DİVAN ŞİİRİ-GAZEL 1.Gazel 2.Necati bey 3.16.yy siyasal ve kültürel yapı a.Gazelin özlllikleri a.Hayatı b.Ek bilgi b.Edebi c.Örnek

GAZEL: Divan şiiri nazım şekillerindendir. Kelime olarak kadınlarla âşıkâne sohbet etmek, konuşmak anlamına gelir.

Terim olarak aşk, şarap, tabiat ve kadın konularını işleyen şiirlere denir. Kendi başına bir nazım şekli olarak, İran ve Türk Edebiyatı'nda ortaya çıkan gazel, beyitler halinde yazılır ve beyit sayısı beş ile onbeş arasında değişir.

Türk Divan Edebiyatı'nda; çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir. Hemen hemen aruz'un her kalıbıyla yazılır. Birinci beyit kendi arasında kafiyeli, diğer beyitlerin birinci mısraları serbest, ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir. Kafiye düzenini şematik olarak belirtmek gerekirse aa / ba / ca / da / ea / fa şeklinde ifade etmek mümkündür. Gazellerde beyitler arasında mana birliği olabileceği gibi, her beyit ayrı bir konuyu işlemiş de olabilir. Gazellerde aşk duyguları, şarap âlemleri, tabiat güzellikleriyle birleşmiş bir şekilde, canlı ve akıcı bir üslûpla dile getirilir.

GAZELİN ÖZELLİKLERİ BEYİT SAYISI 5 ila 15 KAFİYE ŞEMASI aa / ba / ca / da / ea / fa KONU  aşk, şarap, güzellik ve aşkın ıstırabıdır. ÖLÇÜSÜ Aruz ölçüsü

Gazelin ilk beyitine matla, son beyitine makta adı verilir Gazelin ilk beyitine matla, son beyitine makta adı verilir. Matla beyitinden sonra gelen beyite hüsn-i matla, makta beyiti'nden bir önceki beyite ise hüsn-i makta denir. En güzel beyitine beyt'ül gazel, beyitleri arasında konu birliği bulunan gazellere yek-ahenk gazel, her beyiti aynı mükemmellikte söylenmiş olan gazellere ise yek-avaz gazel denir.

Mısra sonlarındaki kafiyelerden aynı olarak "mısra içlerinde de kafiye bulunan gazellere musammat gazel adı verilir. Değişik konularda yazılmış olmakla beraber, gazeller genellikle birer aşk şiirleridir. Sevgi bitmez tükenmez temasıdır. Gazellerin isimlendirilmeleri ya rediflerine göre veya ilk mısralarına göre olur. Ayrı kelime halinde redifleri olan gazeller bu rediflerine göre, olmayanlar ise ilk mısralarına göre adlandırılır.

Divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir Divan edebiyatının en yaygın kullanılan nazım biçimidir. Önceleri Arap edebiyatında kasidenin tegaüzzül adı verilen bir bölümü iken sonra ayrı bir biçim halinde gelişmiştir. Gazelin beyit sayısı 5-15 arasında değişir. Daha fazla beyitten olaşan gazellere müyezzel ya da mutavvel gazel denilir. Gazelin ilk beyti "matla", son beyti ise "makta" adını alır.

Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra) Matla beytinin dizeleri kendi aralarında uyaklıdır (musarra). Sonraki beyitlerin ilk dizeleri serbest ikinci dizeleri ilk beyitle uyaklı olur. Birden fazla mussarra beytin bulunduğu gazel "zü'l-metali", her beyti musarra olan gazel ise "müselsel" gazel adıyla bilinir.  İlk beyitten sonraki beyte "hüsn-i matla" (ilk beyitten güzel olması gerekir), son beyitten öncekine "hüsn-i makta" (son beyitten güzel olmalı gerekir) denir.

Gazelin en güzel beyti ise "beytü'l-gazel" ya da "şah beyit" adıyla anılır. Bunun yeri ya da sırası önemli değildir.  Şair mahlasını (şairin takma adı, ya da tanındığı ad) maktada ya da "hüsn-i" maktada söyler. Bu durumda beyit ikinci bir adla "mahlas beyti" ya da "mahlashane" olarak anılır. Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına "hüsn-i tahallüs" denir.

EK BİLGİ: Gazelleri makamla okuyan kişilere "gazelhan", gazel yazan usta şairlere ise "gazelsera" adı verilir.

ÖRNEK: Gazel Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı   Kamû bîmârınâ cânan devâ-yî derd eder ihsan Niçin kılmaz manâ derman menî bîmâr sanmaz mı   Gamım pinhan dutardım ben dedîler yâre kıl rûşen Desem ol bî vefâ bilmen inânır mı inanmaz mı   Şeb-î hicran yanar cânım töker kan çeşm-i giryânım Uyârır halkı efgaanım karâ bahtım uyanmaz mı   Gül’î ruhsârına karşû gözümden kanlu âkar sû Habîbım fasl-ı güldür bû akar sûlar bulanmaz mı   Değildim ben sanâ mâil sen etdin aklımı zâil Bana ta’n eyleyen gaafil senî görgeç utanmaz mı   Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır Sorun kim bû ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

NECATİ BEY

HAYATI: XV. yüzyılın ikinci yarısında yetişen şairlerin en önemlisidir. Necati hakkında elde mevcut bilgi azdır. Asıl adı İsa olan sanatçının nasıl bir aileye mensup olduğu bilinmemektedir. Aslen Edirneli olmakla birlikte şöhret bulduğu yer Kastamonu’dur.

Fatih devrinin sonlarına doğru, niçin gittiği bilinmeyen Kastamonu’da bulunduğu sıralarda meşhur “döne döne” redifli gazelini yazan Necâtî, şiirleriyle kısa sürede tanınmıştır. Fatih’e sunduğu “şitaiye” ve “bahariye” kasideleri ve gazelleriyle padişahın takdirini kazanarak divan kâtibi olmuştur. Şöhreti İstanbul’a erişince Fatih tarafından İstanbul’a aldırılmış, divan katipliğine tayin edilmiştir. 1509’da İstanbul’da vefat etmiştir.

EDEBİ KİŞİLİĞİ Şiirlerinde bol miktarda deyim ve atasözü kullanmıştır. Daha çok mersiye ve gazelleri ile tanınmıştır. Kendisinden sonra pek çok şairi etkilemiştir. Külfetsiz ve yapmacıksız şiirler söyleyen Necatî, gazel türünde başarılı eserler vermiştir. Döneminde “Hüsrev-i Rum” olarak anılan şairin bugüne gelen tek eseri Divan’ıdır.

16.YY SİYASAL VE KÜLTÜREL YAPI Osmanlı Devleti 16. yüzyıla Fatih’in  şehzadesi II. Bayezid’in yönetiminde girmiştir. Uzun Hasan’ın şahsında simgeleşen Akkaoyunlu tehdidi yerini Erdebil Tekkesi şeyhi ve Safevi Devleti’nin kurucusu Şah İsmail’e bırakmıştır. Timurluların üzerinde parlayan yıldız bu yüzyılda daha uzak ülkelere kaymış, Hindistan’da Babür Şah’ın temsil ettiği Türk-Hint İmparatorluğu kurulmuştur. Türkçe, bu geniş coğrafyada edebi dil olarak kullanılmış ve en parlak dönemini yaşamıştır. 

Kültürel gelişmeler siyasi gelişmeleri belli bir mesafeden izler Kültürel gelişmeler siyasi gelişmeleri belli bir mesafeden izler. Bu yüzyılda Osmanlı devleti siyasi olarak büyürken bilim ve sanatta geri kalmaması gerektiğinin bilincine vakıftı. Devletin bilim ve sanata verdiği destek devlet yapısı güçlendikçe artmaya devam etmiştir. Osmanlı sultanları ve şehzadeleri himaye ettikleri bazı sanat dallarında yetenekleri doğrultusunda eserler vermişlerdir.

SON KAYNAKÇA: Esen yayın evi konu anlatım kitap evi http://www.edebiyatfatihi.net/2014/12/16yuzyil-osmanli-doneminin-siyasi.html http://www.xn--edebiyatgretmeni-twb.net/gazel.htm https://tr.wikipedia.org/wiki/Nec%C3%A2t%C3%AE http://www.edebiyatogretmeni.org/necati/ http://www.bolcevap.com/2014/12/16yuzyil-osmanli-doneminin-siyasi.html http://www.turkedebiyati.org/gazel.html