SULAMA YÖNTEMİNİN SEÇİLMESİNE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER Prof. Dr. A. Halim ORTA

Su kısıtı - Su alma hızı - Bağıl nem - Özel istekler - Ürünün değeri SULAMA YÖNTEMİNİN SEÇİLMESİNE ETKİLİ OLAN FAKTÖRLER 1. SU KAYNAĞI VE SULAMA SUYUNUN ÖZELLİKLERİ 2. TOPRAK ÖZELLİKLERİ 3. TOPOĞRAFİK ÖZELLİKLER 4. İKLİM ÖZELLİKLERİ 5. BİTKİ ÖZELLİKLERİ 6.EKONOMİ 7. SOSYAL VE KÜLTÜREL DURUM Su kaynağının cinsi ve uzaklığı - Kullanılabilir su - Eğim derecesi - Rüzgar - Bitki cinsi - Sulamanın Su kaynağının debisi tutma kapasitesi - Erozyona uygunluk - Sıcaklık - Bitki hastalıkları maliyeti Su kısıtı - Su alma hızı - Bağıl nem - Özel istekler - Ürünün değeri Sulama suyu kalitesi - Toprak derinliği - Yağış Su maliyeti ve taban suyu - Don tehlikesi - Tuzluluk ve drenaj koşulları - Taşlılık

1. SU KAYNAĞI VE SULAMA SUYUNUN ÖZELLİKLERİ a. Su Kaynağının Cinsi Ve Uzaklığı Sulama suyu akarsudan saptırılarak alınıyor ise alana genellikle açık kanal sistemiyle getirilir ve yüzey sulama yöntemleri uygulanır. Su gölet ya da baraj gibi yapılardan alınıyorsa ve su kaynağı istenen işletme basıncını sağlayacak kadar yüksekte ise basınçlı sulama yöntemleri tercih edilir. Su derin kuyudan alınıyorsa, suyu yüzeye çıkarmak için önemli düzeyde enerji masrafları yapılmaktadır. Bu durumda yüksek sulama randımanı zorunludur. Dolayısıyla istenen işletme basıncını sağlamak için ek enerji masrafları yapılarak basınçlı sulama yöntemleri seçilir. Suyun sağlandığı kaynak çok uzakta ise ve açık kanal güzergahı çok dolanıyor ise suyu kısa yoldan getirmek için basınçlı boru hattı dolayısıyla basınçlı sulama yöntemleri seçilir.

b. Su Kaynağının Debisi Uzun tava ya da tava sulama yöntemlerinde tava debisi genellikle 30 L/s’ nin üzerindedir. Bu nedenle suyun debisi 30 L/s’ den az ise karık ya da basınçlı sulama yöntemlerinden birini seçmek gerekir. c. Su Kısıtı Su kaynağının yetersiz olduğu koşullarda randımanın yüksek olması gerektiğinden, genellikle basınçlı sulama yöntemleri seçilir. d. Sulama Suyu Kalitesi Sulama suyunun çok fazla sediment taşıması, ayrıca alg ve diğer yüzücü cisimlerin olması koşulunda basınçlı sulama yöntemleri pahalı olmaktadır. Eğer su tuzlu ise uygulanabilecek tek yöntem damla sulama yöntemidir. e. Su Maliyeti Birim su maliyetinin yüksek olduğu koşullarda sulama suyunun yüksek randımanla uygulanması gerektiği için basınçlı sulama yöntemlerinin seçilmesi daha doğrudur.

2. TOPRAK ÖZELLİKLERİ Kullanılabilir Su Tutma Kapasitesi Kullanılabilir su tutma kapasitesi yüksek olan orta ve ağır bünyeli topraklarda yüzey sulama yöntemleri ile nispeten yüksek randıman sağlanabilir. Kullanılabilir su tutma kapasitesi düşük hafif bünyeli topraklarda basınçlı sulama yöntemleri kullanılır. b. Su Alma Hızı Su alma hızı yüksek hafif bünyeli topraklarda basınçlı sulama yöntemleri kullanılır. c. Toprak Derinliği Ve Taban Suyu Geçirimsiz tabaka ya da taban suyunun yakında olduğu yüzlek topraklarda, yüzey sulama yöntemleri uygulanamaz.

Tuzluluk Ve Drenaj Koşulları Tuzlu toprakların sulanmasında, sulama suyuna ek olarak yıkama suyunun da uygulanması gerekir. Bu durumda uygulanacak en iyi yöntem, etkin bir toprak altı drenaj sisteminin kurulması koşulu ile tava ya da yağmurlama sulama yöntemidir.Tuzlu toprakların sulanmasında damla sulama yöntemi ile de iyi sonuç alınır. Bu koşullarda karık ve sızdırma sulama yöntemlerinden kaçınılmalıdır. Taşlılık Fazla taşlı topraklarda arazi tesviyesi yapmak güç olduğundan basınçlı sulama yöntemleri tercih edilir.

3. TOPOĞRAFİK ÖZELLİKLER Eğim Derecesi Eğimi düşük düzgün arazilerde hemen her türlü sulama yöntemi uygulanabilir. Sulama doğrultusunda % 3’ den büyük eğim varsa basınçlı sulama yöntemleri tercih edilir. Erozyona Uygunluk Erozyon kontrolü açısından en uygun yol basınçlı sulama yöntemlerinden birini seçmektir.

4. İKLİM ÖZELLİKLERİ Rüzgar Genellikle sulama mevsiminde 2 m yükseklikteki ortalama rüzgar hızının 3 m/s’ nin üzerinde olduğu yörelerde yağmurlama yöntemi tercih edilmemekte ya da sulama günün rüzgar hızının düşük olduğu saatlerinde yapılmalıdır. Sıcaklık Hava sıcaklığının yüksek olması durumunda yüzey ya da damla sulama yöntemleri daha uygundur. Hava sıcaklığının yüksek olduğu yörelerde yağmurlama yöntemi gece saatlerinde sulama yapılarak uygulanabilir. Bağıl Nem Bağıl nemin yüksek olduğu yerlerde yağmurlama sulama nemi daha da arttıracağından hastalıkların yayılmasına neden olabilir.

Yağış Nemli bölgelerde kurak dönemlerde destekleme sulama yapılır. Bunun için uygun yöntem tesviye ve tarla başı kanallarını gerektirmeyen yağmurlama sulama yöntemidir. Don tehlikesi İlkbahar geç donlarının etkili olduğu yörelerde meyve ağaçlarının dondan korunması için ağaç üstünden yağmurlama sulama yöntemi uygulanır. Ancak ilk tesis masrafları yüksektir.

5. BİTKİ ÖZELLİKLERİ Bitki Cinsi Yüzey sulama yöntemleri uygun olduğunda, sıraya ekilen bitkiler karık, sık ekilen bitkiler ise tava ya da uzun tava yöntemleri ile sulanmaktadır. Sebzeler ile sık dikim aralığına sahip meyve ağaçları için damla, geniş dikim aralığına sahip meyve ağaçları için mikro yağmurlama yöntemleri son derece uygundur. b. Bitki Hastalıkları Yapraklarının ıslanmasından kaynaklanan hastalıklara duyarlı bitkiler yağmurlama, kök boğazının ıslanmasından kaynaklanan hastalıklara duyarlı bitkiler tava ya da uzun tava yöntemleri uygulanmamalıdır. c. Özel İstekler Bazı bitkiler, diğer etmenler dikkate alınmadan sulama yöntemini doğrudan belirler. Bunun tipik örneği çeltiktir. Çeltiğin sulanmasında tava sulama yöntemi uygulanır.

6.EKONOMİ Sulama maliyeti Basınçlı sulama yöntemlerinde tesviye gerektirmeyen yüzey sulama yöntemlerine göre daha fazladır. İşletme masrafları ise enerji masraflarına bağlı olarak bazen basınçlı bazen yüzey sulama yöntemleri lehinedir. b. Ürünün Değeri Elde edilen ürünün pazar değeri yüksek ise, bitkide verim azalmasına sık aralıklarla az miktarda su uygulamak gerekir. Bunun için de en uygun yöntemler damla ve ağaçaltı mikro yağmurlama sulama yöntemleridir.

7. SOSYAL VE KÜLTÜREL DURUM Çiftçilerin alışkanlıkları, gelenekleri, kültür düzeyi ve tarımsal yönden eğitim düzeyi uygulanacak sulama yöntemleri açısından önemlidir. Genellikle, kültür ve eğitim düzeyi düşük uygulayıcılarla basınçlı sulama yöntemlerini yürütmek zor olmaktadır.

Sonuç olarak aşağıda sıralanan koşullardan en az biri mevcutsa yüzey sulama yöntemleri yerine basınçlı sulama yöntemlerinden birini tercih etmek daha doğru olmaktadır. Su alma hızı yüksek KSTK’sı düşük olan hafif bünyeli topraklar, Taban suyu ya da geçirimsiz tabakanın yakında olduğu yüzlek topraklar, Arazi tesviyesi yapmaya olanak tanımayacak düzeydeki taşlı topraklar, Sulama doğrultusunda % 3’ den yüksek ortalama eğime sahip arazi, Yüksek tesviye maiyetini gerektirecek dalgalı topoğrafyaya sahip arazi,

Kısıtlı su kaynağı, Gerekli işletme basıncını yerçekimi ile sağlayacak kadar yüksekte su kaynağı, Sulama suyunun toplam dinamik yüksekliği 15 m’ nin üzerinde olan pompa birimi ile alınması, Topraktaki nem eksikliğine duyarlı, pazar değeri yüksek ürün elde edilen bitkiler, Örtü altında yetiştirilen bitkiler, Geniş çim alanlar, Yüzlek köklü bitkiler.