FİİLDE ÇATI *Çatı: Fiillerin öznelerine ve nesnelerine göre aldıkları durumdur. *Çatı, fiillerle ilgili bir özelliktir. *İsim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. *Öznelerine ve nesnelerine göre olmak üzere çatı, ikiye ayrılır. FİİLDE ÇATI *Çatı: Fiillerin öznelerine ve nesnelerine göre aldıkları durumdur. *Çatı, fiillerle ilgili bir özelliktir. *İsim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. *Öznelerine ve nesnelerine göre olmak üzere çatı, ikiye ayrılır.

F İİ LDE ÇATI A.ÖZNES İ NE GÖRE F İİ LLER B.NESNES İ NE GÖRE F İİ LLER 1.ETKEN F İİ L 2.ED İ LGEN F İİ L 3.DÖNÜ Ş LÜ F İİ L 4. İŞ TE Ş F İİ L 1.GEÇ İŞ L İ F İİ L 2.GEÇ İŞ S İ Z F İİ L 3.OLDURGAN F İİ L 4.ETT İ RGEN F İİ L

ÖZNELER İ NE GÖRE F İİ LLER 1.ETKEN ÇATILI F İİ LLER *İşi yapanın belli olduğu yani gerçek öznesi olan fiillerdir. *Bir cümlede eylemin kim tarafından yapıldığı belli ise buna “etken çatılı fiil” denir. *Cümlede gizli özne olsa bile işi yapan belli olduğu için fiil, etkendir. *İşi yapanın belli olduğu yani gerçek öznesi olan fiillerdir. *Bir cümlede eylemin kim tarafından yapıldığı belli ise buna “etken çatılı fiil” denir. *Cümlede gizli özne olsa bile işi yapan belli olduğu için fiil, etkendir.

ETKEN ÇATILI F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER *Öğrenciler bayramda sınıflarını süslediler. Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil *Sıcakta kaldığı için çocuk terlemiş. Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil *Bütün şiirlerini aynı kitapta topladı. ( Gizli Özne: O ) Etken Fiil Etken Fiil *Böyle günlerde hep onu hatırlarım. ( Gizli Özne: Ben ) Etken Fiil Etken Fiil *Yarın akşam bize geleceklermiş. ( Gizli Özne: Onlar ) Etken Fiil Etken Fiil *Yaşlı adam, karşıya geçti. Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil *Öğrenciler bayramda sınıflarını süslediler. Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil *Sıcakta kaldığı için çocuk terlemiş. Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil *Bütün şiirlerini aynı kitapta topladı. ( Gizli Özne: O ) Etken Fiil Etken Fiil *Böyle günlerde hep onu hatırlarım. ( Gizli Özne: Ben ) Etken Fiil Etken Fiil *Yarın akşam bize geleceklermiş. ( Gizli Özne: Onlar ) Etken Fiil Etken Fiil *Yaşlı adam, karşıya geçti. Özne Etken Fiil Özne Etken Fiil

2.ED İ LGEN ÇATILI F İİ LLER *“-n” ve “-l” eklerini alan ve işin kim tarafından yapıldığı belli olmayan fiillerdir. *Edilgen çatılı fiillerde gerçek özne yoktur, sözde özne yani işten etkilenen özne vardır. farklıdır *Edilgen fiillerde işi yapan ve işten etkilenen farklıdır. *Edilgen çatılı fiillerden önce “ … tarafından, …ca/ce ” ifadeleri getirilerek sağlaması yapılabilir. *“-n” ve “-l” eklerini alan ve işin kim tarafından yapıldığı belli olmayan fiillerdir. *Edilgen çatılı fiillerde gerçek özne yoktur, sözde özne yani işten etkilenen özne vardır. farklıdır *Edilgen fiillerde işi yapan ve işten etkilenen farklıdır. *Edilgen çatılı fiillerden önce “ … tarafından, …ca/ce ” ifadeleri getirilerek sağlaması yapılabilir.

ED İ LGEN ÇATILI F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER * Hırsızlar sonunda yakalandı. Sözde Özne Edilgen Fiil *Taşkınlık yapmamaları için seyirciler uyarıldı. Sözde Özne Edilgen Fiil *Tarla geceden sulandı. Sözde Özne Edilgen Fiil *Kitapçıkta yapılan hatalar düzeltildi. Sözde Özne Edilgen Fiil *İşe yaramayanlar çöpe atılsın. Sözde Özne Edilgen Fiil * Hırsızlar sonunda yakalandı. Sözde Özne Edilgen Fiil *Taşkınlık yapmamaları için seyirciler uyarıldı. Sözde Özne Edilgen Fiil *Tarla geceden sulandı. Sözde Özne Edilgen Fiil *Kitapçıkta yapılan hatalar düzeltildi. Sözde Özne Edilgen Fiil *İşe yaramayanlar çöpe atılsın. Sözde Özne Edilgen Fiil

NOT: Edilgen fiillerde işin başkası tarafından yapılması anlamı vardır. Yani işi yapan ve işten etkilenen farklıdır. *Hırsızlar polis tarafından yakalandı. *Bu karar öğretmenler kurulunca alındı. *Oyuncu hakem tarafından oyundan atıldı. *Bütün sokaklar belediye ekiplerince temizlendi. *Ekinler, çiftçiler tarafından yakıldı. NOT: Edilgen fiillerde işin başkası tarafından yapılması anlamı vardır. Yani işi yapan ve işten etkilenen farklıdır. *Hırsızlar polis tarafından yakalandı. *Bu karar öğretmenler kurulunca alındı. *Oyuncu hakem tarafından oyundan atıldı. *Bütün sokaklar belediye ekiplerince temizlendi. *Ekinler, çiftçiler tarafından yakıldı.

NOT:Geçişsiz fiillerin edilgen oldukları durumlarda hiçbir özne bulunmaz. *Bu fıkraya gülündü. *Ağrı Dağı’na üç haftada tırmanıldı. *Erkenden uyundu. *Altın madalya için yarışıldı. *Ölenle ölünmez. *Yol üstünde durulmaz. NOT:Geçişsiz fiillerin edilgen oldukları durumlarda hiçbir özne bulunmaz. *Bu fıkraya gülündü. *Ağrı Dağı’na üç haftada tırmanıldı. *Erkenden uyundu. *Altın madalya için yarışıldı. *Ölenle ölünmez. *Yol üstünde durulmaz.

3.DÖNÜ Ş LÜ ÇATILI F İİ LLER *“-n” ve “-l” eklerini alan ve işi yapanın yani gerçek öznenin belli olduğu fiillerdir. *Dönüşlü fiillerde işi yapan ve işten etkilenen aynıdır. *Dönüşlü fiillerin öznesi gerçek öznedir. *Dönüşlü fiillerde gerçek özne belli olduğu için etken çatılı fiillerin bir türü sayılır. *“-n” ve “-l” eklerini alan ve işi yapanın yani gerçek öznenin belli olduğu fiillerdir. *Dönüşlü fiillerde işi yapan ve işten etkilenen aynıdır. *Dönüşlü fiillerin öznesi gerçek öznedir. *Dönüşlü fiillerde gerçek özne belli olduğu için etken çatılı fiillerin bir türü sayılır.

DÖNÜ Ş LÜ F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER * Kızlar, düğüne gitmek için süslendi. Özne Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil *Adam hep kendisiyle övünüyor. *Adam hep kendisiyle övünüyor. Özne Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil *Tartışmanın alevlendiğini görünce öne atıldı. (Gizli Özne: O) Dönüşlü Fiil Dönüşlü Fiil * Bayram yıkandı, süslendi ve sokağa çıktı. Özne Dönüşlü Fiil Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil Dönüşlü Fiil Sertifika almak için bilgisayar kursuna yazıldı Berna. Sertifika almak için bilgisayar kursuna yazıldı Berna. Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil Özne * Kızlar, düğüne gitmek için süslendi. Özne Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil *Adam hep kendisiyle övünüyor. *Adam hep kendisiyle övünüyor. Özne Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil *Tartışmanın alevlendiğini görünce öne atıldı. (Gizli Özne: O) Dönüşlü Fiil Dönüşlü Fiil * Bayram yıkandı, süslendi ve sokağa çıktı. Özne Dönüşlü Fiil Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil Dönüşlü Fiil Sertifika almak için bilgisayar kursuna yazıldı Berna. Sertifika almak için bilgisayar kursuna yazıldı Berna. Dönüşlü Fiil Özne Dönüşlü Fiil Özne

NOT:Tabiat olayları ile ilgili dönüşlü fiillerde "yapma" anlamı yerine "kendi kendine olma" anlamı vardır. *Karlar tepelere doğru çekildi. *Sıcaklardan dolayı gölün suyu çekildi. *Öğleye doğru hava açıldı. *Havalar ısınınca buzlar çözüldü. *Havalar ısınınca buzlar çözüldü. *Saçlarım döküldü. *Fırtına duruldu, yapraklar döküldü. NOT:Tabiat olayları ile ilgili dönüşlü fiillerde "yapma" anlamı yerine "kendi kendine olma" anlamı vardır. *Karlar tepelere doğru çekildi. *Sıcaklardan dolayı gölün suyu çekildi. *Öğleye doğru hava açıldı. *Havalar ısınınca buzlar çözüldü. *Havalar ısınınca buzlar çözüldü. *Saçlarım döküldü. *Fırtına duruldu, yapraklar döküldü.

Not: Edilgen fiiller ile dönüşlü fiiller karıştırılmamalıdır. Özgür, konferansta oldukça sıkıldı. (Dönüşlü Fiil) Sabaha kadar kurşun sıkıldı. (Edilgen Fiil) Bebeğin saçları bir güzel tarandı. (Edilgen Fiil) Gül, sabahleyin güzelce tarandı. (Dönüşlü Fiil) Araba güzelce yıkandı. (Edilgen Fiil) Akşam önce kardeşim yıkandı. (Dönüşlü Fiil) * Ayşe, aynanın karşısında saatlerce süslendi. (Dönüşlü Fiil) Okulumuz güzelce süslendi. (Edilgen Fiil) Not: Edilgen fiiller ile dönüşlü fiiller karıştırılmamalıdır. Özgür, konferansta oldukça sıkıldı. (Dönüşlü Fiil) Sabaha kadar kurşun sıkıldı. (Edilgen Fiil) Bebeğin saçları bir güzel tarandı. (Edilgen Fiil) Gül, sabahleyin güzelce tarandı. (Dönüşlü Fiil) Araba güzelce yıkandı. (Edilgen Fiil) Akşam önce kardeşim yıkandı. (Dönüşlü Fiil) * Ayşe, aynanın karşısında saatlerce süslendi. (Dönüşlü Fiil) Okulumuz güzelce süslendi. (Edilgen Fiil)

4. İŞ TE Ş ÇATILI F İİ LLER *“-ş, -ış, -iş, -uş, -üş; -leş, -laş” eklerini alan ve işin karşılıklı ya da birlikte yapılması anlamı veren fiillerdir. *İşteş fiillerde işi yapan belli olduğu için etken çatılı fiil kabul edilir. *“-ş, -ış, -iş, -uş, -üş; -leş, -laş” eklerini alan ve işin karşılıklı ya da birlikte yapılması anlamı veren fiillerdir. *İşteş fiillerde işi yapan belli olduğu için etken çatılı fiil kabul edilir.

NOT: Bazı fiiller işteşlik eki almadıkları halde kelimenin kökünde anlamca işteşlik özelliği bulunabilir. (barışmak, savaşmak, güreşmek, konuşmak…) *İki eski dost sonunda barıştı. (karşılıklı) *Koca Yusuf Amerika’da bile güreşmişti. (karşılıklı) *İki ülke yaklaşık bir asır boyunca savaştı. (karşılıklı) *İki kafadar saatlerce konuştu. (karşılıklı) NOT: Bazı fiiller işteşlik eki almadıkları halde kelimenin kökünde anlamca işteşlik özelliği bulunabilir. (barışmak, savaşmak, güreşmek, konuşmak…) *İki eski dost sonunda barıştı. (karşılıklı) *Koca Yusuf Amerika’da bile güreşmişti. (karşılıklı) *İki ülke yaklaşık bir asır boyunca savaştı. (karşılıklı) *İki kafadar saatlerce konuştu. (karşılıklı)

İŞ TE Ş F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER * Uzun süre bakıştılar. (Karşılıklı) İşteş Fiil *Bu konuyu uzun uzun tartıştılar. (Karşılıklı) İşteş Fiil İşteş Fiil *Akşam kendi aramızda dertleştik, gülüştük. (Birlikte) İşteş Fiil İşteş Fiil İşteş Fiil İşteş Fiil *Askerlik arkadaşımla mektuplaştık. (Karşılıklı) İşteş Fiil *Bütün kuşlar silah sesini duyunca uçuştu. (Birlikte) İşteş Fiil İşteş Fiil *Bir topluma girerken selamlaşmalıyız. (Karşılıklı) İşteş Fiil *Teneffüste öğrenciler koridorda koşuştular. (Birlikte) İşteş Fiil İşteş Fiil * Uzun süre bakıştılar. (Karşılıklı) İşteş Fiil *Bu konuyu uzun uzun tartıştılar. (Karşılıklı) İşteş Fiil İşteş Fiil *Akşam kendi aramızda dertleştik, gülüştük. (Birlikte) İşteş Fiil İşteş Fiil İşteş Fiil İşteş Fiil *Askerlik arkadaşımla mektuplaştık. (Karşılıklı) İşteş Fiil *Bütün kuşlar silah sesini duyunca uçuştu. (Birlikte) İşteş Fiil İşteş Fiil *Bir topluma girerken selamlaşmalıyız. (Karşılıklı) İşteş Fiil *Teneffüste öğrenciler koridorda koşuştular. (Birlikte) İşteş Fiil İşteş Fiil

NESNELER İ NE GÖRE F İİ LLER 1.GEÇ İŞ L İ F İİ LLER *Nesne alabilen fiillerdir. *İş (kılış) fiilleri geçişlidir. *Bir cümlede nesne olmasa bile biz kendimiz nesne ekleyebiliyorsak yani bir fiilin başına “onu” kelimesini getirebiliyorsak bu fiil geçişli fiildir. *Nesne alabilen fiillerdir. *İş (kılış) fiilleri geçişlidir. *Bir cümlede nesne olmasa bile biz kendimiz nesne ekleyebiliyorsak yani bir fiilin başına “onu” kelimesini getirebiliyorsak bu fiil geçişli fiildir.

GEÇ İŞ L İ F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER *Dikkatli bakarsan yapılan hatayı fark edersin. (neyi) Nesne Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil *Bu haberi gazetede okumuştum. (neyi) Nesne Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil * Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu. (neyi ) Nesne Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil * Sabahtan beri durakta bekliyorum. (kimi) (Nesne: onu) Geçişli Fiil * Dikkatli bakmayınca göremezsiniz. (neyi) (Nesne: onu) Geçişli Fiil Geçişli Fiil * Ben de çok özledim annemi. (kimi) Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil Nesne *Dikkatli bakarsan yapılan hatayı fark edersin. (neyi) Nesne Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil *Bu haberi gazetede okumuştum. (neyi) Nesne Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil * Titizlikle elindeki yazıları inceliyordu. (neyi ) Nesne Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil * Sabahtan beri durakta bekliyorum. (kimi) (Nesne: onu) Geçişli Fiil * Dikkatli bakmayınca göremezsiniz. (neyi) (Nesne: onu) Geçişli Fiil Geçişli Fiil * Ben de çok özledim annemi. (kimi) Geçişli Fiil Nesne Geçişli Fiil Nesne

2.GEÇ İŞ S İ Z F İİ LLER *Nesne alamayan fiillerdir. *Durum fiilleri geçişlidir. *Bir cümlede bulunan fiilin başına “onu” kelimesini getirdiğimizde anlamsız oluyorsa bu fiil, geçişsiz fiildir. *Nesne alamayan fiillerdir. *Durum fiilleri geçişlidir. *Bir cümlede bulunan fiilin başına “onu” kelimesini getirdiğimizde anlamsız oluyorsa bu fiil, geçişsiz fiildir.

GEÇ İŞ S İ Z F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER * Çok sevdiği kedisi kayboldu. ( onu kayboldu diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil *Küçük çocuk durmadan ağlıyordu. (onu ağlıyordu diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil *Beklediğimiz haber nihayet geldi. (onu geldi diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil * Bebek kanepenin üzerinde uyuyordu. (onu uyuyordu diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil *Saatlerce onunla burada oturduk. (onu oturduk diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil *Anlattığım fıkraya çok güldüler. (onu güldüler diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil * Çok sevdiği kedisi kayboldu. ( onu kayboldu diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil *Küçük çocuk durmadan ağlıyordu. (onu ağlıyordu diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil *Beklediğimiz haber nihayet geldi. (onu geldi diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil * Bebek kanepenin üzerinde uyuyordu. (onu uyuyordu diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil *Saatlerce onunla burada oturduk. (onu oturduk diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil *Anlattığım fıkraya çok güldüler. (onu güldüler diyemiyoruz.) Geçişsiz Fiil Geçişsiz Fiil

3.OLDURGAN F İİ LLER *Geçişsiz fiillere “-r, -t, -tır” ekleri getirerek onları geçişli fiil yapmaktır. *Oldurgan fiiller nesne alabildiği için geçişli fiil kabul edilir. *Geçişsiz fiillere “-r, -t, -tır” ekleri getirerek onları geçişli fiil yapmaktır. *Oldurgan fiiller nesne alabildiği için geçişli fiil kabul edilir.

OLDURGAN F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER * Bütün gün ağladı. (geçişsiz) Anlattıklarıyla hepimizi ağlattı. (oldurgan) Anlattıklarıyla hepimizi ağlattı. (oldurgan) * İnsanlar gülüyor. (geçişsiz) İnsanları güldürdü. (oldurgan) İnsanları güldürdü. (oldurgan) * Uçurtma ne güzel uçuyor. (geçişsiz) Uçurtmayı uçuruyor. (oldurgan) Uçurtmayı uçuruyor. (oldurgan) * Yarası yine kanadı. (geçişsiz) Yarasını yine kanattı. (oldurgan) Yarasını yine kanattı. (oldurgan) * Bütün gün ağladı. (geçişsiz) Anlattıklarıyla hepimizi ağlattı. (oldurgan) Anlattıklarıyla hepimizi ağlattı. (oldurgan) * İnsanlar gülüyor. (geçişsiz) İnsanları güldürdü. (oldurgan) İnsanları güldürdü. (oldurgan) * Uçurtma ne güzel uçuyor. (geçişsiz) Uçurtmayı uçuruyor. (oldurgan) Uçurtmayı uçuruyor. (oldurgan) * Yarası yine kanadı. (geçişsiz) Yarasını yine kanattı. (oldurgan) Yarasını yine kanattı. (oldurgan)

4.ETT İ RGEN F İİ LLER *Geçişli fiillere “-r, -t, -tır” eklerini getirerek onların geçişlilik derecesini arttırmaktır. *Yani geçişli fiilleri tekrar geçişli hale getirmektir. *Ettirgen fiillerde işin başkasına yaptırılması anlamı vardır. *Geçişli fiillere “-r, -t, -tır” eklerini getirerek onların geçişlilik derecesini arttırmaktır. *Yani geçişli fiilleri tekrar geçişli hale getirmektir. *Ettirgen fiillerde işin başkasına yaptırılması anlamı vardır.

ETT İ RGEN F İİ LLER İ le İ LG İ L İ ÖRNEKLER * Saçlarını kesti. (geçişli) Saçlarını kestirdi. (ettirgen) Saçlarını kestirdi. (ettirgen) * Yemekten sonra su içti. (geçişli) Çocuğa su içirdi. (ettirgen) Çocuğa su içirdi. (ettirgen) * İstiklal Marşı’nın on kıtasını da kendisi okudu. (geçişli) İstiklal Marşı’nın on kıtasını da bana okuttu. (ettirgen) İstiklal Marşı’nın on kıtasını da bana okuttu. (ettirgen) * Bu dilekçeyi kendi elimle yazdım. (geçişli) Bu dilekçeyi Ahmet’e yazdırdım. (ettirgen) Bu dilekçeyi Ahmet’e yazdırdım. (ettirgen) * Saçlarını kesti. (geçişli) Saçlarını kestirdi. (ettirgen) Saçlarını kestirdi. (ettirgen) * Yemekten sonra su içti. (geçişli) Çocuğa su içirdi. (ettirgen) Çocuğa su içirdi. (ettirgen) * İstiklal Marşı’nın on kıtasını da kendisi okudu. (geçişli) İstiklal Marşı’nın on kıtasını da bana okuttu. (ettirgen) İstiklal Marşı’nın on kıtasını da bana okuttu. (ettirgen) * Bu dilekçeyi kendi elimle yazdım. (geçişli) Bu dilekçeyi Ahmet’e yazdırdım. (ettirgen) Bu dilekçeyi Ahmet’e yazdırdım. (ettirgen)

*Çatı, fiiller ile ilgili bir özelliktir; isim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. *Yüklemi fiilimsiden oluşan cümleler isim cümlesi kabul edildiği için bu cümlelerde de çatı özelliği aranmaz. *Müfredata etken, edilgen ve geçişli, geçişsiz fiiller dahildir. *Dönüşlü ve işteş fiiller, etken çatılı fiil; oldurgan ve ettirgen fiiller ise geçişli fiil sayılır. *Dönüşlü ve edilgen çatılı fiiller nesnelerine göre geçişsizdir. *Geçişsiz fiiller edilgen yapıldığı zaman bu cümlede kesinlikle hiçbir özne bulunmaz. *Çatı, fiiller ile ilgili bir özelliktir; isim cümlelerinde çatı özelliği aranmaz. *Yüklemi fiilimsiden oluşan cümleler isim cümlesi kabul edildiği için bu cümlelerde de çatı özelliği aranmaz. *Müfredata etken, edilgen ve geçişli, geçişsiz fiiller dahildir. *Dönüşlü ve işteş fiiller, etken çatılı fiil; oldurgan ve ettirgen fiiller ise geçişli fiil sayılır. *Dönüşlü ve edilgen çatılı fiiller nesnelerine göre geçişsizdir. *Geçişsiz fiiller edilgen yapıldığı zaman bu cümlede kesinlikle hiçbir özne bulunmaz. KISA KISA HATIRLATMALAR

HEDEFLER İ N İ ZE DO Ğ RU EM İ N ADIMLARLA İ LERLEMEN İ Z TEMENN İ S İ YLE…