Bölüm 6. Tüketici Dengesi Analizi Bölüm 7. Üretici Dengesi Analizi

TÜKETİCİ DENGESİ ANALİZİ Rasyonel davranan tüketici hangi maldan ne kadar alacağına kendisi karar verir. Ancak tüketici istediği maldan istediği kadar alamaz. Tüketicini geliri, mal ve hizmetlerin fiyatları ve zevkleri tüketiciyi sınırlar. Tüketici sınırlı geliri ile maksimum faydayı sağlayacak mal ve hizmet bileşimini tercih eder. Tüketici dengesi iki ayrı yöntemle incelenir. Kardinal yaklaşım ve ordinal yaklaşım .

1. Kardinal Yaklaşım Faydanın ölçülebilir olduğunu varsayan yaklaşımdır. Marjinal fayda, toplam fayda ve azalan marjinal fayda kavramları üzerine kurulmuştur. Mal ve hizmetlerden sağlanan fayda, bunlara duyulan ihtiyacın şiddetine bağlıdır. İhtiyaç yüksek-fayda yüksek Tüketicinin tükettiği bir malın tüm birimlerinden sağladığı faydaya toplam fayda denir. Tüketilen son birimin toplam fayda da meydana getirdiği değişime marjinal fayda denir. 𝑀𝐹= Toplam Faydada Meydana Gelen Değişme Tüketim Miktarında Meydana Gelen Değişme = 𝛻𝑇𝐹 𝛻𝑄 İhtiyaçların giderilmesi ise sağlanacak olan faydada azalır. Bu duruma azalan marjinal fayda ilkesi denir.

2. Ordinal Yaklaşım Bu yaklaşım faydanın ölçülemeyeceğini savunan ekonomistlerin görüşüdür. Tüketici dengesini açıklarken farksızlık eğrilerini ve bütçe doğrusunu kullanılır.

a)Farksızlık Eğrileri Tanım olarak “ Farksızlık eğrisi iki mala ilişkin olarak tüketiciye eş tatmin sağlayan noktaların geometrik yeridir.” Her farksızlık eğrisi üzerindeki tatmin düzeyi sabit olduğundan A, B, C ve D noktaları eş tatmin sağlayan x ve y malı bileşimlerini göstermektedir.

Farksızlık Eğrileri Tüketicinin aynı tatmini-faydayı elde ettiği alternatif X ve Y mal bileşimlerinin geometrik yerine farksızlık eğrisi denir. Bu eğriler kullanılırken bazı varsayımlar yapılır. Yalnızca iki mal tüketen bir tüketici varsayalım. A ve B gibi iki maldan aynı fayda düzeyini sağlayan bileşim aşağıdaki gibi olsun. FAYDA DÜZEYİ ALTERNATİF BİLEŞEN A MALI MİKTARI B MALI MİKTARI U1 1 6 2 3 4 1.5 5 U3>U2>U1 Orijinden uzaklaştıkça, farksızlık eğrileri daha fazla fayda sağlar Tüketici bu durumda hangi bileşeni seçeceği konusunda kararsızdır. Eşit fayda düzeyi cebirsel 6A+1B=3A+2B=2A+3B=1.5A+4B=1A+6B şeklinde gösterilebilir. Geometrik olarak ise aşağıdaki şekilde gösterilir.

Farksızlık Eğrilerinin Özellikleri Farksızlık eğrileri merkeze dışbükeydir. Dış bükey olmamasının nedeni marjinal ikame oranıdır. Tüketicinin aynı düzeyde kalması için malların birinden 1 birim daha alması durumunda diğer maldan vazgeçmesi gereken miktarı gösteren orana marjinal ikame oranı denir. Farksızlık eğrileri negatif eğimlidir. Bir maldan fazla almak için diğerini azaltmak gerekir. Farksızlık eğrileri kesişmezler. Farksızlık eğrileri her nokrada yoğundurlar.

Farksızlık Eğrileri Negatif Eğime Sahiptir > Farksızlık eğrisi üzerinde tatminin aynı kalabilmesi için bir malın tüketimi arttıkça diğer malın tüketimi azaltılmalıdır. > Diğer taraftan eğri üzerinde aşağıya doğru hareket edildikçe eğim azalır. > Buna iktisatta azalan marjinal ikame oranı adı verilir. A,B,C,D ve E harfleri yönünde ilerledikçe farksızlık eğrisinin eğimi düşmektedir.

b) Bütçe Doğrusu Orijinden uzakta bulunan farksızlık eğrisi daha fazla fayda sağlayacaktır. Ancak bunu sınırlayan ,tüketicinin geliridir. Belirli olan geliri ve veri piyasa fiyatları ile tüketicinin çeşitli mallardan alabileceği mal miktarını belirleyen bütçe kısıtı, bütçe doğrusu ile gösterilir. Tüketicinin, gelir ve malların fiyatları sabitken, sabit gelirin tümünü harcayarak satın alabileceği mal bileşimini gösteren doğruya bütçe doğrusu denir. Bütçe doğrusunun eğimi, piyasanın X malını Y malı ile değiştirme-ikame etme haddini ölçer.

X noktasında gelirin tamamı kullanılmıyor, y noktasında ise gelir yeterli değildir. Satın alınan malların fiyatları değiştiğinde ya da tüketicinin geliri değiştiğinde ,eğrinin eğimi değişir ya da tamamen yer değiştirir.

Tüketici Dengesi Tüketici x ve y noktasını tercih etmesi durumunda sağlayacağı fayda düzeyi U1’dir. Tüketici U2 üzerinde D noktasında daha fazla fayda sağlar. U2>U1 olduğunda D noktasında daha fazla fayda sağlar. Tüketicinin U3 üzerinde bir nokta için bütçesi yeterli değildir.

Bölüm 7. Üretici Dengesi Üretici hangi malları, ne miktarda ve hangi üretim faktörlerini kullanarak üretecektir. Üretici bir maldan kendisine en fazla karı sağlayacak üretim miktarını belirleyebilmesi için bir yandan satış hasılatını diğer yandan ise üretim maliyetini bilmesi gerekir. Üretim maliyetleri, üretim faktörlerinin fiyatı ve miktarına bağlıdır. Üretici, hangi faktörden ne miktarda kullanacağına karar verirken aynı zamanda en uykun faktörleri seçer. Bu seçimi yaparken üretim fonksiyonu kullanır.

Qa=üretilen mal miktarı 1. Üretim Fonksiyonu Üretim fonksiyonu, bir malın üretiminde kullanılan üretim faktörleri (girdi), üretilen miktar (çıktı) arasındaki ilişkiyi ifade eder. Qa=f(E,S,Dk) Qa=üretilen mal miktarı E=emek S=sermaye Dk=doğal kaynaklar Girdiler kısa dönem için değişken faktörler (emek,hammadde, enerji vs) ve sabit faktörler (fabrika, bina, makine) olarak ikiye ayrılır. Uzun dönemde ise tüm faktörler değişken niteliğindedir. Kısa dönemde azalan verimlerden, uzun dönemde ise ölçeğe göre getiriden bahsedilebilir.

2. Azalan Verim Kanunu Değişken orantılı verim kanunu olarak da adlandırılan bu kanun üretim faktörlerinin sabit ve değişken olarak sınıflandırıldığı kısa dönemde, değişken faktör artırıldığında üretimin nasıl artacağını gösterir. Değişken faktör miktarı arttığında üretim önce artan hızla artar, daha sonra azalan hızla artmaya devam eder. Değişken faktörler arttırılmaya devam edildikçe toplam ürün maksimuma ulaştıktan sonra azalmaya başlar. Bu durumu sayısal bir örnekle açıklayalım. Kullandığı toprak K sabitken, tarlada çalıştırdığı işçi sayısı X değişken olan bir mısır üreticisinin işçi sayısını artırması durumda, elde ettiği toplam ürün, ortalama ürün ve marjinal ürün miktarını inceleyelim.

Toplam ve ortalama ürün eğrisine marjinal ürün eğrisi yön verir. İş gücü miktarı X1’e (3) kadar arttırıldığında toplam ürün hızla artmaktadır. Bunun nedeni, mevcut işgücüne katılan her ilave işgücünün veriminin (marjinal ürün) bir öncekinden fazla olmasıdır. X1’den X3’e kadar toplam ürün azalan hızla artmaktadır. Üretime katılan her işgücünün verimi öncekinden azdır. Ortalama ürün ise X2’ye kadar artmaktadır. Bu nokta orjinden TÜ eğrisine çizilen teğetlerden en büyük olanının teğet noktasıdır. Marjinal ürünün sıfır olduğu noktada toplam ürün maksimuma ulaşmaktadır.

3. Optimal Faktör Bileşeni Seçimi Firmanın minimum maliyetle üretimi gerçekleştirmesini sağlayan optimal faktör bileşiminin tespitte iki araçtan faydalanır. Bunlar eş-ürün eğrileri ve eş maliyet doğrusudur. a) Eş-Ürün Eğrileri: Firmanın belirli bir üretim miktarını hangi faktörlerden ne miktarda kullanılarak üretileceğini ortaya koymak için başvurulan eğrilerdir. Faktörlerden birinin diğerinin yerine ikame edilebildiği durumlarda farklı bileşenleri seçme imkanı vardır. Örnekte 500 birimlik çıktıyı, 140X+20Y, 80X+40Y ya da 20X+130Y gibi emek-sermaye bileşenleri kullanılarak üretilebilmektedir. Orijinden daha uzakta bulunan eş-ürün eğrileri daha yüksek üretim düzeyini temsil eder.

Eş ürün eğrilerinin özellikleri: - birbirlerini kesmezler. - negatif eğimlidirler. - orijine göre dışbükeydirler. - marjinal teknik ikame oranı: aynı üretim düzeyinde kalabilmek için faktörler arasında gerçekleştirilen ikameye denir. b) Eş Maliyet Eğrileri: Tüketici dengesi analizinde kullanılan bütçe eğrisine benzer. Üreticinin belirli bir bütçe ile veri fiyatlarını kullanarak satın alabileceği faktör bileşenleri gösterir. Tm: toplam maliyet Fx: X faktörünün fiyatı Fy: Y faktörünün fiyatı

C) En düşük maliyetle üretim (Optimal Faktör Bileşenin Seçimi) Rasyonel girişimci kendisine en yüksek karı sağlamak için minimum maliyetle üretim yapmak ister. Optimal faktör bileşeninin seçimi için eş-ürün eğrileri ve eş maliyet doğruları kullanılır. Firmanın kendisine en yüksek karı sağlayacak Q1 olsun. Q1 üretiminin en düşük maliyetle gerçekleştirebileceği denge noktası D dir. Y’den y1 ve X’den x1 kadar satın alınmalıdır.