Piaget’in Bilişsel Gelişim Kuramı

İsviçreli bir bilim insanı olan Piaget, sosyoloji, felsefe, psikoloji gibi farklı alanlarda araştırmalar yürütmüştür. Zeka üzerine çalışmalar yapan Piaget zekayı, zihnin değişme ve kendini yenileme gücü olarak tanımlamaktadır.

Piaget, yeni bilginin bireyin bilişsel yapısını değiştirdiğini ve geliştirdiğini söylemektedir. Böylelikle bilinmeyen bir durumla karşılaşan birey, deneyimlerinden faydalanarak daha etkili kararlar vermektedir.

Piaget’e göre bilişsel gelişim dört ana etmenden etkilenmektedir: Olgunlaşma Aktif yaşantı Sosyal etkileşim Dengelenme

Piaget’in bilişsel gelişim kuramındaki temel kavramlar şunlardır: Dengelenme Şema Adaptasyon

Dengelenme İnsanın doğuştan bir düzen ihtiyacı vardır. Dengelenme, karşılaşılan durumların öngörülebilir olmasını istemektir. Bu eğilime Piaget, dengeleme dürtüsü adını vermektedir.

Eğer karşılaştığımız durumları mevcut anlayışlımızla açıklayabiliyorsak dünya bizim için anlamlıdır ve dengelenmeden bahsedilebilir. Ancak karşılaştığımız durumları mevcut anlayışımızla açıklayamıyorsak o zaman birey tedirginlik duyar ve dengelemeden bahsedilemez. Bu gibi durumlarda birey tedirginliği kaldırmak için yeni anlayış arayışı içine girer. Bilişsel gelişim zihindeki dengelerin bozulup yeniden kurulmasıyla gerçekleşmektedir.

Şema Şemalar, çevremizi anlamlandırmak için kullandığımız bilgi, ilişki, işlem basamakları gibi bilişsel yapılardır.

Şemalar bilişsel gelişim açısından önemlidir Şemalar bilişsel gelişim açısından önemlidir. Çünkü algılanan bilgiler var olan şemalara bağlı olarak yorumlanır. Olgunlaşma ve deneyim ile birlikte bilişsel şemalar da değişikliğe uğramaktadır.

Adaptasyon Adaptasyon, bireyin çevresiyle etkileşerek değişikliklere uyma gayretidir. Bireyler yeni yaşantılarla karşılaştıkça mevcut bilişsel şemalar yetersiz kalabilmektedir. Bu durumda dengelenmenin sağlanabilmesi için mevcut şemaların yeni duruma adapte edilmesi gerekmektedir.

Adaptasyonun özümleme ve uyumsama olarak adlandırılan iki türü bulunmaktadır. Özümleme, yeni karşılaşılan durumun önceden var olan şemaların içine yerleştirilmesidir. Uyumsama ise var olan şemaların değiştirilip yeni şemaların oluşturulmasıdır.

Piaget’e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri Piage’ye göre bireyler bilişsel gelişim dönemlerini sırasıyla geçirir. Bu dönemlere ulaşılmasında olgunlaşmanın yanı sıra yaşantı, sosyal aktarım ve dengeleme de etkili olmaktadır.

Piage’ye göre bilişsel gelişimin dönemleri şunlardır: Duyu hareket dönemi İşlem öncesi dönem Somut işlemler dönemi Soyut işlemler dönemi

Duyu hareket dönemi (0-2 yaş) Bu dönemde bebekler bilgiyi fiziksel yaşantı yoluyla edinirler. Duyusal izlenimler ve motor etkinlikler ön plandadır. Bu dönemde gerçek anlamda düşünme, akıl yürütme ve mantıksal işlemler gerçekleşmemektedir.

Bu dönemle ilgili olarak nesne devamlılığı ve taklit terimleri öne çıkmaktadır.

Nesne devamlılığı, göz önünden kaybolan bir nesnenin var olmaya devam ettiğinin algılanmasıdır. Duyu hareket dönemindeki bebeğin zihninde nesnelerin temsilleri bulunmamaktadır. Bebek gözünün önünden kaybolan nesneyi takip etmemekte çünkü görmediği nesnenin yok olduğunu sanmaktadır. Bu dönemin sonlarına doğru bebekler kaybolan nesneyi aramaya başlamakta yani nesne devamlılığını kazanmaktadır. Nesne devamlılığı, sonraki dönemde başlayacak olan sembolik düşünme için bir temel oluşturmaktadır.

Bu dönemde bebeklerde taklit özelliği gelişmektedir Bu dönemde bebeklerde taklit özelliği gelişmektedir. Taklit, bireyin öğrenmelerinde önemli bir role sahip olan gözlem yoluyla öğrenme açısından önemlidir.

İşlem öncesi dönem (2-6 yaş) Bu dönem çocuğunun davranışları düşünmeye dayanmasına karşın henüz mantıklı düşünme gelişmemiştir.

Bu dönemde çocuklar nesnelerle ilgili semboller geliştirir Bu dönemde çocuklar nesnelerle ilgili semboller geliştirir. Örneğin bir kutunun araba olduğunu düşünebilir. Çocuk, nesneleri zihninde canlandırarak mekan ve zamanla ilgili kısıtlamalardan kurtulmaktadır. Bu dönemde sembolik oyun oynamaya başlarlar. Bu tür oyunlar çocuğun gerçek yaşama hazırlanması için prova işlevini görmektedir.

İşlem öncesi çocuklar nesnenin görüntüsünün etkisi altında kalmaktadır İşlem öncesi çocuklar nesnenin görüntüsünün etkisi altında kalmaktadır. Bu dönem çocuklarında korunum ilkesi henüz gelişmemiştir. Ancak bu dönemin sonlarına doğru özel bir eğitim alan çocukların korunumla ilgili problemleri çözebildikleri belirlenmiştir.

Bu dönemin önemli bir özelliği de ben merkezliliktir Bu dönemin önemli bir özelliği de ben merkezliliktir. İşlem öncesi dönem çocukları kendi bakış açısı ile başkalarının bakış açısını ayırt edemez, başkalarının duygu ve düşüncelerini göz ardı eder.

İşlem öncesi dönem çocukları bir durumun yalnızca bir yönüne dikkat ederek diğer yönlerine göz ardı etme eğilimindedir. Odaklaşma olarak adlandırılan bu özellik aslında bazı yetişkinlerde de görülebilmektedir.

Bu dönem çocukları tümdengelim ya da tümevarım akıl yürütme biçimlerini kullanmaz. İki durum arasında bağlantılar kurarak akıl yürütürler.

Somut işlemler dönemi (7-11 yaş) Bu dönemde birey sembolik işlemlerden gerçek zihinsel işlemlere geçiş yapar.

Akıl yürütme, sonuç çıkarma gibi mantıksal işlemleri yapmaya başlar Akıl yürütme, sonuç çıkarma gibi mantıksal işlemleri yapmaya başlar. Bu dönem çocukları somut olmayan durumlar üzerinde akıl yürütemez. Bu sebeple somut işlemler dönemindeki çocukların öğretiminde somutlaştırma önem taşımaktadır.

Bu dönem çocuklarının diğer özellikleri de nesneleri bazı özelliklerine göre sıralayabilmeleri ve sınıflandırabilmeleridir.

Soyut işlemler dönemi (12 yaş ve üzeri) Bu dönem bireyleri mantıksal düşünme becerisi açısından yetişkinlerin düzeyine ulaşır tümevarım ve tümdengelim yöntemleriyle düşünebilirler. Problem çözerken somutlaştırmaya gerek yoktur. Ancak yeni karşılaşılan durumlarda somutlaştırmaya ihtiyaç duyabilirler.

Piaget’nin bilişsel gelişim dönemlerinin temel özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Duyusal motor 0-2 yaş Kendini dış dünyadan ayırt etme Nesne sürekliliğini kazanma İşlem öncesi 2-7 yaş Çevresindekileri sembollerle ifade etme Tek yönlü sınıflandırma yapma Ben merkezlilik Somut işlemler 7-11 Mantıksal düşünmeye başlama Üst düzey sınıflandırma yapma Ben merkezlilikten uzaklaşma Somut yollarla problem çözme Soyut işlemler 11 + yaş Soyut düşünme Değer sistemi geliştirme Fikirlerle ilgilenme

Piaget’nin kuramının eğitim sistemleri açısından önemli doğurguları olmuştur. Piaget görüşleriyle aktif öğrenme uygulamalarının temelini oluşturmuştur. Aktif öğrenmeye göre öğrenciler keşfetmeye, soru sormaya yönlendirilmelidir.

Ayrıca çocukların bilişsel yapısı yetişkinlerden farklılık gösterdiği daha iyi anlaşılmıştır. Çocukların eğitiminde onların gelişim düzeylerinin dikkate alınması gerekmektedir.

Uygun öğrenme ortamlarının oluşturulmasıyla çocukların bilişsel gelişimi hızlandırılabilmektedir. Diğer taraftan Piaget, sınavları zararlı bulmaktadır. Ona göre ölçme ve değerlendirmede sınıfta yapılan işlerin örnekleri yaptırılmalıdır. Ölçme ve değerlendirmede çocuğun içinde bulunduğu gelişim dönemi dikkate alınmalıdır.

Piaget’in bilişsel gelişim kuramının bazı sınırlılıkları da bulunmaktadır. Örneğin doğuştan gelen özellikler ve çevresel özelliklerin etkisiyle kuramda açıklanan evreleri tüm çocuklar aynı yaşlarda geçirmemektedir.

Diğer taraftan korunum ilkesiyle ilgili yapılan çalışmalar, bu ilkeyi anlayamayan çocukların bazı açıklamalardan sonra korunum ilkesini kavrayabildiklerini göstermektedir.

Ayrıca Piaget, kuramında sınıflama, karar verme, çıkarımda bulunma gibi bilişsel süreçler üzerinde etkili olabilen kültürel etmenlere değinmemiştir.

Kaynaklar Selçuk, Z. (2014). Eğitim Psikolojisi. Nobel: Ankara. Türküm, A. S. (2013). Fiziksel Gelişim. G. Can, (Ed.), Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını: Eskişehir.