Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN ( L. Karahan; AAS )

BATI ANADOLU AĞIZLARININ ÖZELLİKLERİ ( GENEL ) Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN BATI ANADOLU AĞIZLARININ ÖZELLİKLERİ ( GENEL ) A. SES BİLGİSİ YÖNÜNDEN:  1. Afyon Dinar bölgesi hariç en çok r ve l, ikinci derecede de y, ğ, n, h ünsüzleri düşer, hemen öncesindeki ünlüde telâfî uzunluğu meydana gelir: tįki, ōlan, gelilē, sizlē, ōmazsa 2. # ķ > # ġ ve içseste k>g , ķ>ġ ötümlüleşmeleri görülür: ġurduk, esgi, başġa 3. ŋ sesi muhafaza edilmiştir: seniŋ, Deŋizli vb. 4. nl > nn asimilâsyonu vardır: anla-> aŋna- vb. 5. Bilhassa güneybatıda ķ, k ve t sesleri gırtlak ünsüzüne dönüşür: gi’medi (t), e’mek (t/k), ka’madı(lk), ēke’lik ( erkeklik) vb. ( *) 6. # r,l vb. ünsüzlerinin önünde ünlü türemesi görülür: Irmazan vb. 7. Kelime sonunda a # > ı # ve e #> i/ü #daralmaları görülür : ķına > ġını, fazla > fazlı, Ödemiş’te ayrıca o > u daralması da vardır. 8. Yanyana iki ünlü (diftong) görülebilir: ķuşların > ġuşlaıŋ (bazen ġuşlāŋ). 9. Eski i’li kelimeler korunmuştur: di-, yi-, it- vb. 10. Vurgusuzluk ve ş,c,y gibi ünsüzlerin tesiriyle a > e vb. incelmeler görülür: alacak > alcek, arkadaş > āġıdeş, kestāne > kesdeni vb. ( *) Bu özellik, Çorum İskilip ve Kıbrıs’ta da görülür.

BATI ANADOLU AĞIZLARININ ÖZELLİKLERİ ( GENEL ) Anadolu ve Rumeli Ağızları, Haz. Yrd. Doç. Dr. Muharrem ÖÇALAN BATI ANADOLU AĞIZLARININ ÖZELLİKLERİ ( GENEL ) B. ŞEKİL:  1) Teklik 1. şahıs eki olarak –n kullanımı: alman (< almam) vb.( * ) 2) Yükleme ve yaklaşma hal eklerinin birbirinin yerine kullanılması: Beni (bana) bi kilo kıyma yap vb. Batı Anadolunun bu tipik özelliği sadece Uşak’ta pek görülmez. 3) Gelecek zaman ekinde incelme, karakteristiktir: alcen (alacağım), alceŋ, alcek vb. 4) Şimdiki zamanla ilgili olarak şu tespitler yapılmıştır: 4.1.) Çoğunlukla –yo şeklindedir: geleyo vb. 4.2.) Eski biçimi hatırlatan ekler vardır: 4.2.1. )Kütahya’da –yorı : alıyorın, alıyorıŋ, alıyorı, geleyorır ; alıyorısıŋız, alıyorılā vb. 4.2.2.) Aydın’da –yOrU : geliyorı, geliyörü 4.2.3.) Muğla’da fiillerin olumsuz biçimlerinin çekiminde “bileyorımaz, bilmeyedurur” gibi şekiller görülür. Aynı yörede olumsuzluk ekinden önce analoji (örnekseme) sonucu bakımıyon(bakmıyorum), gelimiyo (gelmiyor)” vb. ünlü türemeleri vardır. 4.2.4.) Muğla, Denizli, ve Aydın’da gelibatı, Isparta’da gelipbatı, Aydın’da gelibatırı ve gelibakı şekilleri görülebilir. 4.2.5.) Denizli’de bar- fiili kullanılır: gelipbarır, gidipbarır vb. ( *E.A.T.’den kalan bu özellik, Batı Karadeniz ve Orta Anadolu ağızlarında da görülür)