ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR MALTEPE REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ÖZEL YETENEKLİ BİREY KİMDİR? Üstün zekalılar, geçerli ve güvenilir zekâ testlerinde sürekli olarak 130 ve daha yukarı zekâ bölümü (ZB) sağlayan; kendi yaşıtlarından rastgele seçilmiş bir kümenin %98’inden üstün olanlara verilen addır. Üstün yetenekliler, zekâ bölümü sürekli olarak 130 ve daha yukarı olup da güzel sanatlar, matematik ve teknik gibi alanlarda yaşıtlarından belirgin ölçüde üstün olanlara verilen addır (ÖZSOY 1984: 31).

ÖZEL YETENEKLİ BİREY KİMDİR? Ülkemizde 1991 yılında toplanan Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Konseyi, Üstün Yetenekli Çocuklar ve Eğitimleri Komisyonu Raporunda, “üstün zekâ” ve “üstün özel yetenek” kavramları “üstün yetenek” başlığı altında toplanmış ve şu şekilde tanımlanmıştır: “üstün yetenekliler, genel ve/veya özel yetenekleri açısından yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği konunun uzmanları tarafından belirlenmiş kişilerdir” (MEB, 1991).

ÖZEL YETENEKLİ BİREY KİMDİR? 2006 tarihli “Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği”ne göre “Üstün yetenekli birey: Zekâ, yaratıcılık, sanat, spor, liderlik kapasitesi veya özel akademik alanlarda akranlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren birey” şeklinde tanımlanmaktadır (MEB, 2006).  

ÖZEL YETENEKLİ BİREY KİMDİR? 2007 tarihli Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) Yönergesinde üstün yetenek, “özel akademik alanlarda veya zekâ, yaratıcılık, sanat ve liderlik kapasitesinde yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenen çocuk/öğrenci” biçiminde ele alınmıştır (MEB, 2007).

ÖZEL YETENEKLİ BİREY KİMDİR? Ülkemizde artık üstün zekâlı ve üstün yetenekli kavramları ayrı olarak düşünülmemektedir ve üstün zekânın, üstün yetenek içinde tanımlanabileceği belirtilmektedir (Ersoy ve Avcı, 2000).

Yaygınlık Zekâ dağılım eğrisinin bir ucunda zekâ geriliği gösteren kişiler yer alırken diğer ucunda ise üstün zekâlı kişiler yer almaktadır. Toplumun oluşturan kişilerin ancak %2'lik bir bölümü 130 ve üstündeki IQ derecesine sahiptir. IQ derecesi 140' ın üzerine çıkıldığında bu oran % 0.2 ye düşmektedir.

20-34 AĞIR DÜZEY (İŞ OKULU,EĞİT.UYGU.) 0-19 ÇOK AĞIR DÜZEY (?)OKUL ZORUNLU AMA OKUYAMAYACĞINA DAİR HEYET RAPORU ALINMALI 20-34 AĞIR DÜZEY (İŞ OKULU,EĞİT.UYGU.) ÖĞRETİLEBİLİR EĞİTİLEMEZLER 35-49 ORTA DÜZEY (ÖZEL EĞİT.SINIFI İŞ OKULU) EĞİTİLEBİLİR 50-69 HAFİF DÜZEY (EĞ.SINIFI,KAYNAŞTIRMA) 70-89 SINIR DÜZEY (ÖZEL EĞ.SINIFI,KAYNAŞTIRMA) 90-109 NORMAL DÜZEY (NORMAL EĞİTİM) 110-129 NORMAL ÜSTÜ (KAYNAŞTIRMA,ÖZEL SINIF) 130+….. ÜSTÜN (DESTEK EĞİTİM ODASI BİLİM SANAT MERK. V.B.

MEVCUT DURUM NEDİR? Ülkemizde 2012 TÜİK Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi verilerine göre 5-14 yaş aralığında 12.686.751 öğrenci bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, bu öğrencilerin % 2’sinin (yaklaşık 250.000) üstün yetenekli/ üstün zekâlı olduğu kabul edilmektedir. 2011 verilerine göre Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM) tarafından tanılanarak eğitim alan üstün yetenekli/zekâlı öğrenci sayısı 10.807’dir. Bu sayı yaklaşık %4’lük bir orana denk gelmektedir.

a. Fiziksel Özellikleri Özel Yetenekli Çocuğun Özellikleri(Bu verilerin hepsi bir çocukta olacak diye bir şart yoktur.) a. Fiziksel Özellikleri Gelişimin tüm alanlarında yaşıtlarının ilerisindedirler. Doğumda diğer çocuklardan daha ağırdırlar. Bebeklikte olağanüstü hareketlilik gösterirler. Fiziksel yapı ve genel sağlıkları normalin üstündedir. Erken yürür, erken konuşur, okumayı erken yaşta öğrenirler. Aşırı duyarlı sinir sistemine sahiptirler. Duyu organları keskindir. Bebeklerde bu aşırı duyusal uyarılabilirlik, battaniyelerini üstlerinden atma, altlarının ıslanmasından rahatsız olma, gürültüye yoğun tepki gösterme ve tat alma duyularında aşırı duyarlılık şeklinde ifade bulabilir. Olgunlaşma daha hızlı gerçekleşir. Kuvvetlidirler ve koordinasyon gerektiren faaliyetlerde tepkileri daha hızlıdır. Çok iyi duyabilirler.

b. Sosyal Gelişim Özellikleri Özel Yetenekli Çocuğun Özellikleri(Bu verilerin hepsi bir çocukta olacak diye bir şart yoktur.) b. Sosyal Gelişim Özellikleri Kendilerinden büyük çocuklarla karmaşık oyun oynama eğilimindedirler. Arkadaşlar arasında popülerdirler. Anne baba yada bakıcıyı erken tanıma ve gülme becerisi gösterirler. Ses,ağrı ve acıya karşı aşırı tepki verebilirler. Karşısındakilerin düşüncelerini, duygularını ve isteklerini kestirebilme yeteneğine sahiptirler. Yeni ve değişik durumlara kolay ve çabuk uyum sağlarlar. Grup içindeki liderliğin amacı ve işlevini kavrayabilmeleri ve diğerlerinin gereksinim ve ilgilerine duyarlı olabilmeleri nedeniyle, genellikle lider olma eğilimindedirler. Hem liderlik için arzulanan kişilik özelliklerine hem de geniş ilgi alanına sahip olmaları liderlik potansiyellerini daha da arttırır. Espri yetenekleri gelişmiştir. Okula karşı isteklidirler ve ders dışı etkinliklere katılmaktan zevk duyarlar.

Özel Yetenekli Çocuğun Özellikleri(Bu verilerin hepsi bir çocukta olacak diye bir şart yoktur.) c. Kişilik Özellikleri Bağımsız olma özellikleri gösterirler. Bu özellikleri öğrenme etkinliklerinde de görülür. Yüksek amaç ve ideallere sahiptirler. Faaliyetlerini başlatmak için bir dış kuvvete ihtiyaç duymazlar yani içten denetimlidirler. Hayal güçlerinin fazla gelişmesi sonucunda, bazıları hayali arkadaşlar oluşturabilir. Aşırı duygusal olabilirler. Yok olma tehlikesinde olan türler, enerji kaynaklarının azalması , kirliliğin artması gibi dünya sorunlarına aşırı duyarlı davranabilirler. Mükemmeliyetçidirler. Özgüvenleri yüksektir. Meseleleri sorgular, net bir şekilde düşünür, ilişkileri fark eder ve anlamlar idrak ederler. Azimli ve sebatlıdırlar. Başkalarıyla kolayca işbirliği yaparlar.

Üstün Zekâlı Çocuğun Özellikleri d. Zihinsel Özellikleri Kolayca ezberleme ve ezberlediklerini de uzun süre belleklerinde koruyabilme özelliğine sahiptirler. Kendi başlarına okumayı öğrenirler. Sayılara erkenden ilgi duyma ve matematiksel akıl yürütme başarısı yüksektir. Mükemmel, uzun süreli bellekleri vardır. Hafızaları güçlü olduğu için önemli detay,kavram ve prensipleri unutmazlar. Okuduğunu anlama başarısı yüksektir. Sebep sonuç ilişkisine ilgi duyarlar. Sanat, bilim, geometri, mekanik, teknoloji ya da müzikte başarılı olurlar. Gözlemleme güçleri fazladır. Esnek ve sıradışı düşünürler. Hayalleri güçlüdür. Sanat dallarında orijinal eserler verirler.

SINIF ORTAMINDA ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR Ancak bu çocukların yukarıda sayılan olumlu özellikleri yanında sınıf yönetimi açısından bir takım olumsuz özellikleri de bulunmaktadır; Üstün zekâlı ve yetenekli çocukların karakteristik özellikleri vurgulanırken belirtildiği gibi, bu çocukların büyük bir çoğunluğu yüksek enerjiye sahip kimselerdir. Bunlar yerlerinde duramaz, sürekli yenilik, hareket isterler. Diğerlerinden çok farklı niteliklere sahiptirler. Bu nedenle de normal sınıf ortamında çeşitli olumsuzluklara neden olabilirler. Bunlar şu sebeplerden kaynaklanabilir: Bu çocukların bilgi, ilgi ve beceri düzeyleri aynı yaştaki ortalama öğrencilerin hayli ötesindedir. Bilgi, ilgi ve becerileri düzeyinde ihtiyaçları karşılanmazsa çabuk sıkılır ve sınıfta huzursuz, yerinde duramayan bir duruma gelirler. Bilgi, ilgi ve beceri düzeyleri yüksek olduğundan sınıfları ve yaşlarından umulmayan konularla ilgilenip soru sorabilirler. Herhangi bir konu işlenirken yanılgıyı bulmak, eleştiri, itiraz gibi tepkiler vermeleri olağandır.

SINIF ORTAMINDA ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR Konuşmayı severler. Gerek ders dışında küme tartışmalarında, gerekse ders esnasında sınıfın yönetimini ve konuşma düzenini sağlamak oldukça zordur. Bazı durumlarda yaptıkları tepkiler “garip, anormal” görünebilir. Gerçekte bu durum yaşlarının hayli ötesinde bir algılama ve değerlendirme gücünün sonucu olabilir. İmgesel etkinlikleri güçlüdür. Bunun sonucu olarak imgesel yaşantılarını gerçek yaşantıları ile karıştırmaları olağandır. Bu durumda hem gerçeği hayalden ayırabilmeleri, hem de imgelerini öncelikle yaratıcı etkinliklerde kullanmaları için gerekli rehberlik yapılmalıdır (Enç 1979, 217-218).

SINIF ORTAMINDA ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR Rutin ödevlerden ve görevlerden çabuk sıkılır, çoğu zaman da görevi tamamlamaz. Öte yandan görevin başından fırlayarak kalkıp sınıf içinde sağa sola dolaşarak başka meşguliyet arayabilir. Bu davranış dikkat eksikliği, derslere katılmama, olumsuz problem davranışlar olarak ele alınır ve arkadaşlarına kötü etki yaptığı sonucuna varılabilir. Her şeyle ilgilendiği için kolaylıkla ilgisi başka yöne kayabilir, ve hiçbir şeyi tamamlayamaz. Çocuk bir defada birden fazla projeyi tamamlamak isterken bitap düşebilir. Ayrıca yüksek enerji çocuğun Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu olarak yanlış tanılanmasına neden olabilir.

SINIF ORTAMINDA ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR Bazen bir proje üzerinde gereksiz yere uzun süre çalışır, ayrıntılarda boğularak zamanında projeyi yetiştiremez. Bunun sonucu olarak düşük not alabilir, proje tamamlanamadığı için, çocuk, ailesi ve öğretmeninin stres yaşaması söz konusu olabilir. Yetişkin düzeyinde düşünme becerisine sahip olmasına karşın yetişkin düzeyinde sosyal becerileri bulunmamaktadır. Örneğin ortama göre davranmama. Hem arkadaşları hem de diğer yetişkinler çocuğun kaba, düşüncesiz biri olduğu kanısı ile onunla birlikte olmaktan kaçınmalarına neden olabilir (Ataman, 2012).

SINIF ORTAMINDA ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR Sınıf arkadaşlarının yaşının çok üstünde ki sözcükleri kullanması sonucu ne dediğini arkadaşları anlayamayabilir. Çok konuştuğu için diğer arkadaşlarına konuşma fırsatı tanımaz. Bunun sonucu olarak diğer çocuklar, üstün zekalı çocuğu “kendini beğenmiş” olarak adlandırarak dışlamaya başlar ve yalnızlığa itilir. Öğretmenin anlattığı biçimde değil, kendine has biçimde problemleri çözer. Bunun sonucu olarak öğretmen, kendisini tehdit altında hisseder, çocuğun otoriteyi kabul etmeyen saygısız biri olduğunu düşünerek ona göz açtırtmamaya çalışarak isyan etme noktasına getirebilir.

SINIF ORTAMINDA ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUKLAR Bu çocuklar, genellikle kendilerini yaşıtlarıyla aynı seviyede görmezler. Bir kısmı tecrit edilmişlik veya bir köşeye itilmişlik hissine kapılırlar. İçine kapanıklıkları sebebiyle arkadaş sayıları birkaçı geçmeyebilir. Okullardaki dersler onları sıkabilir. Bunlardan bazıları, yaşıtlarıyla birlikte olabilmek için yeteri kadar başarılı olmak istemeyebilir. Eğer duyguları beslenmezse, toplum dışında kalabilir hatta suça meyilli hale gelebilirler. Yetişkinler bu çocukların özel ihtiyaçlarını fark edip potansiyellerini değerlendirebilmeleri için onlara yardımcı olmalıdırlar. Üstün yetenekli çocuklar, birbirleriyle çok etkili ve verimli bir iletişim kurabilmekte, böylelikle anlaşılmaz olma sıkıntısından bir derece kurtulmaktadırlar. Dolayısıyla bu çocukların katıldıkları ortak proje ve programların önemi büyüktür. Tecrübesiz anne ve babaların evdeki üstün yetenekli ve hünerli çocuklarıyla ilgilenmesi hiç de kolay olmaz. Özellikle okul öncesi dönemde böyle bir ebeveyn yardıma ve rehberliğe muhtaçtır.

Ayrım Parlak Çocuk  İlgilidir.  Sorulara cevap verir.  Yanıtları bilir.  Grubun üst dilimindedir.  Anlamı kavrar.  Uyanıktır.  Verilen işi tamamlar.  İyi fikirleri vardır.  Okuldan hoşlanır.  Güçlü belleği vardır.  Öğrenirken mutlu olur.  Verilenleri kolaylıkla alır.  Kolaylıkla öğrenir.  Belli bir sırayla öğrenmekten hoşlanır.  Akranlarıyla olmaktan hoşlanır.  Bilgiyi özümser Üstün Zekâlı Çocuk  Oldukça fazla meraklıdır.  Sorunun ayrıntılarını tartışır.  Sorular sorar.  Grubun çok ötesindedir.  Anlam çıkarır.  Keskin gözlem yapar.  Projeler oluşturur.  Alışılmamış tuhaf fikirleri vardır.  Öğrenmeden hoşlanır.  İsabetli tahminlerde bulunur.  Öğrenirken eleştireldir.  Verilenleri alırken coşkulu ve gergindir.  Verilenleri zaten bilmektedir.  Karmaşık ve giriftlik onu coşkulandırır.  Büyük yaştakileri ve yetişkinleri seçer.  Bilgiyi değiştirip uygular.

Ayrım DEHB’Lİ ÇOCUK ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUK Hiperaktif çocuklar istemli dikkat ve davranış denetimini gerçekleştiremezler. Üstün çocuklar ilgilendikleri zaman dikkatlerini yoğunlaştırabilirler ve sadece zihinsel uyarıcının yetersiz olduğu durumlarda kendilerinde amaçsız hareketlilik görülebilir. Beyindeki yapısal ve işlevsel anormallikler, merkezi sinir sistemindeki yapısal ve işlevsel bozukluklar nedenler arasındadır. Aşırı duyarlı sinir sistemine sahip olmaları normal yaşıtlarına oranla daha fazla hareketli olmalarına yol açabilir.

Neden Özel eğitim Özellikle ilköğretim ve bir dereceye kadar ortaöğretim programları öncelikle çoğunluğun bulunduğu orta ve orta çevresinde yetenekleri bulunan çocukların gereksinmelerine göre düzenlenmiştir. Bu durum, üstün zekalı ve üstün yetenekli çocukların yeteneklerinin tümünü kullanmadan başarılı olmalarını sağlamaktadır. Bunun sonucu, öğrenci programa ilgisiz kalmakta, edindikleri Bilgi düzeyi, zihinsel düzeyine uygun olarak olabileceğin çok gerisine düşmektedir. Çocukların üstün yetenekleri ana babalar ve öğretmenler tarafından anormallik görüntüsü olarak da yorumlanabilmektedir. Zihinsel gelişimi, akranlarına göre, iki zeka yaşı ileride olan bir çocuğa gelişigüzel seçilmiş yüz çocuk arasında bir tane rastlanırken, daha yukarı zihin düzeyi olan örneğin Einstein düzeyinde bir çocuk için bir milyon çocuk taramak gerekmektedir. Bu nedenle bunlardan bir tanesinin eğitim kapsamı dışında kalması, hem ülke hem de insanlık için büyük bir kayıp olmaktadır.

Neden Özel Eğitim MEB Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre (Madde 4), “…çeşitli nedenlerle bireysel ve gelişim özellikleri ile eğitim yeterlilikleri açısından akranlarından beklenilen düzeyden anlamlı farklılık gösteren bireyler” özel eğitim gerektiren bireylerdir. Yönetmelik, üstün yetenekli/zekâlı öğrencileri, görme, işitme, zihinsel ve ortopedik engelli; dil-konuşma güçlüğü ve özgül öğrenme güçlüğü yaşayan; dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile yaygın gelişimsel bozukluğu bulunan bireyler ile birlikte özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler arasında saymaktadır.

Neden Özel Eğitim Eğitimde fırsat eşitliği, anayasal bir hak olarak, bireylerin ihtiyaç duydukları eğitime erişmeleri anlamına gelmektedir. Üstün yetenekli bireylerin tanılama ve kendilerine uygun eğitimden yararlanma konusunda tüm eğitim fırsatlarından yararlanması sağlanmalıdır. Üstün yetenekli/zekâlı çocuklara sağlanacak fırsat eşitliğinin öncelikle tanılanma ve eğitim süreci, zorunlu eğitim çağındaki tüm öğrencileri kapsayacak şekilde düşünülmelidir.

" Eşit olmayan insanlara, eşit davranmaktan daha büyük eşitsizlik olamaz. " Thomas Jefferson

Tanılama Amacıyla KullanılanYöntemler Aday Gösterme Öğretmen Gözlem ve Kanaati Arkadaş Gözlem Ve Kanaati Aile Geçmişi Çocuğun Gelişim Profilleri Grup Zeka Testleri Başarı Testleri Bireysel Zeka Testleri

Tanılama Amacıyla KullanılanYöntemler Ülkemizde özel yetenekli çocukların belirlenmesinde genel olarak şu aşamalar izlenmektedir. 1.Öğretmen bildirimi / adlandırması, 2.Yetenek testleri, 3.Bireysel zekâ testleri, 4.Yardımcı testler.

ÖZEL YETENEKLİ ÇOCUĞU GÖREBİLMEK… Özel yetenekli çocukları keşfetmenin ana prensibi, onları devamlı gözlemlemenizden ibarettir: Sözcükdağarcığı genelleştirme içgörü uslamlama problemçözebilme öğrenmehızı ısrar bellek önsezi mizahvenükte ilgi gözlem inisiyatifalma yaratıcı eleştirici hizmetetme soyutdüşünme

SON SÖZ… “Dahi odur ki, ileride herkesin takdir ve kabul edeceği şeyleri ilk ortaya koyduğu vakit, herkes onlara delilik der…” Mustafa Kemal ATATÜRK

Dinlediğiniz İçin Teşekkürler..