SICAK ÇARPMASI, YANIK VE DONMALAR YRD. DOÇ. DR. Kadri KULUALP

SICAK ÇARPMASI Genellikle aşırı sıcak bölgelerde çalışan ve yaşayan insanlarda gözlenir. Kalp atım sayının artması, hastada klinik olarak nörolojik şok tablosunun görülmesi, vücut ısısının doku zararına yol açacak seviyeye gelmesi, neticede ölüme yol açabilen durumdur. RİSK GRUPLARI Kalp, tansiyon, şeker, kanser ve böbrek hastaları Psikolojik rahatsızlığı olanlar, Çok zayıf yada kilolu olanlar, 65 yaş üstü olanlar 5 yaş altı olanlar Hamile olanlar, Alkol bağımlıları, Az sıvı tüketenler

SICAK ÇARPMASININ BELİRTİLERİ Yüksek derecede ısıya maruz kalma sonucunda, Adale krampları, Güçsüzlük, Yorgunluk, Baş dönmesi, Davranış bozukluğu, Mide krampları, Bulantı-kusma, Bilinç kaybı, Hayal görme. Hızla yükselen vücut ısısı (40 dereceye kadar) Sıklıkla terleme durumu, Hızlı ve yüzeysel soluma.

SICAK ÇARPMASINDA İLK YARDIM Hasta serin, gölgelik ve havadar bir yere alınır. Bilinci kontrol edilir. Fazla giysiler çıkarılır ve gevşetilir. Vücut ısısı düşmüyorsa soğuk kompres yapılır. Şok belirtileri varsa şok pozisyonuna alınır. Hastanın yaşam bulguları takip edilir. Bulantı yoksa, sıvı kaybını önlemek için 1 litre suya 1 çay kaşığı karbonat ve 1 çay kaşığı tuz karışımı veya soda içirilebilir. En yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanır.

SICAK ÇARPMASINDAN KORUNMANIN YOLLARI NELERDİR? Pamuklu, terletmeyen, açık renkli giysiler tercih edilmelidir. Güneş ışığından koruyacak şapka ve benzeri aksesuarlar bulundurulmalıdır. Kapalı ortamlar sürekli havalandırılmalıdır. Sıvı tüketimi arttırılmalıdır. Güneş ışığından direkt etkilenecek ortamlardan uzaklaşılmalıdır. Ağır yiyeceklerin alınması önlenmelidir. Gün içerisinde ılık duşlar tercih edilebilir.

YANIKLAR Organizmanın tolere edebileceğinden daha fazla enerji kaynağıyla temas ederek dokularda meydana gelen harabiyet ve özel yaralara YANIK bu olaya ise YANMA denir. Alev, ateş, sıcak sıvılar, güneş ışınları ve elektrik akımı (Fiziksel), Asit ve baz gibi maddeler (Kimyasal). Ciltte kızarıklık, su toplanması, şiddetli ağrıyla karakteristik olan duruma ise HAŞLANMA denir. Vücudun %20’sinden fazlası ciddi yanıklar sınıfına girer. En sık karşılaşılan çeşidi ısı ile olan yanmadır.

YANIĞIN CİDDİYETİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 1. Yanığın derinliği: Birinci, ikinci ve üçüncü derecedeki yanıklara göre. 2. Yanığın yaygınlığı: Vücudun yerlerine göre yüzdelik dilimleri hesaplanarak yapılmaktadır. Kitapta bu oranlar verilmiştir. 3. Yanık bölgesi: El, ayak ve genital organ yanıkları tehlikelidir. Ayrıca yüz ve boyun yanıkları da önemlidir. 4. Enfeksiyon Riski: 2. ve 3. derece yanıklarında önemlidir. 5. Yaş: yaşlılar ve bebekler için oldukça risklidir. (Yaralarının geç iyileşmesinden dolayı) 6. Solunum yolunda meydana gelen zarar: Duman ve sıcak gazların bulunduğu ortamda bu sistemle ilgili sorunlar gözlenir. 7. Önceden var olan hastalıklar: Kronik hastalıklar varlığında yada bağışıklık sistemini baskılayıcı ilaç kullananlarda iyileşme süreci gecikmektedir.

YANIĞIN DERECELERİ 1. DERECE YANIKLAR: Epidermisin yüzeysel kısımlarının tahrip olduğu yanıklardır. Ciltte hiperemi, eritem ve hipertermi gözlenir. Çok şiddetli ağrı ile 1 hafta içerisinde epidermis dökülür. Güneş yanıkları buna örnektir. 2. DERECE YANIKLAR: Epidermis tamamen tahrip olmuş, dermis kısmı sağlamdır. Dermis altında proteinden zengin sıvı toplanmasıyla bulla ve ödem oluşmaktadır. 3. DERECE YANIKLAR: Bütün deri ve deri altı dokuları tahrip olmuştur. Bazen yanık kemiğe kadar inebilir. Ağrı hissi kaybolmuştur. Ödem ve sistemik reaksiyonlar baş gösterir. 4. DERECE YANIKLAR: Bütün dokuların hatta kemiğin siyah kömür gibi olması (Karbonizasyon) durumudur.

YANIĞIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE DOKUZ (9) KURALI Gövde %18, Baş,, karın, sırt, bel, sağ kol, sol kol, sol bacağın ön yüzü, sağ bacağın ön yüzü, sağ ve sol bacağın arka yüzü ayrı ayrı % 9, Perine bölgesi %1 kabul edilir. Çocuklar için bu kural geçerli değildir. Onlarda baş ve gövde % 18, Sol ve sağ kol %9, Sol ve sağ bacak %13,5 Perine bölgesi %1 olarak kabul edilmektedir.

YANIK ÇEŞİTLERİ 1. Ufak Yanıklar: Ayakta tedavi edilebilen yüz, genital bölge, solunum sistemi, çocuk ve yaşlıları hariç, birinci derece yanıklarının tümü ve ikinci derece yanıklarının % 10-15’i, üçüncü derece yanıklarının % 2’si bu gruba girer. 2. Orta Yanıklar: Hastanede yatırılarak tedavi görmesi gereken % 30’a kadar olan ikinci derece yanıklarla % 10’dan az olan üçüncü derece yanıkları bu gruba girmektedir. 3. Tehlikeli Yanıklar: Özel yanık merkezlerinde tedavi edilmesi gereken yanıklardır. % 30’u geçen ikinci derece yanıkları ile % 10’u geçen üçüncü derece yanıkları bu gruba girmektedir.

ISI İLE OLUŞAN YANIKLARDA İLK YARDIM Kazazede alevle yanıyorsa, kişinin telaşı ve yanması önlenmelidir. Genellikle yere yatırılarak alev, havayla teması kesilerek battaniye benzeri bir eşyayla söndürülür. Kazazedenin yanan bölgesindeki elbiseleri makasla keserek çıkarılmalıdır. Suyla yanan bölge soğutulmalıdır. Soğutmada yere ve duruma göre suyla dolu olan kova tercih edilebilir. Çeşmenin altına veya hortumla yapılabilir. Bilinç durumu değerlendirilmelidir. Bilinci açıksa sıvı yiyecekler verilebilir. Veya soda içirilebilir. Yanan bölgedeki saat, bilezik, yüzük, küpe, ayakkabı varsa çıkarılır. Ödem gelişmişse takılar kesilerek çıkarılmalıdır. Yanık bölge kalp seviyesinden yukarıda tutulmalıdır. Bulla’lar olay yerinde patlatılmaz, üzeri steril-nemli bir gazlı bezle örtülmelidir. Yanık bölgesi su veya buzla soğutularak yatar pozisyonda sağlık kuruluşuna sevki sağlanmalıdır. Kazazede hipotermi açısından kontrol edilmelidir.

KİMYASAL YANIKLARDA İLK YARDIM Bölge bol suyla yıkanmalıdır. (15-20 dk.) Kimyasal madde sıvı ise basınçsız bol su ile yumuşak bir şekilde yıkanmalıdır. Kimyasal toz madde ise dikkatlice deriden uzaklaştırılmalıdır. Yüz ve göz etkilenmişse; Bol suyla yıkandıktan sonra kapatılmalıdır. Su gözün burun tarafındaki köşesinden diğer köşesine doğru akıtılmalıdır. Su ile yıkanmaması gereken istisnai durumlar: Sönmemiş kireç ile oluşan kazalar, (Fırça ile temizlenmeli) Sülfirik asit ile oluşan kazalar, (Sabunlu su ile yıkanmalıdır) Fenol ile oluşan kazalar, (Yağ, gliserin ve alkol ile) Sodyum maddesi ile oluşan kazalar. (Vazelin sürülmelidir)

ELEKTRİK YANIKLARINDA İLK YARDIM Soğukkanlı ve sakin olunmalıdır. Panik yapmamak ve elektriğe kapılmış olan kişiye dokunmamak gereklidir. Kaza evde yada işyerinde ise elektrik akımı kesilmelidir. Eğer sigorta yada şaltere ulaşma imkanı zor ise yalıtkan bir madde ile yaralının elektrik kaynağı ile teması kesilmelidir. Kaza gerilim hattı yakınlarında ve yüksek enerji kablolarında meydana geldi ise, elektrik dağıtım şirketi aranarak akımın kesilmesi sağlanmalıdır. Yaralıya su ile müdahale kesinlikle yapılmamalıdır. Yaralının ABC’si değerlendirilmelidir. Kırık yönünden değerlendirilmelidir. Hareket ettirilmemelidir. Hasar gören bölgenin üzeri temiz bir bezle örtülmelidir. Tıbbi yardım istenmelidir (112)

YANIĞIN VÜCUTTAKİ OLUMSUZ ETKİLERİ Yanıklarda rastlanan en sık belirti sıvı kaybıdır. Birinci ve ikinci derece yanıklarında aşırı bir ağrı gelişir. Yaralı ağrı ve sıvı kaybına bağlı olarak şoka girebilir. Yanığın, ilişkili olduğu organ ve dokularda hasar meydana getirmesi olasıdır. Derinliğine ve yaygınlığına bağlı olarak değişir. Yanık üzerinde yaralının kendi vücudunda bulunan mikrop ve toksinler enfeksiyon oluşturabilir. Meydana gelen enfeksiyon yaranın iyileşme sürecini uzatmaktadır.

DONMALAR Vücuttaki kimyasal reaksiyonların gerçekleşebilmesi için vücut sıcaklığının 37 derece civarında belli sınırlar içinde korunması gerekmektedir. Aşırı soğuk nedeniyle vücut ısısı düşer ve bölgeye yeterince kan gitmeyebilir. Dokularda kanın pıhtılaşması sonucu dokuda hasar oluşur. Donmanın dereceleri; 1. Derece: En hafif şeklidir. Erken müdahale ile hızla iyileşir. 2. Derece: deri mumsu bir görüntü alır. Dokunakla sertlik hissedilir. Ödem, şişkinlik, ağrı ve içi su dolu kabarcıklar şekillenir. Su toplanması iyileşirken siyah kabuklara dönüşür. 3. Derece: dokuların geriye dönüşümsüz olarak hasara uğramasıdır. Canlı ve sağlıklı kısım kesin hatlarla ayrılmıştır.

DONMALARDA İLK YARDIM Kazazede ılık bir ortama alınır, soğukla teması kesilir. Hastanın ıslak giysileri çıkarılır, kuru giysiler giydirilir. Sakinleştirilir, kesin istirahata alınır ve hareket ettirilmez. Donmuş bölgelerin travmaya uğraması engellenir, asla merhem sürülmez. Sıcak içecekler verilir. Alkollü içecekler ve tütün asla verilmez. Su toplamış bölgeler patlatılmaz, üzeri örtülür. Donuk bölgeye masaj yapılmaz, ısı kaynağına tutularak ısıtılmaz, kendi kendine ısınması sağlanır. El ve ayak doğal pozisyonda tutulur, yastık yardımı ile kalp seviyesinden yukarı kaldırılır. Isınma işleminden sonra hala hissizlik varsa bezle bandaja alınır. Tıbbi yardım istenir.