yayılmış, Gölge Vermeyen Göz Kamaştırmayan ………………………aydınlatma şeklinde olmalıdır. 1

100 İŞYERLERİNDE AYDINLATMA Tabi (Doğal) Aydınlatma Suni (Yapay) Aydınlatma

101 YAPAY AYDINLATMA TÜRLERİ 1. Direkt (Dolaysız) 2. Endirekt (Dolaylı) 3. Yarı Direkt (Karma-Lokal)  Işık çalışılan bölgeye direk geliyorsa Direkt-Dolaysız,  Başka bir yüzeye çarpıp geliyorsa Endirekt-Dolaylı,  Sadece çalışılan bölgeyi aydınlatıyorsa Yarı Direkt- Karma-Lokal, …………………aydınlatma olarak adlandırılır. 1. Direkt (Dolaysız) 2. Endirekt (Dolaylı) 3. Yarı Direkt (Karma-Lokal)  Işık çalışılan bölgeye direk geliyorsa Direkt-Dolaysız,  Başka bir yüzeye çarpıp geliyorsa Endirekt-Dolaylı,  Sadece çalışılan bölgeyi aydınlatıyorsa Yarı Direkt- Karma-Lokal, …………………aydınlatma olarak adlandırılır. 1

102 5 5

103 3 1 Birim yüzey üzerine uygulanan kuvvete basınç denir. 2 Normal Atmosferik Hava %20 Oksijen %80 Azottan … dan oluşur. 3 Bunun anlamı deniz seviyesinde havanın parsiyel basıncı 0,2 ATA O₂, 0,8 ATA N₂’dur. Örneğin denizin 40 metre altında parsiyel basınç; 1 ATA O₂ ve 4 ATA N₂ olur. 4 Denizde her 10 metre derinlikte basınç 1 atmosfer artar. 5 Normalde 4 Bar (Newton/cm²)’lik basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında herhangi bir sağlık sorunu oluşturmaz. 6 Birimi; Paskal (Pa): N/cm² / Bar: kg/cm² / 1 ATM: 760 mmHg = 1,013 kg/cm² Not; Yerküre atmosferi deniz seviyesinde; 100 kPa bir basınç oluşturur. 100 kPa=1 ATA (ATA: Absolut Atmosfer 7 Hava Basıncını Ölçen Alet: Barometre Barometre hava basıncını ölçmeye yarayan aygıttır. Çeşitli tipleri vardır. İlk yapılanı cıvalı barometredir. Bunu 1643′te İtalyan Toriçelli bulmuştur. Cıva sütununun yüksekliği barometre basıncını gösterir. Bu basınç deniz düzeyinde 760 mm cıva sütununa eşittir. Havalı barometre ise, havası boşaltılmış metal bir kutu biçimindedir. Manometre: Kapalı kaplardaki gazların basıncını ölçen aletlerdir. Açık uçlu ve Kapalı uçlu Manometreler olmak üzere 2 tipi vardır. Açıklamalar

104 DÜŞÜK BASINCA MARUZ KALAN MESLEKLER Uçak kabinlerinde çalışanlar Balonlarla seyahatler Yol yapımı, elektrik, telefon servis istasyonlarında çalışanlar Sepo odaları Sepo Odası: Modern yangın korunma sistemlerinin gereği olarak kurulan ve oksijen içeriği %13’lere kadar düşürülen çalışma alanlarıdır. Uçak kabinlerinde çalışanlar Balonlarla seyahatler Yol yapımı, elektrik, telefon servis istasyonlarında çalışanlar Sepo odaları Sepo Odası: Modern yangın korunma sistemlerinin gereği olarak kurulan ve oksijen içeriği %13’lere kadar düşürülen çalışma alanlarıdır.

105 DÜŞÜK BASINÇ Basıncın düşmesi nedeniyle normal atmosfer basıncı altında dokularda erimiş olan gazlar serbest hale gelir ve vücutta;  Çeşitli organlarda karıncalanmalar,  Kol ve bacaklarda ağrılar,  Kulak ağrıları, kulak kanaması ve işitme kaybı,  Bulanık görme,  Vücuttaki oksijenin parsiyel basıncının düşmesi sonucu kanda oksijen azalması (anoksemi),  Tansiyon düşüklüğü ve kalp çarpıntısı (taşikardi) görülebilir. Basıncın düşmesi nedeniyle normal atmosfer basıncı altında dokularda erimiş olan gazlar serbest hale gelir ve vücutta;  Çeşitli organlarda karıncalanmalar,  Kol ve bacaklarda ağrılar,  Kulak ağrıları, kulak kanaması ve işitme kaybı,  Bulanık görme,  Vücuttaki oksijenin parsiyel basıncının düşmesi sonucu kanda oksijen azalması (anoksemi),  Tansiyon düşüklüğü ve kalp çarpıntısı (taşikardi) görülebilir.

106 YÜKSEK BASINCA MARUZ KALAN MESLEKLER Dalgıçlar Balıkçılar Sünger avcıları Tünel ve duba yapımında çalışanları Rekompresyon odası teknisyenleri Denizaltı personeli Gemi kurtarıcıları Dalgıçlar Balıkçılar Sünger avcıları Tünel ve duba yapımında çalışanları Rekompresyon odası teknisyenleri Denizaltı personeli Gemi kurtarıcıları

107 YÜKSEK BASINCA BAĞLI HASTALIKLAR 1. Barotaravma  Kompresyon Barotravması  Dekompresyon Barotravması 2. Dekompresyon Hastalığı  Tip I Dekompresyon Hastalığı  Tip II Dekompresyon Hastalığı 3. Disbarik Osteonekroz 1. Barotaravma  Kompresyon Barotravması  Dekompresyon Barotravması 2. Dekompresyon Hastalığı  Tip I Dekompresyon Hastalığı  Tip II Dekompresyon Hastalığı 3. Disbarik Osteonekroz

108 DÜŞÜK BASINÇLI İŞLERDE KORUNMA ÖNERİLERİ Yüksek rakımlı yerlere çıkılırken, yavaş tempoda çıkılması, hipoksik semptomların gelişmesini önler. Yüksek basınçta eğer atmosferik basınca dönme hızlı olursa, kanda eriyik haldeki azot hızla kanda ve dokularda baloncuklara dönüşerek dolaşım yetmezliğine ve lokal doku hasarına neden olur. Atmosferik basınca dönme yavaş olmalıdır. Yüksek rakımlı yerlere çıkılırken, yavaş tempoda çıkılması, hipoksik semptomların gelişmesini önler. Yüksek basınçta eğer atmosferik basınca dönme hızlı olursa, kanda eriyik haldeki azot hızla kanda ve dokularda baloncuklara dönüşerek dolaşım yetmezliğine ve lokal doku hasarına neden olur. Atmosferik basınca dönme yavaş olmalıdır.

109 YÜKSEK BASINÇLI İŞLERDE KORUNMA ÖNERİLERİ Yüksek basınç koşullarında çalışanlar olası sağlık riskleri konusunda iyi eğitilmeli, doğru davranış biçimleri öğretilmelidir. Dalgıçların erken yükselmemelerinin sağlanması, rekompresyon uygulamalarının doğru ve yeterince yapılması gereklidir. Riskli iş ortamlarında düzenli basınç ölçümleri yapılmalı, basınç alarm sistemleri kurulmalıdır. Yüksek basınç koşullarında çalışanlar olası sağlık riskleri konusunda iyi eğitilmeli, doğru davranış biçimleri öğretilmelidir. Dalgıçların erken yükselmemelerinin sağlanması, rekompresyon uygulamalarının doğru ve yeterince yapılması gereklidir. Riskli iş ortamlarında düzenli basınç ölçümleri yapılmalı, basınç alarm sistemleri kurulmalıdır.

110 YÜKSEK BASINÇLI İŞLERDE KORUNMA ÖNERİLERİ İşe giriş muayenelerinde genel vücut sağlığının yanı sıra solunum ve sinir sitemi, KBB, KVS, GİS ve KİS patolojileri ve obezite araştırılmalı, Boy, kilo ölçümleri yapılmalı, omuz, diz ve kalça grafileri, SFT, EKG, odyometre yapılmalı, kemik grafileri yılda bir tekrarlanmalı Kontrol aralıkları  1 ATA’dan düşük basınç: 3 aydan uzun olmamalı  1 ATA’dan yüksek basınç: 1 aydan uzun olmamalı İşe giriş muayenelerinde genel vücut sağlığının yanı sıra solunum ve sinir sitemi, KBB, KVS, GİS ve KİS patolojileri ve obezite araştırılmalı, Boy, kilo ölçümleri yapılmalı, omuz, diz ve kalça grafileri, SFT, EKG, odyometre yapılmalı, kemik grafileri yılda bir tekrarlanmalı Kontrol aralıkları  1 ATA’dan düşük basınç: 3 aydan uzun olmamalı  1 ATA’dan yüksek basınç: 1 aydan uzun olmamalı

111 Su Altında Basınçlı Hava İçinde Çalışmayı Gerektiren İşler (İniş, Çıkış, Geçiş Dahil) Saat 0-20 metreye kadar derinlik veya 2 kg/cm² basınçta yapılan işler0-207,5 20-25 (20 hariç) metre derinlik veya 2-2,5 (2 hariç) kg/cm² basınçta20-257 25-30 (25 hariç) metre derinlik veya 2,5-3 (2,5 hariç) kg/cm² basınçta25-306 30-35 (30 hariç) metre derinlik veya 3-3,5 (3 hariç) kg/cm² basınçta30-355 35-40 (40 hariç) metre derinlik veya 3,5-4 (3,5 hariç) kg/cm² basınçta35-404 Dalgıçlar için bu süreler; 18 metre derinliğe kadar183 Dalgıçlar için bu süreler; 40 metre derinliğe kadar400,5 SAĞLIK KURALLARI BAKIMINDAN GÜNDE AZAMİ YEDİ BUÇUK SAAT VEYA DAHA AZ ÇALIŞILMASI GEREKEN İŞLER HAKKINDA YÖNETMELİK

112 Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü Düşük ve yüksek basıncın işçiler üzerinde meydana getirdiği olumsuz etkiler bir meslek hastalığıdır. Basınç değişikliği nedeni ile görülen; Akut hadiselerde yükümlülük süresi 3 gündür. Diğer hadiselerde yükümlülük süresi 10 yıldır. Düşük ve yüksek basıncın işçiler üzerinde meydana getirdiği olumsuz etkiler bir meslek hastalığıdır. Basınç değişikliği nedeni ile görülen; Akut hadiselerde yükümlülük süresi 3 gündür. Diğer hadiselerde yükümlülük süresi 10 yıldır.

113 6 6

114 TANIM VE DENETİM Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır. İşyerlerinde radyasyonun kullanılmasını ve denetlemesini Türkiye Atom Enerjisi Kurumu -TAEK tarafından yapılır. Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır. İşyerlerinde radyasyonun kullanılmasını ve denetlemesini Türkiye Atom Enerjisi Kurumu -TAEK tarafından yapılır.

115 Doğal (Radon) Mesleksel (Nükleer Santral) Medikal (Radyoloji) Radon; Kaya, toprak ve sudaki doğal uranyumun bozunması

116 İYONİZE VE NONİYONİZE RADYASYON 1.İyonlaştırıcı: Atomlardan elektron sökebilen a)Parçacık (alfa, beta, serbest nötronlar) b)Elektromanyetik dalga (gama ve X-ışınları) 2.İyonlaştırıcı olmayan: Atomlardan elektron sökemez A-) Optik radyasyonlar  Ultraviyole (Morötesi, UVC, UVB, LİVA)  İnfrared (Kızılötesi, IRA, IRB, IRC) B-) EMR (Elektromanyetik Rezonans) Nitelikli Radyas.  Radyo dalgaları, mikrodalgalar, cep telefonları, radyo FM ve TV vericileri, radarlar, trafolar, bilgisayarlar 1.İyonlaştırıcı: Atomlardan elektron sökebilen a)Parçacık (alfa, beta, serbest nötronlar) b)Elektromanyetik dalga (gama ve X-ışınları) 2.İyonlaştırıcı olmayan: Atomlardan elektron sökemez A-) Optik radyasyonlar  Ultraviyole (Morötesi, UVC, UVB, LİVA)  İnfrared (Kızılötesi, IRA, IRB, IRC) B-) EMR (Elektromanyetik Rezonans) Nitelikli Radyas.  Radyo dalgaları, mikrodalgalar, cep telefonları, radyo FM ve TV vericileri, radarlar, trafolar, bilgisayarlar 2 1-) İyonize ışınlar, Noniyonize ışınlardan daha zararlıdır.

117 Dalga Küçülür Enerji Artar Dalga Boyları Büyür Enerjileri Azalır 2-) Elektromagnetik spektrumda ışınların zararı sağa gidildikçe artar.

118 3-) Parçacık şeklinde yayılan ışınların zarar düzeyi Nötronlar>Beta>Alfa

119 İYONİZE RADYASYONUN ETKİLERİ Yüksek dozda: Hücre ve doku ölümü Düşük dozda : Teratojenik-mutajenik-genotoksik etki Yüksek dozda: Hücre ve doku ölümü Düşük dozda : Teratojenik-mutajenik-genotoksik etki 1

120 ÖZELLİĞİÖZELLİĞİ Dalga boyu: 0,0001-0,001 nm. Gamma ışınları hem uranyum ve radyum gibi doğan radyoaktif maddelerin parçalanmaları sırasında hem de bir nükleer reaktörde ya da bir atom bombası patlatıldığında atom çekirdeklerinin parçalanmasıyla meydana gelir. Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara derinliğine girerler ve dokuları tahrip ederler. Tıpta kanserli hücreleri yok etmede, araç ve gereçlerin mikroplardan arındırılması gibi yararlı işlerde de kullanılır. Dalga boyu: 0,0001-0,001 nm. Gamma ışınları hem uranyum ve radyum gibi doğan radyoaktif maddelerin parçalanmaları sırasında hem de bir nükleer reaktörde ya da bir atom bombası patlatıldığında atom çekirdeklerinin parçalanmasıyla meydana gelir. Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara derinliğine girerler ve dokuları tahrip ederler. Tıpta kanserli hücreleri yok etmede, araç ve gereçlerin mikroplardan arındırılması gibi yararlı işlerde de kullanılır.

121 X IŞINLARI X-ışınları; röntgen cihazlarında meydana gelen ışınlardır. X-ışınlarının dalga boyları 0,001nm-100 nm X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve dokulara nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir. X-ışını, tıpta iç organların ve kemik yapının izlenmesinde çok sık kullanılır. X-ışınları; röntgen cihazlarında meydana gelen ışınlardır. X-ışınlarının dalga boyları 0,001nm-100 nm X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve dokulara nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir. X-ışını, tıpta iç organların ve kemik yapının izlenmesinde çok sık kullanılır. Floroskopi Radyografi Mamografi Anjiografi

122 UV (MORÖTESİ) IŞINLARI Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilebilir. Dalga boyları: 1-1000 nm Morötesi ışınlar (UV); derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea tabakası üzerine etki yapar. Deri (güneş yanığına benzer yanıklar, pigmentasyon, ekzema, sivilce, deri kanserleri) Gözlerde (göz sulanma-yanma, kaşıntı, ağrı, konjonktivit, iritis, kornea ülseri ve kalıcı körlük) Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilebilir. Dalga boyları: 1-1000 nm Morötesi ışınlar (UV); derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea tabakası üzerine etki yapar. Deri (güneş yanığına benzer yanıklar, pigmentasyon, ekzema, sivilce, deri kanserleri) Gözlerde (göz sulanma-yanma, kaşıntı, ağrı, konjonktivit, iritis, kornea ülseri ve kalıcı körlük)

123 KIZILÖTESİ-IR IŞINLARI Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilebilir. Güneş ışınlarındaki ısı infraraed ışınlardan kaynaklanır. Dalga boyları: 740-100.000 nm Bu ışınlar vücuda kolayca girer ve aşırı ısı verirler. Vücudun açık kısımları ısınır ve fiziki gerginlik olur. Bu ışınların şiddetine maruziyet süresine ve ışına maruz kalan vücut bölgesine bağlı olarak; Deri yanıkları ve katarakt gibi bazı göz hastalıkları meydana gelebilir. Güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilebilir. Güneş ışınlarındaki ısı infraraed ışınlardan kaynaklanır. Dalga boyları: 740-100.000 nm Bu ışınlar vücuda kolayca girer ve aşırı ısı verirler. Vücudun açık kısımları ısınır ve fiziki gerginlik olur. Bu ışınların şiddetine maruziyet süresine ve ışına maruz kalan vücut bölgesine bağlı olarak; Deri yanıkları ve katarakt gibi bazı göz hastalıkları meydana gelebilir.

124 KIZILÖTESİ-IR IŞINLARI Cam üfleyicilerinde IR ışınlara bağlı beklenenden daha erken yaşta patolojik katarak ortaya çıkmaktadır. 1

125 KAYNAK İŞLEMİ Kaynak işlemi esnasında oluşan ark enerjisinin yaklaşık %15’i radyasyon şeklinde ortama yayılır. Bu ışınların dağılımı ise; %60 İnfrared (Kızılötesi) %10 Ultraviyole (Morötesi) %30 Görünür Kaynak işlemi esnasında oluşan ark enerjisinin yaklaşık %15’i radyasyon şeklinde ortama yayılır. Bu ışınların dağılımı ise; %60 İnfrared (Kızılötesi) %10 Ultraviyole (Morötesi) %30 Görünür

126 DOZİMETRE (Radyasyonun Ölçülmesi) Film TLD Kalem

127 DOZ SINIRLAMA SİSTEMİ 1.JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme-Net Fayda) 2.OPTİMİZASYON (En Düşük Doz Alınması / ALARA) 3.DOZ SINIRLARI 1.JUSTİFİKASYON (Gerekçelendirme-Net Fayda) 2.OPTİMİZASYON (En Düşük Doz Alınması / ALARA) 3.DOZ SINIRLARI

128