ACIBADEM TÜRK TELEKOM ORTAOKULU SOSYAL BECERİ EĞİTİMİ ACIBADEM TÜRK TELEKOM ORTAOKULU İSTANBUL, 2015

ÜNİTE BİLEŞENLERİ GİRİŞ/YÖNERGE MODEL OLMA PROVA GERİ BİLDİRİM BİLİŞSEL PLANLAMA AKTARMA/GENELLEME

BİLİŞSEL PLANLAMA FORMÜLÜ DUR.... Sakin olun PLAN YAP.... Problemi tanımla Seçenekler önerin Sonuçlarını düşünün Bir seçim yapın Sosyal beceriler hakkında düşün HAREKETE GEÇ.... Planı İşlet ÖYLEYSE ŞİMDİ.... ? Plan nasıl işledi?

DUR Sakin olmak ve kontrollü davranmak (self- kontrol) için DUR anlamına gelir. “Kontrollü davranmak” ne anlama geldiğini biliyor musunuz?

Senden nefret ediyorum Eğer sakin olmak ve kontrollü davranmak için durmazsanız, birçok şey olabilir! Kontrolden çıkmak iyi bir şey değildir. Utanabilir veya başınız belaya girebilir. Kontrolü kaybederseniz buna benzer bir şeyler söyleme olasılığınız var ..... Kontrolünü kaybeden insanlar başka ne gibi şeyler yapabilir? Senden nefret ediyorum

Siz de “DUR ! Sakin ol !” u düşünün. Sakin olmak için ilk yaptığım şey kendi kendime DUR ve düşün derim.... Sakin ol!. Bu, beni çılgınca bir şeyler yapmaktan alıkoymakta yardımcı olur. Siz de “DUR ! Sakin ol !” u düşünün.

Anne-babam sakin olmak için nasıl derin nefes alacağımı öğretti Anne-babam sakin olmak için nasıl derin nefes alacağımı öğretti. Gerçekten işe yarıyor. Burnumdan derin nefes alıyor ve ağzımdan yavaş yavaş veriyorum. Sanki baloncuk yaparken veya sıcak bir çorbaya üfler gibi yapıyorum. Derin nefes alma tüm vücudumu gevşetiyor.

Kızgın olduğumda, elimi ağzımın üzerine koyarım, kötü şeyler söylemekten beni alı koyar. İşe yarıyor. Sakin kalmamı sağlıyor.

Bazen öğretmen hemen bana yardım etmezse kızgınlık hissederim Bazen öğretmen hemen bana yardım etmezse kızgınlık hissederim. Sakin kalmak için, derin nefes alır içimden 10’a kadar sayarım. 10’a ulaştığımda sakinleşir ve sıramın gelmesini beklerim. Siz de deneyin. 10 1...2...3...4...5...6...7...8...9...

Bazen sinirlerim bozulduğunda, DUR derim ve ortamdan biraz uzaklaşırım Bazen sinirlerim bozulduğunda, DUR derim ve ortamdan biraz uzaklaşırım. Kontrolü kaybedeceğimi hissettiğimde, “kötü bir şeyler söylememek için ayrılmam gerektiğini söylerim” Sakinleşinceye kadar ortamdan uzaklaşırım.

Kızgınlık hissetmeye başladığımda komik ve aptalca şeyler düşünürüm Kızgınlık hissetmeye başladığımda komik ve aptalca şeyler düşünürüm. Bu beni güldürür ve gevşetir.

Bir problem olduğunda kontrollü davranabilmeniz için şunları yapabilirsiniz: Kendinize DUR ve sakin ol deyin. Derin nefes alın ve vücudunuzu gevşetin. Elinizi ağzınızın üzerine koyun. 10’a kadar zihninizden sayın. Sakinleşinceye kadar ortamdan uzaklaşın. Komik şeyler düşünün. Durmak ve sakin kalmak için, başka işe yarayacak şeyler üretebilirsiniz.

Probleminizi çözmek için plan yapmak anlamına gelir Plan yaptığını zaman, siz; Probleminizin ne olduğuna tam olarak karar verin Seçenekleri aklınızdan geçirin (beyin fırtınası) Her bir seçeneğin olabilecek sonuçları üzerine düşünün. Problemi çözmenize yardımcı olabilecek en iyi seçeneği belirleyin. Kullanmak için gerekli olan sosyal becerileri düşünün. Bu sembol Plan için kullanır. Bize problem olduğunda, farklı yönlere gidebileceğimiz yani farklı seçenekler olduğuna işaret eder.

Ali, teneffüse çıkmadan önce, yanlışlarını düzeltmen gerekecek. 1

Ali, bu duruma kızdı fakat hemen DUR ve sakin kal’ı hatırladı. Sakin Ol.. 10’a kadar sayacağım... 2

Ali bir plan yapmasını biliyordu. Sakin olmak için DUR kullandım. Şimdi plan yapmam gerekir. 3

İlk olarak, Ali problemin ne olduğuna karar verdi. Problemim ne? Kağıttaki yanlışları düzeltmek istemiyorum, fakat teneffüse de çıkmak istiyorum. 4

İkinci olarak, bazı seçeneklere karar verdi. Seçeneklerim nelerdir? ) Yerimde oturur fakat düzeltme yapmam. ) Kağıdı yırtıp atabilirim. ) Hemen düzeltebilirim. ) Bu akşam evde düzeltmeyi öğretmenden isteyebilirim. 5

Üçüncü olarak, her bir seçeneğin olası sonuçlarını düşündü. 1. Oturur ve yapmazsam.. O zaman başım belaya girecek 2. Kağıdı yırtarsam.. Baştan başlamak zorunda kalacağım. 3. Yanlışı düzeltirsem.. O zaman biraz teneffüs yapabilirim. 4. Evde yapmayı istesem.. Öğretmen kabul edebilir fakat evde çalışmak zorunda kalacağım 6

Dördüncü olarak, en iyi seçeneğe karar verdi. Şimdi kağıdı düzelteceğim. O zaman bu akşam yapma kaygım olmayacak. Biraz boş zamanım olacak. 7

Sonuncu olarak, kullanacağı sosyal beceriyi düşündü. Çalışırken surat asmayacağım. Uygun yüz ifadesini kullanacağım. 8

Karar verdiğimiz şeyi yapmamız anlamına gelir. İŞLET Karar verdiğimiz şeyi yapmamız anlamına gelir. Planlarımızı yapma aşamasıdır. Zor olacağını düşünüyorsanız, “yapabilirim!” söylemelisiniz.

Gelecek sefer farklı ne yapabilirim? SORGULA “planım nasıl işliyor?” sorusunun kendimize sorulmasıdır. Planın iyi işleyip işlemediğinin kendimize sorulmasıdır. Eğer iyi işlemişse kendinizi takdir edin. ? SONUÇTA Plan iyi işledi Takdir edin Plan işlemedi Gelecek sefer farklı ne yapabilirim?

SES TONU Sesimizin tarzını gösterir ki, duygularımızı yansıtır. Sesimin tonu nasıl? Bu ses tonu başımı belaya sokar mı? Hangi ses tonu? Böbürlenen Alaycı Patronca Enerjik Saygılı Despotça Sızlanan...

Duygularınızın yüzüne yansıyışıdır. YÜZ İFADESİ Duygularınızın yüzüne yansıyışıdır. Kaba, somurtkan, burnu havada gibi yüz ifadeleri başınızı belaya sokabilir.

Diğer sosyal beceriler: Duruş Kişisel mesafe Hijyen Vücut Dili Nezaket ifadeleri (3 sihirli kelime) Dinleme temelleri Konuşma Konuyu devam ettirme ve değiştirme Araya girme Doğru zaman ve yer Resmi veya doğal oluş ana başlıkları mevcut.

ARAYA GİRME (INTERRUPTING) Araya Girmede G.A.G planı uygulanır. G=Get the person’s attention= kişinin dikkatini çekin A=Apologize for interrupting= araya girdiğiniz için özür dileyin G=Give the reason for interrupting= araya girme nedeninizi söyleyin.

Kapıyı çalarak kişinin dikkatini çekin. Evet, Girin G Kapıyı çalarak kişinin dikkatini çekin. A İyi günler, öğretmenim, araya girdiğim için özür dilerim. Araya girdiğiniz için özür dileyin. Merhaba, Ali, senin için ne yapabilirim? G Yarınki ödevi öğrenmek istiyorum Araya girme nedenini söyleyin.

ARKADAŞ İLİŞKİLERİ GELİŞTİRME BECERİLERİ İyimser Bakış Uyumlu Oynayabilme Farklılıklara Saygı Duyma Arkadaş Olma İltifat Etme ve İltifata Yanıt Oluşturma Olumlu İtibar Sağlama Alay ve Kızdırma ile Başaçıkma İşbirliği Kurma Becerileri

OPTİMİZM (İYİMSER BAKIŞ) Çoğunlukla olumlu düşünceleri seçme anlamına gelir. Çoğunlukla olumlu düşünmeye nasıl sahip olabilirim ? OPTİK:bakmak, optimizm:iyimser bakıştır. İyimser bakan bardağın yarısını dolu, karamsar-kötümser bardağın yarısını boş görür. Güzellik bakanın gözlerindedir. Duygu dünyamıza göre dünyayı algılarız? Optimizm bizim tehdit algılayışımızla da ilişkilidir. İnsan diğer insanlarla olumlu ilişkiler geliştirmeye eğilimlidir. İyimser düşünceye sahip olmak, sizin kendinizi daha iyi ve enerjik hissetmenizi sağlar. İyimser olursanız, insanlar sizinle birlikten olmaktan hoşlanır.

OPTİMİZM POLYANACILIK DEĞİLDİR… Herşey kötü gidiyor… … unutma ki daha kötüsü olabilirdi !!! polyanacılık değildir.

OLUMLU ARKADAŞ İLİŞKİLERİ ÇOCUĞUN ÖZGÜVENİNİ ARTIRIR… Amaç: Optimizmi anlamak ve iyimser bakış geliştirmek için stratejiler kullanmak - Olumlu düşünen - Kendine güvenli - Özenli davranan - Onaylayıcı - Yüreklendirici - Hoşnut (küçük şeylerden mutlu olanlar) Arkadaşlığı kabul görenler Arkadaşlığı kabul göranler ve iyi arkadaşlığı olan çocuklar araştırıldığında: Bu çocukların -olumlu düşünen -kendine güvenli -Özenli davranan -Onaylayıcı -Yüreklendirici -Hoşnut (küçük şeylerden mutlu olan) OLUMLU ARKADAŞ İLİŞKİLERİ ÇOCUĞUN ÖZGÜVENİNİ ARTIRIR…

Seligman: Olaylara Açıklama Getirme tarzı İyimser bireylere göre: Kötü olaylar kişisel, her şeyi etkileyen ve sürekli değillerdir. Bireyin Olaylara Açıklama Getirme Tarzı 3 ana boyutta değerlendirilir: Süreklilik-Geçicilik (Permanence) Genel-Özgün (pervasiveness: etkileme genelliği) Kişiselleştirme (Personalization) Klasik olarak optimistler olumsuz şartlarda bile olayın “olumlu tarafını” görme tarzında stereotipi gösterirler. Martin seligman (1990) optimizm üzerine dünyada uzmanlardan biri. Seligman dünyaya optimistik ve petimistik (karamsar-kötümser bakışı) explanatory (olaylara açıklama getirme tarzına) style: İyimser bireylere göre : kötü olaylar kişisel, her şeyi etkileyen ve sürekli değillerdir.

Sürekli-Geçicilik SÜREKLİLİK İYİMSER KÖTÜMSER Sürekli Sınıfta herzaman iyi davranışlarım var. Asla matematiği öğrenemeyeceğim. Geçici Bugün matematikte iyi değilim. Sınıfta bugün iyi davranışlarım oldu. Bireyin Olaylara Açıklama Getirme Tarzı 3 ana boyutta değerlendirilir: Kalıcılık-Geçicilik (Permanence) Genel-Özgün (pervasiveness: etkileme genelliği) Kişiselleştirme (Personalization)

Etkilenmeyi Genelleme İYİMSER KÖTÜMSER Genel Çok şanslıyım. Babam benden nefret eder. Özgün Bilgisayarını bozduğum için babam bana kızgın. Top oynadığımda bu gün şanslıydım. Bireyin Olaylara Açıklama Getirme Tarzı 3 ana boyutta değerlendirilir: Kalıcılık-Geçicilik (Permanence) Genel-Özgün (pervasiveness: etkileme genelliği) Kişiselleştirme (Personalization)

Kişiselleştirme KİŞİSELLEŞTİRME İYİMSER KÖTÜMSER Kendinde Çalıştığım için sınavı başardım. Çok iyi yazamam Başkalarında Öğretmenin verdiği ödev zor. Soruları kolay sormuşlardı. Bireyin Olaylara Açıklama Getirme Tarzı 3 ana boyutta değerlendirilir: Kalıcılık-Geçicilik (Permanence) Genel-Özgün (pervasiveness: etkileme genelliği) Kişiselleştirme (Personalization)

- Beyinin Sesi İYİMSER KARAMSAR Daha pozitif düşünceler yoğun-optimistik Daha kötü düşünceler yoğun:petimistik İYİMSER KARAMSAR

İyimser Olanlar…. Mizaç özelliğidir? Aileden, okuldan veya çevreden öğrenmişlerdir? Mizaç özelliğidir? Bu kişiler kendileri ile olumlu konuşurlar? (self-talk, brain voice) Optimizm öğrenilmiş bir şey mi? Yoksa mizaç özelliği mi? Mizaç özelliği mi? Kendileri ile olumlu konuşma…

İYİMSERLİKLE İLGİLİ UYGUN SOSYAL BECERİLERİ PEKİŞTİRME YÜREKLENDİRME KİŞİSEL ÖRNEKLER ROL OYNAMA DÜZELTİCİ GERİBİLDİRİM Pozitif Özel Özgün Tehdit içermeyici….olun. Optimizm öğrenilmiş bir şey mi? Yoksa mizaç özelliğ mi? Mizaç özelliği mi? Kendileri ile olumlu konuşma… Optimizmi tanımlarken ÇOCUKLARA: İYİMSERLİK VE KÖTÜMSERLİKLE İLGİLİ ŞARKILARI, DEYİMLERİ VE ATASÖZLERİNİ ARAŞTIRMALARINI İSTEYİN. İYİMSERLİKLE İLGİLİ KUKLA ŞOV YAPABİLİRSİNİZ. İYİMSERLİKLE İLGİLİ FİLM SEYRETTİREBİLİRSİNİZ. Yüreklendirme: sen iyimser birisin. Sana bunu nasıl yapabileceğini ve zorluklarla nasıl mücadele edeceğini anlatacağım. Kendinle olumlu konuşacağına bahse girerim. Kişisel Örnek: geçen gece. Aylık harcamaları kontrol ederken, büyük bir yanlış yaptığımı fark ettim. Moralim bozuldu ve halen de bozuk. Kendi kendime bir daha bu olmayacak diye konuştum. Çünkü ben genellikle harcamalarımı iyi dengeleyen birisiyim. Rol oynama: Arazide gezerken otobüs bozuldu, yürüyerek geri dönmeniz gerekiyor. Optimistik kişinin neleri hayal edebileceğini göstererek oynayalım. Düzeltici geribildirim: Ahmet, ben aptal birisiyim deyip duruyorsun. Bu ödev sana zor gelmiş olabilir, bu senin aptal olduğun anlamına gelmez. İyimser kişi şöyle düşünmeli “ödev zor, ama ben zekiyim, çabalayarak ve vazgeçmeyerek bitireceğim.”

TANIMLAMA Bir öykü anlatımı sonrasında…. Öğrenciler düşüncelerini söyleyebilir…. Kim iyimser düşünüyor? – Ahmet mi Ali mi? İyimser kişiler konuştuğunda neler söyler? İyimser insanın vücut dili nasıl olur? İyimser insanın ses tonu nasıl olur? İyimser düşünme kişiye ne sağlar? Kim kötümser düşünüyor? – Ahmet mi Ali mi? Kötümser kişiler konuştuğunda neler söyler? Kötümser insanın vücut dili nasıl olur? Kötümser insanın ses tonu nasıl olur? Kötümser düşünme kişiye ne sağlar?

Hayır Olamaz ! Balığın ölmesi bütünüyle benim hatamdı. Şimdi deneyimizi tamamlayacağız. Hiçbirşey yolunda gitmiyor. Muhtemelen bugün herşey kötü gidecek… Hayır Olamaz ! Balığın ölmesi ne kadar kötü oldu. Fakat böyle şeyler olabilir. Şimdi yeni bir balık alıp, deneyi bitirelim…

? ? Biliyorum kaybedeceğiz. Asla bir oyun kazanamayacağız. Muhtemelen topu kaçıracağım. Kaybedeceğiz ve bu benim hatamdan dolayı olacak. ? Biliyorum kaybedeceğiz. Asla bir oyun kazanamayacağız. ? İyimser başka neler düşünebilir? Son vuruşu başaramadım. Biliyorum bu kez kaçırmayacağım ! Tamam. Kendime söylemeliyim. Başarabilirim. Topa vurabilirim !

İçimizde olumlu düşünceler ve olumsuz düşünceler yarışır. İçimizde olumlu düşünceler ve olumlu düşünceler Olumsuz düşünceleri durdurabilmek, veya kenara itebilmek veya sıyrılmak veya kontrol etmek önemli İçimizde olumlu düşünceler ve olumsuz düşünceler yarışır. Olumsuz düşünceleri kenara itebilmek.

Resim çizmekte iyi değilim BU DÜŞÜNCEYİ DURDUR ! Geçenlerde kuşa bakarak çizmiştim. Ayrıca iyi yaptığım birçok şey var. Ben gerçekten iyiyim. Biliyorum, yapabilirim

Nasıl Gözükür Nasıl Konuşur Uygun beden dili kullanarak Güvenli ve kendinden emin duruş Neşeli yüz ifadesi Enerjik davranışlar Kendinden emin ses tonu ile konuşarak “Birlikte çalışarak işi başarabiliriz” “Eğlenceli olacak !” “Biliyorum iyi olacak !” “İyi olmayı istersem iyi olabilirim” “Çabalarsam iyiye çevirebilirim” Pozitif beyin konuşması/kendinle konuşması Biliyorum, yapabilirim

BİRLİKTE UYUMLU OYUN OYNAMA Eğlenmek için birini oyuna davet ederek oynama İşbirliği içinde uyumlu nasıl oynayabilirim? İşbirliği içinde uyumlu oynarsam, arkadaşlarım Üzerinde olumlu etki bırakırım ve benimle birlikte oynamaktan hoşlanabilirler. Eğlenmek için birini oyuna davet ederek oynarsam kendimi iyi hissederim.

BİRLİKTE UYUMLU OYUN OYNAMA OYUNA KATILMA PAYLAŞMA OYUN KURALLARINA UYMA İYİ BİR OYUNCU OLABİLME EMNİYETLİ BİR ŞEKİLDE OYNAMA

Hey ! Ali, Ayşe Ayşe, komik kitap oyun bittiğinde, değil mi? Seninle iskambil oynayabilir miyiz? Ayşe, komik kitap değil mi? Seninle birlikte Bakabilir miyim? Muhteşem oynuyorsun! Sanırım sen kazanacaksın. -Teneffüslerde kurallara uyarak sorunsuz öğrencilerin, extra oyunlarla ödüllendirilmesi -Birlikte oynanabilen oyunların öğretilmesi -Öğrenciler tarafından başka öğrencilerin oyunların izlenmesi ve üzerinde konuşma Uygun sosyal becerilerin pekiştirilmesi: Yüreklendirme: Ahmet, senin Mp3’ünü diğer çocuklarla paylaştığını gördüm. Aferin sana. Sen arkadaşlarınla paylaştığında, onlar da seninle paylaşmaya istekli olacaktır. Kişisel örnek: Geçen gece kızım baloncuk oluşturan oyuncakla oynuyordu. Ben de denedim. Öyle eğlendim ki oyuncağı geri vermek istemedim. Sonra sırasıyla oynamanın önemli olduğunu kendime hatırlattım. Rol oynama: Bugün teneffüse çıktığınızda, eğlenceli neler yapabileceğinizi düşünün. Düşüncelerini söyleyecek var mı? Düzeltici geri bildirim: Ayşe, biraz önce arkadaşlarınla oynamak istedin ve Fatma’nın elinden topu kapıp aldın. Sonra “ben top atıcıyım” dedin. Bunun yerine “ben top atıcı olabilir miyim?” demeliydin. O zaman Fatma ve diğer çocuklar büyük olasılıkla seninle oynarlardı. Oyun oynarken uygun beden dilini kullanmak önemli. (örneğin hafifçe öne eğilme, onaylar tarzda baş sallama, göz teması kurma gibi)

OYUNA KATILMA Öğrenciler, oyun ortamına girişte başlangıç girişimlerinin sıklıkla reddedileceklerini düşünürler (%67.5) (Corasaro 1979) ve bu reddedilmeyi kişisel algılarlar. Putallaz ve Gottman (1981) popüler çocukların bile %30 reddedilme olasılığının olduğunu belirtmektedir. Öğrenciler, oyun ortamına girişte başlangıç denemelerinin sıklıkla reddedileceklerini düşünürler (%67.5) (Corasaro 1979) ve bu reddedilmeyi kişisel algılarlar. Putallaz ve Gottman (1981) popüler çocukların bile %30 reddedilme olasılığının olduğunu belirtmektedir.

OYUNA KATILMA- REDDEDİLLME OLASILIĞININ FAZLA OLDUĞU DAVRANIŞLAR Birini itme ve vurma davranışları Oyunu bozma Grupla fikir birliğinde olmama Gruptan aşırı isteklerde bulunma Hile için yanındakine yardım etme Ne kadar iyi olduğu konusunda böbürlenme Tehdit etme Topu kapıp vermeme

OYUNA KATILMA- BÜYÜK OLASILIKLA UMURSANMAYACAK FAKAT REDDEDİLEBİLECEK DAVRANIŞLAR Oyunculardan birine dik dik bakma Oyunbahçesi etrafında dolaşma Kendi kendine konuşma Ne hissettiğini söyleme Seçenek önerme Gruba bilgi verme Kışkırtıcı sorular sorma Oyun hakkında bazı şeyler söyleme Konuyu değiştirme “Top okula ait” söyleme

OYUNA KATILMA- BÜYÜK OLASILIKLA UMURSANMAYACAK FAKAT REDDEDİLEBİLECEK DAVRANIŞLAR Girmek için oyuncak veya şeker vermeyi önerme Oyun alanından şikayet etme Oyun liderine yalvarma veya kızdırma Komiklik yapma Tembih etme Üzgün veya yalnız görünüş Ağlama Oyuncaklarını gösterme “Ne oynuyorsunuz?” diye sorma

OYUNA KATILMA- OYUNA KABUL OLASILIĞI FAZLA DAVRANIŞLAR Olumlu sorular sorma Yararlı önerilerde bulunma “İyi denemeydi” “çok iyiydin” gibi dışarıdan sözler söylemek Oynayan arkadaşları taklit etme Grupla aynı fikirde olma Oyunla ilişkili sorular sorma “Hey!, nasılsın?” söyleme Oyun önerme Oyun bitene kadar bekleyip, bir sonraki oyuna katılmayı isteme

OYUNA KATILMA- OYUNA KABUL OLASILIĞI FAZLA DAVRANIŞLAR Oyun henüz yeni başlamışken girmeyi isteme “Ben de oynayabilir miyim?” veya “Bir kişiye daha yer var mı?” diye sorma Kendi oyununu başlatma Öğretmenden yardım isteme Oyundaki oynayacağı rolü önerme “Ne oynuyorsunuz?” diye sorma Sessizce oyuna katılma Güzel şeyler söyleme Birisine oyunda yerine geçmek için önerme Bir oyun grubunun kapıya benzediğini öğrencilere anlatın. Bazı oyunların kapalı oyun grupları olduğunu, belirli sayıdaki çocukla oynandığını, ancak bir kişi çıktığında oyuna girebileceklerini; bazı oyunların ise açık grup oyunları olduğunu öğrencilerinize anlatın. Bu tür oyunlara örnek vermelerini isteyin. Örneğin ip atlama: sınırlı kişiyle oynanan grup aktivitesi Bu tür oyunlarda reddedildiklerinde kişiselleştirmemelerini anlatın.

AÇIK VE KAPALI GRUP OYUNU-HANGİSİ?

BUNLAR DOĞRU YOL DEĞİL ! Birine vurmak veya itmek Sizin istediğinizin yapılmasında ısrar etmek Topu kaçırmak Grupla tartışmak Tehdit etmek Hile yapmak Oyunu bozmak Ne kadar iyi olduğu konusunda böbürlenme

BU YOLLARI DENEYİN ! Oynayabilir miyim? Bir yeriniz daha var mı? Öğretmenden yardım isteme Oyun bitene kadar bekleyip, bir sonrakine katılmayı isteme Sessizce katılma Yarayışlı önerilerde bulunma Grupla aynı fikirde olma Oyun önermek Olumlu sorular sorma “Merhaba, nasılsınız” deme Gruba rolünü önerme

BU YOLLARI DENEYİN ! Yerine girmeyi önerme Kendi oyununu başlatma Oyundaki çocukları taklit etme Güzel şeyler söyleme Sırasını bekleme Oyun yeni başlamışsa “Ne oynuyor sunuz?” diye sorma “Oyun nasıl gidiyor?” diye sorma “İyi denemeydi” diye söyleme

PAYLAŞMA Paylaşma: bir şeyi diğerleriyle birlikte kullanma, elindekini bir kısmını arkadaşına verme veya bir eşya veya oyuncağı sırasıyla kullanma anlamına gelir. Çocuklara paylaşmanın niçin önemli olduğunu anlatın. Uyumlu oynamak için paylaşma stratejilerini öğretin. Sınıfta ortak kullanılan şeylerin paylaşarak ve sırasıyla kullanmayı öğretme

OYUN KURALLARINA UYMA Oyun kurallarını bilmek ve oyun kurallarına uymak, oyuna kabulü ve arkadaşlarla uyuşmayı artıran en önemli etmenlerdendir. Oyun kurallarına uymanın önemini anlatın. Kuralları sık değiştirme veya değiştirilmesini istemek bir yönüyle mızıkçılık yapmak oyundan dışlanmayı artırır.

İYİ OYUNCU OLMAK Oyunlarda kazanınca veya kaybedince nezaketli ve sportmen olmak, oyun sırasında arkadaşları desteklemek, yanlış yapan oyuncuya gülmemek, alay etmemek ve kızdırmamaktır. Ayrıca, her zaman istenen rollere talip olmamaktır. Ara sıra kaleci de olmak gerekir. Özellikle yarışmacı oyunlarda kışkırtıcı olmamak gerekir.

EMNİYETLİ BİR ŞEKİLDE OYNAMA Sözel ve fiziksel saldırganlıktan kaçınma (İttirme, vurma, kolunu bükme ve el şakalarından kaçınma gibi..) Tehlikeli oyuncaklardan kaçınma (çatpat tabancası gibi) Oyun alanının güvenliğini sağlama Yarışmacı oyunlar agresyona müsaitliği artırır.

Uygun beden dili kullanarak Nasıl Gözükür Nasıl Konuşur Uygun beden dili kullanarak Sizinle oynayanlarla göz teması kurun Gülümseyin Emniyetli oynama Paylaşma Sırasıyla oynama Kurallara uyma Kazanma ve kaybetme sırasında centilmen olma Oyuna başkalarının katılmasına izin verme Arkadaşça ses tonu ile ve uygun ses şiddetiyle konuşarak “Çok sert oynuyorsun, başka bir oyun oynayalım” “Ben de oynayabilir miyim?” “Bu oyun bittiğinde sonrakine katılabilir miyim?” “Hangi oyunu oynamak istersiniz?” “Seninle paylaşacağım” “Sıra sende” “Sıranın sana geçmesini ister misin” “Tebrikler! sen kazandın”

FARKLILIKLARA SAYGI DUYMA Bireylerin ırkları, dinleri, maddi düzeyleri, fiziksel görünüşleri, cinsiyetleri, zeka düzeyleri ve öğrenme stilleri birbirinden farklı olabilir. Bütün insanlar önemlidir ve özel eşsiz güçleri vardır. Önyargısız olarak farklılıklara, -YANLIŞLARA değil-, saygılı olmalıyız. Ünitenin amacı farklılıklara saygıyı tanımlama ve kullanma

FARKLILIKLARA SAYGI DUYMA Her birey birbirinden farklıdır. İnsanların içindekiler önemlidir. Dış görünüşleri değil. Her birimiz eşsiz ve eşit derecede önemliyiz. Farklılıklara saygı duymak bizi barışçıl yapar. Bulunduğunuz yerde dominant kültür var ise; hem kendi değer, kural ve dilinizi, hem de dominant kültürün bu niteliklerini bilmek sizin iletişiminizi kolaylaştırır. Sınıfta herkese çam kozalağı dağıtınız. Her bir çocuğa elindeki kozalağı, diğerlerinden ayırt edebilmek için iyice incelemelerini isteyiniz. Sonra çam kozalaklarını toplayın, tekrar dağıtın. Ve saatin ters yönünde öğrencilerden çam kozalaklarını ileterek kendi kozalaklarını bulmayı isteyin. Sonra kendi kozalaklarını nasıl bulabildiklerini sorun. İnsanlar da çam kozalakları gibidir., birbirine çok benzer belirli farklılık ve eşsizliklerle birbirinden ayırt edilirler. Bu konuyu sınıfça tartışın. Ali benden farklı, matematikte zorlanıyor, ben matematikte iyiyim. Bence saygılı olmalıyım. Onun iç dünyası daha önemli. Onunla matematik konusunda alay etmemeliyim. Her birine nasıl saygı gösterebilirim?

FARKLILIKLAR Dış görünüşteki farklılıklar İçimizdeki farklılıklar Herkes aynı olsaydı ne olurdu? Herbirimizin farklılıklarına nasıl saygı göstermeliyiz? Farklılıklar bir kişiyi bir diğerinden üstün kılar mı? Dış görünüşteki farklılıklar nelerdir* ırk, boy, kilo, görünüş, saç tarzı, giyiniş tarzı -İçimizdeki değişiklikler nelerdir? (güçlü noktalarımız, zayıf noktalarımız, düşüncelerimiz, duygularımız) Herkes aynı olsaydı ne olurdu? Her birimizin farklılıklarına nasıl saygı göstermeliyiz? Farklılıklar bir kişiyi diğerinden üstün kılar mı? İlk tanıştığımızda dış görünüş bizi etkiler, fakat tanıyınca düşüncelerimiz değişebilir. Önyargılar insanı belirli dereceye kadar korur, ancak fazlası ilişkileri kısıtlar ve bozar. İlk tanıştığımızda dış görünüş bizi etkiler, fakat tanıyınca düşüncelerimiz değişebilir.

Nasıl Gözükür Nasıl Konuşur Uygun beden dili kullanarak İnsanlara gülümseyin Dış görünüşlerine aldırmadan oynayınız. Sizden farklı olana dik dik bakmak yerine göz teması kurun Sizden farklı olanla ilişkiden kaçınmayın Arkadaşça ses tonu ile konuşarak Nezaketli ifade ile: “Merhaba, Nasılsın?” SAYGI

ARKADAŞ OLMA Arkadaş olmak için bir kişiye nasıl sözcük ve davranışlar ile yaklaşırsınız? Amaç: Arkadaşlık geliştirme becerilerini artırmak Arkadaş edinmek için ipuçları vermek En iyi arkadaşın diğer arkadaşlardan farkı nedir? Amaç: Arkadaşlık geliştirme Sosyal olarak uygunsuz davranışlar kabul görmeyebilir, normal dışı gruplar tarafından tutulabilir veya izole kalırlar. Çocukların kendilik değerleri ve başarı, arkadaş kabulü ile pozitif ilişkili bulunmuştur. Gottman (1981) sosyometrik teknikler kullanarak yaptığı bir çalışmada ortaokuldaki çocukların %5-10’u sınıfından hiçbir arkadaşının olmadığını tanımlamışlardır.

ARKADAŞLIK KURMA Ayşe, bu hafta sonu sinemaya gideceğiz, Arkadaşlarından birini davet etmek ister misin? Mükemmel Aslı’yı davet edebilir miyim? Siz ikiniz mükemmel arkadaş olabilrsiniz! Aslı en iyi arkadaşım. Onunla birlikteyken eğleniyorum. Ben konuşurken dinliyor.

ARKADAŞLIK KURMA BECERİLERİNİ İNCELEME 1. Birkaç arkadaşım var. Evet Hayır 2. Arkadaşlık kurmak benim için kolaydır. 3. Keşke daha çok arkadaşım olsaydı. 4. Bir tane en iyi arkadaşım var. 5. Bu sınıfta arkadaşlarım var. 6. Oturduğumuz mahallede, apartmanda arkadaşlarım var. 7. Arkadaşlık kurmak benim için zordur. 8. Arkadaşlığın nasıl kurulacağını bilirim 9. Bir arkadaşa sahip olmak benim için önemlidir. Çünkü…………………………………………………………………............... 10. Bir arkadaşla en çok yapmak istediğim şey ………................. 11. Arkadaşım …………………………………………..yapınca hoşlanırım. 12. Arkadaşım ………………………………………….yapınca hoşlanmam. 13. Yeni bir arkadaş edinmenin bir yolu…………………………………….. 14. ………………………………………….isimli bir arkadaşım var. 15. Sınıfta iyi arkadaş olmak isteğim kişiler ……………………………….. 16. Arka sayfaya sizin ve arkadaşınızın eğlenceli geçirdiğiz bir resim çiziniz.

OYUN İLE İPUÇLARI ÖĞRETME Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir.

OYUN İLE İPUÇLARI ÖĞRETME Oyunbahçesinde tek başına ayakta duran birisini gördün. Ondan grubunuza katılmasını istedin. Zar At Bir çocuk gördünüz, çevresinde sizden başka oynayacak kimse yok. Yerinde Say Bir arkadaşınız size bir sırrını söyledi, siz bunu başkalarına söylediniz. Bir Adım Geri Sizle iyi olmayan arkadaşlarınıza karşı nazik davranırsınız. Bir Adım İleri A B C D Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir.

OYUN İLE İPUÇLARI ÖĞRETME Arkadaşınız ve siz birbirinize karşı kabasınız, sen asla özür dilemezsin. Bir Adım Geri Arkadaşınızı üzgün gördünüz ve onu neşelendirmek için birşeyler yaptınız. 2 Adım İleri Arkadaşlarınıza karşı dürüstsünüz. Arkadaşınız oyuna dahil olmak sitedi, sen oyuna girmelerine müsaade etmedin E F G H Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir.

OYUN İLE İPUÇLARI ÖĞRETME Başka çocukların senin arkadaşınla alay ettiklerini gördün, sen de güldün Yerinde Say Apartmanıza taşınan yeni bir çocukla arkadaş olmak için birşeyler yaptın. 3 Adım İleri Arkadaşlarınla birlikteyken, oyuna katılırım ancak ilk ben başlayacağım dedin. 2 Adım İleri En yakın arakadaşını başka biriyle oynarken gördün ve kızdın. Bir Adım Geri I J K L Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir.

OYUN İLE İPUÇLARI ÖĞRETME Başka çocukların senin arkadaşınla alay ettiklerini gördün, sen de güldün Yerinde Say Arkadaşın yanında yokken, onun hakkında anlamlı şeyler söyledin Yerinde Kal Elindeki oyuncakları arkadaşınla paylaştın Bir Kere Sıra Sana geçti İyi arkadaşın olmayan biriyle çalışman gerekiyor, bu durumdan yakınmadın 2 Adım Geri M N O P Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir.

Nasıl Gözükür Nasıl Konuşur Uygun beden dili kullanarak Arkadaşınıza bakın. Gülümseyin. Arkadaşınıza yakın oturun. Yakın arkadaşınız başka birisiyle oynadığında kıskanç olmayın. Arkadaşınız kendini kötü hissettiğinde destek olun. Arkadaşınıza olumlu şeyler söyleyin. “İster misin …..? “Ne yapmak istersin?” Uygun bir ses şiddetiyile Arkadaşça bir ses tonu ile Birlikte Gülün

İLTİFAT ETME VE İLTİFATA YANIT OLUŞTURMA İltifat etmek: Samimi bir şekilde bir başka birisi hakkında güzel şeyler söylemektir. İltifat ettiğinizde arkadaşınıza onun hakkında iyi şeyler hissettiğinizi iletmiş olursunuz. İltifat Teşekkür ederim ! İltifat almak: başkalarının sizin hakkınızda samimi bir şekilde güzel şeyler söylemesidir. Çocuklara iltifat edildiğinde, “teşekkür ederim” söylemelerinin öğrenmeleri önemlidir. Çünkü bu nezaket ve kendine güveni gösterir. Öğrencilere samimi iltifat etmeyi öğretirken, eğitici iyi bir model olmalıdır. İltifatlar samimi olmalıdır. İltifat ederken göz teması kurulmalıdır. İnsanların dış görünüşlerine iltifat etme (saçların güzel olmuş, elbise sana yakışmış, gibi) İnsanların davranışlarına yani iç dünyalarına iltifat etme: ne kadar kibarsın, çok naziksin gibi.

Bu iltifatlara siz nasıl yanıt oluşturursunuz ? KART A: KART B: KART C: Ali, yaptığın kahve Muhteşem! Ahmet, çok yardımsever ve enerjiksin! Becerikli bir öğretmen olduğunuzun farkındasınız Değil mi?

Nasıl Gözükür Nasıl Konuşur Uygun beden dili kullanarak İltifat ettiğiniz kişiye bakın. Gülümseyin. Omzuna dokun veya yakın dur. Samimi bir ses tonu ile “Saçların çok güzel olmuş?” “Çok iyi bir dinleyicisin!” Mutlu bir ses tonu ile “Teşekkür Ederim!”

OLUMLU İTİBAR SAĞLAMA Başkalarının sizin hakkınızda olumlu düşünceleri olmasını sağlama anlamına gelir. Olumlu itibarınız olduğunda insanlar daha iyi davranır ve kendinizle daha fazla övünç duyarsınız. Olumlu itibar: dürüst, yalan söylemez, paylaşımcı, nazik, güvenilir, temiz olmak Olumsuz itibarlar: yalancı, hırsız, sır tutmaz, dedikoducu, özenti, ispiyoncu. Taraf tutar, pasaklı olmak Ödünç aldığı malzemeleri zamanında vermez gidip geri istemek zorunda kalırsınız. Emre bazen arkadaşlarını kızdırır. Onları incitecek şeyler söyler. Sıklıkla aksidir ve Her şeyden yakınır. Ali asla kimseyle alay etmez. Kimseye takılarak kızdırmaz. Genellikle mutlu görünümlüdür ve herkese saygıyla davranır.

ALAY VE KIZDIRMA İLE BAŞAÇIKMA Kızdırma ve alay etme ile baş etme stratejilerini kullanmayı öğretmek. Oyun bahçesinde bazı çocuklar, küçük bir çocuğu kızdırıyorlardı. Ayşe bunu görünce üzüldü. Diğer çocuklar Ayşe’den de çocuğu kızdırmalarını istedi. Ayşe böyle bir şeyi yapmak istemedi. Ayşe sonrasında, Ali ve Fatma’yı buldu ve meseleyi anlattı. Birlikte giderek küçük çocuğun kızdırılmasını engellemeye karar verdiler. Sonrasında küçük çocuğu alarak oynamaya başladılar. Yüreklendirme: Öğlen yemeğinde, sınıfımızdan bir çocukla alay eden birini, Ali’nin engellediğini gördüm. Böyle sorumlu davranış sınıfımızda ve okulumuzda alay edilmeyi engeller ve birliktelik ruhunu artırır. Kişisel örnek: geçen gece, yeğenlerimle akşam yemeği yiyorduk. Birbirilerini kızdırdıklarını gördüm. Bunun doğru bir şey olmadığını ve böyle şeyler yapmamalarını istedim. Rol oynama: Dışarıda top oynarken, arkadaşlarımızı kızdırmayacak olumlu yorumlar veya söylemlerde bulunuruz. Düzeltici geribildirim: Ayşe, Aslı’nın seni kızdırdığını gördüm, sen öyle yapmamasını söyledin, o kızdırmaya devam etti. Başka stratejiler kullansan iyi olur. Sınıfta alay ve kızdırma ile ilgili örnekler verip, nasıl stratejiler uygulanabileceği ile ilgili beyin fırtınası yapmak. Örneğin arkadaşınızın biri size lakap taktı ve bunu yapmasını istemiyorsunuz? Nasıl stratejiler izlersiniz? (umursamamak, işitmezden gelmek, çok komiksin demek, sizde ona lakap takın, göz dağı verin, öğretmenden yardım isteyin,…..)

PRATİK-BEYİN FIRTINASI Birisi sizi kızdırmak için böyle bir davranışta bulunuyor…. ……………………………………………………………….. ………………………………………………………………. ………………………………………………………………

PRATİK-BEYİN FIRTINASI Birisi size lakap taktı ve arkanızdan arkadaşlarıyla sesleniyorlar… ……………………………………………………………….. ………………………………………………………………. ……………………………………………………………… . Örneğin arkadaşınızın biri size lakap taktı ve bunu yapmasını istemiyorsunuz. Nasıl stratejiler izlersiniz? (umursamamak, işitmezden gelmek, çok komiksin demek, siz de ona lakap takın, göz dağı verin, öğretmenden yardım isteyin,…..)

PRATİK-BEYİN FIRTINASI Engelli bir arkadaşını kızdırdıklarını gördün… ……………………………………………………………….. ………………………………………………………………. ……………………………………………………………… Öğretmenime haber veririm Onlarla gidip kavga ederim

PRATİK-BEYİN FIRTINASI Birisini kızdırdıklarını veya alay ettiklerini gördün… Onlara katılma Bu olumsuz davranışı durdurmak için yardım iste Kızdırılan çocuğa destek ver Öğretmenime haber veririm Onlarla gidip kavga ederim

Bu kızdırma ve alay çok acımasızca. Ayşe kendini çok kötü Bak, Ayşe’nin ayakkabıları ne kadar çirkin. Hey, Ayşe hangi çöplükten buldun? Hey, Ali Ayşe’nin ayakkabılarına bak Kimbilir kimin eskilerini giyiyor. Bu kızdırma ve alay çok acımasızca. Ayşe kendini çok kötü hissediyordur. Bunu bir yoluyla durdurmalıyım.

Beni kızdırmaya çalışıyorlar. Keyfim kaçtı. Nasıl bir yol izlemeliyim? Hey Arda, topun nasıl yakalandığını ne zaman öğreneceksin? Arda bütün gün çabalasan da topu Yakalayamazsın. Arda’nın iki sol eli var. Beni kızdırmaya çalışıyorlar. Keyfim kaçtı. Nasıl bir yol izlemeliyim? Alay çoğu kez güçsüz olana, farklı olana yöneltilir. Bazen yararları olabilir.

PRATİK KARTLAR Beden eğitimi dersinde, diğer çocuklar, bir çocuğu tombul diye çağırıyorlar. Bu alay çok acımazıca. Lütfen durdurun. Çocuklar sizin saç kesiminiz ile alay ediyorlar. Siz bu durumu umursamadan oradan uzaklaşıyorsunuz. Apartmanınızdaki diğer çocuklar bisiklet sürmeyi yeni öğrenene küçük kardeşiniz ile alay ediyorlar. Kardeşiniz, ağlamaya başlıyor. Bu durumu anne-babanıza haber vermeye karar veriyorsunuz. Sizi birkaç gündür kızdırmaya çalışan çocukları duymasızlıktan geliyorsunuz. Ancak devam ettiriyorlar. Sonrasında sakince ‘ben kızdırmayı bırakın, yaptıklarınızdan hoşlanmıyorum” diyorsunuz. Sınıfınızdaki bazı çocuklar, sınıfınıza yeni katılan bir kızın cilt rengi ile alay ediyorlar. Siz onlara katılmıyorsunuz. Sizin de onla alay etmenizi istiyorlar. Başkaları seni ‘sen bir bebeksin’ diye kızdırıyorlar. Kendi zihninden söyledikleri şeylerle senin moralini bozamayacaklarını tekrarlıyorsun. A B C D Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir. E F

PRATİK KARTLAR Bazı çocukların sınıfınızdan bir çocuğu değnekle dürtükledikleri dikkatini çekti. Gözetmen öğretmen görmediğinde bu davranışlarını tekrarlıyorlar. Öğretmenden yardım istiyorsun. Senden yaşça çocuklar okuldan eve dönüşte seni takip etti ve seni lakap takarak çağırıyorlar. Yetişkin birinden yardım istemeye karar verdin. Bazı çocuklar sizin gruptaki bir çocuğu yavaş olması nedeniyle alaya alıyorlar. Siz ‘alay etmeyi bırakın, şimdi iyi yapıyor’ Ablanız geçen gece sizi kızdırdı. Siz de onu kızdırmayı düşündünüz. Fakat bunu yapmadan, odayı terk ettiniz. Yaşlı bir adam yakınınızda yaşıyor. Sizin arkadaşlarınız ona acımazıca çirkin şeyler söyleyerek bağırıyorlar. Siz ‘Niçin böyle çirkin şeyler söylüyorsunuz? Yapacağınız daha doğru dürüst iş yok mu?’ Parktasınız. Bazı çocuklar senin topunu kaptı ve vermedi. Siz çocuklara ya topu geri vermeniz gerekecek veya babanızdan yardım istemek zorunda kalacağınızı söylediniz. G H I J Arkadaşlık geliştirme kartları ile kurallar veya ipuçları öğretilebilir. K L

Nasıl Gözükür Nasıl Konuşur Uygun beden dili kullanarak Konuştuğunuz kişiye bakın. Arkadaşça veya ciddi yüz ifadesi kullanarak (duruma göre) Girişken veya arkadaşça beden duruşu kullanarak (duruma göre) Başkalarından yardım alın Umursamayın ve ortamdan uzaklaşın. Hiçbir söylemezsiniz (Umursamazlık göstererek) Ciddi veya arkadaşça ses tonu ile (duruma göre) Söyleyin…. “Niçin çirkinleşiyorsun? Daha doğru dürüst davranabilirsin” “Ben insanlarla acımasızca alay etmem’ ‘ Ali ile alay ediyorlar, gidip bu durumu engelleyelim’ Bu alaylarınızdan hoşlanmadım. Kesmenizi istiyorum!’ ‘ Ahmet\Ayşe teyze, Ali ile diğer çocuklar dalga geçiyorlar. Ali bu duruma üzülüyor. Bilmeniz gerektiğini düşündüm’

Gata, Çocuk Psikiyatrisi AD. KAYNAK Prof. Dr. Tümer TÜRKBAY Gata, Çocuk Psikiyatrisi AD. Sabrınız İçin Teşekkürler….