CÜMLENİN ÖĞELERİ

1. YÜKLEM Türkçe bir cümlede, yüklem mutlaka olmalıdır. Yüklemi olmayan bir cümle olmaz. Yüklem, tümcede iş, oluş, hareket, davranış, durum, eylem bildiren kelimelerdir. Örnek: Ali, erken uyudu. Bu cümlede, anlatılan iş Ali’nin uyumasıdır. Uyudu kelimesi tümcenin yüklemidir.

“Sabah kahvaltı yapmadım.” Bu cümledeki olay “yapmak” eylemidir. Tümcenin yüklemi yapmadım kelimesidir. “Ankara’dan ablam gelecek.” Bu cümlede iş bildiren kelime “gelmek” fiilidir. Tümcenin yüklemi gelecek kelimesidir.

Yüklem, tümcelerin sonunda olmalıdır. Yüklemi sonunda olan tümcelere kurallı tümce denir. “Sabaha kadar ders çalıştı.” yüklem “Ayşe bir haftada kitabını bitirdi.” yüklem Bu iki cümlede olduğu gibi, yüklemi sonda olan cümleler kurallı cümlelerdir.

Yüklemi sonda olmayan tümceler de vardır. Bu tümcelere devrik tümce denir. “Koşuyordu atlılar güneşe doğru.” Yüklem Bu tümcede yapılan iş “koşmak” kelimesidir. Tümcenin yüklemi “koşuyordu” kelimesidir. Yüklem tümcenin sonunda olmadığı için, bu tümce devrik bir tümcedir.

2. ÖZNE Tümcede işi yapan varlığı belirten kelimedir. Özneyi bulmak için; yükleme, “kim? ya da ne?” sorulur. Örnek: “Ayça, okula gidiyor.” yüklem Tümcede ilk önce yüklemi bulalım. İş, hareket bildiren kelime “gidiyor” kelimesidir. Bu nedenle yüklem “gidiyor” kelimesidir. “kim gidiyor? - Ayça. Ayça tümcenin öznesidir.

“Yaralı kuş, ağaçta ötüyordu.” özne yüklem Tümcenin yüklemi “ötüyordu” kelimesidir. “kim ötüyordu? ( ne ötüyordu?) – yaralı kuş” “Dün gece misafir geldi.” özne yüklem Tümcenin yüklemi “geldi” kelimesidir. “ kim geldi? - misafir”

Bazı tümcelerde özne, tümcenin içinde yer almaz. Yüklemin aldığı eklerden, öznenin ne olduğu belirlenir. Bu tür öznelere gizli özne denir. Örnek: “ Akşam bize gelecekler.” Tümcenin yüklemi gelecekler kelimesidir. Yükleme “kim” sorusunu sorduğumuzda “onlar” cevabını almaktayız. Ancak tümcede onlar geçmiyor. İşte buradaki onlar gizli öznedir.

3. TÜMLEÇ Tümcede yüklemin anlattığı işin, davranışın, olayın, hareketin geçtiği yeri, olduğu zamanı, nasıl meydana geldiği zamanı bildiren kelimelerdir. Tümcede, tümleci bulmak için, yükleme; - Nerede? - Ne zaman? - Nasıl? Soruları sorulur. - Nereden? - Nereye?

Örnek : “Ali, okulda düştü.” - Nerede düştü? – okulda. tümleç “Dün bize gelmiş.” - Ne zaman gelmiş? – dün. Tümleç “Kapıdan koşarak çıktı.” -Nereden çıktı? – kapıdan tümleç tümleç -Nasıl çıktı? - koşarak

“Akşam bize gel.” - Ne zaman gel? - akşam tümleç tümleç -Nereye gel? - bize. “Okuldan erken döndü.” - Nereden döndü? - okuldan. tümleç tümleç - Ne zaman döndü? - erken. “Pazarda çok dolaştık.” -Nerede dolaştık? - pazarda. tümleç tümleç - Ne kadar dolaştık? - çok

Ö RNEK SORULAR 1. “ Akşam üstü misafir geldi.” Yukarıdaki tümcede altı çizili kelime, cümlenin hangi öğesidir? A.Yüklem B.Tümleç C.Özne D. Eylem

2. “ Okuldan Ali döndü.” Aşağıdaki tümcelerin hangisinde, cümlenin öğeleri yukarıdaki tümcenin öğeleri ile aynı sıralanmıştır? A.Ece, merdivenden düştü. B.Uçtu ağaçtan kuş. C.Ali, geç yattı. D.Sabahleyin güneş doğdu.

3. “ tümleç + yüklem + özne” Aşağıdaki tümcelerin hangisinde, öğeler yukarıdaki sıraya göre sıralanmıştır? A.Evden koşarak çıktı. B.Acıyarak baktı gözüme. C.Eymen çok yaramaz çocuktur. D.Ağaçtan düştü Ebru.

4. “ Sabahleyin herkes uyurken evden koşarak çıktı.” Yukarıdaki tümcede aşağıdaki sorulardan hangisinin cevabı yoktur? A. Ne zaman? B.Nereden? C.Neden? D.Nasıl?