STANDART MALİYET SİSTEMİ ve FARK ANALİZLERİ Prof.Dr. A.Vecdi CAN

STANDART MALİYET SİSTEMİ Standart Maliyet Kavramı Standartların Belirlenmesi Standart Maliyet Kartı Fark Analizleri

STANDART MALİYET SİSTEMİ ? Mamul maliyetlerinin önceden ve bilimsel hesaplara dayanılarak olması gereken düzeyde planlanması ve maliyet hesaplarında fiili rakamlar yerine bunların kullanılması esasına dayanır...

ÜRETİM MALİYETİ DMM DİM GİM Miktar Fiyat Süre Ücret Süre Y.O.

STANDART ÜRETİM MALİYETİ St. DMM St. DİM St. GİM St. Miktar St. Fiyat St. Süre St. Ücret St. Süre St. Y.O.

Standart Standart Standart Üretim Maliyetleri   MİKTAR FİYAT Direkt Malzeme Maliyeti = Direkt Malzeme Miktarı x Direkt Malzeme Fiyatı Direkt İşçilik Maliyeti Direkt İşçilik Saatleri Direkt İşçilik Saat Ücreti Genel İmalat Maliyeti Faaliyet Hacimi Yükleme Oranı Standart Standart Standart Standart Standart Standart Standart Standart Standart Standart Standart Standart

DMM Standartları DMM Miktar Standardı: DMM Fiyat Standardı: Minimum Miktar Normal Kayıplar (Fire) DMM Fiyat Standardı: Anlaşılan Fiyat (fiyat analizi) Nakliye, sigorta, fire karşılığı

ÖRNEK: Bir birim X mamulünün içine A malzemesinden en az 9 kg, B malzemesinden de en az 3 lt konması gerekmektedir. Ayrıca A malzemesi için 1 kg’lık, B malzemesi içinde 0,5 lt’lik normal fire söz konusudur. Bu durumda X mamulünün standart direkt malzeme miktarları şöyle bulunur: X mamulünde: A malzemesinden bulunması gereken en az miktar : 9 kg A malzemesinin normal fire miktarı : 1 kg A malzemesin standart miktarı : 10 kg B malzemesinden bulunması gereken en az miktar : 3 lt B malzemesinin normal fire miktarı : 0,5 lt B malzemesin standart miktarı : 3,5 lt

X mamulünün üretimi için gerekli olan A ve B malzemeleri ile ilgili satınalma bilgileri aşağıdaki gibidir: Malzeme Cinsi Fatura Fiyatı İskonto İhtiyaç Nakliye A 2 TL/kg % 10 9.000 kg 180 TL B 3 TL/lt % 5 3.000 lt 90 TL Bu durumda A ve B malzemelerinin standart fiyatları şöyle hesaplanacaktır:

A malzemesinin; Fatura Fiyatı : 2,00 TL/kg (-) İskonto %10 : 0,20 TL/kg İskontolu Fiyatı : 1,80 TL/kg (+) Nakliye Gideri 180 TL/9.000 kg : 0,02 TL/kg A malzemesinin Standart Fiyatı : 1,82 TL/kg B malzemesinin; Fatura Fiyatı : 3,00 TL/lt (-) İskonto %5 : 0,15 TL/lt İskontolu Fiyatı : 2,85 TL/lt (+) Nakliye Gideri 90 TL/3.000 lt : 0,03 TL/lt B malzemesinin Standart Fiyatı : 2,88 TL/lt

X mamulünün üretimi için gerekli olan A ve B malzemelerinin miktar ve fiyat standartlarını belirlediğimize göre, Standart DMM’yi artık hesaplayabiliriz: Malzeme Cinsi Standart Miktar x Standart Fiyat = Standart Maliyet A 10 kg/br 1.82 TL/kg 18.20 TL/br B 3,5 lt/br 2.88 TL/lt 10.08 TL/br X MAMULÜNÜN BİRİM STANDART DMM 28.28 TL/br

DİM Standartları: DİM Süre Standardı: Minimum Süre Normal fazla süre (Fire) DİM Ücret Standardı: Anlaşılan Ücret (Toplu Sözleşme)

ÖRNEK: Bir birim X mamulünün üretimi için 1’ nolu gider merkezinde (Operasyon No: 010) 1,5 DİS, 2’ nolu gider merkezinde ise (Operasyon No: 020) en az 2 DİS çalışılması gerekmektedir. Bu operasyonların normal fazla zamanları (dinlenme ve yorgunluk payları) sırasıyla 0,2 DİS ve 0,1 DİS ise bir birim X mamulü için standart süreler aşağıdaki gibi hesaplanır: Operasyon No En kısa zaman (minimum) Normal Fazla Zaman Standart Süre (Zaman) 1’nolu Gider Merkezi 2’nolu 010 1,5 DİS/br 0,2 DİS/br 1,7 DİS/br 020 2,0 DİS/br 0,1 DİS/br 2,1 DİS/br

DİREKT İŞÇİLİK MALİYETİ Operasyon 010 için direkt işçilik saati başına 3.00 TL, Operasyon 020 için ise direkt işçilik saati başına 2.50 TL ücret ödenmesi öngörülüyorsa bir birim X mamulünün standart direkt işçilik maliyeti aşağıdaki gibi hesaplanır: Operasyon No Standart Süre (Zaman) Standart Ücret STANDART BİRİM DİREKT İŞÇİLİK MALİYETİ 1’nolu Gider Merkezi 2’nolu 010 1,7 DİS/br 3.00 TL/DİS 5.10 TL/br 020 2,1 DİS/br 2.50 TL/DİS 5.25 TL/br X MAMULÜNÜN BİRİM STANDART DİM 10.35 TL/br

GİM Standartları: GİM Faaliyet Hacmi (Süre Standardı): Minimum Süre Normal fazla süre (Fire) GİM Yükleme Oranı Standardı: Bütçelenen GİM (N.K. Seviyesinde) Normal Kapasite

Standart Y.O. = (N.K.) Bütçelenen Y.O. BÜTÇELENEN TOPLAM GİM / BÜTÇELENEN KAPASİTE N.K. Seviyesindeki Bütçelenen Toplam GİM NORMAL KAPASİTE Standart Y.O. = (N.K.) Bütçelenen Y.O. ÖNERİ: Bu konuyu daha iyi anlamak için Esnek Bütçe konusunu tekrar gözden geçiriniz!

ÖRNEK: İşletme, gider merkezlerinin faaliyet hacim ölçülerini (kapasite ölçülerini) DİS cinsinden belirlemektedir. Standart DİS daha önce belirlendiğine göre; St.Genel İmalat Maliyetlerini (St.GİM) hesaplamak için yalnızca standart yükleme oranlarına ihtiyacımız var... Gider Merkezi (GM) Kapasite Kullanımı (Standart Süre) Standart Yükleme Oranı STANDART BİRİM GENEL İMALAT MALİYETİ 1’nolu 2’nolu 1’nolu GM 1,7 DİS/br ? TL/DİS ? TL/br 2’nolu GM 2,1 DİS/br

ÖRNEK: St.Genel İmalat Maliyetlerini (St.GİM) hesaplamak için ihtiyacımız olan standart yükleme oranlarını aşağıdaki gibi hesaplayabiliriz... 1’nolu GM’nin Büt.Top.GİM 90.000 TL/ay; N.K. 20.000 DİS/ay 2’nolu GM’nin Büt.Top.GİM 125.000 TL/ay; N.K. 25.000 DİS/ay olduğunu varsayarsak: Gider Merkezi (GM) Bütçelenen Top. GİM Normal Kapasite Standart Y.O. 1’nolu GM 90.000 TL/ay 20.000 DİS/ay 4,50 TL/DİS 2’nolu GM 125.000 TL/ay 25.000 DİS/ay 5,00 TL/DİS

1’nolu esas gider merkezinin standart yükleme oranı 4,50 TL/DİS, 2’nolu esas gider merkezinin standart yükleme oranı 5,00 TL/DİS ise; bir birim X mamulünün standart GİM’ni hesaplayabiliriz artık: Gider Merkezi (GM) Kapasite Kullanımı (Standart Süre) Standart Yükleme Oranı STANDART BİRİM GENEL İMALAT MALİYETİ 1’nolu 2’nolu 1’nolu GM 1,7 DİS/br 4.50 TL/DİS 7.65 TL/br 2’nolu GM 2,1 DİS/br 5.00 TL/DİS 10.50 TL/br X MAMULÜNÜN BİRİM STANDART GİM 18.15 TL/br

STANDART MALİYET KARTI Tek bir mamulün standart maliyet bilgilerinin işlendiği karttır. Dolayısıyla bir mamulun ihtiyaç duyulan standart bilgilerinin tümü bu karttan çıkarılabilir. Bilgiler birim (mamul) bazındadır. Her bir mamul türü için ayrı ayrı hazırlanır. Dolayısıyla bir işletmede kaç farklı mamul üretiliyorsa o kadar sayıda da standart maliyet kartı vardır. Bu kartın dizaynı her işletmenin gereklerine ve şartlarına (ihtiyaçlarına) göre esneyebilir; ancak 5 ana satırdan oluşur.

1 2 3 4 5

ÖRNEK: X mamulu için belirlediğimiz şu standartları bu karta işleyelim: A malzemesin standart miktarı (1’nolu EGM’de) : 10,00 kg B malzemesin standart miktarı (2’nolu EGM’de) : 3,50 lt A malzemesin standart fiyatı : 1.82 TL/kg B malzemesin standart fiyatı : 2.88 TL/lt 010 nolu operasyon için standart süre : 1,70 DİS/br 020 nolu operasyon için standart süre : 2,10 DİS/br 010 nolu operasyon için standart ücreti : 3.00 TL/DİS 020 nolu operasyon için standart ücreti : 2.50 TL/DİS 1’nolu EGM’nin standart Yükleme Oranı : 4.50 TL/DİS 2’nolu EGM’nin standart Yükleme Oranı : 5.00 TL/DİS

DMM Farkının Analizi DİM Farkının Analizi GİM Farkının Analizi FARK ANALİZLERİ (İkili Fark Analizi Yöntemi) DMM Farkının Analizi DİM Farkının Analizi GİM Farkının Analizi

FARK ANALİZİ ? Olan ile olması gereken arasındaki farkın analiz edilmesidir. Olması gerekenden gerçekte ne kadar sapıldığının araştırılması ve bu sapmanın nedeninin bulunması eylemidir (işidir). FİİLİ durum (sonuç) olanı ifade ettiğine; STANDARD ise olması gerekeni ifade ettiğine göre fiilen standartların (ne kadar) yakalanıp yakalanamadığının araştırılmasıdır...

Fark görebiliyor musun ? FİİLİ STANDARD Fark görebiliyor musun ?

FARK ANALİZİ SONUÇLARI: FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = Fark analizleri sonucunda kaç farklı durum ortaya çıkabilir ? 1. FM = SM 2. FM > SM 3. FM < SM

FARK ANALİZİ SONUÇLARI: FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = (0) FARK YOK (+) OLUMSUZ (-) OLUMLU Fark analizleri sonucunda kaç farklı durum ortaya çıkabilir ? 1. FM = SM 2. FM > SM 3. FM < SM

FARK ANALİZİ SONUÇLARI: FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = (0) FARK YOK (+) OLUMSUZ (-) OLUMLU Fark analizleri sonucunda kaç farklı durum ortaya çıkabilir ? 1. FM = SM 2. FM > SM 3. FM < SM Olumlu fark kısaca (L) harfi ile gösterilir. L: lehte Olumsuz fark kısaca (A) harfi ile gösterilir. A: aleyhte

ÖRNEK: İşletme Kasım ayında X mamulunden 100 adet üretmiştir. Üretimin maliyeti 6.216,40 TL olmuştur. Farkı bulunuz.

ÖRNEK: İşletme Kasım ayında X mamulunden 100 adet üretmiştir. Üretimin maliyeti 6.216,40 TL olmuştur. Farkı bulunuz. NE OLMUŞ ? NE OLMASI GEREKİYORDU ?

ÖRNEK: İşletme Kasım ayında X mamulunden 100 adet üretmiştir. Üretimin maliyeti 6.216,40 TL olmuştur. Farkı bulunuz. NE OLMUŞ ? NE OLMASI GEREKİYORDU ? FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - =

ÖRNEK: İşletme Kasım ayında X mamulunden 100 adet üretmiştir. Üretimin maliyeti 6.216,40 TL olmuştur. Farkı bulunuz. NE OLMUŞ ? NE OLMASI GEREKİYORDU ? FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = 6.216,40 TL/ay - ????????? TL/ay = ??? TL/ay

100 birim mamul üretildiğinde; maliyetlerin ne olması gerekir ?

ÖRNEK: İşletme Kasım ayında X mamulunden 100 adet üretmiştir. Üretimin maliyeti 6.216,40 TL olmuştur. Farkı bulunuz. NE OLMUŞ ? NE OLMASI GEREKİYORDU ? FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = 6.216,40 TL/ay - 5.678,00 TL/ay = 538,40 TL/ay ???

ÖRNEK: İşletme Kasım ayında X mamulunden 100 adet üretmiştir. Üretimin maliyeti 6.216,40 TL olmuştur. Farkı bulunuz. NE OLMUŞ ? NE OLMASI GEREKİYORDU ? FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = 6.216,40 TL/ay - 5.678,00 TL/ay = 538,40 TL/ay (A) Fiili Toplam Üretim Maliyeti – Standart Toplam Üretim Maliyeti = Toplam Fark

Neden Kasım ayında bu kadar olumsuz fark ortaya çıktı ? ŞİMDİ SORUN ŞU: Neden Kasım ayında bu kadar olumsuz fark ortaya çıktı ? 538,40 TL/ay (A) İşte bunu anlayabilmek için analizi biraz daha derinleştirmek gerekir !

ÜRETİM MALİYETİ TOPLAM FARKI Fiili Üretim Maliyeti – Standart Üretim Maliyeti DMM Toplam Farkı Fiili DMM – Standart DMM DİM Toplam Farkı Fiili DİM – Standart DİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM

ÖRNEK: İşletmenin Kasım ayı fiili maliyetleri şöyle gerçekleşmiştir. DMM 3.174,50 TL/ay DİM 1.153,00 TL/ay GİM 1.888,90 TL/ay

- ÖRNEK: İşletmenin Kasım ayı fiili maliyetleri şöyle gerçekleşmiştir. DMM 3.174,50 TL/ay DİM 1.153,00 TL/ay GİM 1.888,90 TL/ay FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = DMM Farkı 3.174,50 TL/ay - DİM Farkı 1.153,00 TL/ay - GİM Farkı 1.888,90 TL/ay - ÜMM Farkı 6.216,40 TL/ay -

100 birim mamul üretildiğinde; maliyetlerin ne olması gerekir ? 2828 TL/ay 1035 TL/ay 1815 TL/ay 5678 TL/ay

- ÖRNEK: İşletmenin Kasım ayı fiili maliyetleri şöyle gerçekleşmiştir. DMM 3.174,50 TL/ay DİM 1.153,00 TL/ay GİM 1.888,90 TL/ay FİİLİ MALİYET STANDART MALİYET MALİYET FARKI - = DMM Farkı 3.174,50 TL/ay - 2.828,00 TL/ay = 346,50 TL/ay (A) DİM Farkı 1.153,00 TL/ay - 1.035,00 TL/ay = 118,00 TL/ay (A) GİM Farkı 1.888,90 TL/ay - 1.815,00 TL/ay = 73,90 TL/ay (A) ÜMM Farkı 6.216,40 TL/ay - 5678,00 TL/ay = 538,40 TL/ay (A)

ÜRETİM MALİYETİ TOPLAM FARKI 538,40 TL/ay (A) DMM Toplam Farkı 346,50 TL/ay (A) DİM Toplam Farkı 118,00 TL/ay (A) GİM Toplam Farkı 73,90 TL/ay (A) ŞİMDİ SORUN ŞU: Neden Kasım ayında DMM’de, DİM’de ve GİM’de bu kadar olumsuz fark ortaya çıktı ?

ÜRETİM MALİYETİ TOPLAM FARKI Fiili Üretim Maliyeti – Standart Üretim Maliyeti DMM Toplam Farkı Fiili DMM – Standart DMM DİM Toplam Farkı Fiili DİM – Standart DİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM DMM Miktar Farkı DMM Fiyat Farkı DİM Süre Farkı DİM Ücret Farkı GİM Kontrol Edilebilir Farkı GİM Hacim Farkı (İkili Fark Analizi Yöntemi)

ÜRETİM MALİYETİ TOPLAM FARKI Fiili Üretim Maliyeti – Standart Üretim Maliyeti DMM Toplam Farkı Fiili DMM – Standart DMM DİM Toplam Farkı Fiili DİM – Standart DİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM DMM Miktar Farkı DMM Fiyat Farkı DİM Süre Farkı DİM Ücret Farkı GİM Kontrol Edilebilir Farkı GİM Hacim Farkı Fiili Miktar – Standart Miktar Fiili Fiyat – Standart Fiyat Fiili Süre – Standart Süre Fiili Ücret – Standart Ücret Fiili GİM – S.S.Büt. GİM S.S.Büt. GİM – Standart GİM

ÜRETİM MALİYETİ TOPLAM FARKI Fiili Üretim Maliyeti – Standart Üretim Maliyeti DMM Toplam Farkı Fiili DMM – Standart DMM DİM Toplam Farkı Fiili DİM – Standart DİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM DMM Miktar Farkı DMM Fiyat Farkı DİM Süre Farkı DİM Ücret Farkı GİM Kontrol Edilebilir Farkı GİM Hacim Farkı Fiili Miktar – Standart Miktar Fiili Fiyat – Standart Fiyat Fiili Süre – Standart Süre Fiili Ücret – Standart Ücret Fiili GİM – S.S.Büt. GİM S.S.Büt. GİM – Standart GİM x Standart Fiyat x Fiili Miktar x Standart Ücret x Fiili Süre

Miktar Farkı = (FM - SM) x SF Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM DMM Farkı Miktar Farkı = (FM - SM) x SF Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM FM: Fiili Miktar FF: Fiili Fiyat SM: St.Miktar SF: St.Fiyat DİM Farkı Süre Farkı = (FS - SS) x SÜ Ücret Farkı = (FÜ -SÜ) x FS FS: Fiili Süre FÜ: Fiili Ücret SS: St.Süre SÜ: St.Ücret GİM Farkı Kontrol Edilebilir Fark = FGİM – SSBGİM Hacim Farkı = SSBGİM – SGİM FGİM: Fiili GİM SGİM: Standart GİM SSBGİM : Standart Sürelerde Bütçelenen GİM

Miktar Farkı = (FM - SM) x SF Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM DMM Farkı Miktar Farkı = (FM - SM) x SF Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM Toplam Fark = (FM x FF) – (SM x SF) FM: Fiili Miktar FF: Fiili Fiyat SM: St.Miktar SF: St.Fiyat DİM Farkı Süre Farkı = (FS - SS) x SÜ Ücret Farkı = (FÜ -SÜ) x FS Toplam Fark = (FS x FÜ) – (SS x SÜ) FS: Fiili Süre FÜ: Fiili Ücret SS: St.Süre SÜ: St.Ücret GİM Farkı Kontrol Edilebilir Fark = FGİM – SSBGİM Hacim Farkı = SSBGİM – SGİM Toplam Fark = FGİM - SGİM FGİM: Fiili GİM SGİM: Standart GİM SSBGİM : Standart Sürelerde Bütçelenen GİM

ÖRNEK: X mamulu için belirlediğimiz standartları tekrar hatırlayalım: A malzemesin standart miktarı (1’nolu EGM’de) : 10,00 kg B malzemesin standart miktarı (2’nolu EGM’de) : 3,50 lt A malzemesin standart fiyatı : 1.82 TL/kg B malzemesin standart fiyatı : 2.88 TL/lt 010 nolu operasyon için standart süre : 1,70 DİS/br 020 nolu operasyon için standart süre : 2,10 DİS/br 010 nolu operasyon için standart ücreti : 3.00 TL/DİS 020 nolu operasyon için standart ücreti : 2.50 TL/DİS 1’nolu EGM’nin standart Yükleme Oranı : 4.50 TL/DİS 2’nolu EGM’nin standart Yükleme Oranı : 5.00 TL/DİS

Miktar Farkı = (FM - SM) x SF ÖRNEK (DMM Miktar Farkı): İşletmenin Kasım ayı fiili DMM bilgileri şöyledir: Dep. No: Malzeme Cinsi Fiili Miktar St. Fiyat 1 A 1050 kg/ay 1000 kg/ay 1,99 TL/kg 1,82 TL/kg 2 B 350 lt/ay 3,10 TL/lt 2,88 TL/lt Miktar Farkı = (FM - SM) x SF (1 EGM) A için Miktar Farkı: = (1050 kg/ay – 1000 kg/ay) x 1.82 TL/kg = 91 TL/ay (A) (2 EGM) B için Miktar Farkı: = (350 lt/ay – 350 lt/ay) x 2.88 TL/lt = 0 TL/ay DMM Toplam Miktar Farkı = 91 TL/ay (A)

Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM ÖRNEK (DMM Fiyat Farkı): İşletmenin Kasım ayı fiili DMM bilgileri şöyledir: Dep. No: Malzeme Cinsi Fiili Miktar St. Fiyat 1 A 1050 kg/ay 1000 kg/ay 1,99 TL/kg 1,82 TL/kg 2 B 350 lt/ay 3,10 TL/lt 2,88 TL/lt Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM (1 EGM) A için Fiyat Farkı: = (1.99 TL/kg – 1.82 TL/kg) x 1050 kg/ay = 178.50 TL/ay (A) (2 EGM) B için Fiyat Farkı: = (3.10 TL/kg – 2.88 TL/lt ) x 350 lt/ay = 77.00 TL/ay (A) DMM Toplam Fiyat Farkı = 255.50 TL/ay (A)

YANSITMA HESAPLARININ KAPATILMASI: (Direkt malzeme maliyeti) 711 D.İ.M.V.M.G.YANSITMA 712 D.İ.M.V.M.FİYAT FARKI 713 D.İ.M.V.M.MİKTAR FARKI 710 D.İ.M.V.M.G. 2.828,00 255,50 91,00 3.174,50

Süre Farkı = (FS - SS) x SÜ ÖRNEK (DİM Süre Farkı): İşletmenin Kasım ayı fiili DİM bilgileri şöyledir: Dep. No: Oper. No. Fiili Süre Ücret Departmanlar (Gider Merkezleri) TOPLAM 1 2 010 190 DİS/ay 3.00 TL/DİS 570.00 TL/ay   020 220 DİS/ay 2.65 TL/DİS 583.00 TL/ay Dönemin (Kasım) Fiili Direkt İşçilik Maliyeti............................................................................................. 1.153.00 TL/ay Dep. No: Oper. No. Fiili Süre St. Ücret 1 10 190 DİS/ay 170 DİS/ay 3,00 TL/DİS 2 20 220 DİS/ay 210 DİS/ay 2,65 TL/DİS 2,50 TL/DİS Süre Farkı = (FS - SS) x SÜ (1 EGM) Op.010 için Süre Farkı: = (190 DİS/ay – 170 DİS/ay) x 3.00 TL/DİS = 60.00 TL/ay (A) (2 EGM) Op.020 için Süre Farkı: = (220 DİS/ay – 210 DİS/ay) x 2.50 TL/DİS = 25.00 TL/ay (A)  DİM Toplam Süre Farkı = 85.00 TL/ay (A)

Ücret Farkı = (FÜ - SÜ) x FS ÖRNEK (DİM Ücret Farkı): İşletmenin Kasım ayı fiili DİM bilgileri şöyledir: Dep. No: Oper. No. Fiili Süre Ücret Departmanlar (Gider Merkezleri) TOPLAM 1 2 010 190 DİS/ay 3.00 TL/DİS 570.00 TL/ay   020 220 DİS/ay 2.65 TL/DİS 583.00 TL/ay Dönemin (Kasım) Fiili Direkt İşçilik Maliyeti............................................................................................. 1.153.00 TL/ay Dep. No: Oper. No. Fiili Süre St. Ücret 1 10 190 DİS/ay 170 DİS/ay 3,00 TL/DİS 2 20 220 DİS/ay 210 DİS/ay 2,65 TL/DİS 2,50 TL/DİS Ücret Farkı = (FÜ - SÜ) x FS (1 EGM) Op.010 için Ücret Farkı: = (3.00 TL/DİS – 3.00 TL/DİS) x 190 DİS/ay = 0.00 TL/ay (2 EGM) Op.020 için Ücret Farkı: = (2.65 TL/DİS – 2.50 TL/DİS) x 220 DİS/ay = 33.00 TL/ay (A) DİM Toplam Ücret Farkı = 33.00 TL/ay (A)

YANSITMA HESAPLARININ KAPATILMASI: (Direkt işçilik maliyeti) 721 D.İ.G. YANSITMA 722 D.İ.G. ÜCRET FARKI 723 D.İ.G. SÜRE FARKI 720 D.İ.G. 1.035,00 33,00 85,00 1.153,00

SSBGİM = Top.Sab.GİM + (Br.Değ.GİM x SS) ÖRNEK (Standart Saatlerde Bütçelenen GİM): İşletmenin Kasım ayı Bütçelenen GİM bilgileri şöyledir: .... Büt.GİM = Top.Sab.GİM + (Br.Değ.GİM x ... Kapasite) SS SS 1’nolu departmanın Bütçelenen GİM’i = 4.680 TL/ay + (2.00 TL/DİS x .... Kapasite) 2’nolu departmanın Bütçelenen GİM’i = 5.462 TL/ay + (3.00 TL/DİS x .... Kapasite) SS SS SSBGİM = Top.Sab.GİM + (Br.Değ.GİM x SS) 1’nolu dep. için SSBGİM = 4.680 TL/ay + (2.00 TL/DİS x 170 DİS/ay) = 5.020 TL/ay   2’nolu dep. için SSBGİM = 5.462 TL/ay + (3.00 TL/DİS x 210 DİS/ay) = 6.092 TL/ay

GİM KEFarkı = (FGİM - SSBGİM) ÖRNEK (GİM Kontrol Edilebilir Farkı): İşletmenin Kasım ayı GİM bilgileri şöyledir: Dep. No: Faaliyet Ölçüsü Birimi Fiili Faaliyet Hacmi Fiili Yükleme Oranı Departmanlar (Gider Merkezleri) TOPLAM 1 2 DİS 190 DİS/ay 4.21 TL/DİS 799.90 TL/ay   220 DİS/ay 4.95 TL/DİS 1.089.00 TL/ay Dönemin (Kasım) Fiili Genel İmalat Maliyeti............................................................................................... 1.888.90 TL/ay GİM KEFarkı = (FGİM - SSBGİM) (1 EGM) için GİMKE Farkı: = 799,90 TL/ay – 5.020,00 TL/ay = - 4.220,10 TL/ay (L) (2 EGM) için GİMKE Farkı: = 1.089,00 TL/ay – 6.092,00 TL/ay = - 5.003,00 TL/ay (L) GİMKEF Toplamı = - 9.223,10 TL/ay (L)

GİM Hacim Farkı = (SSBGİM - SGİM) ÖRNEK (GİM Hacim Farkı): İşletmenin Kasım ayı GİM bilgileri şöyledir: Dep. No: Faaliyet Ölçüsü Birimi Fiili Faaliyet Hacmi Fiili Yükleme Oranı Departmanlar (Gider Merkezleri) TOPLAM 1 2 DİS 190 DİS/ay 4.21 TL/DİS 799.90 TL/ay   220 DİS/ay 4.95 TL/DİS 1.089.00 TL/ay Dönemin (Kasım) Fiili Genel İmalat Maliyeti............................................................................................... 1.888.90 TL/ay GİM Hacim Farkı = (SSBGİM - SGİM) (1 EGM) için GİM Hacim Farkı: = 5.020 TL/ay – 765 TL/ay = 4.255 TL/ay (A) (2 EGM) için GİM Hacim Farkı: = 6.092 TL/ay – 1.050 TL/ay = 5.042 TL/ay (A) GİMHF Toplamı = 9.297 TL/ay (A)

FARKLAR (SAPMALAR) I. EGM II. EGM TOPLAM   Direkt Malzeme Maliyeti Farkı (A malzemesi) (B malzemesi) Miktar Farkı 91.00 TL/ay (A) 0.00 TL/ay Fiyat Farkı 178.50 TL/ay (A) 77.00 TL/ay (A) 255.50 TL/ay (A) Toplam Fark 269.50 TL/ay (A) 346.50 TL/ay (A) Direkt İşçilik Maliyeti Farkı (Operasyon 010) (Operasyon 020) Süre Farkı 60.00 TL/ay (A) 25.00 TL/ay (A) 85.00 TL/ay (A) Ücret Farkı 33.00 TL/ay (A) 58.00 TL/ay (A) 118.00 TL/ay (A) Genel İmalat Maliyeti Farkı Kontrol Edilebilir Fark 4.220.10 TL/ay (L) 5.003.00 TL/ay (L) 9.223.10 TL/ay (L) Hacim Farkı 4.255.00 TL/ay (A) 5.042.00 TL/ay (A) 9.297.00 TL/ay (A) 34.90 TL/ay (A) 39.00 TL/ay (A) 73.90 TL/ay (A) TOPLAM FARK 364.40 TL/ay (A) 174.00 TL/ay (A) 538,40 TL/ay (A)

N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay ÖRNEK: Standart maliyet sistemini uygulayan CAN üretim işletmesi MART ayında X mamulünden 100 birim üretmiş olup DMM ve DİM ile ilgili standart ve fiili verileri aşağıda görüldüğü gibidir: (Mart) Standart Fiili Direkt Malzeme Miktarı 10 kg/br 1100 kg/ay Direkt İşçilik Süresi 30 DİS/br 2.900 DİS/ay Direkt Malzeme Fiyatı 60 TL 61,20 TL Direkt İşçilik Ücreti 25,00 TL 24,60 TL Talep tahminlerine göre ayda 2.500 DİS/Ay çalışması öngörülen bu işletmenin Mart ayı GİM toplamı 49.000 TL/Ay olarak gerçekleşmiştir. İşletmenin GİM esnek bütçe bilgileri ise aşağıdaki gibidir: N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS

İSTENEN: Direkt malzeme toplam farkını bulunuz. Direkt malzeme miktar farkını bulunuz. Direkt malzeme fiyat farkını bulunuz. Direkt işçilik toplam farkını bulunuz. Direkt işçilik ücret farkını bulunuz. Direkt işçilik zaman farkını bulunuz. GİM toplam farkını bulunuz. GİM Kontrol Edilebilir Farkını bulunuz. GİM Hacim Farkını bulunuz. Toplam Maliyet farkını bulunuz.

Miktar Farkı = (FM - SM) x SF Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM DMM Farkı Miktar Farkı = (FM - SM) x SF Fiyat Farkı = (FF - SF) x FM Toplam Fark = (FM x FF) – (SM x SF) FM: Fiili Miktar FF: Fiili Fiyat SM: St.Miktar SF: St.Fiyat DİM Farkı Süre Farkı = (FS - SS) x SÜ Ücret Farkı = (FÜ -SÜ) x FS Toplam Fark = (FS x FÜ) – (SS x SÜ) FS: Fiili Süre FÜ: Fiili Ücret SS: St.Süre SÜ: St.Ücret GİM Farkı Kontrol Edilebilir Fark = FGİM – SSBGİM Hacim Farkı = SSBGİM – SGİM Toplam Fark = FGİM - SGİM FGİM: Fiili GİM SGİM: Standart GİM SSBGİM : Standart Sürelerde Bütçelenen GİM

ÇÖZÜM: X mamulünden 100 birim üretmiş… (Mart) Standart Fiili 100 br için St. Direkt Malzeme Miktarı 10 kg/br 1.100 kg/ay 1.000 kg/ay Direkt İşçilik Süresi 30 DİS/br 2.900 DİS/ay 3.000 DİS/ay Direkt Malzeme Fiyatı 60 TL/kg 61,20 TL/kg Direkt İşçilik Ücreti 25,00 TL/DİS 24,60 TL/DİS DMM Miktar Farkı = (FM-SM)x SF (1.100 kg/ay – 1.000 kg/ay) x 60 TL/kg 6.000 TL/ay (A) DMM Fiyat Farkı = (FF-SF)x FM (61,20 TL/kg – 60 TL/kg) x 1.100 kg/ay 1.320 TL/ay (A) DMM Farkı (Toplam) 7.320 TL/ay (A) DİM Süre Farkı = (FS-SS)x SÜ (2.900 DİS/ay – 3.000 DİS/ay) x 25 TL/DİS -2.500 TL/ay (L) DİM Ücret Farkı = (FÜ-SÜ)x FS (24,60 TL/DİS – 25 TL/DİS) x 2.900 DİS/ay -1.160 TL/ay (L) DİM Farkı (Toplam) -3.660 TL/ay (L)

ÇÖZÜM: X mamulünden 100 birim üretmiş… (Mart) Standart Fiili 100 br için St. Direkt Malzeme Miktarı 10 kg/br 1.100 kg/ay 1.000 kg/ay Direkt İşçilik Süresi 30 DİS/br 2.900 DİS/ay 3.000 DİS/ay Direkt Malzeme Fiyatı 60 TL 61,20 TL Direkt İşçilik Ücreti 25,00 TL 24,60 TL Talep tahminlerine göre ayda 2.500 DİS/Ay çalışması öngörülen bu işletmenin Mart ayı GİM toplamı 49.000 TL/Ay olarak gerçekleşmiştir. İşletmenin GİM esnek bütçe bilgileri ise aşağıdaki gibidir: N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS

N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay ÇÖZÜM: Talep tahminlerine göre ayda 2.500 DİS/Ay çalışması öngörülen bu işletmenin Mart ayı GİM toplamı 49.000 TL/Ay olarak gerçekleşmiştir. İşletmenin GİM esnek bütçe bilgileri ise aşağıdaki gibidir: N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS SSBGİM Büt.Top.Sabit GİM + (Birim Değ.GİM x SS) 25.000 TL/ay + (9 TL/DİS x 3.000 DİS/ay) 52.000 TL/ay SGİM (Büt.Top.Sabit GİM/NK + Birim Değ.GİM) x SS (25.000 TL/ay / 2.500 DİS/ay + 9 TL/DİS) x 3.000 DİS/ay 57.000 TL/ay

N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay ÇÖZÜM: Talep tahminlerine göre ayda 2.500 DİS/Ay çalışması öngörülen bu işletmenin Mart ayı GİM toplamı 49.000 TL/Ay olarak gerçekleşmiştir. İşletmenin GİM esnek bütçe bilgileri ise aşağıdaki gibidir: N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS SSBGİM Büt.Top.Sabit GİM + (Birim Değ.GİM x SS) 25.000 TL/ay + (9 TL/DİS x 3.000 DİS/ay) 52.000 TL/ay SGİM (Büt.Top.Sabit GİM/NK + Birim Değ.GİM) x SS (25.000 TL/ay / 2.500 DİS/ay + 9 TL/DİS) x 3.000 DİS/ay 57.000 TL/ay GİM Kontrol Edilebilir Fark = (Fiili GİM – SSBGİM) 49.000 TL/ay – 52.000 TL/ay = -3.000 TL/ay (L) GİM Hacim Farkı = (SSBGİM – SGİM ) 52.000 TL/ay – 57.000 TL/ay = -5.000 TL/ay (L) GİM Farkı (Toplam) -8.000 TL/ay (L)

İSTENEN: DMM miktar farkı: 6.000 TL/AY (A) DMM fiyat farkı: 1.320 TL/AY (A) DMM toplam farkı: 7.320 TL/AY (A) DİM ücret farkı: -1.160 TL/AY (L) DİM zaman farkı: -2.500 TL/AY (L) B. DİM toplam farkı: -3.660 TL/AY (L) GİM Kontrol Edilebilir Farkı: -3.000 TL/AY (L) GİM Hacim Farkı: -5.000 TL/AY (L) C. GİM toplam farkı: -8.000 TL/AY (L) Toplam Maliyet farkını bulunuz. (A+B+C) - 4.340 TL/AY (L)

İSTENEN: Direkt malzeme toplam farkını bulunuz. 7.320 TL/AY (A) Direkt malzeme miktar farkını bulunuz. 6.000 TL/AY (A) Direkt malzeme fiyat farkını bulunuz. 1.320 TL/AY (A) Direkt işçilik toplam farkını bulunuz. -3.660 TL/AY (L) Direkt işçilik ücret farkını bulunuz. -1.160 TL/AY (L) Direkt işçilik zaman farkını bulunuz. -2.500 TL/AY (L) GİM toplam farkını bulunuz. -8.000 TL/AY (L) GİM Kontrol Edilebilir Farkını bulunuz. -3.000 TL/AY (L) GİM Hacim Farkını bulunuz. -5.000 TL/AY (L) Toplam Maliyet farkını bulunuz. -4.340 TL/AY (L)

TDHP’de GİM Fark Analizleri GİM Bütçe Farkı GİM Verimlilik Farkı GİM Kapasite Farkı

Fiili GİM – Standart GİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM GİM Bütçe Farkı GİM Verimlilik Farkı GİM Kapasite Farkı 732 733 734 (Üçlü Fark Analizi Yöntemi)

Fiili GİM – Standart GİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM GİM Bütçe Farkı GİM Verimlilik Farkı GİM Kapasite Farkı Fiili GİM – Fiili Saat. Büt. GİM Fiili Saat. Büt. GİM – St.Saat. Büt. GİM St. Saat. Büt. GİM – St. GİM (Üçlü Fark Analizi Yöntemi)

AYNI ÖRNEK: X mamulünden 100 birim üretmiş… (Mart) Standart Fiili 100 br için St. Direkt Malzeme Miktarı 10 kg/br 1.100 kg/ay 1.000 kg/ay Direkt İşçilik Süresi 30 DİS/br 2.900 DİS/ay 3.000 DİS/ay Talep tahminlerine göre ayda 2.500 DİS/Ay çalışması öngörülen bu işletmenin Mart ayı GİM toplamı 49.000 TL/Ay olarak gerçekleşmiştir. İşletmenin GİM esnek bütçe bilgileri ise aşağıdaki gibidir: N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/Ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS İSTENEN: Üçlü fark analizine göre GİM farklarını analiz ediniz.

ÇÖZÜM: Fiili Toplam GİM 49.000 TL/ay N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS NK 2.500 DİS/ay FS 2.900 DİS/ay SS 3.000 DİS/ay

ÇÖZÜM: Fiili Toplam GİM 49.000 TL/ay N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS NK 2.500 DİS/ay FS 2.900 DİS/ay SS 3.000 DİS/ay FSBGİM Büt.Top.Sabit GİM + (Birim Değ.GİM x FS) 25.000 TL/ay + (9 TL/DİS x 2.900 DİS/ay) 51.100 TL/ay SSBGİM Büt.Top.Sabit GİM + (Birim Değ.GİM x SS) 25.000 TL/ay + (9 TL/DİS x 3.000 DİS/ay) 52.000 TL/ay SGİM (Büt.Top.Sabit GİM/NK + Birim Değ.GİM) x SS (25.000 TL/ay / 2.500 DİS/ay + 9 TL/DİS) x 3.000 DİS/ay 57.000 TL/ay

ÇÖZÜM: Fiili Toplam GİM 49.000 TL/ay N.K. Sev. Bütçelenen Toplam Sabit GİM 25.000 TL/ay N.K. Sev. Bütçelenen Birim Değişken GİM 9 TL/DİS NK 2.500 DİS/ay FS 2.900 DİS/ay SS 3.000 DİS/ay FSBGİM 51.100 TL/ay SSBGİM 52.000 TL/ay SGİM 57.000 TL/ay GİM Bütçe Farkı = (Fiili GİM – FSBGİM) 49.000 TL/ay – 51.100 TL/ay = - 2.100 TL/ay (L) GİM Verimlilik Farkı = (FSBGİM – SSBGİM) 51.100 TL/ay – 52.000 TL/ay = - 900 TL/ay (L) GİM Kapasite Farkı = (SSBGİM – SGİM ) 52.000 TL/ay – 57.000 TL/ay = - 5.000 TL/ay (L) GİM Farkı (Toplam) -8.000 TL/ay (L)

Fiili GİM – Standart GİM GİM Toplam Farkı Fiili GİM – Standart GİM GİM Bütçe Farkı GİM Verimlilik Farkı GİM Kapasite Farkı -2.100 TL/ay (L) -900 TL/ay (L) -5.000 TL/ay (L) (Üçlü Fark Analizi Yöntemi)

YANSITMA HESAPLARININ KAPATILMASI: (Genel imalat maliyeti) 731 G.Ü.G. YANSITMA 730 G.Ü.G. 732 G.Ü.G. BÜTÇE FARKI 733 G.Ü.G. VERİMLİLİK FARKI 734 G.Ü.G. KAPASİTE FARKI 57.000,00 49.000,00 2.100,00 900,00 5.000,00

SORULARINIZ ? Prof.Dr. A.Vecdi CAN

Pratik Kapasite 15.000 DİS/ay Normal Kapasite Oranı % 100 UYGULAMA: Standart Fiili Direkt İşçilik Süresi 10.000 DİS/ay 9.000 DİS/ay Fiili GİM 79.000 TL/ay Pratik Kapasite 15.000 DİS/ay Normal Kapasite Oranı % 100 Bütçelenen Toplam Sabit GİM 30.000 TL/Ay Bütçelenen Birim Değişken GİM 5 TL/DİS İSTENEN: (TDHP) Üçlü fark analizine göre GİM farklarını analiz ediniz.