Ekonomik Önemi, Anavatanı B E Z E L Y E Pisum sativum L Ekonomik Önemi, Anavatanı Baklagil sebzeleri içerisinde oldukça önemlidir. Protein ve karbonhidrat içeriği ile A, B ve D vitaminlerince de zengindir.

Türkiye Tokat Toplam üretim: (t) 55 000 --- Sofralık taze bezelye üretimi; Akdeniz, konservelik bezelye üretimi, Marmara bölgesinde yaygındır. Kuru bezelye üretimi de yine daha çok Marmara bölgesinde yapılmaktadır.

Bezelyenin gen merkezi olarak birinci derecede Doğu Akdeniz, İran, Kafkasya, Afganistan ve Tibet’ in yer aldığı bölge, ikinci derecede ise Güneybatı Arabistan’ dan Etiyopya ve Kuzey Afrika’ya kadar olan yerler gösterilmektedir.

Morfolojik Özellikleri Kök Bezelyenin ana kökü çok kuvvetli olmasına karşılık özellikle erken çıkan yan kökleri ana kök kadar gelişme gösterir. Toprak ve çeşit özelliklerine bağlı olarak kökler 100-120 cm derine ve 60-70 cm kadar yanlara doğru uzar. Kökler çiçeklenme sonuna kadar büyürler. Bezelye köklerinin 4/5‘i toprağın ilk 20 cm’lik katmanında bulunur

Gövde Boğum ve boğum aralarından oluşan bezelye gövdesi hafif zig zaglar çizer. Açık yeşil veya mavimsi yeşil renkte alan gövdenin enine kesiti yuvarlağımsıdan dört köşeliye kadar farklılık gösterir. Bezelyede çok az sayıda meydana gelen dallar çoğunlukla toprak yüzeyine yakın boğumlardan çıkar. Çeşitlere göre boğum sayısı 10-15 adet den, 60-70’e kadar olabilir. Bitki boyu genotipe ve ekolojik özelliklere bağlı olarak 20-25 cm’den 250 cm’ye kadar değişir. Bitki boyu 60-70 cm’ye kadar olan bodur çeşitler genel olarak dik gelişebildikleri halde daha uzun olan yarı sarılıcı veya sarılıcı çeşitler bir desteğe ihtiyaç duyarlar.

Yaprak Bezelye tohumlarının çimlenmesiyle toprak yüzeyine çıkan fidede kısa bir yaprak eksenine karşılıklı bağlanmış bir çift yaprakçıktan oluşan ilk yapraklar bulunur. Yaprak, yumurta şeklinden uzun elipse kadar değişebilen şekildeki 1-4 çift yaprakçığın bir eksen üzerinde dizilmesiyle oluşur. Yaprak sapının uç kısmı 3-7 parçalı sülük şeklini almıştır. Bitki bu sülükler yardımıyla bir desteğe tutunur Yaprak sapının gövdeye bağlandığı yerde iki tane büyükçe kulakçık bulunur. Kulakçıklar gövdeyi büyük oranda sarmıştır. Renkli çiçekli çeşitlerde kırmızı lekeli, beyaz çiçeklerde ise beyazımsı- yeşil renklidir. Kulakçık kenarları çeşitlere göre dişli veya düzdür.

Çiçek Bezelyede çiçekler normal olarak yaprak koltuğundan çıkan uzunca bir sap üzerinde bir veya iki çiçekli salkım halindedir. Ancak bazı genotiplerde çiçeklerin tamamen tepede toplandığı belirtilmektedir. Çiçek rengi çeşitlere bağlı olarak beyaz, yeşilimsi veya menekşe olabilir. Yumurtalıkta 3-10 adet tohum taslağı bulunur. Bunların hemen hepsi döllenebildiği halde bir kısmı gelişir. Bezelyede kendine döllenme hakimdir. Çiçekler gün boyu açılabilir. Tozlanma çiçek açılmadan bir buçuk gün önce meydana gelir.

Bakla Çiçeklerin tozlanıp döllenmesini takiben oluşan baklalar taze dönemde yeşilden sarıya ve menekşeye kadar değişen renklerde olur. Olgunluk da ise sarımsı renkten kahverengiye kadar değişen renge dönüşür. Bakla şekli ve boyu çeşitler yanında ekolojiden de önemli ölçüde etkilenir. Buna göre düz, kıvrık, uç kısmı sivri veya küt olabilen baklalar 4-11 cm arasında uzunluğa sahiptir. Bitki üzerindeki çiçeklerin %30-70 meyve bağlar Baklalar 2-10 adet tohum içerir.

Tohum Bezelye taneleri 6-8 mm çapında, küremsi yapıda ve yüzeyi buruşuk köşeli yada düzdür. Kuru olgunlukta tane sarı, açık yeşil, mavimsi yeşil veya dalgalı renktedir. Yuvarlak daneliler konserve sanayine uygundur. Yer bezelyelerinden yapılan konserve çok lezzetli olur. Tane ağırlığının %6-10’unu kabuk oluşturur. Kabuk oranı iri taneli çeşitlerden küçük tanelilere doğru giderek artar.

Yetiştirilme İstekleri Bezelye ılıman iklim bölgelerinin serin mevsim bitkisidir. Yıllık yağışın 800-1000 mm olduğu ve yetişme dönemine iyi dağıldığı alanlarda sulama yapmadan başarıyla yetişebilir. Minimum çimlenme sıcaklığı 1-6 °C, optimum sıcaklık 18-20 °C ve maksimum sıcaklık ise 35 °C’ dir. Fide döneminde -5 °C’ye kadar dayanabilir. Vegetatif dönemde 15-18 °C, generatif dönemde ise 18-21 °C sıcaklıkta en iyi sonuç sağlar. Çiçeklenme süresince 10 °C’den düşük sıcaklığa olduğu gibi 30 °C’den yüksek sıcaklığa karşıda oldukça hassastır.

Bezelye oldukça değişik özelliklerdeki topraklarda yetişebilmekle beraber en iyi verimi killi-tınlı, derin, verimli ve nemli olan hafif asit reaksiyonlu topraklarda sağlar. Toprağın çok verimli ve yüksek oranda nemli olması aşırı vegetatif gelişme ve düşük tane verimi sağlar. Hafif bünyeli ve fakir topraklarda ise fazla düzeyde kök gelişmesine karşılık düşük oranda vegetatif aksam ve tane verimi oluşur. En uygun pH değerleri 6.5-7.0’ dır. İri taneli çeşitlerin toprak istekleri küçük tanelilere oranla daha fazladır.

Yetiştirme Teknikleri Toprak Hazırlığı, Ekim ve Dikim Düzenli bir bitki çıkışının sağlanmasında tohum yatağının önemi fazladır. Kaba hazırlanmış toprağın ekim derinliğinde nem düzeyi çabuk düşer ve toprağın tohumla teması yeterince olmaz. Bu nedenle çimlenme-çıkış gecikir ve düzensiz olur. Ekim sonbaharda yapılacaksa ön bitki hasadından sonra toprak 15-20 cm derinlikte gölge tavında veya daha sonra uygun tavda sürülür.

Ekimin gecikmemesi için toprağın tav durumu uygun olduğu zaman daha yüzlek olacak şekilde ikinci defa işlenir. Bu işlemede keseklerin parçalanması ve toprağın kısmen tesviyesi amaçlanır. Ekim öncesi toprak son olarak tam olarak tesviye edilir ve ekime hazır hale getirilir. Yazlık amaçlı yapılacak ekimlerde ilk toprak işlemesi sonbaharda yapılarak erken ekim için zaman kazanılır. İkinci ve üçüncü toprak işlemeleri ekim öncesinde yapılarak aynı zamanda yabancı ot kontrolü de sağlanır.

Bezelyenin sıcaklık isteği yüksek olmadığı ve uzun gün bitkisi olduğu için iklim şartlarına bağlı olarak sonbahar veya ilkbaharda ekim yapılabilir. Ege ve Akdeniz bölgelerinde olduğu gibi kışı ılıman geçen alanlarda kışlık ekim yapılabilir. Bu gibi yerlerde ekimler Ekim ayından Aralık ayına kadar olan sürede tamamlanır. Diğer bölgelerde Mart ayından Mayıs sonuna kadar ekimler tamamlanmalıdır.

Ekim zamanını belirleyen faktör sıcaklıktır Ekim zamanını belirleyen faktör sıcaklıktır. Özellikle ilkbahar ekimlerinde toprak sıcaklığının 3-5 °C’yi bulmasından sonra ekimlere başlanmalıdır. Yazlık ekimlerde ekim zamanı geçtikce verim önemli bir şekilde azalır. Bu azalış hem giderek günlerin kısalmasından hem de sıcaklıkların giderek yükselmesinden kaynaklanır. Bezelye ekimi makine ile sıraya yapılmalıdır. Bu şekilde yapılacak ekimle bitkiler arası mesafeler istenildiği gibi ayarlanarak birim alandan daha etkin faydalanılır. Sıra arası bodur çeşitlerde 30-50 cm, yarı sarılıcı veya sarılıcılarda daha geniş tutulur. Sıra üzeri mesafesi ise 8-12 cm kadar olmalıdır. Dekara 10-12 kg tohum ekilir.

Ekim derinliği toprak yapısı, tohum iriliği ve ekim zamanına bağlı olarak değişir. Hafif topraklarda, kışlık yada erken ekimlerde ve iri taneli çeşitlerde daha derin ekim yapılır. Genel olarak 4-10 cm arasında değişen ekim derinliği uygundur.

Bakım İşleri Bezelyede en önemli bakım işi fide çıkışı döneminde kaymak tabakasını kırmak ve ileri ki dönemlerde yabancı ot kontrolü sağlamaktır. Yabancı ot kontrolü çapalamak suretiyle olabileceği gibi herbisit kullanılarak da yapılabilir. İşçiliğin pahalı olduğu ve geniş alanlarda üretimin yapıldığı durumlarda herbisit kullanımı daha ekonomik ve uygun olabilmektedir. Ancak çapalamada yabancı ot mücadelesine ilave olarak toprağın havalanması da sağlanmakta ve böylece kök ve bakteri faaliyeti olumlu yönde etkilenmektedir. Bu amaçla, bitkiler 10-12 cm boylanınca ilk çapalama yapılır. Bitkiler çiçekleninceye kadar 1-2 defa daha çapalamaya ihtiyaç vardır.

Sulama Sonbaharda yapılan ekimlerde bitki çıkışı ve daha sonraki yetişme dönemlerinde su ihtiyacı genel olarak yağışlarla karşılanır. İlkbaharda tavlı toprağa yapılan ekimlerde çimlenme-çıkış için sulamaya gerek olmaz. Bu dönemde genel olarak yağışlar da devam eder. Daha sonra iklim durumuna bağlı olarak 1-2 defa sulama gerekebilir. Yağışların olmadığı veya yetersiz olduğu alan ve zamanlarda 3. sulamaya da gerek duyulabilir. Bitkinin çiçeklenme ve tane doldurma dönemlerinde su ihtiyacı yeterince karşılanmalıdır. Çünkü bu dönemlerde topraktaki su eksikliği ciddi verim kayıplarına yol açar Bundan dolayı çiçeklenme ve tane doldurma dönemleri öncesinde sulama yapılması verimde önemli artışlar sağlamaktadır.

Gübreleme Bezelye kendinden önce yetiştirilmiş bitkilere verilen gübrelerden faydalanmaktadır. Çiftlik gübreleri aşırı vegetatif gelişmeye neden olarak verimi düşürebilir. Bezelye topraktaki fosfordan çok iyi bir şekilde yararlanır. Dekara; Ekimle birlikte 3-4 kg N 8-10 kg P 20 kg K verilmelidir.

Olgunluk, Hasat ve Depolama Hasat olgunluğuna gelmiş baklalar 2-3 gün içinde hasat edilmelidir. Kuru ve sıcak havalarda daneler çok çabuk olgunlaşır. Konservelik özelliği kaybolur. Konservelik bezelyelerin hasat olgunluğu tendrometre ile belirlenir. Hasat olgunluğuna gelmiş bakla oranı %70’in üzerine çıkınca ve tendrometre değeri 90-95’e ulaşınca hasada karar verilir. Hasat edilen bezelyeler hemen pazara gönderilir. 5-10°C sıcaklıkta 2-3 gün bekleyebilir. Kuru dane muhafazası daha uzundur.

Verim Dekardan; Baklalı taze bezelye : 1500-2000 kg Taze iç : 500-800 kg