Standart Maliyetler ve Sapma Analizi İŞL 313 9. Hafta

Standart maliyetler; dikkatli incelemeler sonucu saptanan ve öngörülen koşullar altında maliyetlerin ne kadar olması gerektiğini gösteren değerlerdir. 1.Fiili-Standart maliyet ayırımı; fiili maliyetler “olanı”, standart maliyetler “olması gerekeni” ifade eder. Fiili maliyet “geçmişe”, standart maliyet “geleceğe” yöneliktir. 2.Tahmini-Standart maliyet ayırımı;tahmini maliyetler gelecekle ilgili olup, maliyetlerin “ne kadar beklendiğini” ortaya koyar. Standart maliyetler ise gelecekte “ne kadar olması gerektiğini” ifade eder. 3.Standart Maliyetlerin Ana İşlevi; standart maliyetler, fiili maliyetlerin karşılaştırılabileceği bir temel ölçü niteliğini taşımasıdır.

4.Sapma kavramı ; Fiili maliyet ile standart maliyet arasındaki farka “sapma” adı verilir. Fiili maliyet standart maiyetten fazla ise “olumsuz sapma”, fiili maliyet standart maliyetten az ise, “olumlu sapma” olarak nitelendirilir. Fiili maliyetin kontrolü için, bu olumsuz sapmanın nedenlerinin belirlenmesi ve bu nedenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik önlemler alınarak, gelecekte benzeri sapmalarla karşılaşma olasılığının düşürülmesi yoluna gidilir. 5.Standart maliyetlerin kullanılma alanı; kullanılan maliyet unsuru girdiler ile bu girdilerden elde edilen çıktılar arasındaki bağlantıların standartlaştırılabildiği tüm faaliyetlerde, standart maliyetlerden yararlanma olanağı vardır. Satış ve pazarlamada uygulanması zordur.

Standart Maliyetlerin Türleri Aynı mamul için, farklı koşullar göz önünde bulundurularak, çeşitli standart maliyetler saptanabilir. 1.Sabit (baz)Standart Maliyetler; başlangıç koşullarına dayanılarak saptanan ve uzun yıllar boyunca değiştirilmeyen standart maliyetlerdir. Fiili maliyetlerin sürekli olarak değişmeyen belli standart maliyetlerle karşılaştırılması sağlanır ve uzun dönemde verimlilik düzeyi izlenebilir. Ancak uzun yıllarda girdi türlerinin değişmesi ve teknolojilerin farklılaşması söz konusu olabilir. 2.İdeal (kuramsal) Standart Maliyetler; herhangi bir verimsizlik ve aksaklığın bulunmadığı ideal koşullar altında olması gereken maliyetleri gösterir. Genellikle bir ölçüt olarak kullanılmaz.

3.Ulaşılabilir Cari Standart Maliyetler; mevcut veya beklenen koşullar altında rasyonel çalışıldığı takdirde maliyetlerin ne olması gerektiğini gösterir. Kaçınılması olanaksız normal verimsizlik ve aksaklıklar dikkate alınarak günün koşullarına uygun bir biçimde saptandıkları için gerçekçi bir niteliktedirler. Standart maliyetlerin verimli bir çalışma ile ulaşılabilir olması, bu maliyetlerin ulaşılması olanaksız derecede yüksek verimlilik düzeylerini esas almamasını gerektirir. Ayrıca güncellenmesi gerekir.

Standart Maliyetlerin Yararları 1 Standart Maliyetlerin Yararları 1.Maliyet kontrolüne etkenlik kazandırır. (Değerlendirilme ölçüsü) 2.Planlama çalışmalarına yardımcı olur. (gelecekle ilgilidir) 3.Çalışanları maliyetler konusunda bilinçlendirir. (hedef gösterir) 4.Maliyet muhasebesi uygulamalarında bazı kolaylıklar sağlar.(stok izleme kartlarında sadece miktar yazılabilir) 5.Bu uygulamaya geçebilmek için, üretim yöntemlerinde ve mamullerde standartlaşmaya gidilmesi gerekir. Bu da verimi artırır. Örgüt yapısının dikkatli bir biçimde planlanmasını ve yetki ve sorumlulukların açıkça belirlenmesini gerektirdiğinden, işletmenin modern yönetime uygun bir yapıya kavuşmasını sağlar.

Standart Maliyet Yöntemi İşletmeler standart maliyet kayıtlarını uygulanan muhasebe sisteminin içinde veya dışında tutabilirler. Standart maliyetlerin ve sapmaların muhasebe kayıtları içerisinde izlendiği bu yönteme “standart maliyet yöntemi” denir. Yöntemin Kurulması Bu amaçla yapılacak çalışmalar aşağıdaki üç başlıkta toplanabilir. a-Yöntemin gerektirdiği ön koşulların sağlanması. b-Hesap planının standart maliyet esasına dönüştürülmesi. c-Standart maliyetlerin saptanması.

Yöntemin İşletilmesi Uygulama sırasında sürekli ya da dönemsel olarak yapılması gereken başlıca çalışmalar aşağıdadır. a-Fiili giderlerin belgelerde ve hesaplarda izlenmesi. b-Fiili ve standart giderler karşılaştırılarak, sapmaların hesaplanması ve nedenlerine göre çözümlenmesi. c-Gider, maliyet ve sapma kayıtlarının yazılması, ilgili raporların düzenlenmesi.

Standart Maliyet Yönteminin Gerektirdiği Çalışmalar Yönetimin Kurulması Yönetimin İşletilmesi Yönetimin ön koşullarının sağlanması Hesap planı ile belge düzeninin standart maliyet esasına dönüştürülmesi Standart maliyetlerin saptanması Fiili giderlerin izlenmesi Kayıt ve raporlama Sapmaların hesaplanması ve çözümlenmesi

Standart Maliyet Sapmalarının Analizi Ortaya çıkan sapmaların nedenlerine göre çözümlenmesi, yani hangi nedenin hangi yönde ve kaç liralık sapmaya yol açtığının belirlenmesi anlamındadır. Tek bir mamulün üretimini yapan ve mamul standart birim maliyeti 300 TL olan bir işletmede 1.000 birim mamul üretilmiş ve fiili maliyet 400.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Bu durumda (300 x 1.000= 300.000)-(400.000) =100.000 TL olumsuz sapma oluşmuştur. Ancak, bu sapma konusunda gerekli kontrol önlemlerinin alınabilmesi için, söz konusu sapmanın ne kadarının hangi esas üretim yerinde ve hangi gider türünde ortaya çıkmış olduğu bilinmelidir.

Standart Maliyet Sapmalarının Analizi Tespit edilen sapmalar kontrol edilebilen sapmalar ve kontrol edilemeyen sapmalar olarak gruplandırılabilir. Kontrol edilebilen sapmalar, kontrol önlemlerine ışık tutar. Kontrol edilemeyen sapmaların da geçici yada kalıcı olma durumu araştırılır. Kalıcı (sürekli) sapmaların varlığı durumunda ise standart maliyetler yeniden gözden geçirilir.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Sapmaları Direkt ilk madde ve malzeme giderlerinin tutarı bir yandan ilgili hammaddelerin alış fiyatlarına diğer yandan da bu maddelerin üretimde kullanılan miktarlarına bağlıdır. 1.Fiyat sapması Bir hammadde için ödenen fiili fiyatın, o hammaddenin standart fiyatından farklı olmasıdır. Fiyat sapması=(fiili fiyat-Standart fiyat x satın alınan miktar Örnek; Polo A.Ş. Standart fiyatı 70 TL/kg olarak belirlenen P maddesinden ve Standart fiyatı 50 TL/m olan R hammaddesinden satın almıştır. P hammaddesi alış tutarı; 20.000 x 75 TL/kg = 1.500.000 R hammaddesi alış tutarı ; 15.000 x 48 TL/ m = 720.000 sapmayı aşağıdaki gibi hesaplayabiliriz. P hammaddesi fiyat sapması = (75-70) x 20.000 = 100.000 TL olumsuz R hammaddesi fiyat sapması = (48-50) x 15.000 = -30.000 TL olumlu 70.000 TL olumsuz

Fiyat Sapmasının Nedenleri İlgili hammaddelerin Pazar fiyatlarında değişme olmuştur. Satın alınan hammaddelerin kaliteleri ve dolayısıyla fiyatları standartlarda öngörülenlerden farklıdır. Alış miktarı, standart fiyatların saptanması sırasında göz önünde bulundurulan alış partisi büyüklüğüne uygun değildir. Satınalma memurlarının becerileri standartların saptanmasında dikkate alınan düzeyden farklıdır. Satınalma memurları belli satıcıları gözetmekte, daha pahalı da olsa onlardan alışverişi yeğlemektedir. Standart fiyat peşin ödemeyi esas aldığı halde, alış veresiye olarak yapılmış, dolayısıyla kasa ıskontolarından yararlanılamamıştır. Hammadde fiyatları alış giderlerini de kapsamaktadır. Satın alınan hammaddeler standart fiyatların saptanmasında esas alınan taşıtma yolundan farklı bir yol veya araçla işletmeye getirilmiş ve dolayısıyla fiyat sapması nakliye giderlerindeki farklılıktan ileri gelmiştir. Nakliye ücretleri değişmiştir.

2.Miktar sapması Bir hammaddenin üretimde fiilen kullanılan miktarının, elde edilen üretim için kullanılması öngörülmüş standart miktardan farklı bulunması nedeniyle meydana gelen sapmaya “miktar sapması” denir. Hammaddenin fiili ve standart tüketim miktarları arasındaki fark, söz konusu hammaddeye ilişkin fiziksel miktar sapması olup, bunun parasal tutar haline dönüştürülmesi için hammaddenin standart fiyatı ile çarpılması yoluna gidilir. Miktar sapması=(Toplam fiili Tüketim miktarı-Toplam Standart tüketim miktarı) x Standart fiyat Örnek; Polo A.Ş. A ve B mamulleri üretmektedir ve üretiminde kullanılan hammadde miktarları aşağıdaki gibidir. A mamulü için; P hammaddesi 10 kg/birim mamul R hammaddesi 6 kg /birim mamul B mamulü için P hammaddesi 8 kg/birim mamul

Polo A.Ş.’nin bir aylık mamul üretimi ile ilgili hammadde tüketimi bilgileri aşağıdaki gibi olmuştur. A mamulü üretimi miktarı: 500 birim B mamulü üretim miktarı: 1.500 birim P hammaddesi tüketimi :16.800 kg R hammaddesi tüketimi : 3.100 m Önce herbir hammaddeden tüketilmiş olması gereken hammadde miktarını bulalım. P HAMMADDESİ: A mamulü : 500 birim x 10 kg/birim = 5.000 kg B mamulü : 1.500 birim x 8 kg/birim = 12.000 kg Toplam Standart Tüketim Miktarı = 17.000 kg R HAMMADDESİ : A mamul : 500 birim x 6 m/birim = 3.000 m Toplam Standart Tüketim Miktarı = 3.000 m

Şimdi ortaya çıkan bir aylık miktar sapmasını hesaplayabiliriz Şimdi ortaya çıkan bir aylık miktar sapmasını hesaplayabiliriz. P Hammaddesi miktar sapması=(16.800-17.000)x70=-14.000 olumlu R Hammaddesi miktar sapması=(3.100-3.000) x 50= 5.000 olumsuz Toplam net miktar sapması 9.000 olumlu Miktar Sapmasının Nedenleri -Kullanılan hammaddenin kalitesi standartta öngörülenden farklı olduğundan, hammadde kayıpları da standarttan farklı oranlarda ortaya çıkmaktadır. -Üretim yöntemlerinde ya da mamulde yapılmış bazı değişiklikler standarttan farklı miktarda hammadde kullanımını gerektirdiği halde, miktar standartları henüz değiştirilmemiştir. -Bozuk mamul, ıskarta ve hammadde fireleri, miktar standartlarının saptanması sırasında dikkate alınan düzeylerde tutulamamaktadır. -Üretim bölümlerine sevk edilmiş hammaddenin bir kısmı bu bölümlerde henüz üretim amacıyla tüketilmedikleri halde, miktar sapmasının hesaplanmasında ambar çıkış fişleri esas alındığından, tüketilmiş gibi işlem görmüş ve sapmanın kapsamına girmiştir. -Üretim bölümlerinde bir kısım hammadde ortadan kaybolmuştur.

Direkt İşçilik Sapmaları Direkt işçilik giderlerinin tutarı, saat başına ödenen ücret ve mamul üretimi için harcanan direkt işçilik süresine bağlıdır. 1.Ücret Sapması Direkt işçilik fiili saat ücretinin standart saat ücretinden farklı olması nedeniyle meydana gelen sapmaya “ücret sapması” denir. Ücret Sapması=(Fiili ücret-Standart ücret) x fiili süre şeklinde formüle edilir. Eğer parça başına üretim söz konusu ise fiili ve standart parça başı ücretleri arasındaki fark üretilen mamul(parça) miktarı ile çarpılır.

Direkt İşçilik Sapmaları Örnek; bir önceki kesimde saptanan Polo A.Ş.’nin mamul birimi başına standart direkt işçilik saat ücreti; 3 işçi* 200 TL/st =600 TL/saat 4 işçi*225 TL /st =900 TL/saat 3işçi* 300 TL/st =900 TL /saat 10 işçi 2.400 TL/saat ortalama 1 işçi 240 TL olarak hesaplanmıştır. Bu işletme aylık olarak direkt işçilik gider tutarları 450.000 TL harcanan fiili direkt işçilik süresi ise 1.800 saat olarak gerçekleşmiştir. Bu verilere göre ücret sapması; Fiili saat ücreti= 450.000 TL / 1.800 saat= 250 TL/saat Ücret sapması=(250-240)x 1.800= 18.000 olumsuz

Ücret Sapmasının Nedenleri -Toplu sözleşme gereği, işçilik ücretlerinde artışlar meydana geldiği halde, ücret standartlarında henüz bir değişiklik yapılmamıştır. -Belirli çalışma sürelerini dolduran bir kısım işçilerin saat ücretleri artırıldığı halde, bu durum henüz ücret standartlarına yansıtılmamıştır. -İşletmede uzman veya stajyer işçiler çalıştırılmaktadır. Bu işçilerin saat ücretleri normal işçilerden farklı bulunduğundan, ücret sapması ortaya çıkmıştır. -İlgili esas üretim yerindeki işlerin sıkışıklığı nedeniyle, daha farklı ücret ödenen başka bir gider yerindeki işçilerden bir kısmı geçici olarak bu esas üretim yerinde görevlendirilmişlerdir. -İlgili esas üretim yeri içerisindeki sıkışıklık veya ustabaşının kusuru gibi bir nedenle yüksek ücretli işlemleri yapan bazı işçiler düşük ücretli işlemlerle görevlendirilmiştir. -Acele bir siparişin yetiştirilmesi amacıyla ya da gider yerindeki çalışmaların iyi planlanmamış olması nedeniyle fazla çalışma zorunluluğu doğmuş, fazla çalışma zamları fiili direkt işçilik giderlerine yansımıştır.

2.Süre Sapması Yapılan üretim için fiilen çalışılan direkt işçilik süresinin aynı üretim için çalışılması öngörülen standart direkt işçilik süresinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmaya “süre sapması” denir. Saat sayısıyla ölçülen fiziksel bir miktar olan fiili ve standart süreler arasındaki bu farkın parasal tutarını hesaplamaya yöneliktir. Süre Sapması=(Fiili süre-Standart süre) x standart ücret şeklinde formüle edilir.

Örnek; bir önceki kesimde saptanan mamul birimi başına standart direkt işçilik süreleri A mamulünde 2 saat, B mamulünde ise 0,5 saat ve standart işçilik ücreti de 240 TL/saat olarak hesaplanmıştı. A mamulü aylık 500 birim B mamulü ise 1.500 birim üretilmişti. Bu üretimde fiilen 1.800 saat direkt işçilik ücreti ödenmiştir. Bu verilere göre Polo A.Ş.’nin süre sapması aşağıdaki şekilde hesaplanır. A mamulü standart süresi = 500 birim x 2 saat/birim =1.000 B mamulü standart süresi = 1.500 birim x 0,5 saat /birim = 750 Toplam Standart Süre 1.750 saat Süre sapması =(1.800 saat-1.750 saat) x 240 TL saat = 12.000 TL olumsuz

Süre Sapmasının Nedenleri -Direkt işçilik zamanlarının bir kısmını hammadde yokluğu veya makine bozulması gibi bir nedenle boş olarak geçirmişlerdir. -İşçiler kişisel gereksinimlerini karşılamak amacıyla çalışmalarını sık sık durdurmakta veya bu gereksinimleri için çok uzun süreler kullanmaktadırlar. -Herbir mamul partisinin üretimi için makinelerin ayarının yeniden yapılması gerekmekte, işçilerin ayarlama sırasında yavaş çalışmaları nedeniyle ya da üretim partilerinin standartlarda öngörülenlerden daha az sayıda mamulden oluşmasından ötürü sık sık ayar değiştirilmesi gerektiğinden, toplam süre artmaktadır. -Normalden fazla miktarda bozuk mamul üretilmekte, bunlar için harcanan süreler sağlam mamullerin üretimi için harcanan sürelerin üzerine binerek toplam süreyi uzatmaktadır. -İlgili mamullerin üretimi için standartta öngörülmüş makineler acele bir siparişin yetiştirilmesi amacıyla başka işlerde kullanıldığından, bu mamuller daha az verimli makinelerde üretilmiştir. -İşçiler üretim sırasında standarttan farklı bir üretim temposuyla çalışmaktadırlar.

Genel Üretim Giderleri Sapmaları Genel üretim giderleri için standartlar oluşturulurken, herbir mamulden bir birim üretmek için seçilen iş ölçüsünden kaç birim kullanılması gerektiği araştırılır. Herbir mamulün birimi başına genel üretim giderlerinden düşen standart payların hesaplanmasında kullanılacak “mamul başına standart iş birimi sayıları” tespit edilir. Örnek; Polo A.Ş.’nin yıllık sabit genel üretim giderleri tutarı 5.400.000 TL bütçelenmiş yıllık iş birimleri sayısı ise 36.000 direkt işçilik saati olarak verilmiştir. Bütçelenmiş yıllık iş birimleri sayısı 36.000 saat yerine 30.000 saat olsaydı, öngörülen sabit genel üretim giderleri yine 5.400.000 olacaktı. Çünkü iş birimleri sayısındaki değişiklikler sabit giderleri etkilememektedir. Buna göre bütçelenmiş ortalama aylık sabit genel üretim giderleri de 5.400.000/12=450.000 TL olmaktadır.

Genel Üretim Giderleri Sapmaları Örnek; Polo A.Ş.’nin yıllık 36.000 direkt işçilik saatlik çalışma için bütçelenmiş değişken genel üretim giderleri tutarı 3.600.000 TL’dır. Yani saat başına 100 TL’lık değişken genel üretim giderleri yapılması öngörülmüştür. Buna göre yıllık bütçelenmiş iş birimleri sayısı eğer 30.000 saat olsaydı değişken genel üretim giderleri bütçe tutarı da 30.000 x 100= 3.000.000 TL olacaktı. Çünkü iş birimleri sayısında azalma, değişken giderleri de aynı oranda azaltacaktır.

İşte sabit ve değişken genel üretim giderlerini ayrı ayrı gösteren esnek bütçenin “esnekliği” buradan kaynaklanmaktadır. Esnek bütçe denklemi olarak adlandırılan genel üretim giderlerinin çeşitli iş hacimlerindeki bütçe tutarlarının hesaplanması amacıyla kullanılan bu denklem; ya= aax+ba şeklindedir. ya:bütçelenmiş genel üretim giderleri tutarı, x : iş birimleri sayısı, aa: iş birimi başına bütçelenmiş değişken genel üretim giderleri tutarı, ba: Bütçelenmiş toplam sabit genel üretim giderleri tutarı. Yukarıda verileri ifade edilen şirketin esnek bütçe formülü aşağıdaki şekilde yazılabilir. yb=100x+5.400.000 (x:yıllık direkt işçilik saatleri) yb=100x+450.000 (x:aylık direkt işçilik saatleri) Buna göre bütçelenmiş yıllık iş birimleri sayısı 36.000 direkt işçilik saati olduğundan bütçelenmiş genel üretim giderleri tutarı yb=(100)(36.000)+5.400.000=9.000.000 TL olmaktadır.

Genel üretim giderleriyle ilgili sapma analizlerinde hesaplanan sapma analizlerinden en anlamlı üçü aşağıda açıklanmıştır. 1.Bütçe Sapması: Gerçekleşen (fiili) genel üretim giderlerinin, fiili iş birimleri sayısı (fiili iş hacmi) için bütçelenmiş genel üretim giderlerinden farklı olması nedeniyle ortaya çıkan sapmaya “bütçe sapması” denir. Bütçe sapması=(Fiili genel üretim giderleri)-(Fiili iş hacmi için bütçelenmiş genel üretim giderleri) şeklinde formüle edilebilir. Örnek; Polo A.Ş.’nin aylık genel üretim giderleri 700.000 TL olarak gerçekleşmiştir. Şirketin aynı ay içerisinde fiili direkt işçilik saatleri sayısı 1.800 ve aylık ortalama esnek bütçe denklemi yb=100x+450.000 dir. Fiili genel üretim giderleri = 700.000 Fiili iş hacminde bütçelenmiş Genel üretim Giderleri= (100)(1.800)+450.000 = 630.000 Bütçe Sapması (olumsuz) 70.000 TL’dır Ancak bu tutarın anlam ifade edebilmesi için, genel üretim giderlerini oluşturan hangi kalemde farklılığın oluştuğunun bilinmesine gerek vardır.

2.Verim Sapması İş birimlerinin kullanımındaki fiili verimin standart verimden farklı olmasının genel üretim giderleri üzerindeki etkisi verim sapmasıyla ölçülür. “Verim sapması”, fiilen harcanan iş birimleri sayısının, elde edilen üretim için harcanmış olması gereken standart iş birimleri sayısından farklı bulunması nedeniyle, genel üretim giderlerinde ortaya çıkmış artışları veya sağlanmış tasarrufları gösterir. Değişken genel üretim giderleri ile ilgilidir. Verim Sapması= (Fiili İş hacmi için Bütçelenmiş genel üretim giderleri)-(Standart iş hacmi için bütçelenmiş genel üretim giderleri) veya Verim Sapması=((fiili iş birimleri sayısı)-(standart iş birimleri sayısı))x(Standart genel üretim giderleri yükleme oranı) şeklinde formüle edilebilir.

Örnek; İş ölçüsü olarak direkt işçilik saatlerini kullanan Polo A. Ş Örnek; İş ölçüsü olarak direkt işçilik saatlerini kullanan Polo A.Ş.’nin bir aylık fiili direkt işçilik saatleri sayısı 1.800’dür. Mamul birimi başına direkt işçilik standart süreleri A mamulü için 2 saat, B mamulü için 0,5 saat olarak saptanmıştır. Bu ay içinde 500 birim A, 1.500 birim B mamulü üretilmiştir.

Harcanmış olması gereken standart iş birimleri (direkt işçilik)sayısının hesaplanması; A mamulü Toplan standart direkt işçilik saati = 500 birim x 2 saat = 1.000 B mamulü Toplan standart direkt işçilik saati= 1.500 birimx 0,5 saat = 750 Toplam standart direkt işçilik saatleri sayısı = 1.750 Şimdi verim sapmasını hesaplamak için Yb=100x+450 şeklinde olduğu için Fiili iş hacmi için bütçelenmiş gen.ür. Gid. (100)(1.800)+450.000 = 630.000 TL Standart iş hacmi için bütçelen.gen.ür.gid.=(100)(1.750)+450.000=625.000 TL Verim sapması olumsuz 5.000 TL İkinci formüle göre Verim sapması= (1.800 saat-1.750 saat)x 100 TL saat = 5.000 TL Verim sapması standarda göre 50 saat fazla çalışılarak A ve B mamulü elde edilmiştir. Bunun karşılığı da Saat ücreti 100 TL olduğu için 5.000 TL olmuştur.

şeklinde formüle edilir. 3.Kapasite Sapması Fiili üretimin bütçelenmiş üretimden farklı olması nedeniyle mamul maliyetlerine yüklenememiş veya fazla yüklenmiş sabit genel üretim giderleri tutarını gösteren sapmaya kapasite sapması adı verilir. Kapasite sapması=(Standart iş hacmi için bütçelenmiş genel üretim giderleri)-(Üretilen mamullerin maliyetindeki toplam standart genel üretim giderleri) Veya Kapasite sapması=(bütçelenmiş Üretim karşılığı Standart iş birimleri sayısı)-(Fiili üretim karşılığı standart iş birimleri sayısı)x(sabit genel üretim giderleri yükleme oranları) şeklinde formüle edilir.

Örnek; Polo A. Ş. İle ilgili aşağıdaki bilgiler saptanmıştı Örnek; Polo A.Ş. İle ilgili aşağıdaki bilgiler saptanmıştı. Bütçelenmiş yıllık üretim standart iş birimleri karşılığı 36.000 dir.işç.saati Sabit genel üretim giderleri standart yükleme oranı 150 TL dir.işç.saati Toplam genel üretim giderleri standart yükleme oranı 250 TL dir.işç.saati A mamulü birimindeki standart genel üretim gider.tutarı 500 TL/ birim B mamulü birimindeki standart genel üretim gider.tutarı 125 TL/birim

Polo A. Ş. ’nin aylık 500 birim A mamulü ve 1 Polo A.Ş.’nin aylık 500 birim A mamulü ve 1.500 birim B mamulü ürettiği belirtilmiştir. Bu üretimin direkt işçilik saatleri türünden standart karşılığı 1.750 saat idi. Şirketin aylık ortalama esnek bütçe formülü Yb=100x+450.000 dir. A mamulü maliyetine girecek standart genel üretim giderleri 500 TL/birim x 500 birim 250.000 TL B mamulü maliyetine girecek standart genel üretim giderleri 125 TL/birim x 1.500 birim 187.500 TL Toplam Standart genel üretim giderleri 437.500 TL Aynı tutar, toplam genel üretim giderleri standart yükleme oranı ile toplam standart iş birimleri sayısı çarpılarak da hesaplanabilir. Toplam standart gen. Ür. Gid. = 250 TL/d.işç.st x 1.750 d.işç.st = 437.500 TL Birinci formülü uygulayarak kapasite sapmasını hesaplarsak Standart iş hacmindeki Bütçelenmiş genel üretim gideri =(100)(1.750)+450.000 = 625.000 TL Üretilen mamullerin maliyetindeki Toplam standart genel üretim giderleri = 437.500 TL Kapasite sapması olumsuz 157.500 TL

İkinci formüle göre ; Bütçelenmiş aylık üretim karşılığı Standart iş birimleri sayısı = (36.000dir.işç.saat/yıl)/12 ay =3.000 d.iş.st/ay Kapasite sapması = (3.000 di.işç.saat-1.750 dir.işç.saat)x 150 TL d.işç.saat = 187.500 olumsuz. Buradan 187.500 TL’lık sabit genel üretim giderinin mamul maliyetlerine yüklenememesi, yani açıkta kalması sonucunu doğurmuştur.

Kaynak : Prf. Dr. Kamil Büyükmirza Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Tekdüzene Uygun Bir Sistem Yaklaşımı Gazi Kitabevi