ASYA KITASI

Asya, Avrupanın doğusunda, Büyük Okyanus'un batısında, Okyanusya'nın kuzeyinde ve Arktik Okyanus'un güneyinde bulunur. Tarihçi Heredot tarafından bu Grekçe terim ilk kez bugünkü Salihli Ovası, sonraları da Gediz Havzası'nı nitelemek için kullanılmıştır. Sardes'in zenginliklerini anlatırken bu kenti Asya'nın başkenti olarak betimlemiştir. Zamanla Asya terimi önce Anadolu yarımadası sonraları ise Çin'e ve Moğolistan'a kadar (Marko Polo'nun keşifleriyle) olan toprakların tamamı için kullanıldı.

Eski Dünya kara kütlesinin bir parçası olan Asya 44 391 163 km²'lik yüz ölçümü ile dünyanın en büyük kıtasıdır. Aynı zamanda 1 010 m'lik ortalama yükseltisiyle de dünyanın en yüksek kıtasıdır. Asya bu yükseltisini; dünyanın en yüksek zirvelerini bünyesinde barındıran Himalaya Dağları'na borçludur.

Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8 490 km genişliğindedir Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8 490 km genişliğindedir. Kıtanın en kuzeyinde, Rusya (77° 42' 55" K paraleli) yer alırken, en güneyinde, Malakka Yarımadası (1° 14' 17" K paraleli) bulunur. Adaları esas aldığımız taktirde, Severneya Zemlya ile Endonezya'ya bağlı Rudi adaları (11° 00' 19" G paraleli) arasında 10 245 km'dir.

Kıta doğu batı doğrultusunda; Türkiye'nin de en batı ucu olan Gökçeada'nın İnceburnu (25° 38' 59" D meridyeni) ile Çukçi Yarımadası (169° 40' 17" D meridyeni) arasında 8 200 km'dir. Kıtanın özel konumu ise; Asya, kuzeyden Kuzey Buz Denizi ile sınırlıdır. Kuzey doğuda, Amerika'dan sığ bir deniz olan 100 km genişliğindeki Bering Boğazı vasıtası ile ayrılmaktadır.

Kıta doğuda Büyük Okyanus ile sınırlanır Kıta doğuda Büyük Okyanus ile sınırlanır. Ancak kıyı açıklarında okyanus tabanından yükselen kuzey-güney doğrultulu dağların su üzerine çıkan kısımlarını oluşturan ada ve takım ada girlandları yer almaktadır.

Kıtanın güneydoğu sınırı biraz karışık olmakla birlikte Sunda Adaları ile Arafura Denizi arasından geçen hat sınır olarak kabul edile bilir. Kıtayı güneyden Hint Okyanusu sınırlandırmaktadır. Asya'nın batı sınırı ise oldukça tartışmalı bir meseledir. Bu konuda birçok araştırıcı farklı görüşler ileri sürse de, en doğru kabul edilen sınır; Ural Dağları, Ural Nehri, , Karadeniz, Boğazlar, Ege Denizi, Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden çekilecek bir hattır. Bu hattın doğusunda kalan Anadolu ve Kafkaslar Asya'dan sayılırken Trakya Avrupa'ya dahil edilmektedir.

Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır. Asya; kıtaların en genişi (44 391 163 km²) ve ortalama yükseltisi en fazla olanı ( 1 010 m)'dır. Ayrıca dünyanın en yüksek tepesi (Everest tepesi, 8 848 m), en büyük gölü (Hazar Gölü veya Denizi), en derin gölü (Baykal Gölü 1285 m), dünyanın deniz seviyesinden en alçak yeri (Lut Gölü, göl yüzeyi -392 m), ve dünyanın en alçak havzası (Turfan Havzası -154 m) Asya kıtasında bulunmaktadır.

Asya; 3. 5 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır Asya; 3.5 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır. Dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin bu kıtada yer almaktadır. Asya dinlerin de doğduğu kıtadır. Semavi dinler arasında İslamiyet, Hıristiyanlık ve Musevilik dinlerinin her üçü de Ortadoğu'da ortaya çıkmıştır. Yine geniş kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya menşeli dinlerdir. Asya aynı zamanda medeniyetler beşiğidir. Türk, Fars, Arap, Çin ve Hint medeniyetleri bu kıtada binlerce yıldır varlıklarını devam ettirmektedirler. Kıtada 100'ün üzerinde dil konuşulmaktadır. Kıtanın doğusunda sarı, güney kısmındaki adalarda siyah geri kalan kısımlarında ise beyaz ırktan insanlar yaşamaktadırlar.

ASYA KITASI'NIN FİZİKİ ÖZELLİKLERi Asya kıtasındaki yer şekillerinin oluşumunda kıtada etkili olan Huron, Kaledonyen, Hersinyen ve Alp Himalaya kıvrım sistemi etkili olmuştur. 1. zamandan önce oluşan Huron kıvrım sistemi kıtanın güneyinde Arabistan ile Hindistan(Dekkan) yarımadalarında etkili olmuştur. 1. zamanda ilk oluşan Kaledonyen kıvrımları kıtanın kuzeyinde Yenisey ve Lena nehirleri arasında etkili olmuştur.

.1. zamanın sonunda Hersinyen kıvrımları kıtanın Güneyi, Batısı ve Güneydoğusunda etkili olmuştur. Kıtadaki en etkili kıvrım sistemi ise 3. zamandaki Alp Himalaya kıvrım sistemidir. Kıtanın batısından doğusuna kadar çok geniş sahada etkilidir. Kıtanın en yüksek yerleri bu kıvrım sisteminin olduğu yerlerdir. Kıtanın ve aynı zamanda dünyanın en yüksek zirvesi EVEREST (8848 mt. ) Himalayalar üzerinde yer alır. Çin-Nepal sınırındadır. Kıtada buzul etkisi Avrupa' ya göre çok azdır.

Asya kıtasında çok geniş alanlar kaplayan platolar vardır Asya kıtasında çok geniş alanlar kaplayan platolar vardır. Kapladığı alan en fazla olan, aynı zamanda yükseltisi en fazla olan platosu TİBET PLATOSU'dur. Kıtada; Pamir, Orta Sibirya, Doğu Sibirya, Kazakistan, Dekkan, İran, Arabistan platosu gibi genişliği fazla olan platolar vardır. Ortalama yükseltisi en az olan platoyu ORTA SİBİRYA PLATOSU oluşturur.

Kıtanın en büyük ovasını BATI SİBİRYA OVASI oluşturur Kıtanın en büyük ovasını BATI SİBİRYA OVASI oluşturur. Batı Türkistan ovası da Asya Kıtası'nın iç kesimlerindeki önemli bir ovadır. Ancak bir kısmını Kızılkum ve Karakum Çölleri oluşturur. Kuzey Sibirya Ovası da önemli bir düzlüktür. Orta Asya'da dağlar ve platolar arasındaki kapalı havzalarda önemli düzlüklerdir . Bunlar. TARIM ve TURFAN HAVZASI'dır. Turfan Havzası dünyanın en alçak havzasıdır. (-154 mt. ) Asya Kıtası'ndaki Kızılkum, Karakum, Taklamakan, Gobi, Tar, Rubul Hali, Nüfud, Deşt-i Lut, Deşt-i Kebir gibi büyük çöller vardır.

Asya'da akarsular tarafından oluşturulmuş büyük alüvyal ovalarda vardır. Bunlar: Mezapotamya (Irak), İndus Ovası (Pakistan), Ganj Ovası (Hindistan) ve Kuzey Çin Ovası'dır. (Sarı ve Mavi ırmaklar tarafından oluşturulmuştur.) Yeryüzünde sadece Amerika ve Asya kıtasında bütün iklimler görülür. En fazla görülen iklim tipini ise Karasal İklim tipi oluşurur. Sıcaklıklar Kuzeyden Güneye doğru artış gösterir. Yıllık ortalama sıcaklık farkının en fazla olduğu yer ORTA ASYA'dır.

Kıtadaki yıllık yağış tutarında da büyük farklılıklar görülür Kıtadaki yıllık yağış tutarında da büyük farklılıklar görülür. Kıtanın en az yağış alan yerleri; Kuzey Kıyıları, Çöl alanları, çok yüksek dağlık alanlardır. Kıtada en fazla yağış Güney ve Güneydoğu Asya'dadır. (Bu sahadaki yağışların fazla olmasındaki en etkili faktör Muson Rüzgarları' dır. Dolayısyla buraya Muson Bölgesi adı verilir. ( Musonlar Asyası) Kıtada yağışı en fazla ASSAM bölgesinde görülür. (Hindistan'ın Kuzeydoğusu) kıtanın ve aynı zamanda dünyanın en fazla yağış ölçülen istasyonu Assam'daki ÇERAPUNÇİ'dir. (11. 630 mm. ) Asya kıtasının akarsularının boyları uzun, su toplama havzaları geniş, eğimleri fazla, rejimleri düzensizdir. Uzunluğu en fazla olan akarsuyu OBİ'dir. (5700 km. )

Kıta akarsuları döküldükleri yerlere göre gruplandırılır: Kuzey Buz Denizi'ne dökülenler : Obi, Yenisey, Lena Büyük Okyanusa dökülenler : Amur, Sarı (Hoang-ho), Mavi (Yangçe) Hint Okyanusuna dökülenler : Mekkong, Brahmaputra, Ganj, İndus, Şattül Arap (Fırat-Dicle)

Kapalı havzaların en önemli akrsuları ise Seyhun (Siriderya), Ceyhun (Amuderya) ve Tarım'dır. Seyhun ve Ceyhun Aral Gölü'ne dökülür. Tarım ise Tarım havzasında kaybolur. Obi Nehri ; Ural, Altay ve Sayan Dağlarından beslenir.

Asya Kıtasında göl sayısı azdır. En büyük gölünü Aral Gölü oluşturur Asya Kıtasında göl sayısı azdır. En büyük gölünü Aral Gölü oluşturur. (64. 500 km kare. ), (Hazar deniz olarak kabul edildiği takdirde) Diğer önemli göllerini ; Baykal, Balkaş, Issık, Lop, Zatsan, Lut gölleri oluşturur.

Her türlü iklim tipi görüldüğü için bitki örtüsünde de büyük çeşitlilik vardır. Her tür bitki örtüsü görülmekle birlikte 3 belirgin bitki örtüsü kuşağı seçilir ; Kuzey'de Tundra, Sibirya'da ve Güney'de Orman (Sibirya'da iğne yapraklı Tayga Ormanları), iç kesimlerde ve diğer bölgelerde Step bitki örtüsüdür. Asya'da en fazla Step bitki örtüsü yayılış gösterir. Kıta'nın yüzölçüm bakımından en büyük ülkeleri ; Rusya (17 milyon km kare), Çin (9, 5 milyon km kare), Hindistan'dır., (3,3 milyon km kare)