A. Gaz Alışverişi Gaz alış verişi: Canlılar hücresel solunumda kullanılan oksijeni hücre içine almak ve oluşan karbondioksiti hücreden uzaklaştırmak amacıyla bulundukları ortamla gaz alış verişi yaparlar Dış Gaz Alış verişi: Çevre ile solunum organları arasındaki gaz alış verişidir. O2 difüzyonla kana geçer. CO2 de aynı yolla kandan dışarı atılır. İç Gaz alış verişi: Taşıma sıvısı ile hücreler arası gaz alış verişidir. Bir hücreli organizmalarda gaz alış verişi; Vücut yüzeylerinden difüzyonla sağlanır. Süngerler, Sölenterler de solunum; Gaz alış verişi vücut yüzeyinden difüzyonla sağlanır. Canlılarda başlıca solunum 1 . Deri solunumu 2. Solungaç solunumu 3. Trake solunumu 4. Akciğer solunumu

1. Deri Solunumu Deriden difüzyonla giren O2 yine difüzyonla diğer doku ve hücrelere aktarılır. Oluşan CO2 aynı yolla vücut dışına atılır. Deri Solunumu; Toprak solucanı ve yuvarlak solucan gibi bazı omurgasızlarda Kurbağalarda ve semenderlerde görülür. Toprak solucanı; Solunumu nemli deriden difüzyonla sağlar. Derinin nemli kalması, deriden salgılanan mukusla olur. Mukus deriye nemli olmasını sağlayarak gazların difüzyonunu artırır.

2. Solungaç Solunumu Solungaç solunumu; Solungaç: Su da yaşayan yumuşakçalarda Bazı kabuklularda Bazı solucanlarda Balıklarda Kurbağa larvalarında bulunur. Solungaç: Vücut yüzeyinin yapmış olduğu kıvrımlardır.

2. Solungaç Solunumu Dış solungaçlar: İpliksi Tüysu Yaprak şeklinde olup vücut dışında bulunur. Kurbağa larvalarının ilk dönemlerinde Akciğerli balıklarda görülür.

2. Solungaç Solunumu İç Solungaçlar: Başın iki yanında yer alır. Kemikli balıklarda , kıkırdaklı balıklarda, bazı yumuşakçalarda ve kabuklularda görülür. Kemikli balıklarda solungaç solungaç kapağı ile örtülüdür. Kıkırdaklı balıklarda solungaç kapağı bulunmaz

Ters Akım Prensibi Solungaç solunumu yapan canlılarda içinde çözünmüş O2 bulunan su, ağızdan geçip solungaçlardan geçerken gaz alış verişi olur. Solungaçlarda kanın akış yönü ile dışarıdaki suyun akış yönü birbirine zıttır. Bu sayede sudaki O2 den % 85 faydalanılır.

3. Trake Solunumu Stigma, trake borusu ve trekeollerden oluşur. Trakeoller hücreler aralarına kadar uzanır. Gaz değişimi buralarda gerçekleşir. Trakeollerin içi sıvı ile doludur. Trake sisteminde kan damarları bulunmaz. Karada yaşayan eklem bacaklılarda görülür. Örümceklerde ve akreplerde kitapsı akciğerler mevcuttur. Bu yapılar sitigma gibi dışarı açılır. Kan ile oksijen taşınmaz. Kanları renksiz Sıcak bölgelerde gazların difüzyonu daha hızlıdır. Bu nedenle aynı tür böcekten ekvatoral bölgede yaşayanlar kutup bölgelerinde yaşayanlara göre daha iri vücutludur.

4. Akciğer Solunumu Ergin kurbağalarda, sürüngenlerde, kuş ve memelilerde görülür. Akciğerler gelişme derecesine ve enerji ihtiyaçlarına göre farklılıklar gösterir. Kuşlarda solunum: Karın, boyun ve kanatlarda akciğerlere bağlı hava keseleri bulunur. Soluk Alırken; Ön ve arka hava keseleri genişler. Arkadaki hava keseleri dışarıdan gelen hava ile dolar. Öndeki keselere ise akciğerlerden gelen kirli hava girer. Soluk verirken: Hava keseleri kasılır. Arka keselerdeki temiz hava akciğerlere geçer. Ön hava keselerindeki kirli hava ise dışarı çıkar. Solunumda akciğerlerde daima temiz hava bulunur. Hava akımı tek yönlü ve kanın akışına terstir. Memelilerde: Alveoller var.

Tüm Solunum Türlerinde Ortak Olan Solunum yüzeyleri ince ve daima nemli Solunum yüzeyleri genişlemiştir. Gaz değişimi difüzyonla gerçekleşir. Trake hariç diğerlerinde kılcal damarlar zengindir.

İnsanda Solunum Sistemi Ağız, burun, yutak, gırtlak, soluk borusu ve akciğerlerden meydana gelir. Soluk Borusu; İki akciğere giden bronş Bronşcuk Alveol İnsanda İki akciğerde pleura denilen iki katlı zar ile örtülüdür. Bu iki zarın arasında pleura sıvısı bulunur Bu sıvı kaburga hareketlerinin akciğerlere zarar vermesini engeller. Soluk alıp vermeyi kolaylaştırır. Damar, sinir ve bronşların akciğerlere girdiği yerde pleura zarı yoktur.

Soluk Alıp Verme Mekanizması; Kandaki CO2 oranı artar. Asitlik artar Omurilik soğanındaki solunum merkezi uyarılır. Soluk Alma; Diyafram ve kaburgalar arası kaslar kasılır Diyafram düzleşir. Göğüs boşluğunun hacmi artar Akciğerlerdeki hava basıncı düşer. Soluk alma olayında enerji harcanır. Soluk Verme; Diyafram kası ve kaburgalar arası kaslar gevşer Göğüs boşluğunun hacmi azalır. Akciğerlerdeki hava basıncı artar. Soluk vermede enerji harcanmaz.

Solunum Gazlarının Taşınması Solunum Pigmentleri; Protein ve metal iyonlarından oluşmuştur. Solunum pigmentine sahip olan canlıların kanı renklidir. O2 ve CO2 ile kolayca bağlanır ve ayrılır. Hemoglobin, hemosiyanin, klorokrüorin ve hemoeritin başlıca solunum pigmentleridir. Trake solunumu yapan hayvanlarda pigment bulunmaz. Bu nedenle kanları renksizdir.

Solunum Gazlarının Taşınması O2’nin; % 98’ HEMOGLOBİNLE % 2 si plazmada çözünmüş olarak taşınır. CO2’nin; %5 -6 sı kan plazmasında % 15-20 Alyuvarlarda bir kısmı karboksi hemoglobin(HbCO2) %73 -80 Karbonik asiti oluşturur Karbonik asit daha sonra H ve HCO3- iyonlarına dönüşür. H iyonlar Hb ile HCO3 iyonları ise plazmaya geçerek taşınır. Gaz alış verişinin denetlenmesi; Omurilik soğanı ve beyindeki solunum merkezleri görev alır Adrenalin ve troksin hormonu metabolizmayı artırır.

Gazların Taşınması