SEBZE TOHUMCULUĞU. ÜLKEMİZDE SEBZE TOHUMCULUĞU Ülkemiz, yaklaşık olarak 25 milyon ton sebze üretimi ve 1 000 000 ha’ı aşan üretim alanı ile önemli sebze.

... konulu sunumlar: "SEBZE TOHUMCULUĞU. ÜLKEMİZDE SEBZE TOHUMCULUĞU Ülkemiz, yaklaşık olarak 25 milyon ton sebze üretimi ve 1 000 000 ha’ı aşan üretim alanı ile önemli sebze."— Sunum transkripti:

1 SEBZE TOHUMCULUĞU

2 ÜLKEMİZDE SEBZE TOHUMCULUĞU Ülkemiz, yaklaşık olarak 25 milyon ton sebze üretimi ve 1 000 000 ha’ı aşan üretim alanı ile önemli sebze üreticileri arasında yer almaktadır. Bu üretim miktarı ile Avrupa ülkeleri arasında yaklaşık olarak %20’ lik paya sahiptir. Avrupa’nın en önemli sebze üreticilerinden biri konumundadır. Tüm bitkisel üretim kollarında olduğu gibi, sebze üretiminde de verimi etkileyen en önemli faktörlerden birisi iyi tohumluk seçimidir. Sebzecilikte iyi özellikte tohum kullanımı ile verimde %25-30’luk bir artış sağlanabilmektedir. Özellikle hibrit tohum kullanımı ile birlikte diğer tarımsal uygulamalarında iyi bir şekilde uygulanması ile bu artış daha da yüksek boyutlara ulaşmaktadır. Bu nedenle tohumluk üretimin başarısında etkin bir rol oynamaktadır.

3 Ülkemiz, sahip olduğu iklim özellikleri ve arazi varlığı ile sebze üretiminde ne kadar önemli bir konumda ise, sebze tohumluğu üretiminde de son derece önemli bir konumdadır. Ülkemizin sebze tohumluğu gereksinimi konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Bu farklılıkların nedeni; bazı kaynakların, üretim alanına göre hesaplama yapması, bazı kaynaklarında piyasa durumunu ele alarak hesaplama yapmasından kaynaklanmaktadır.

4 Sebzecilikte tür sayısının çok olması ve her tür içinde farklı yetiştirme tekniklerinin uygulanabilmesi (fide ile üretim, doğrudan tohum ekimi) veya farklı tohumluk tiplerinin bulunabilmesi (soğandaki tohum veya arpacık) hesaplamalarda farklı sonuçların elde edilmesine neden olmaktadır. Örneğin; Karpuzda doğrudan tohum ekimi ile yapılan yetiştiricilikte hektara 2.5 kg tohum gerekli iken fide ile yapılan yetiştiricilikte 1.0 kg tohum yeterli olabilmektedir. Bu durum bu şekilde yetiştiriciliği yapılan tüm sebzeler için geçerlidir.

5 Ülkemizin sebze tohumluğu ihtiyacını belirleyebilmek için şu noktaları dikkate almak gerekmektedir. a) Hesaplamalarda üretim alanlarının dikkate alınması, b) Üretimi farklı şekillerde yapılan türlerde bu üretim yöntemlerine göre tohumluk ihtiyacının tespiti, c) Yeni üretim teknolojilerinin uygulanabilirliğine göre hızlı bir gelişmenin etkisi, d) Üreticinin kendi tohumunu kendisi üretmesinin değil de, sertifikalı tohumluk kullanacağı düşüncesinden hareket edilmelidir.

6 ÜLKEMİZDE SEBZE TOHUMLUĞU ÜRETİMİ Ülkemizde sebze tohumculuğunda faaliyet gösteren kuruluşların yapısı 1982 yılında yapılan değişiklik ve daha sonra alınan karalar ve uygulamaya konulan yönetmeliklere düzenlenmiştir. Bu nedenle bu sektörde çalışanlarda özelikle özel girişimciler için avantajlı bir konuma getirilmiştir. Bunun sonucunda da, sebze tohumluğu üretiminin yaklaşık %98’ini özel sebze tohumluğu kuruluşları, %2 ini de kamu kuruluşları üretmektedir. Tohumluk üretiminde yer alan ve üretime katılan özel kuruluş sayısı 50 civarında dır. Tohumluk üretiminde yer alan ve üretime katılan özel kuruluş sayısı 50 civarında dır.

7 Ülkemiz sebze yetiştiriciliği ve tohumculuğunda karşılaşılan sorunlar; Çeşit standardizasyonunun sağlanamaması, Çeşit standardizasyonunun sağlanamaması, Taşıma ve nakliye problemleri, Taşıma ve nakliye problemleri, Pazarlama ağındaki problemleri, Pazarlama ağındaki problemleri, Kaliteli tohum kullanılmaması, Kaliteli tohum kullanılmaması, Rezüdi miktarının fazla olması, Rezüdi miktarının fazla olması, Piyasanın ihtiyaç duyduğu boy, büyüklük gibi kalite özelliklerinin tam olarak karşılanamaması, Piyasanın ihtiyaç duyduğu boy, büyüklük gibi kalite özelliklerinin tam olarak karşılanamaması, Ambalajlamadaki problemler. Ambalajlamadaki problemler.

8 Tohumların üreticiler tarafından üretilmesindeki sakıncalar; Sebze türlerinin büyük çoğunluğu yabancı tozlanma göstermektedir. Tohum üretimi yapılırken yabancı tozlanmayı engelliyebilmek için izolasyon tedbirleri alınmalıdır. Ancak normal yetiştiriclier kendi tohumlarını kendileri üretmeye çalışırken bu kurala fazla dikkat etmezler. Sebze türlerinin büyük çoğunluğu yabancı tozlanma göstermektedir. Tohum üretimi yapılırken yabancı tozlanmayı engelliyebilmek için izolasyon tedbirleri alınmalıdır. Ancak normal yetiştiriclier kendi tohumlarını kendileri üretmeye çalışırken bu kurala fazla dikkat etmezler. Az miktardaki bitkiden uzun yıllar tohum almak tohumun genetik yapısını bozabilir. Az miktardaki bitkiden uzun yıllar tohum almak tohumun genetik yapısını bozabilir. Hastalıklı ve zararlanmış bitkilerden dikkatsizce alınan tohumlar ileride büyük sorunlar ortaya çıkarabilir. Hastalıklı ve zararlanmış bitkilerden dikkatsizce alınan tohumlar ileride büyük sorunlar ortaya çıkarabilir. Üreticiler tohumluk olarak ayırdıkları arazi yüzünden alan ve verim kaybına uğrarlar. Üreticiler tohumluk olarak ayırdıkları arazi yüzünden alan ve verim kaybına uğrarlar.

9 ÜRETİMDE KULLANILACAK YENİ BİR ÇEŞİTİN ÜRETİCİYE ULAŞANA KADARKİ GEÇEN AŞAMALARI

10 KÜLTÜR SEBZELERİNİN BİYOLOJİK BAKIMDAN ÇİÇEK ÖZELLİKLERİ 1) Erselik çiçekli sebzeler; Erselik çiçekli sebzelerde erkek ve dişi organlar aynı çiçek üzerindedir. Kültür sebzelerinde büyük bir çoğunlukla bu tip çiçeklere rastlanır. Kültür bitkilerinde kendine ve yabancı döllenme olayı mevcuttur. Yabancı döllenmeyi etkileyen birçok faktör vardır. Bu hususlar göz önünde tutularak erselik çiçekli sebzelerde tozlanma ve döllenme olayı değişik sebzelere göre şu şekilde meydana gelmektedir. a) Mutlak kendini dölleyenler: Fasulye ve bezelye de mutlak kendini dölleme mevcuttur. Bununla beraber bazı araştırıcılar bunlarda az da olsa yabancı tozlanma olabileceğini kabul ederek birden fazla çeşitle yapılan ıslah ve tohum üretim çalışmalarında izolasyon tedbirlerinin alınmasında fayda olduğunu belirtmektedirler.

11 b) Az oranda yabancı döllenme gösteren sebzeler: Bu gruba giren sebzeler ise; domates, biber, patlıcan, salata, marul, bamya ve kereviz dir. Yapılan araştırmalarda, domateste %1-5, patlıcanda %1-46 ve biberde % 9-32 oranları arasında yabancı döllenme tespit edilmiştir. c) Yüksek oranda yabancı döllenme gösteren sebzeler: Bu gruba ise; lahanalar, karnabahar, turp, şalgam, alabaş, soğan, pırasa ve havuç gibi sebzeler girmektedir.

12 Kendine döllenen bitkilerde yabancı döllenmeyi önleyen özellikler şunlardır:  Çiçekler açılmadan dişi ve erkek organ olgunlaşır ve döllenme meydana gelir.  Kapalı çiçekte önce erkek organ olgunlaşır ve polenler dağılır. Dişi organ bunun hemen peşinden olgunlaşır ve çiçek açılır. Önceden dökülen polenler döllenmeyi sağlar.  Bitkinin dişi organı, bazı durumlarda erkek organ ve diğer organlar tarafından muhafaza altına alınır ve yabancı döllenme engellenir.  Erkek organlar bir boru oluşturur ve dişi organ bu borunun içerisindedir. Olgunlaşan yumurta polenler tarafından döllenir.

13 Yabancı döllenen bitkilerde kendine döllenmeyi önleyen özellikler şunlardır: Erkek organ veya dişi organdan farklı zamanlarda olgunlaşır. Erkek organ veya dişi organdan farklı zamanlarda olgunlaşır. Erkek ve dişi çiçeklerin ayrı bitkiler üzerinde olması. Erkek ve dişi çiçeklerin ayrı bitkiler üzerinde olması. Erkek ve dişi çiçekler aynı bitkide fakat farklı yerlerde olması. Erkek ve dişi çiçekler aynı bitkide fakat farklı yerlerde olması. Kendine tozlanmayı engelleyen fiziki engellerin bulunması. Erkek ve dişi organ arasındaki seviye farkı. Kendine tozlanmayı engelleyen fiziki engellerin bulunması. Erkek ve dişi organ arasındaki seviye farkı. Bitkinin genetik olarak kendine kısır olması. Bazı soğan ve havuç çeşitlerinde çiçek tozu kısırlığı olduğundan bu gibi çeşitlerle çalışırken döllenme için araya tozlayıcı çeşitlerin konulması ıslah çalışmalarında önem taşımaktadır. Bitkinin genetik olarak kendine kısır olması. Bazı soğan ve havuç çeşitlerinde çiçek tozu kısırlığı olduğundan bu gibi çeşitlerle çalışırken döllenme için araya tozlayıcı çeşitlerin konulması ıslah çalışmalarında önem taşımaktadır.

14 b) Monoik (tek evcikli) çiçekli sebzeler Monoik sebzelerde erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde fakat ayrı ayrı yerlerde bulunmaktadır. Monoik karakterli çiçeklerde tamamen yabancı döllenme olabileceğinden birden fazla çeşitle yapılan çalışmalarda gerekli izolasyon tedbirlerinin alınması gerekmektedir. c) Dioik (iki evcikli ) çiçekli sebzeler Dioik çiçekli sebzelerde erkek ve dişi çiçekler ayrı ayrı bitkiler üzerindedir. Sebzeler içinde ıspanak ve kuşkonmaz bu tip çiçeklere sahip bitkilerdir. Bu iki sebze türünde çok az da olsa erselik ve monoik karakterli çiçeğe sahip bitkilerde görülebilmektedir. Yabancı döllenme söz konusu olduğu için izolasyon tedbirlerinin zamanında ve yeteri kadar alınmasında gerekli titizlik gösterilmelidir.

15 SEBZE TOHUMCULUĞUNDA KULLANILAN KAVRAMLAR Tohum: Embriyosu olan ve döllenme sonucu meydana gelen generatif üreme organıdır. Çeşit: Islah çalışmaları sonucu geliştirilmiş, bitki karakteri ve teknolojik özellikleri yönünden diğer bireylerden farklılık gösteren, genetik yapı bakımından durulmuş, yani homozigotlaşmış, bir örnek gelişme gösteren, bu özelliklerini nesiller boyu devam ettirebilen hatlardır. Popülasyon  Tip  Hat  Çeşit adayı  Çeşit

16 Biyolojik Nitelikler: Tohumluğun çimlenme ve çıkış gibi büyüme ve gelişme faaliyetlerini ifade eder. Durulmuşluk: Çeşidin tekrarlanan üretimlerden sonra tüm özellikler yönünden değişmeden aynı kalmasına denir. Durulmuşluk çeşit adayı safhasında sağlanmalıdır. Lokasyon: Bitki yetiştiriciliği açısından iklim, toprak ve diğer ekolojik faktörler yönünden kendine has olan bölgeyi ifade eder. Tohumluk: Yeni bir bitki meydana getirebilen generatif (tohum) veya vegetatif (çelik, yumru, rizom, soğan gibi) bitki kısımlarına tohumluk denir. Çeşit safiyeti: Tohumun sahip olduğu genotipten farklı olan çeşitlerin tohumlarının, yabancı ot tohumlarının ve hasat artıkları gibi yabancı maddelerin ayrılması sonucu kalan miktardır.

17 Tohumculuk: Tohumlukların ıslahı, üretimi, hazırlanması, organizasyonu ve dağıtımı ile ilgili tüm faaliyetlere tohumculuk denir. Sertifikasyon: Tohumlukların tarla ve laboratuar muayeneleri sonucunda genetik, fiziksel ve biyolojik değerlerinin tespit edilmesi ve bunun bir belge ile ortaya konulmasıdır. Tescil: Islah edilmiş çeşitler ile yerel çeşitlerin morfolojik, biyolojik ve teknolojik özelliklerinin, arazi ve laboratuar koşullarında incelenmesi sonucunda, farklı ve yeni bir çeşit olduğunun tespit edilerek bir kütüğe kaydedilmesidir.

18 TOHUMUN KISIMLARI Tohum üç kısımdan oluşmaktadır;a) Tohum kabuğu (testa) b) Endosperm (besidoku) c) Embriyo

19 Tohum Kabuğu: Çimlenme açısından en önemli organdır. Tohum kabuğu bir veya iki integümentten (iç ve dış) meydana gelmektedir. Tohum kabuğuna göre sebze tohumları 3 grup altında incelenmektedir; I. grup : İki integümentten oluşan, mekanik olarak kuvvetli olanlar. Bu grupta; kuşkonmaz ve bamya tohumları bulunmaktadır. Özellikle bamya tohumlarının ekimden önce 12-24 saat arasına ıslatılması gerekmektedir. II. grup: İki integümentten oluşan ve mekanik olarak fazla kuvvetli olmayıp zayıf olanlar. Bu grupta; lahana grubu sebze türleri ve pancar bulunmaktadır. III. grup : Bir integümentten meydana gelenler. Bu grupta; domates, biber, patlıcan ve baklagil tohumları bulunmaktadır.

20 b) Endosperm: Gelişen embriyonun besin gereksinimini karşılayan ve embriyonun etrafını saran yapıdır. Generatif çekirdek ile embriyo kesesi sekonder çekirdeğinin birleşmesi sonucunda oluşmuştur. Besin maddesi depo etme özelliğinde olan çok hücreli bir dokudur. Tohum kabuğu su aldığı zaman endospermdeki depo maddeleri aktif hale geçer ve embriyo uyarılmış olur. b) Endosperm: Gelişen embriyonun besin gereksinimini karşılayan ve embriyonun etrafını saran yapıdır. Generatif çekirdek ile embriyo kesesi sekonder çekirdeğinin birleşmesi sonucunda oluşmuştur. Besin maddesi depo etme özelliğinde olan çok hücreli bir dokudur. Tohum kabuğu su aldığı zaman endospermdeki depo maddeleri aktif hale geçer ve embriyo uyarılmış olur. c) Embriyo: Generatif çekirdeklerden bir tanesi ile yumurta hücresinin birleşmesiyle oluşan döllenme sonucunda meydana gelir. Uygun koşullar altında yeni bir bitki meydana getirerek bitkinin soyunun sürekliğini sağlar. Embiryo üç temel kısımdan oluşur. Bunlar; c) Embriyo: Generatif çekirdeklerden bir tanesi ile yumurta hücresinin birleşmesiyle oluşan döllenme sonucunda meydana gelir. Uygun koşullar altında yeni bir bitki meydana getirerek bitkinin soyunun sürekliğini sağlar. Embiryo üç temel kısımdan oluşur. Bunlar; Plumula Plumula  Epikotil (Tomurcuk) Hypokotil  Sapçık Radicil  Kökçük

21 TOHUM KİMYASI Tanede biriktirilen besin maddeleri; 1-Karbonhidratlar2-Yağlar3-Proteinler 4-Organik fosfat ve 5-Değişik organik bileşiklerdir. Bunlar tohumun yeni bir bitki meydana getirmesi açısından, insan ve hayvan beslenmesi ve sağlığı açısından çok önemlidir. Tohumlar arasında depolanan besin maddeleri açısından büyük farklılıklar vardır.

22 Tohumların kimyasal kompozisyonuna etki eden faktörler: Tohumların kimyasal kompozisyonuna etki eden faktörler: a) Genetik Faktörler: Bitkilerin genetik yapısından dolayı tohumların kimyasal bileşimi türler, hatta çeşitler arasında farklılık göstermektedir. Ancak kalite ile verim ters orantılı bir özelliktir. b) Çevrenin Etkisi: Sıcaklık ve yağışın etkisi oldukça fazladır. c) Ekim ve Hasat Tarihleri: Yazlık ve kışlık ekimle ile erkenci yetiştiricilik bu konuda etkilidir.

23 Kaliteli bir sebze tohumunda aranan özellikler; Belirli bir çeşide ait olmalıdır. Belirli bir çeşide ait olmalıdır. Temiz olmalıdır ( Çeşit safiyeti yüksek olmalıdır). Temiz olmalıdır ( Çeşit safiyeti yüksek olmalıdır). Tohum iri olmalıdır. Tohum iri olmalıdır. Tohumun ilaçlanmış olmalıdır. Tohumun ilaçlanmış olmalıdır. Tohumun canlılık oranı yüksek olmalıdır (Çimlenme gücü ve hızı). Tohumun canlılık oranı yüksek olmalıdır (Çimlenme gücü ve hızı). Bazı (özellikle küçük ve pürüzlü) tohumların kaplanmış olması gerekir. Bazı (özellikle küçük ve pürüzlü) tohumların kaplanmış olması gerekir.

24 TOHUMUN ÇİMLENMESİ Embriyonun büyümeye başlayarak tohum kabuğunu parçalaması ve genç bitkiyi meydana getirmesine çimlenme denmektedir. Uyku halindeki tohum inaktif bir durumda olmakla beraber düşük seviyede metabolik faaliyet gösterirler.Bu nedenle tohumların bozulmadan uzun süre saklanabilmesi için düşük sıcaklıkta ve düşük nemde muhafaza edilmesi gerekir. Bazı tohumlar normal hasat zamanından önce çimlenebilme kabiliyetinde oldukları halde, bazı tohumlar olgunlaştıkları zaman bile çimlenme olgunluğuna henüz gelmemişlerdir. Bunların çimlenebilmeleri için belli bir süre geçmesi gerekir.

25 Tohumda çimlenme olayını aşamaları; Tohum su alır, Tohum su alır, Plazmoliz halindeki hücreler turgor hale geçer, Plazmoliz halindeki hücreler turgor hale geçer, Tohum kabuğu yumuşar, Tohum kabuğu yumuşar, Enzimler yardımıyla depo besinleri suda eriyebilir hale geçer, Enzimler yardımıyla depo besinleri suda eriyebilir hale geçer, Suda eriyen besin maddeleri büyüme noktalarına doğru taşınır, Suda eriyen besin maddeleri büyüme noktalarına doğru taşınır, Besin maddeleri ve hormonların sayesinde embiryo büyümeye başlar, Besin maddeleri ve hormonların sayesinde embiryo büyümeye başlar, Tohum kabuğu çatlar, yeni kökçük ve sürgünler meydana gelir. Tohum kabuğu çatlar, yeni kökçük ve sürgünler meydana gelir.

26 SEBZE TOHUMU ÜRETİMİNE ETKİ EDEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER SEBZE TOHUMU ÜRETİMİNE ETKİ EDEN ÇEVRESEL FAKTÖRLER Belirli bir bölgede herhangi bir kültür bitkisinin yetiştirilmesi üzerine ekolojik faktörler etki yapmaktadır. Yetiştiricilikle ilgili bir işletme kurulurken veya mevcut işletmelerde bir kültür bitkisi yetiştirilirken, göz ününde tutulacak faktörler, sebze tohumu üretiminde çok daha fazla önem taşımaktadır. Bu faktörler şunlardır; Belirli bir bölgede herhangi bir kültür bitkisinin yetiştirilmesi üzerine ekolojik faktörler etki yapmaktadır. Yetiştiricilikle ilgili bir işletme kurulurken veya mevcut işletmelerde bir kültür bitkisi yetiştirilirken, göz ününde tutulacak faktörler, sebze tohumu üretiminde çok daha fazla önem taşımaktadır. Bu faktörler şunlardır;

27 1-Sıcaklık : Sebze tohumu üretiminde sıcaklık üç aşama için önemlidir. a) Bitkilerin sağlıklı gelişimi açısından, b) Tozlanma ve döllenmeyi uyarması açısından, c) Çiçeklenmeyi uyarması açısından. -Tozlanma döneminde sıcaklıkların, 15-25 °C arasında olması istenmektedir. - Düşük sıcaklıklarda tohumların olgunlaşması gecikmekte, buna bağlı olarak da hasat gecikmektedir. Ayrıca, Brasssica türlerinde yüksek sıcaklıklarda çiçek tozunda anormallikler oluşabilmektedir. Tohum üretim esnasında özellikle hasat döneminde, sıcak ve kuru havalar tercih edilmektedir.

28 -Sıcaklık, bitkilerin vegetatif devreden, generatif devreye geçişi bakımından büyük önem taşımaktadır. -Vegetatif gelişme süresince sıcaklık, birçok bitkide çiçeklenme zamanının belirlenmesi üzerine gün uzunluğundan daha önemli olan bir faktördür. Yazlık sebzeler vernalizasyon gereksinimini ilkbahar döneminde karşılamaktadır. Yazlık sebzeler vernalizasyon gereksinimini ilkbahar döneminde karşılamaktadır.

29 2. Işık: Sebze tohumu üretiminde ışık iki yönüyle etkili olmaktadır. a) Fotosentezi arttırması, a) Fotosentezi arttırması, b) Çiçeklenmeyi uyarıcı etkisi. b) Çiçeklenmeyi uyarıcı etkisi. Kısa gün bitkileri, çiçeklenme için kısa süre ışığa gereksinim duydukları halde, uzun gün bitkileri aynı tepkiyi uzun süre ışık etkisi altında kaldıklarında gösterirler. Nötr gün bitkileri ise, gün uzunluğundan etkilenmez. Bu tür bitkiler, kısa gün koşullarında da, uzun gün koşullarında da çiçeklenmeye devam ederler. Kısa gün bitkileri, çiçeklenme için kısa süre ışığa gereksinim duydukları halde, uzun gün bitkileri aynı tepkiyi uzun süre ışık etkisi altında kaldıklarında gösterirler. Nötr gün bitkileri ise, gün uzunluğundan etkilenmez. Bu tür bitkiler, kısa gün koşullarında da, uzun gün koşullarında da çiçeklenmeye devam ederler.

30 3. Yağış ve Nem: -Sebze tohumu üretiminde; döllenme, tohumun olgunluk ve hasat devrelerinde hava neminin düşük ve yağışın olmaması istenmektedir. Fazla nem, geç hasada neden olmakta, hastalık ve zararlı oranını arttırıcı etkiye yol açmaktadır. Tohum oluşum dönemindeki yağış, tohum ve baklaların kurumasını engeller. Bir çok bitkide ön çimlenmeye neden olur. Tohum oluşum dönemindeki yağış, tohum ve baklaların kurumasını engeller. Bir çok bitkide ön çimlenmeye neden olur.

31 Şiddetli yağışlar, tohumların dökülmesine neden olarak hem tohum kayıplarını arttırır, hem de mekanik olarak zararlara neden olur. Şiddetli yağışlar, tohumların dökülmesine neden olarak hem tohum kayıplarını arttırır, hem de mekanik olarak zararlara neden olur. Tohum üretiminde toprakta oluşan fazla nem, bitkinin normal bir gelişme göstermesine ve verimliliğine engel olmaktadır. Tohum üretiminde toprakta oluşan fazla nem, bitkinin normal bir gelişme göstermesine ve verimliliğine engel olmaktadır.

32 -Fazla miktarda sulama ve buna bağlı olarak oluşan nem bitkinin vegetatif olarak gelişmesine, tohumun istenilen nitelikte olgunlaşmamasına neden olur. -Yetiştirmede diğer bakım faktörleri gibi sulamanın da yetiştirilen bitki ve toprak karakterine göre ihtiyaç duyulan zamanlarda ve yeteri kadar özellikle çiçeklenme ve hasat dönemlerinde daha sıkı kontrol altına alınması gerekmektedir.

33 4. Rüzgar: Tohum üretimimde sıcak ve kuru esen rüzgarlar daha fazla olumlu etki yapmaktadır. Rüzgarın faydaları şu şekildedir. Tohum üretimimde sıcak ve kuru esen rüzgarlar daha fazla olumlu etki yapmaktadır. Rüzgarın faydaları şu şekildedir. a) Uygun hızda esen rüzgar terleme ve solunumda olumlu etki yapar. b) Tozlanmayı teşvik eder. c) Tohumların, hasat sonunda daha erken kurumasını sağlar.

34 Rüzgarın şiddetli olması halinde ise; Rüzgarın şiddetli olması halinde ise; a)Mekanik zararlara neden olur. b)Tohumların açılıp dökülmesine neden olur. c)Çok soğuk rüzgarlar çiçek tozunu olumsuz yönde etkilemektedir.

35 5. Toprak : -Sebzelerin gelişme, verimlilik ve tohum olgunlukları üzerinde yetiştiği toprak yapısının büyük ölçüde önemi vardır. -Tohumluk üretiminde tercih edilen topraklar, normal sebze yetiştiriciliğinde tercih edilenlerden biraz farklı olabilmektedir. -Ağır karakterli killi topraklarda vegetasyon süresi uzadığından bitki üzerinde geç dönemlerde oluşan çiçeklerdeki tohumların olgunlaşmaları istenilen oranda olmamaktadır.

36 -Hafif karakterli topraklarda ise bitkilerde yeterli gelişme sağlanamadığından tohum kalitesi ve miktarı olumsuz etkilenmektedir. 6. Arı ve Böcek Faaliyeti : Yabancı tozlanan bir çok bitki türünde çiçeklenme döneminde etkin bir tozlanma için, arı ve böcek faaliyetine gereksinim duyulmaktadır. Arı ve böcekler çiçekleri kendi beslenmeleri için ziyaret ederek tozlanmaya yardımcı olurlar. Bombus, bal arıları ve doğadaki böcekler, özellikle çiçeğin nektarını ve çiçek tozlarını toplamaya uyum sağlamışlardır. Yabancı tozlanan bir çok bitki türünde çiçeklenme döneminde etkin bir tozlanma için, arı ve böcek faaliyetine gereksinim duyulmaktadır. Arı ve böcekler çiçekleri kendi beslenmeleri için ziyaret ederek tozlanmaya yardımcı olurlar. Bombus, bal arıları ve doğadaki böcekler, özellikle çiçeğin nektarını ve çiçek tozlarını toplamaya uyum sağlamışlardır.

37 -Yapılan araştırmalarda, bal arılarının kabakgillerde ve bakla gibi sebze türlerinde çok önemli oranda verim artışına neden olduğu tespit edilmiştir. -Arı ve böcek faaliyeti üzerine iklim koşullarının etkisi çok fazladır. Böceklerin çalışması için 24-38 °C sıcaklıklar yeterli olduğu halde, arılar 15-49 °C sıcaklıklarda aktif olarak çalışabilmektedir.

38 7. Hastalık ve Zararlı Yoğunluğu : 7. Hastalık ve Zararlı Yoğunluğu : -Birçok hastalık tohumla taşındığı için yoğunluğun az olduğu bölgelerde tohumluk üretimi yapılması daha uygundur. Bunun için üretim yapılacak olan bölgedeki sebze hastalık ve zararlılarının yoğunluk durumları belirlenmesi ve bu doğrultuda üretim yapılması gerekmektedir. Ayrıca, yabancı otlarla da etkin bir mücadele yapılarak kontrol altına alınması gereklidir.

39 TOHUM DEPOLAMADA KULLANILAN AMBALAJ MATERYALLAERİ Kaba kağıt, Sülfinli kağıt, Mumlu kağıt, Seliloz, Seliloz asetat, Polivinilklonid (PVC), Polivinildiklonid (PVDC), PVDC kaplanmış kağıt, Polietilen kaplanmış seliloz, Aleminyum folye, Metal kutular.

40 TOHUM DEPOLAMADA KULLANILAN AMBALAJ MATERYALLAERİ VE DEPOLAMA ŞARTLARI ŞU ÖZELLİKLERE SAHİP OLMALIDIR; Tohum nemini koruyabilecek, hava ve gaz geçirimi olmayan bir materyal olmalı, Her paket iyi bir şekilde doldurulmalı, paket içerisinde hava boşluğu bırakılmamış olmalı, Kağıt ve bez kablar çok kısa süreli muhafazalar için kullanılmalı, Tohum serin bir ortamda depolanmalı, İdeal bir tohum ambalajındaki tohum nemi % 6-8 arasında olmalıdır.

41 Bahçe bitkilerinin tohumları muhafaza ömürleri yönünden iki grupta toplanır; 1. Ortodoks tohumlar (Depo ömrü uzun olanlar): Bu tip tohumlarda tohumdaki nem kapsamı ve depolama sıcaklığı azaldıkça tohumun depolama ömrü artar. Bununla birlikte bu tip tohumların depo ömürleri de 1- 5 yıl arasında değişir. Bahçe bitkilerinin çoğunun tohumları bu gruba girer. 2. Rekalsitrant tohumlar (Depo ömrü kısa olan tohumlar): Bu gruba giren tohumlar, kurutulmaları sırasında zarar görürler ve canlılıklarım kısa sürede kaybederler. Bu türler arasında kahve ve kakao tohumları sayılabilir.

42

43 Hasat öncesi ve sonrası depo koşulları; tohumluk bitkilerin yetiştirilmesi sırasındaki elverişsiz iklim koşulları (yüksek veya düşük sıcaklıklar, şiddetli yağışlar) tohumun yeterince olgunlaşmasını engellediği gibi hasat sonrasında canlılığının azalmasına neden olur. Tohumların depo ömürleri üzerinde tohumun bünyesinde ve depo ortamındaki nemin de önemi büyüktür. Depo neminin % 50-60 arasında olması istenir. Gerek tohum gerekse depo neminin artışıyla birlikte, yığınlar halindeki tohumlarda kızışma, tohum neminin artışına bağlı olarak depo hastalık ve zararlılarının faaliyeti artar ve sonuçta tohum çimlenerek canlılığını kaybeder. Bunun yanında bitkinin kötü beslenmesi, hastalık ve zararlılar da canlılığı azaltıcı etkide bulunurlar. Tohumların depo ömürleri üzerinde tohumun bünyesinde ve depo ortamındaki nemin de önemi büyüktür. Depo neminin % 50-60 arasında olması istenir. Gerek tohum gerekse depo neminin artışıyla birlikte, yığınlar halindeki tohumlarda kızışma, tohum neminin artışına bağlı olarak depo hastalık ve zararlılarının faaliyeti artar ve sonuçta tohum çimlenerek canlılığını kaybeder.

44 YABANCI TOZLANMAYA KARŞI ALINACAK TEDBİRLER YABANCI TOZLANMAYA KARŞI ALINACAK TEDBİRLER -Yabancı tozlanmaya karşı izolasyon tedbirlerinin kesin olarak alınması gerekmektedir. Aksi takdirde çeşit safiyeti ortadan kalkabilir. -Islah ve tohum üretimi çalışmalarında yabancı tozlanmaya karşı alınacak tedbirler şu şekildedir. 1-Mesafe izolasyonu : Yabancı tozlanmaya karşı kapalı izolasyon sistemi garantili olmasına rağmen, geniş alanlarda yapılan üretimlerde mesafe izolasyonu uygulanmaktadır. Çünkü kapalı izolasyon çok masraflı ve pratik bakımdan oldukça güç hatta imkansızdır. Mesafe izolasyonunda yetiştirilecek türler veya aynı tür içerisindeki çeşitler arasında belirli bir mesafe bırakılır.

45 -Bırakılacak mesafeyi değişik faktörler etkilemektedir. Bunlar; 1-Yetiştirilen türün yabancı tozlanma oranı, 2- Tohumluk üretim kademesi, 3- Çevre faktörleri, 4- Tozlanmada etkili olacak arı, böcek vb. faaliyeti. Mesafeler ne kadar büyük olursa olsun yabancı tozlanma olasılığı mutlaka vardır. Tohumluğun kademesi de mesafe açısından son derece önemlidir. Orijinal ve anaç tohumluklardaki izolasyon mesafeleri, sertifikalı tohumluklardakinden daha fazla olmalıdır. Bu miktar 2-5 kat daha fazla olmaktadır. Bu durum tohumların daha saf olarak üretilmesini sağlamaktadır.

46 Orijinal, Anaç ve Sertifikalı tohum kademeleri arasında bırakılması gereken mesafeler ise şu şekilde olmalıdır ORİJİNALANAÇSERTİFİKALI Yabancı tozlanan 800-1000 m400-600 m300-400 m Kendine tozlanan 100-500 m50-250 m40-50 m

47 2- Zaman izolasyonu : Ticari anlamda yapılan tohum üretiminde kullanılmaktadır. Tohumluk bitkiler, farklı zamanlarda yetiştirilerek aynı yerde farklı türlerin tohum üretimi gerçekleştirilir. Ticari anlamda yapılan tohum üretiminde kullanılmaktadır. Tohumluk bitkiler, farklı zamanlarda yetiştirilerek aynı yerde farklı türlerin tohum üretimi gerçekleştirilir.

48 3- Kapalı izolasyon : Yabancı tozlanmaya karşı en garantili yöntemdir. Özellikle; ıslah çalışmaları ve hibrid tohum üretiminde kullanılmaktadır. Bu amaçla değişik yöntemler uygulanmaktadır. Bunlar; a)Çiçek ve salkım izolasyonu : Yabancı tozlanmaya karşı korunacak olan çiçek veya salkım; izolabant, parşomen kağıt veya bez torbalarla koruma altına alınır. Torbalarda havalandırma amacıyla küçük delikler açılabilir ancak bu deliklerden içeriye küçük böceklerin girmesine engel olacak büyüklükte olmasına dikkat edilmelidir.

49 b) Bitki izolasyonu : Bazı çalışmalarda tek bir bitki izole edilerek çalışmalar bunun üzerinde yapılır. Bunun için çiçeklenmeden önce bitkinin üzerine uygun büyüklükte bir kabin yerleştirilir. Kabin üzeri bir örtü ile kapatılarak bitkinin kendi çiçek tozlarıyla tozlanması sağlanır. Örtünün toprağa temas eden kısımlarından herhangi bir böcek veya çiçek tozu girişinin olmaması gerekir. Çiçeklerde döllenme olayının bittiği tespit edildikten sonra izolasyon malzemeleri kaldırılmalıdır.

50 c) Bitki grubu izolasyonu : Bu amaçla; plastik veya cam seralar ile modern ıslah ve tohum üretim kuruluşlarda olduğu gibi içleri değişik büyüklüklerde kabinlere ayrılmış seralar kullanılmaktadır. Bu özelliklerde hazırlanan izolasyon odalarına veya seralara dışarıdan hiçbir polen taşıyıcısının girmemesi gerekir. Özellikle kapılar ve havalandırma pencereleri çok ince tellerle örtülmelidir. Ayrıca böcekle tozlanan türlerde içeriye kontrollü olarak arı veya böcek konulabilir veya tozlanmada vibratörlerden yararlanılabilir. Bu özelliklerde hazırlanan izolasyon odalarına veya seralara dışarıdan hiçbir polen taşıyıcısının girmemesi gerekir. Özellikle kapılar ve havalandırma pencereleri çok ince tellerle örtülmelidir. Ayrıca böcekle tozlanan türlerde içeriye kontrollü olarak arı veya böcek konulabilir veya tozlanmada vibratörlerden yararlanılabilir.

51 TOHUMLUK ÜRETİM KADEMELERİ TOHUMLUK ÜRETİM KADEMELERİ 1- Elit Tohumluk : Yeni ıslah edilmiş veya daha önce ıslah edilmiş olup da çeşit saflığını muhafaza ve devam ettiren tohumluklardır. Bu tohumluğun kontrolünü ıslahçı yapmaktadır. Orijinal tohumluğun başlangıcını ve sertifikalı tohumluğun kaynağını oluşturmaktadır. Elit tohum üretimi, ıslahçı veya araştırma kuruluşları tarafından yapılır. Elit tohum miktarı azdır ve ticari anlamda tohum üretiminde kullanılmaz. Elit tohum üretimi, ıslahçı veya araştırma kuruluşları tarafından yapılır. Elit tohum miktarı azdır ve ticari anlamda tohum üretiminde kullanılmaz. Beyaz etiketler kullanılır. Beyaz etiketler kullanılır.

52 2- Orijinal Tohumluk : Elit tohumluk veya kendisinden elde edilen, çeşit safiyetini devam ettiren, ıslah ve araştırma kuruluşlarında veya ıslahçıların kontrolü altında yetiştirilen tohumluklardır. Elit tohumluk veya kendisinden elde edilen, çeşit safiyetini devam ettiren, ıslah ve araştırma kuruluşlarında veya ıslahçıların kontrolü altında yetiştirilen tohumluklardır. Beyaz etiketler kullanılır. Beyaz etiketler kullanılır.

53 3- Anaç Tohumluk : Orijinal tohumluk veya kendisinden elde edilir. Çeşit safiyetini devam ettirir. Tohumluk kontrol ve sertifikasyon teşkilatı tarafından kontrol edilir. Orijinal tohumluk veya kendisinden elde edilir. Çeşit safiyetini devam ettirir. Tohumluk kontrol ve sertifikasyon teşkilatı tarafından kontrol edilir. Mavi kuşaklı etiketler kullanılır. Mavi kuşaklı etiketler kullanılır.

54 4- Sertifikalı Tohumluk : Sertifikalı tohumluk, anaç tohumluktan veya kendisinden elde edilir. Bu kademedeki tohumluk, tarla ve laboratuar kontrolleri yapılmış, ambalajlanmış, etiketlenmiş, standartlara uygun tohumluklardır. Sertifikalı tohumluk, anaç tohumluktan veya kendisinden elde edilir. Bu kademedeki tohumluk, tarla ve laboratuar kontrolleri yapılmış, ambalajlanmış, etiketlenmiş, standartlara uygun tohumluklardır. Hibrid tohumlar bu gruba girer. Bu tohumların üretiminde resmi protokol ve sözleşmeler yapılmaktadır. Hibrid tohumlar bu gruba girer. Bu tohumların üretiminde resmi protokol ve sözleşmeler yapılmaktadır. Kırmızı kuşaklı etiketler kullanılır. Kırmızı kuşaklı etiketler kullanılır.

55 5- Kontrollü Tohumluk : Sertifikalı tohumluğun alt kademesidir. Laboratuar kontrolleri yapılmış tohumlardır. Bu tohumluklara “Ticari tohumluk” adı da verilir. Gelişmekte olan ülkelerde en çok bu tohumluk tipi kullanılır. Gelişmiş ülkelerde ise en çok Sertifikalı tohumluk kullanılmaktadır.

56 TOHUMLUK ÜRETİMİNİN PLANLANMASI TOHUMLUK ÜRETİMİNİN PLANLANMASI Sebze tohumu üretimine başlanırken şu hususlara dikkat edilmelidir. 1. Ekim Nöbeti : Ekim nöbeti, sebzelerin ekilişlerini yıllık veya çok yıllık planlayan, aynı yerde sebzelerin arka arkaya ekim sıralarını tayin eden sistemdir. 1. Ekim Nöbeti : Ekim nöbeti, sebzelerin ekilişlerini yıllık veya çok yıllık planlayan, aynı yerde sebzelerin arka arkaya ekim sıralarını tayin eden sistemdir. Her sebze türünün topraktan kaldırdığı besin maddeleri aynı değildir. Kök yapısına bağlı olarak toprağın değişik katmanlarından yaralanmaktadır. Bu nedenle; derin, orta ve yüzlek köklü bitkiler ekim nöbetine göre ayarlanarak topraktan daha ekonomik olarak yaralanmak mümkündür. Sürekli aynı bitkinin yetiştirilmesi halinde hastalık ve zararlılar çoğalarak bitki yetiştiriciliğini imkansız hale getirebilir. Ekim nöbetinde aynı bitki aynı yere 4-6 yılda bir gelecek şekilde plan yapılmalıdır.

57 2. Parsel ve Tarla Şekli : Parsel ve tarla şeklindeki en önemli husus, tohum üretiminde kullanılacak olan alanların olabildiğince kare şeklin de olmasıdır. Kare şeklindeki parsellerin yüzeyi, dikdörtgen şekilli parsellere göre daha avantajlıdır. Çünkü çiçek tozu dağılımı ve yabancı tozlanma açısından önemlidir.

58 3. Kenar Bitkileri : Tohum üretiminde dikkat edilecek bir hususta, kenardaki bitkiler çıkarıldıktan sonra iç kısımdaki bitkilerden tohum alınmalıdır. Çünkü yabancı tozlanma açısından kenar bitkileri daha fazla risk altındadır. Bu yüzden genetik karakterlerin yüksek olması ve çeşit safiyetinin korunması amacıyla kenar bitkilerinin tohumları ayrı olarak alınmalıdır. Tohum üretiminde dikkat edilecek bir hususta, kenardaki bitkiler çıkarıldıktan sonra iç kısımdaki bitkilerden tohum alınmalıdır. Çünkü yabancı tozlanma açısından kenar bitkileri daha fazla risk altındadır. Bu yüzden genetik karakterlerin yüksek olması ve çeşit safiyetinin korunması amacıyla kenar bitkilerinin tohumları ayrı olarak alınmalıdır. Bu amaçla, büyük parsellerde kenardan 5’er m’ lik kısımlar ayrı hasat edilmelidir. Bu şekilde ayrı olarak hasat edilen tohumlar ticari olarak kullanılmamalıdır. Bu amaçla, büyük parsellerde kenardan 5’er m’ lik kısımlar ayrı hasat edilmelidir. Bu şekilde ayrı olarak hasat edilen tohumlar ticari olarak kullanılmamalıdır.

59 Kenar Bitkileri Tohum Alınacak Bitkiler

60 4. Koruyucu Bitkiler (Set Bitkileri) : Tohumluk bitkiler arsında yabancı tozlanmayı engellemek ve tohumluk bitkilere çevreden gelebilecek doğrudan zararları engellemek amacıyla mısır ve ayçiçeği gibi bitkiler parsel kenarlarında yetiştirilebilir. Seçilen koruyucu bitkinin, tohumluk bitkiler açısından hastalık ve zararlılara konukçuluk yapmaması gerekmektedir.

61 5. Tohum Ekimi : Tohumluk üretimi için ekim işlemleri, taze tüketim amacıyla yapılan işlemlere benzemektedir. Ancak ekim aşamasında çeşitlerde tohumların karışmamasına son derece özen gösterilmelidir. Tohumluk üretimi için ekim işlemleri, taze tüketim amacıyla yapılan işlemlere benzemektedir. Ancak ekim aşamasında çeşitlerde tohumların karışmamasına son derece özen gösterilmelidir. Bunun için; a)Tohum ekim makinelerinin kullanıldıktan sonra iyice temizlenmesi, b)Tohumların depolanmasında azami dikkatin gösterilmesi, c)Etiketlemelerde yanlışlık yapılmaması, d)Tohumların yanlış yere ekilmemesi gerekmektedir.

62 Ekim sırasında bitkilere ait plan ve kayıtlar çok iyi tutulmalı, üretim sonuna kadar iyi muhafaza edilmelidir. Tohum ekim zamanı, sebze türüne ve ekolojiye göre değişmektedir. Özellikle tohum üretiminde çiçeklenme ve tohum oluşturma dönemindeki çevre koşulları ile o dönemdeki hastalık ve zararlıların durumu bilinmelidir. Bitkinin çiçeklenme süresi ile ne kadar zamanda tohumlarının olgunlaşacağının daha önceden bilinmesi ekim planı açısından önemlidir.

63 TOHUM ÜRETİLECEK PARSELLERDE YAPILACAK KÜLTÜREL İŞLEMLER Tohumluk üretimi için yapılan yetiştiricilikte uygulanan kültürel işlemler, taze tüketim için yapılan yetiştiriciliktekine benzemektedir. Fakat özellikle sulama ve gübrelemeye dikkat edilmesi tohum oluşumu ve kalitesi açısından önemlidir.

64 1. Sulama : Tohum üretimi amacıyla yapılan yetiştiricilikte, çiçeklenme periyodu ikinci yılda oluşan sebze türlerinde tohum olgunlaşma dönemine girdiğinde sulama kesilmelidir. Tohum üretimi amacıyla yapılan yetiştiricilikte, çiçeklenme periyodu ikinci yılda oluşan sebze türlerinde tohum olgunlaşma dönemine girdiğinde sulama kesilmelidir. Ancak; vegetatif ve generatif dönemi ikisi birlikte devam eden sebze türlerinde meyve oluşumundan sonra da sulamaya devam edilmelidir. Ancak; vegetatif ve generatif dönemi ikisi birlikte devam eden sebze türlerinde meyve oluşumundan sonra da sulamaya devam edilmelidir.

65 2. Gübreleme: Üretim yapılacak olan alan organik maddece zengin olmalıdır. Vegetaif aksamın gelişmesi için azotlu, tohumun gelişimi için ise fosforlu ve potasyumlu gübreleme gerekmektedir. Sağlıklı bir vegetatif gelişme yoksa ve bitkiler belirli bir yaprak alanına ulaşmamışsa, azotlu gübreleme mutlaka yapılmalıdır. Fosfor ise, meyve tutumu ve tohum gelişmesinde önemlidir. Ayrıca tohum verimini arttırır. Potasyum, tohum kalitesi açısından önemlidir.

66 3. Tip Dışı Bitkilerin Ayrılması: Yetiştirilen çeşitten farklılık gösteren bitkilerin tümüne tip dışı bitki denmektedir. Tip dışı bitkileri ayırma, çeşit saflığını korumak amacıyla yapılır. Yetiştirilen çeşitten farklılık gösteren bitkilerin tümüne tip dışı bitki denmektedir. Tip dışı bitkileri ayırma, çeşit saflığını korumak amacıyla yapılır. Tip dışı bitkilerin meydana gelme nedenleri şunlardır: a) Tohumluk bitkilerin; farklı türlerle veya yetiştirilen bitkinin çevrede bulunan yabani türlerle tozlanması sonucunda, Örneğin; Lahana türlerinin, hardal ile tozlanması gibi.

67 b)Mutasyonların ileri dönemlerde ortaya çıkması ile, c)Tohum üretimi yapılan alanda, daha önce yetiştirilen bitkiden tohum dökülmesi veya vegetatif bitki parçalarının kalması ile, d)Ekim ve dikim işlemleri sırasında farklı çeşitlere ait tohumların karışması durumunda tip dışı bitkiler oluşabilir. d)Ekim ve dikim işlemleri sırasında farklı çeşitlere ait tohumların karışması durumunda tip dışı bitkiler oluşabilir.

68 Tip dışı bitkileri ayırma yöntemleri; Tip dışı bitkileri ayırma yöntemleri; - Her bir bitki ayrı ayrı görülecek şekilde kontrol edilerek, tip dışı bitkiler kolay bir şekilde tespit edilir. - Bitkiler değişik kişiler tarafından sistematik bir şekilde kontrol edilmelidir. - Bitkiler, sabah ve akşam saatlerinde güneş arkadan gelecek şekilde yürünerek kontrol edilmelidir. -Gözlemler sık aralıklarla yapılmalı, istenmeyen bitkiler çiçeklenme döneminden önce uzaklaştırılmalıdır.

69 4. Tarla Kontrol Zamanı: Tohum üretim alanında; tohum kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, bir defa kontrol ile mümkün değildir. Tohum üretim alanında; tohum kalitesini etkileyen faktörlerin belirlenmesi, bir defa kontrol ile mümkün değildir. Bu kontrol sırasında tüm faktörleri görmek mümkün olmayabilir. Çünkü; değişik faktörler aynı zamanda ortaya çıkmayabilir veya büyümenin belirli bir aşamasında tohum kalitesini etkilemeyebilir. Bu nedenle birçok bitkide tarla kontrolleri, değişik dönemlerde birden fazla sayıda yapılmalıdır.

70 Tarla kontrolünün zamanı ve sayısı; bitkinin vegetasyon süresi, tozlanma durumu, hastalık ve zararlılara duyarlı olduğu devrelere göre değişir. Tarla kontrol dönemleri (generatif çoğalan türlerde) şu şekilde gruplandırılabilir; a) Çiçeklenme Öncesi: Çiçeklenmeden önceki tüm dönem, çiçeklenme öncesi olarak kabul edilir. Fide dönemindeki tüm büyüme aşamaları bu dönemi oluşturur. b) Çiçeklenme Dönemi: Bu aşamada çiçekler oluşmuş, stigma çiçek tozu kabul eder durumda ve çiçek tozları etrafa yayılma durumundadır.

71 c) Çiçeklenme Sonrası: Bu aşamada, tozlanma ve çiçek tozlarının dökülmesi tamamlanmıştır. Döllenmiş yumurta hücresi gelişmeye başlamıştır. d) Hasat Öncesi: Bu aşamada, tohum sert bir yapı kazanır ve fizyolojik olgunluğa ulaşır. Tohum formunu tam olarak almış, fakat nem içeriği yüksek durumdadır. Fizyolojik olgunluk dönemi, Tohumda canlılığın en yüksek seviyeye ulaştığı dönemdir.

72 e) Hasat Dönemi: Bu aşamada tohum, fizyolojik olarak olgun olup, güvenli ve kolay hasat edilecek kadar kurumuş olmalıdır. Kök oluşturan ve soğanlı bitkilerde ise kontrol dönemleri; 1. Çiçeklenme öncesinde kök/soğan büyüme aşamasında, 2. Tam kök oluşumu dönemlerinde yapılmalıdır.

73 5. Tarla Kontrollerinin Yapılışı : 1.Tarlanın %60-70’nin gözlenmesi Gözden kaçan alanlar 2. Rastgele (En kullanışsız)

74 3. Saat yönünde gidiş (Pratikte fazla kullanılmaz) 4.Tarlanın %60’nın gözlenmesi

75 5. Tarlanın %75’nin gözlenmesi 6. Tarlanın %85’nin gözlenmesi Pratikte en çok kullanılanlar

76 TOHUMLARIN OLGUNLUK ZAMANININ BELİRLENMESİ 1. Çiçeklenmeden sonra geçen gün sayısı: Bitkilerde çiçeklenmeden sonra geçen gün sayısı ekolojilere göre farklılık gösterir. Bunun, tohumun üretildiği ekolojide uzun yıllar dikkate alınarak belirlenmesi gerekir.

77 Tohumda fizyolojik olgunluk döneminin belirlenmesi ile tohumların hasadına karar verilmelidir. Canlılık Ç.S.G.G.S. Fizyolojik olgunluk

78 2.Morfolojik değişimler: Meyvelerin olgunlaşmasına bağlı olarak, renk değişimi kriter olarak ele alınır. Örneğin; biberde, meyvenin yeşilden kırmızı renge dönüşümü, fasulyede, yeşilden mor renge doğru bir dönüşüm, hıyarda, meyvelerin sarı renge dönüşümü ile tohum olgunluğu anlaşılır. Meyvelerin olgunlaşmasına bağlı olarak, renk değişimi kriter olarak ele alınır. Örneğin; biberde, meyvenin yeşilden kırmızı renge dönüşümü, fasulyede, yeşilden mor renge doğru bir dönüşüm, hıyarda, meyvelerin sarı renge dönüşümü ile tohum olgunluğu anlaşılır.

79 3.Tohumdaki kuru madde ve nem oranındaki değişimler: Hasat zamanını belirlemek için kullanılabilecek en sağlıklı kriterdir. Hasat zamanını belirlemek için kullanılabilecek en sağlıklı kriterdir. Nem ve kuru madde içeriği arasında ters oranda bir değişim vardır. Nem, türlere göre %8-12 arasına düştüğü zaman hasada karar verilir.

80 Canlılık Kuru madde Nem Süre

81 4. Etkili sıcaklık toplamı: Ekoloji ve türlere göre değişiklik göstermektedir. Uzun yıllar gözlem yapılarak karar verilmelidir. Çiçeklenmeden hasada kadar geçen süredeki sıcaklık toplamı esas alınır. Bu sıcaklık toplamlarına göre, olgunluk zamanları belirlenir ve hasada karar verilir. Ancak tek başına hasat zamanın belirlenmesinde kriter olarak kullanılmamalıdır. Ekoloji ve türlere göre değişiklik göstermektedir. Uzun yıllar gözlem yapılarak karar verilmelidir. Çiçeklenmeden hasada kadar geçen süredeki sıcaklık toplamı esas alınır. Bu sıcaklık toplamlarına göre, olgunluk zamanları belirlenir ve hasada karar verilir. Ancak tek başına hasat zamanın belirlenmesinde kriter olarak kullanılmamalıdır.

82 TOHUMLARIN KURUTULMASI TOHUMLARIN KURUTULMASI Kurutma işlemi tohumların nem kapsamlarının, tohumun canlılığını ve çimlenme gücünü yitirmeyecek uygun düzeye indirilmesi işlemidir. Olgunlaşma sırasında tohum nemi depo maddelerinin kullanımı ile azalır. Tohumların ana bitkiden ayrıldığı dönemde tohumdaki su miktarı %50’nin altındadır. Bu devreden sonra tohumdaki su miktarı tohumun çevresini saran hava veya toprakla eşit düzeydedir. Daha sonra tohumdaki nem miktarı tohumun muhafaza edildiği koşullara bağlı olarak değişir. Hasattan sonra tohumda bulunan nem oranı türlere göre değişiklik göstermekle birlikte çoğunda %13-18 arasındadır.

83 Pulplu meyvelerden alınan tohumlar (Domates, Kavun, Hıyar ve Karpuz gibi) hasat döneminde nispeten daha fazla neme sahiptir. Tohumlar alındıktan sonra da nemliliklerini korumaktadırlar. Pulplu meyvelerden alınan tohumlar (Domates, Kavun, Hıyar ve Karpuz gibi) hasat döneminde nispeten daha fazla neme sahiptir. Tohumlar alındıktan sonra da nemliliklerini korumaktadırlar. Lahana ve soğan gibi bitki üzerinde kuruyan tohumlar hasat edildiklerinde nispeten kurudurlar. Tohumdaki nem oranı ortam koşullarına bağlı olarak artabilmektedir. Lahana ve soğan gibi bitki üzerinde kuruyan tohumlar hasat edildiklerinde nispeten kurudurlar. Tohumdaki nem oranı ortam koşullarına bağlı olarak artabilmektedir.

84 Kurutmanın Nedenleri: -Tohumlar ana bitkiden veya meyveden daha kolay ayrılır. -Kurutma sırasında bitki artıkları da kuruduğundan, bunların tohumdan uzaklaştırılması daha kolay olur. -Tohumun muhafaza ömrünün artması için nem oranının düşürülmesi gerekir. Sebze tohumlarının bünyesindeki nem oranı, tohumların depolanma süresine bağlı olarak değişmekle birlikte, nişastalı tohumlarda nem oranı %12, yağlı tohumlarda %9, küçük tohumlarda %3-5’e düşecek kadar kurutulmalıdır.

85 Tohumlarda kurutma süresi bazı faktörlere bağlı olarak değişmektedir. Bunu etkileyen nedenler ise; - Tohumun başlangıçtaki nem oranı, - Tohumda kurutma sonunda istenen nem oranı, - Tohumun kuruma oranı, - Kurutma için kullanılan havanın hızı, - Kurutma sırasında havadaki nem oranı - Hava sıcaklığı etkilidir.

86 Bu nedenlerden dolayı sebze tohumları kuruma süreleri yönünden farklılık gösterir. Bu yönden kabakgiller ve marul nispeten çabuk kuruyan, Bu yönden kabakgiller ve marul nispeten çabuk kuruyan, havuç, pancar ve domates orta derecede kuruyanlar ve havuç, pancar ve domates orta derecede kuruyanlar ve lahanagiller, baklagiller, soğan, pırasa ve mısır da yavaş kuruyan grupta yer almaktadır. lahanagiller, baklagiller, soğan, pırasa ve mısır da yavaş kuruyan grupta yer almaktadır.

87 Tohumlarda Kurutma Sıcaklığı Tohumlarda Kurutma Sıcaklığı Tohum kurutma sıcaklıkları 30-44 °C arasında değişmektedir. Genel olarak 43.5 °C’de her 4 m 3 tohum partisinden bir saatte %0.3 oranında nem uzaklaştırılmaktadır. Tohumun orijinal su kapsamı yükseldikçe, kurutma sıcaklığının düşürülmesi gerekir. Buna göre çok nemli tohumlar için (%18’in üzerinde) sıcaklık genelde 35 °C’den daha fazla olmamalıdır. Daha düşük nem düzeylerinde, tohumlar 30-40 °C’deki sıcaklıklarda rahatlıkla kurutulabilirler.

88 Tohumlardaki nem ne kadar az ise tohumun depolama sırasındaki canlılık oranı o kadar uzamaktadır. Tohumlarında %5-14 oranında nem bulunduran türlerde, tohum nemindeki %1’lik azalma tohumun canlılığını 2 kat arttırmaktadır. Tohumlarında %5-14 oranında nem bulunduran türlerde, tohum nemindeki %1’lik azalma tohumun canlılığını 2 kat arttırmaktadır. Ayrıca tohumun iyi kurutulması ile tohumun içinde ve dışındaki bakteri ve fungusların gelişme düzeyine bağlı olarak tohumun zararlanmasını da önler.

89 Değişik Sıcaklıklarda Muhafaza Edilecek Tohumlarda Bulunması Gereken Nem Miktarları (%) Oda Sıcaklıkları (°C) Sebze Türü4.4-102126 Fasulye15118 Lahana975 Havuç1397 Kereviz1397 Hıyar1098 Salata1075 Bamya141210 Soğan1186 Bezelye15139 Biber1097 Domates877 Ispanak13119 Şalgam1086 Karpuz1087

90 Tohum Kurutma Yöntemleri Tohum Kurutma Yöntemleri 1. Doğal Kurutma: Bu yöntem daha çok hasat dönemi kurak geçen yerlerde kullanılmaktadır. Kurutma; bitki üzerinde veya hasat edildikten sonra sergiler üzerine alınan tohumlarda doğal koşullarda meydana gelmektedir. Kurutma oranı ve hızı, hava sıcaklığı, hava nemi, ve rüzgar hızından etkilenmektedir. Kurutma; bitki üzerinde veya hasat edildikten sonra sergiler üzerine alınan tohumlarda doğal koşullarda meydana gelmektedir. Kurutma oranı ve hızı, hava sıcaklığı, hava nemi, ve rüzgar hızından etkilenmektedir. Olgunluk öncesindeki sıcak ve kuru rüzgar, çok hızlı kurumaya neden olarak tohuma zarar verebilir. Ancak kuruma sırasındaki orta derecede sıcaklık ve nem çok üstün kaliteli tohum üretimi için uygundur. Doğal kurutmada tohumlar ince bir tabaka halinde serilerek özellikle gölgede kurutulmalıdır. Olgunluk öncesindeki sıcak ve kuru rüzgar, çok hızlı kurumaya neden olarak tohuma zarar verebilir. Ancak kuruma sırasındaki orta derecede sıcaklık ve nem çok üstün kaliteli tohum üretimi için uygundur. Doğal kurutmada tohumlar ince bir tabaka halinde serilerek özellikle gölgede kurutulmalıdır.

91 Nem içeriği yüksekse doğrudan güneş ışığı altında belirli bir seviyeye kadar kuruma sağlandıktan sonra gölgeye alınmalıdır. Geceleri tohumlar korumalı bir yere alınmalı yada üzeri örtülmelidir. Özellikle sonbahar döneminde gece sıcaklığının düşük olması nedeniyle tohumlar üzerinde çiğ oluşumu görülebilir. Geceleri tohumlar korumalı bir yere alınmalı yada üzeri örtülmelidir. Özellikle sonbahar döneminde gece sıcaklığının düşük olması nedeniyle tohumlar üzerinde çiğ oluşumu görülebilir.

92 2.Yapay Kurutma: Fazla miktarda tohum üretiminde, nemli koşullarda veya tohumların uzun süre depolanmasını gerektiren durumlarda yapay kurutma yöntemlerinden yaralanılmaktadır. Bu yöntemin doğal kurutmaya göre avantajlı yönleri bulunmaktadır. Bunlar; -Daha erken hasat yapılabilir. -Dökülme ve iklim koşullarının olumsuz etkileri ortadan kaldırılır. -Hızlı kuruma sağlanır. -Sabit sıcaklıkta kurutma sağlanır.

93 Yapay Kurutma Sistemleri a) Fırın Kurutucular: Sıcak hava üfleyen fırın kurutucular, domates, patlıcan, biber ve kabakgil türlerinin tohumlarının kurutulmasın da uygundur. Bu sistemde nemli tohumlar, ince delikli bir yüzey üzerine konulur. Alt kısımdan üflenen sıcak hava ile tohumdaki nem uzaklaştırılır. Sıcak hava tohumlar arasından geçerken tohum nemi de dış havaya verilir. Tohum yığınının yüksekliği 5 cm’ yi geçmemelidir.

94 Bu sistemin avantajlı yönleri; -Tohum meyveden ayrılır ayrılmaz kurutma yapılabilir, -Az miktardaki tohumlarda bile kullanılabilir, -Sıcaklık kontrolü daha iyidir Kurutma için gerekli zaman, türlere ve tohum partisinin büyüklüğüne bağlı olmakla birlikte, patlıcan ve biberde yaklaşık 8 saat, domates de 10 saat ve kabak gibi iri tohumlu türlerde 12-16 saat tir. Nemli patlıcangil ve kabakgil tohumları için kurutma sıcaklığı başlangıçta 37-40 °C arasında olmalı, daha sonra tohumdaki nemin düşmesiyle 32- 35 °C’ ye düşürülmelidir.

95 Tohumlarda kuruma tamamlanınca sıcak hava kesilir. Tohumlardan örnek alınarak nem kontrolü yapılır. Nem yeterli ise, tohumlar ambalaj kaplarına konarak depolanır. Eğer kurutma gerekli ise kurutmaya devam edilip tekrar nem kontrolü yapılır. Eğer kurutma gerekli ise kurutmaya devam edilip tekrar nem kontrolü yapılır. b) Sürekli Kurutma Sistemleri: Bu sistemler, fazla miktarda tohumların kurutulması için uygundur.

96 Tohumdaki Nem Oranının Belirlenmesi Tohumdaki nem oranı ISTA (Uluslararası Tohumluk Kontrol Birliği) kurallarına göre fırın kurutma esasına göre belirlenir. Başlangıç ve sonuç da ki tohum ağırlığındaki azalma % olarak nem düzeyini belirtir. Ayrıca elektrik-metreler yardımıyla da daha kolay şekilde nem kontrol edilebilmektedir. Ayrıca elektrik-metreler yardımıyla da daha kolay şekilde nem kontrol edilebilmektedir.

97 TOHUMLARIN TEMİZLENMESİ TOHUMLARIN TEMİZLENMESİ Tohumun temizlenmesi tohum kalitesini garanti altına almak amacıyla başvurulan yollardan biridir. Doğru ekipman ve uygun yöntemle yapılırsa, tohumun saflığını ve çimlenme gücünü arttırıp, hastalıklı tohumların miktarını azaltır.

98 -Tohumları temizlemenin sebepleri 1. Tohumun içinde bulunan toz, saman, gövde, yaprak gibi bitki kısımlarını ayırmak, 2.Tohumları; kum, toprak ve taş gibi maddelerden ayırmak, 3. Diğer ürünlerin tohumlarını ayırmak, 4.Yabancı ot tohumlarını ayırmak, 5. Yaralanmış, hastalıklı, böcekler tarafından yenilmiş, çimlenmiş, rengi kararmış, hafif, optimumdan küçük veya büyük tohumları ayırmak.

99 Tohum partilerinde; Tohum partilerinde; - İrilik, - Uzunluk, - Şekil, - Ağırlık, - Yüzey yapısı, - Renk dikkate alınarak ayrım yapılabilir.

100 Tohumların temizlenmesindeki aşamalar; Tohumların temizlenmesindeki aşamalar; - Rüzgarla savurma, - Ön temizleme, - Ana temizleme, - Ayırma ve sınıflandırma.

101 TOHUMLARIN MUHAFAZASI TOHUMLARIN MUHAFAZASI Tohumlar canlılık olayları en düşük düzeye indirilmiş olmakla birlikte, canlı bir yapı olduğu için hasattan hemen sonra canlılık oranlarını kaybetmeye başlarlar. Türün özelliğine bağlı olarak tohum canlılığını belli bir sürenin sonunda kaybeder. Türün özelliğine bağlı olarak tohum canlılığını belli bir sürenin sonunda kaybeder. Bu nedenle tohumlar kurutulup temizlendikten sonra, çimlenme gücünü ve tohumun canlılığını koruyacak çevre koşulları altında muhafaza edilmesi gerekir.

102 Tohumları muhafaza etmenin nedenleri: Tohumları muhafaza etmenin nedenleri: -Tohumu her sene üretmek ekonomik olmayabilir, bu nedenle tohumların saklanması gerekir, -Tohum verimi ekolojik koşullardan etkileneceği için, her yıl tohum üretimi garanti altına alınamayabilir. Be nedenle muhafaza ile her yıl aynı miktarda tohum bulmak kolaylaşır. -Üreticilerin tohum istekleri, ekonomik duruma, bir önceki yıldaki pazar isteklerine veya pazarlanabilme durumuna bağlı olarak yıllara göre farklılık gösterebilir. Bu şekilde fiyat değişiklikleri kontrol altına alınmış olur.

103 -Böcek, hastalık, yangın gibi durumlardan korunmuş olur. -Islahçılar elit tohumları normal koşullarda muhafaza ederek her yıl üretim yapma gereksinimi duymazlar, -Gen kaynaklarının korunması uzun süreli muhafaza ile olur.

104 Tohumların Depolanma Şekilleri: 1.Tohumun hasadından, gelecek ekim dönemine kadar 6-8 ay süre ile depolama. Sebze tohumların çoğu bu şekilde depolanır. 2.Tohumları orta süreli ve çoğunlukla 12-14 ay süreyle depolama: Üretim fazlası tohumların bulunması durumunda geçerlidir. 3.Tohumları uzun süreli depolama: Tohumlar 5-20 yıl süre ile depolanabilirler. Gen stoklarının, ıslahçı tohumlarının ve tohum test laboratuarlarında yasal olarak ayrılmış tohumların muhafazasında bu tip depolama söz konusudur.

105 Tohumları Hasattan Sonraki Muhafaza Ömürlerini Etkileyen faktörler a) Bitki tür ve çeşidin özellikleri: 1.Ortodoks tohumlar: Bu tip tohumların depo ömürleri 1-5 yıl arasında değişir. Sebze türlerinin tohumları bu gruba girer. 2.Rekalsitrant tohumlar: Bu tür tohumlar kurutulma esnasında zarar görürler ve kısa sürede canlılıklarını kaybederler. Kahve ve kakao.

106 b)Hasat öncesi tarla ve sonrası depo koşulları: Tohumluk bitkilerin yetiştirilmesi aşamasındaki iklim koşulları tohumun yeterince olgunlaşmasını engellediği gibi tohumun hasat sonrasında canlılığının azalmasına neden olur. Bitkinin kötü beslenmesi, hastalık ve zararlılarda canlılığı azaltıcı etkide bulunurlar. Hasat, temizleme ve kurutma sırasındaki mekanik zararlanmalar da tohumun depolama sırasındaki koşullardan ve depo zararlılarından çabuk etkilenmelerine neden olur.

107 Depo faktörlerinden; - Depo sıcaklığı, - Depo oransal nemi, - Tohum nemi - Kalıtsal özellikler, - Depolama sırasında ortaya çıkan gazlar, - Böcek gelişme ortamı, - Fungusitler tohum canlılığını etkilemektedir.

108 Genel olarak sıcaklığın artmasıyla tohumun depolama ömrü azalır. Kısa süreli depolamalarda depo sıcaklığının 10°C’de tutulması uygun ve ekonomiktir. Kısa süreli depolamalarda depo sıcaklığının 10°C’de tutulması uygun ve ekonomiktir. Depo içinde oluşan ısı tohum tarafından emilir. Tohum depolamada sıcaklıkla ilgili olarak şu noktalara dikkat edilmelidir. - Akarlar 5 °C’nin, böcekler 15 °C’nin altındaki sıcaklıklarda gelişemezler. - Depo fungularının çoğu 0 °C’nin altında gelişemez.

109 Sebze tohumlarının depolanmasında depo havasının neminin %50-60 arasında olması istenir. Çünkü depo neminin %40’ın üzerine çıkmasıyla depo zararlılarının faaliyeti başlar, %65-70’in üzerinde ise depo küflerinin faaliyeti artmaktadır. Çünkü depo neminin %40’ın üzerine çıkmasıyla depo zararlılarının faaliyeti başlar, %65-70’in üzerinde ise depo küflerinin faaliyeti artmaktadır.

110 Sebze Tohumlarının Normal Depolama Koşullarındaki Muhafaza Süreleri Muhafaza Süresi Sebze Türleri 2 -3 Yıl Pırasa, Soğan, Bamya, Maydanoz, Dereotu, Biber 3-4 Yıl Kuşkonmaz, Şalgam, Patlıcan, Fasulye, Havuç 4-5 Yıl Ispanak, Bezelye, Kereviz, Bakla, Domates, Marul, Semizotu, Brokkoli, karnabahar, Lahana, Turp, Roka, Tere 5-8 Yıl Hıyar, Kabak, Kavun, Karpuz, Acur

111 Sebze tohumları depolara değişik büyüklüklerdeki paket ve kutular içerisine konarak depolanmaktadır. Sebze tohumları depolara değişik büyüklüklerdeki paket ve kutular içerisine konarak depolanmaktadır.

112 İYİ BİR SEBZE TOHUMUNDA ARANAN ÖZELLİKLER İYİ BİR SEBZE TOHUMUNDA ARANAN ÖZELLİKLER 1. Dış Özellikler 2. İç Özellikler 1. Dış Özellikler: Tohumların dış görünüşlerine veya tohumun kendisine has olan kokusuna göre belirlenen özelliklerdir. Bu özellikler; a) Tohumun rengi, b) Şekil, c) İrilik, d) Parlaklık, e) Koku f) Temizlik

113 2. İç Özellikler: 2. İç Özellikler: a) Tohumun çimlenme hızı ve çimlenme oranı, Belli miktardaki tohumun belli bir yüzde ile çimlenme sayısına ulaşması için gerekli olan gün sayısıdır. Yetiştirmede özellikle erkencilik açısından çok önemli olan çimlenme hızı, Yetiştirmede özellikle erkencilik açısından çok önemli olan çimlenme hızı,-Çeşide -Tohumun ekildiği toprak yapısına - Ekim yöntemine - Sıcaklığa - Toprak nemine göre değişmektedir. Çimlenme oranı ise; belirli bir süre sonunda çimlenen tohumların % olarak ifadesidir.

114 b) Tohumun çimlenme gücü (%) Tohumlar çimlenme özelliğinde olmasına rağmen bazı zayıf tohumlar esas yerlerine ekildiğinde normal bir çimlenme gösterdikleri halde üzerindeki toprak tabakasını delip toprak yüzüne çıkacak kuvvete sahip olamadıklarından toprak içinde ölmektedir. Bu bakımdan tohumların çimlenme güçlerini belirlemek gerekmektedir. Çimlenme gücü zamanla ilgili olup, belli bir zaman süresi içerisinde çimlenen tohumları göstermektedir. Çimlenme denemeleri doğrudan yetiştirme yapılacak alanın bir köşesinde hazırlanan yerde veya aynı ortamdan alınan toprakla doldurulmuş petri kapları içerisinde yapılmalıdır.

115 Bazı sebze türlerinin çimlenme süreleri Sebze türleriÇimlenme süreleri (gün) Sebze türleriÇimlenme süreleri (gün) Soğan10-20Fasulye7-16 Pırasa10-15Bezelye8-10 Kuşkonmaz15-30Bakla10-14 Ispanak6-8Börülce10-20 Lahana4-5Bamya8-12 B. Lahanası3-4Havuç10-12 Çin lahanası3-4kereviz14-15 Karnabahar4-5Maydanoz15-20 Turp5-8Domates6-8 Alabaş3-4Biber8-10 Tere2Patlıcan10-12 Roka4-5Hıyar6-8 Karpuz7-10Kabak4-8 Kavun8-10Semizotu3-14 Salata- Marul4-7

116 c) Tohumun tarımsal değeri Tohumun çimlenme gücü ile temizlik derecesi o tohumun tarımsal değerini ifade etmektedir. Çimlenme gücü(%) x Temizlik derecesi (%) Çimlenme gücü(%) x Temizlik derecesi (%) Tarımsal değer = 100 100 Tarımsal değer ne kadar yüksek olursa o tohumun çimlenme gücü ve temizlik derecesi o oranda yüksek demektir.

117 d) 1000 tane ağırlığı Tohumların 1000 tane ağırlığı önemli bir kalite faktörü olup verim ile ilişkilidir. Birim alana atılacak olan tohumluk miktarının belirlenmesinde de kullanılan bir faktördür.

118 Bazı sebze türlerinin 1000 tane ağırlıkları (gr) Sebze türleri1000 tane ağırlığıSebze türleri1000 tane ağırlığı Soğan3-4Fasulye160-1000 Pırasa2-3Bezelye100-500 Kuşkonmaz18-20Bakla350-1100 Ispanak9-12Börülce100-400 Lahana3-4Bamya50-60 B. Lahanası3-4Havuç1,2-1,4 Çin lahanası3-5Kereviz0,4-,0,5 Karnabahar3-4Maydanoz1,2-1,8 Turp6-10Domates3-4 Alabaş5-6Biber5-6 Tere2-2,5Patlıcan4-5 Roka2-2,5Hıyar20-40 Karpuz100-140Kabak150-500 Kavun25-50Semizotu0,4-,05 Salata- Marul0,8-1,2

119 e) 1 gr’ da bulunan tohum sayısı e) 1 gr’ da bulunan tohum sayısı Belirli bir alana ekilecek tohumdan elde edilecek fide sayısının belirlenmesinde kullanılır.

120 www.sorhocam.com