4857 SAYILI İŞ KANUNU Bülent AKTAŞ

İş Sözleşmesi İş Sözleşmesi Unsurları İş Güvencesi İş Güvencesi Yararlanma Şartları İşçi ve İşveren Yönünden Derhal Fesih Sebepleri Fesih Bildirimine İtiraz ve Usulü Geçersiz Sebepli Feshin Sonuçları İhbar tazminatı Çalışma Süreleri Ücret Yıllık ücretli izin Kıdem tazminatı Örnek Kıdem ve İhbar Tazminatı Hesaplaması

İŞ SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI Herhangi Bir İşte Çalışma Yapılan İş Karşılığı Ücret Alınması Bağımlılık Unsuru Bağımlılık Unsuru , iş sözleşmesini diğer iş görme sözleşmelerinden ayıran en önemli unsurdur.

İŞ GÜVENCESİ İş güvencesi , iş sözleşmesinin işveren tarafından feshinin sınırlanması ve iş akdinin sürekliliğinin sağlanmasını ifade eder.

İŞ GÜVENCESİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI İş Kanununda iş güvencesinden ; Otuz veya daha fazla işçi çalıştıran iş yerlerinde, En az altı ay kıdemi olan, Belirsiz süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçiler yararlanabilir.

İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞÇİ TARAFINDAN DERHAL FESHİ VE SEBEPLERİ Sağlık sebepleri     İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olması durumunda,     İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan  buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulması durumunda işçi, bildirim süresini beklemeksizin iş sözleşmesini derhal fesih edebilir.

Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri  İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında   yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltması işçi açısından  fesih sebebidir. İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunur veya işçiye cinsel tacizde bulunursa işçi, iş sözleşmesini derhal feshedebilir. İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşır veya gözdağı verir, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa, işçi sözleşmeyi derhal feshedebilir. İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmaması, işçi için haklı fesih sebebidir. İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse, işçiye derhal fesih hakkı doğar. Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verilmemesi hallerinde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücretin karşılanmaması, yahut çalışma şartlarının uygulanmaması hallerinde de işçi açısından derhal fesih söz konusudur.

Zorlayıcı sebepler İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebeplerin ortaya çıkması halinde işçi, iş sözleşmesini derhal feshedebilecektir.   Yukarıdaki sebeplerden biri nedeniyle sözleşmeyi fesih etme hakkı  işçinin iradesine bağlıdır. Bu hakkı kullanma İş Kanunun’da süreye bağlanmıştır. İş Kanunun’ da belirtilen ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan hallere dayanarak iş  sözleşmesinin feshedebilmesi için işçinin, bu tür davranışları öğrendiği günden başlayarak altı iş günü içinde bu hakkını kullanması gerekir. Bu süre geçtikten ve her halde fiilin gerçekleşmesinden itibaren bir yıl sonra kullanılamaz. Ancak işçinin olayda maddi çıkar sağlaması halinde bir yıllık süre uygulanmaz. İşçinin iş sözleşmesini,  sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri ve zorlayıcı sebeplerle  feshetmesi ve kanunda bulunan diğer şartları da taşıması halinde işçi, kıdem tazminatını hak kazanır.

İŞ SÖZLEŞMESİNİN İŞVEREN TARAFINDAN DERHAL FESHİ I- Sağlık sebepleri: İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden doğacak bir hastalığa veya sakatlığa uğraması halinde, bu sebeple doğacak devamsızlığın ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla sürmesi. İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda. alt bendinde sayılan sebepler dışında işçinin hastalık, kaza, doğum ve gebelik gibi hallerde işveren için iş sözleşmesini bildirimsiz fesih hakkı; belirtilen hallerin işçinin işyerindeki çalışma süresine göre 17 nci maddedeki bildirim sürelerini altı hafta aşmasından sonra doğar. Doğum ve gebelik hallerinde bu süre 74 üncü maddedeki sürenin bitiminde başlar. Ancak işçinin iş sözleşmesinin askıda kalması nedeniyle işine gidemediği süreler için ücret işlemez.

II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri: İş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri için gerekli vasıflar veya şartlar kendisinde bulunmadığı halde bunların kendisinde bulunduğunu ileri sürerek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler veya sözler söyleyerek işçinin işvereni yanıltması. İşçinin, işveren yahut bunların aile üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarf etmesi veya davranışlarda bulunması yahut işveren hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ihbar ve isnatlarda bulunması. İşçinin işverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunması. İşçinin işverene yahut onun ailesi üyelerinden birine yahut işverenin başka işçisine sataşması veya 84 üncü maddeye aykırı hareket etmesi. İşçinin, işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, işverenin meslek sırlarını ortaya atmak gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması. İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi. İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi. İşçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi. İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.

III- Zorlayıcı sebepler: İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması. İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın 17 nci maddedeki bildirim süresini aşması.

FESİH BİLDİRİMİNDE İTİRAZ VE USUL İşçi, fesih bildiriminin tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde iş mahkemesine dava açarak işe iadesini talep edebilir. İşveren işçiye yazılı bildirimde bulunmamışsa, Yazılı bildirimde iş sözleşmesinin fesih nedenini belirtmemişse, Fesih nedenini belirtmekle birlikte geçerli bir nedene dayanmıyorsa, Fesih nedeni geçerli olsa bile bunu ispat edemiyorsa, fesih geçersiz sayılır.

GEÇERSİZ SEBEPLE YAPILAN FESİH SONUÇLARI İşe iade davasını kazanan işçi; Mahkeme kararının tebliğinde itibaren 10 iş günü içinde işverene başvurmalı. İşveren de, işçiyi 1 ay içinde işe başlatmalıdır. İşveren işçiyi başvurusu üzerine bir ay içinde işe başlatmaz ise; En az 4 aylık ve en çok 8 aylık ücreti tutarında iş güvencesi tazminatı, Çalıştırılmadığı süreyle ilgili 4 aylık ücreti tutarında ayrı bir tazminat ödemekle yükümlü olur. İhbar ve kıdem tazminatları ayrıca ödenecek.

İHBAR ÖNEL SÜRELERİ VE İHBAR TAZMİNATI Belirsiz süreli iş sözleşmesinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir. (İK md.17) Taraflar; 6 aya kadar süren çalışmalarda 2 hafta, 6 aydan 1,5 yıla kadar süren çalışmalarda 4 hafta, 1,5 yıldan 3 yıla kadar süren çalışmalarda 6 hafta, 3 yıldan uzun süren çalışmalarda 8 hafta , Önceden bildirimde bulunmakla yükümlüdürler. Aksi halde bu süreler kadar ihbar tazminatı ödemek zorundadırlar.

İHBAR TAZMİNATINA HAK KAZANILMAYACAK HALLER İşçinin, iş sözleşmesini kendi isteğiyle feshetmesi, Muvazzaf askerlik nedeniyle iş sözleşmesinin sona ermesi, Kadın işçinin evlilik nedeniyle iş sözleşmesini sona erdirmesi, Emeklilik nedeniyle sözleşmenin sona erdirilmesi, İşçinin ölümü, Hallerinde iş sözleşmesi sona eren işçi ihbar tazminatına hak kazanamaz.

ÇALIŞMA SÜRELERİ Çalıma süresi, genel olarak, bir işçinin, çalışsın ya da çalışmasın, iş gücünü işverenin emrine sunduğu süreler ile Kanunda ayrıca çalışma süresinden sayılacağının açıklığa kavuşturulduğu sürelerin toplamından oluşur. İş Kanununa göre, genel bakımdan çalışma süresinin haftada en çok 45 saat olduğu belirtilmektedir. Nispi emredici nitelikte olan bu sürenin, tarafların anlaşmasıyla azaltılması mümkünse de, artırılması mümkün değildir. Denkleştirme: anlaşma üzerine günlük çalışma süresi en fazla süre 11 saattir.

ARA DİNLENME Günlük çalışma süresinin ortalama bir zamanında o yerin gelenekleri ve işin gereğine göre ayarlanmak suretiyle işçilere; Dört saat veya daha kısa süreli işlerde 15 dakika, Dört saatten fazla ve 7.5 saate kadar (7.5 saat dahil) süreli işlerde yarım saat, 7.5 saatten fazla süreli işlerde bir saat, ara dinlenmesi verilir. Ara dinlenmeleri çalışma süresinden sayılmaz.

ÜCRET Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır. Ücret kural olarak, Türk parası ile işçi adına özel olarak açılan bir banka hesabına ödenir. Ücret yabancı para olarak kararlaştırılmış ise ödeme günündeki rayice göre Türk parası ile ödenebilir. Ücret en geç ayda bir ödenir. İş sözleşmeleri veya toplu iş sözleşmeleri ile ödeme süresi bir haftaya kadar indirilebilir.

ÜCRET ÖDENMESİ İş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan para ile ölçülmesi mümkün menfaatlerinin tam olarak ödenmesi zorunludur. Ücret alacaklarında zamanaşımı süresi 5 yıldır. Ücreti ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir, iş yapmaktan kaçınma toplu niteliğe kavuşsa dahi grev sayılmaz. İşçinin sözleşmesi çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN İş Kanunu’nun birinci maddesi kapsamına giren işyerlerinde bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan işçiye işe başladığı tarihten itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olması koşuluyla yıllık ücretli izin verilir. Yıllık ücretli izin hakkından vazgeçilemez. İznin paraya çevrilmesi ve işçinin izin ücretini alarak işyerinde çalışmaya devam etmesi söz konusu olamaz.

YILLIK ÜCRETLİ İZİN SÜRELERİ İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi; Bir yıldan beş yıla kadar (5 yıl dahil) olanlara 14 günden, Beş yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden, On beş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden, az olamaz. Ancak, 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi yirmi günden az olamaz. Yıllık ücretli izin süreleri iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile artırılabilir.

YILLIK ÜCRETLİ İZNE HAK KAZANMA KOŞULLARI Her şeyden önce işçinin, İş Kanunu’nun 1 inci maddesi kapsamına giren bir işyerinde çalışıyor olması gerekmektedir. İşçinin çalıştığı iş, niteliği yönünden sürekli iş olmalıdır. İşçinin, işe başladığı tarihten itibaren 1 yıl aralıksız olarak çalışması gereklidir. Bir yıllık sürenin, aynı işverenin işyerinde geçmiş olması da gerekmektedir.

KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANILMASI KOŞULLARI 1475SAYILI İŞ KANUNU KIDEM TAZMİNATI MADDE 14 - Bu Kanuna tabi işçilerin hizmet akitlerinin; İşveren tarafından bu Kanunun 17 nci maddesinin II numaralı bendinde gösterilen sebepler dışında (Ahlak ve iyi niyet kurallarına uyulmaması. Örneğin, hırsızlık yapmak, cinsel tacizde bulunmak, işverene hakaret etmek vb), İşçi tarafından bu Kanunun 16 ncı maddesi uyarınca ;işçi ücretinin ödenmemesi, işçinin hakarete uğraması vb),

Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla, İşçinin yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla, Yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayan ancak yaşını bekleyen işçilerin kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle,

Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi, İşçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde, İşçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverende işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir.

NET KIDEM TAZMİNATI TUTARI : 7.375.- TL – 55,98.- TL = 7.319,02.- TL Örnek Uygulama : Kafkasya Limited Şirketinde Muhasebe Sorumlusu Olarak Çalışan Yüksel Vatansever 01.01.2014 Tarihinde işe başlamış, 30.11.2018 tarihinde işveren tarafından işten çıkarılmış. En son Aldığı Brüt Ücret Tutarı :1.500 TL'dir. Kidem ve İhbar Tazminatının Hesaplaması Aşağıdaki Gibidir. İŞE BAŞLAMA TARİHİ : 01.01.2014 İŞTEN ÇIKIŞ TARİHİ : 30.11.2018 KIDEM SÜRESİ TOPLAMI : 4 YIL 11 AY EN SON ALINAN BRÜT ÜCRET : 1,500.-TL İŞÇİNİN GÜNLÜK ÜCRET TUTARI : 1.500.-TL / 30 = 50.-TL 4 YIL İÇİN HESAPLANAN TUTAR : 50.-TL * 30 GÜN * 4 YIL = 6.000.-TL 11 AY İÇİN HESAPLANAN TUTAR : 50.-TL * 30 GÜN * 11/12 AY = 1.375.- TL BRÜT KIDEM TAZMİNATI TUTARI : 6.000.- TL + 1.375.- TL = 7.375.- TL DAMGA VERGİSİ KESİNTİSİ TUTARI : 7.375.- TL * 0,759 = 55,98.- TL NET KIDEM TAZMİNATI TUTARI : 7.375.- TL – 55,98.- TL = 7.319,02.- TL

ÖRNEK İHBAR TAZMİNATI HESAPLAMA İHBAR SÜRESİ : 3 Yıldan fazla olan çalışma dönemi 8 haftalık ücret Brüt İhbar Tazminatı Tutarı : 50.-TL * 7 * 8 ( 56 Gün ) = 2.800.- TL Gelir Vergisi Tutarı : 2.800.- TL * %15 = 420.- TL Damga Vergisi Tutarı : 2.800.- TL * 0,759 = 21,25.- TL Net İhbar Tazminatı Tutarı : 2.800.- TL – 441,25.- TL = 2.358,75.- TL Toplam Net İhbar Tazminatı Tutarı : 2.358,75.- TL