Dr.Hülya Demir H.Ü.T.F. Çocuk Gastroenteroloji Bilim Dalı ERGEN BESLENMESİ Dr.Hülya Demir H.Ü.T.F. Çocuk Gastroenteroloji Bilim Dalı

ERGEN BESLENMESİ Çocukluk çağında beslenme normal büyüme ve gelişmeyi sağlamada Diyetle ilişkili hastalık risklerini azaltmada Özellikle puberte fiziksel, psikolojik, hormonal ve sosyal değişiklikler Büyümede ani bir artış besin ve enerji ihtiyacında artma Çocukluk çağında beslenme ..önemli rol oynar .

ERGEN BESLENMESİ Yeterli ve dengeli beslenme Büyüme Optimal kemik densitesi Kızlarda normal menstrual siklusun başlaması ve devamı Kronik hastalıkların önlenmesinde Obezite Koroner kalp hastalığı Kanser İnme Tip 2 DM ....Gibi kronik hastalıkların önlenmesinde sağlıklı beslenme Önemli rol oynar

ERGEN BESLENMESİ Ergenlikte; Ebeveyn otoritesinden bağımsızlığa geçiş Kendi imajı ile meşgul olma Akranları tarafından kabul görme Okulda ve aktivitelerde daha fazla zaman harcama Sağlıksız beslenme alışkanlıkları Nerde... kiminle... ne zaman... ne yiyeceğine ? Akranları tarafından kabul görme endişesi ...gibi faktörler ergenlerde sağlıksız beslenme davranışlarına yol açar. Kendi karar vermek isitiyor

ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARI I. Öğün atlama (kahvaltı ve öğlen yemeği en sık atlanan) Ergenlerin yarıdan fazlası haftada 2’den az kahvaltı yapıyor Kahvaltı atlama nedenleri; Zaman yokluğu Erken saatteki okul aktiviteleri Sabahları aç hissetmeme Kahvaltının atlanması okul performansını ve yaşam kalitesini etkiliyor Lifshitz F et al. Endocrinol Metab Clin North Am Sweeney NM et al. J Sch Nurs

ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARI II. Ev dışında hazırlanmış gıda tüketiminde artma III. Atıştırmalıkların tüketiminde artma Patates kızartması, pizza, hamburger gibi “fast food” türü gıdalar Şekerli içecekler IV. Süt ve süt ürünlerinin tüketiminde azalma V. Meyve ve sebze tüketiminde azalma Tuzlu kalorisi yüksek besin değeri düşük atışturmalıklar

ERGENLERİN BESLENME ALIŞKANLIKLARI ▪ Kalsiyum ▪ Doymuş yağ ▪ Demir, çinko, potasyum ▪ Trans yağ ▪ Vitamin A, C, D ve ▪ Kolesterol folik asit ▪ Şeker ▪ Lif ▪ Tuz Yüksek oranda yağ ve şeker içeren gıda tüketimi obezite riskini artırmaktadır.

ERGEN BESLENMESİ Sağlıklı bir beslenme için diyette olması gereken besin grupları Tahıllar ve diğer nişastalı gıdalar Sebze, meyve, kuru baklagiller Süt ve süt ürünleri Et, tavuk, yumurta, balık Yağ

ERGEN BESLENMESİ Besin Tavsiye Edilen Günlük Alım Yağ Total kalorinin %20 - 30 Doymuş yağ asitleri Total kalorinin %10’nundan az Çoklu doymamış yağ asitleri Total kalorinin %10’nuna kadar Tekli doymamış yağ asitleri Total yağ kalorisinin geri kalanı Karbohidratlar Total kalorinin %50 - 55 Protein Total kalorinin %15 - 20 Kolesterol 300 mg/gün’den az Lif 14 gr/1000 kal/gün DİYETLE ALINMASI ÖNERİLEN BESİN ORANLARI YAĞDAN GELEN KALORİ TOTAL ENERJİNİN %30 UNDAN FAZLA, %20 SİNDEN AZ OLMAMALIDIR.

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ Esas enerji kaynağı Yağda eriyen vitaminlerin emilimi Esansiyel yağ asitlerinin kaynağı .. Olduğu için diyetle yağ alımı gereklidir. Vitaminlerin emilimi için diyette yağ gereklidir...olarak sınıflandırılırlar. İçerdiği çift bağ sayısına göre tekli veya çoklu ...

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ Tekli doymamış yağ asitleri (tek çift bağ) Oleik asit Bitkisel kaynaklı Çoklu doymamış yağ asitleri (birden fazla çift bağ) Linoleik asit (ω-6)  - Linolenik asit (ω-3) Doymuş yağ asitleri Palmitik asit Stearik asit Hayvansal kaynaklı Trans - yağ asitleri (trans pozisyonunda en az bir çift bağ) Et, süt, hidrojenize yağ Yağ asitleri - hayvansal veya bitkisel kaynaklı olABİLİR Doymuş YA=çift bağ içermezler. Tekli doymamış yağ asitleri tek çift bağ içerirken Çoklu doymamış yağ asitlerinden linoleik asit ve a-linolenik asit insanlar için esansiyel olan yağ asitleridir. .. Bol miktarda bulunur..omega -3 türevleri olan EPA ve DHA bunları yiyen hayvanlarda üretilir.Balık önemli bir kaynaktır.

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ TRANS - YAĞ ASİTLERİ Trans-yağ asitleri doymamış yağ asitleri Çift bağın trans pozisyonunda olması daha uzun bir yağ asidi zincirine yol açmakta ve doymuş yağ asitlerine benzemekte Bitkisel yağların hidrojenasyonu trans-yağ asidi içeriğini artırmakta ve yağı daha katı hale getirmekte Diyetteki trans-yağ asitleri doğal olarak et ve süt ürünlerinden gelirken büyük bir kısmı hidrojenize yağlardan yapılmış gıdalardan gelmekte Hem LDL kolesterolü artırır hemde HDL kolesterolü düşürür.

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ Çeşitli gıdalardaki trans-yağ asidi oranları Gıdalar % Total Kek, kurabiye, kraker, 40 kızartılmış tavuk,vb. Hayvansal ürünler 21 Margarin 17 Patates kızartması 8 Cips, mısır patlağı 5 Kahvaltılık gevrekler 5 Diyetteki trans-yağ asidi oranı % 2’ den az olmalıdır Trans yağ asitleri ile hazırlanan gıdalar perksidasyona daha dayanıklı hale gelmekte, raf ömrü uzamaktadır

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ ESANSİYEL YAĞ ASİTLERİ ω-6 (omega-6) ω-3 (omega-3) Çoklu doymamış YA Çoklu doymamış YA Mısır, soya, susam, ayçiçek yağı balık, kanola, soya, keten tohumu Linoleik asit  - Linolenik asit Arakidonik asit EPA, DHA normal büyüme lipid metabolizması hücre membran devamlılığı prostaglandin sentezi Esansiyel yağ asitleri çoklu doymamış yağ asitlerinden linoleik ve linolenik aisttir. linoleik asidin türevi arakidonik asitken ..prg sentezi için hem linoleik asit hemde a-linolenik asit diyette bulunmalıdır. Eikosapentanoik asit... Dokosaheksanoik asit

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ ESANSİYEL YAĞ ASİTLERİ Linoleik asit (ω-6)  - Linolenik asit (ω-3) g/gün g/gün 9-13 yaş ♂ 12 1.2 ♀ 10 1.0 14-18 yaş ♂ 16 1.6 ♀ 11 1.1 Sağlıklı bir çocukta total enerjinin en az % 3’ü esansiyel yağ asitlerinden gelmeli (bitkisel yağ) Bitkisel yağlar (mısır, soya) iyi birer EFA kaynağıdır, ancak trans izomerlerinde EFA aktivitesi yoktur.

YAĞ ve YAĞ ASİTLERİ Kalori ve esansiyel yağ asitlerini sağlayan diyetteki yağ dengeli olmalıdır Yağ total kalorinin %30’undan az Doymuş yağ total kalorinin %10’undan az Çoklu doymamış yağ total kalorinin %10’una kadar Kolesterol 300 mg/gün’den az Diyet doymuş yağ Hiperlipidemi Aterosklerozis Obezite Kanser Doymuş yağ ve kolesterol arttıkça

Kolesterol yüksekliği (>170 mg/dl): %50 oranında 12-18 yaş arası - 200 ergende Günlük diyette Karbohidrat ve protein tüketimi düşük Yağ tüketimi yüksek (%37 - %40) Doymuş yağ: %15 - %35 (N:<%10) Kolesterol yüksekliği (>170 mg/dl): %50 oranında Kolesterol düzeyi ile pozitif korelasyon: Vücut ağırlığı (p<0.03) Total yağ enerji yüzdesi (p<0.01) Doymuş yağ enerji yüzdesi (p<0.03) Dholpuria R et al. Ind J Pediatr Diyet alışkanlıkları ile hiperlipidemi arasındaki ilişkinin araştırıldığı ...

Total yağ Çoklu doymamış yağ Doymuş yağ Tekli doymamış yağ 12-19 yaş arası – 300 ergen Diyetle alınan: Total yağ Çoklu doymamış yağ Doymuş yağ Tekli doymamış yağ Sodyum Diyet lif Kolesterol Günlük kalorideki: Karbohidrat oranı: %52 Yağ oranı: %35 Doymuş yağ oranı: %12 Erken koroner ateroskleroz çocukluk ve ergenlikte başlamakta Erişkin aterosklerotik kalp hastalıklarını önlemek için çocukluktan itibaren diyet alışkanlıklarına dikkat edilmesi gerekli

Yetersiz fiziksel aktivite Yüksek yağlı diyet Obezite Sedanter yaşam Diyetteki yağ alımı arttığında yağ oksidasyon hızı artmadığından vücut artmış yağ tüketimi ile başa çıkamaz Yetersiz fiziksel aktivite Vücut Kitle İndeksi artar Diyetteki karbohidrat ve protein alımı arttığında vücut protein ve karbohidratların oksidasyon hızını artırabiliyor TV seyretme +atıştırmalık = obezite

11-15 yaş arası – 878 ergen VKI yaşa göre persentil A. Normal : < 85th B. Aşırı kilo riski : 85th-95th C. Aşırı kilo : >95th A grubunda günlük fiziksel aktivite zamanı B+C ye göre anlamlı olarak fazla (p<0.001) B+C grubunda günlük TV seyretme süresi A grubundan daha uzun (p<0.001) Yetersiz fizik aktivite yüksek VKI için önemli bir risk faktörü…..

« Önerilen günlük en az 60 dakika orta-ağır fiziksel aktivite » Martinez-Gomez D et al. Am J Prev Med Leech RM et al. IJBNPA

Diyet yağ kolon ve meme kanser riski Diyet yağ asidi oksidasyonu Diyet yağ kolon ve meme kanser riski Serbest oksijen radikalleri DNA hasarı Diyet yağ mutajen kanser gelişimi Yağlar kanser gelişimindede önemli

Japonya’dan Hawaii’ye göç edenler arasında yapılan çalışmada Göç edenlerde diyetteki yağ alımında artma İlk jenerasyonda kolon kanseri İkinci jenerasyonda meme kanseri insidansı yüksek Meme kanseri insidansına yüksek yağlı diyetin etkisi meme dokusunun hızlı gelişim gösterdiği ergenlikte en fazladır Yüksek yağlı diyetle beslenen kızlarda menarş daha erken olmakta; 13 yaşından önce menarş olanlarda meme kanseri riski % 30 artırmaktadır Östrojenin erken artması meme dokusunun erken stimüle olmasına; meme farklılaşması tamamlanmadan önce artmış mitoza maruz kalmasına neden olmaktadır.16 yaşında menarj olanlara göre Buehl P, J Natl Cancer Inst Stoll BA, Breast Cancer Res Treat Law M, Am J Clin Nutr

KARBOHİDRATLAR Diyetteki ana besin maddesi Enerji ihtiyacının yarısını karşılar (%50 - 55) Monosakkaritler: Basit şekerler Glukoz : Meyve, mısır, mısır şurubu ve balda bol miktarda Fruktoz: Doğal olarak meyve ve balda bulunur (en tatlı) Galaktoz: Gıdalarda serbest olarak bulunmaz, laktozun hidrolizi ile açığa çıkar Disakkaritler: İki monosakkaritten oluşur Sükroz: Sofra şekeri (glukoz + fruktoz) (şeker pancarı, ananas, havuç, esmer şeker) Laktoz: Süt şekeri (glukoz + galaktoz) Maltoz: Nişastanın hidrolizi ile açığa çıkar (glukoz + glukoz) Polisakkaritler Nişasta: bitkilerin depo karbohidratı Glikojen: hayvanların depo karbohidratı İçerdikleri şeker sayısına göre….Fruktoz basit şekerlerin en tatlısır. Sükroz diyette en çok bulunan disakkarittir. Şeker pancarı, havuç, ananas, esmer şekerde bol bulunuyor. Nişasta: buğday, pirinç, patates, baklagiller

Diyetle alınması önerilen miktar: 100-130 g/gün Diyetle alınan karbohidratların %60’ı polisakkaritler %40’ı disakkaritlerden (%30 sükroz + %10 laktoz) gelmeli Son yıllarda gıda üreticileri monosakkaritleri (glukoz, fruktoz) gıda ve içeceklere koymakta (meşrubat, süt ürünleri, meyve suyu, şekerlemeler, kahvaltılık tahıllar) Özellikle yüksek fruktozlu mısır şuruplarının kullanılması ile diyetle alınan fruktoz miktarı artmaktadır Çocuk ve adölesanlarda tüketimin fazla olması….. 40-120 g/gün ilave şeker alımı Bu şuruplar mısır nişastasından nişastanın içindeki glukozun fruktoza çevrilmesi ile elde edilir.

KARBOHİDRATLAR Artmış karbohidrat alımı Kolesterol yüksekliği Diş çürükleri Tip 2 diyabet Obezite Kanser

LİF Sindirilemeyen karbohidratlar Suda çözünmez, su tutucu, fekal hacim oluşturur Gastrik boşalmayı yavaşlatır, tokluk hissi sağlar Tahıl …. tam buğday, çavdar, yulaf, kepek Meyve …. elma, armut, turunçgiller, şeftali Sebze …. fasülye, bezelye, lahana, havuç Divertiküler hastalık koruyucu Hipertansiyon Hiperlipidemi Koroner arter hastalığı Kanser (kolon,meme) ♀ 26-29 gr/gün ♂ 32-38 gr/gün

PROTEİN Vücuttaki hücrelerin major yapısal komponenti Total kalorinin %15 - 20’si Yaş ve cinse göre günlük protein ihtiyacı değişir Aktif olarak büyüyen bir çocukta yeterli miktarda ve yüksek kaliteli protein alımı (esansiyel aa’ lerden zengin) sağlanmalı Aynı zamanda enzim, taşıyıcı ve hormon olarakta fonksiyon görür.

PROTEİN Hayvansal protein kaynakları yüksek kaliteli ve komplet proteinler ; 9 esansiyel aminoasiti sağlar (et, tavuk, balık, yumurta, süt, peynir ve yoğurt) Bitkiler, tahıllar ve baklagillerden gelen proteinler inkomplet proteinler (bir yada daha fazla esansiyel aa eksik olabilir) esas olarak hayvansal kaynaklar ve tamamlayıcı olarak bitkisel protein karışımı

VİTAMİN-MİNERAL Tiamin, riboflavin ve niasin Karbohidratlardan enerji üretimi için Folik asit, B12 vitamini DNA ve RNA metabolizması için Vitamin A, C, E Yeni hücrelerin yapısal ve işlevsel özelliklerini sürdürebilmesi için Çinko Büyüme ve cinsel maturasyon için gereklidir Demir Yağsız vücut kitlesi ve kan hacmindeki artış myoglobin- hemoglobin yapımında kullanılan demir gereksinimini artırmakta Menstruasyon, vejetaryen diyetler ve gebelik demir eksikliğine yol açmakta Ergenlikte VM ihtiyacı hızlı büyümeye bağlı olarak artmaktadır.

VİTAMİN-MİNERAL Kalsiyum Adölesan kemik sağlığı için kritik bir dönem Erişkin kemik kalsiyum içeriğinin %50’den fazlası adölesanda depolanıyor Bu dönemde yetersiz kalsiyum ve D vitamini alımı zirve kemik kitlesinde azalmaya ve osteoporoz gelişimine yol açıyor Süt ve süt ürünleri diyetteki kalsiyumun önemli bir kaynağı

Günlük kalsiyum ve süt ürünlerinin tüketimi 2 – 18 yaş arası – 7716 çocuk Günlük kalsiyum ve süt ürünlerinin tüketimi 9-18 yaşlarda önerilen düzeyin anlamlı olarak altında (p<0.001) Tüm yaş gruplarında düşük yağlı veya yağsız süt ve süt ürünlerinin kullanımı öneriliyor Sibylle K et al. J Pediatr

VİTAMİN-MİNERAL Ergenlerde günlük önerilen: Kalsiyum: 1300 mg Vitamin D: 400 IU Kalsiyum absorbsiyonunu azaltan gıdalar: Ispanak, fasülye, patates yüksek oksalik asit içeriği Gazlı meşrubatlar (kola) yüksek fosforik asit içeriği Kalsiyum (mg) Miktar (ml) Süt 300 240 Yoğurt 300-415 Peynir (çedar) 45 Dondurma 88 120 Brokoli (pişmiş) 35

Multivitamin/Mineral kullanımı: %25.7-%51 Vitamin & mineral gereksinimi Öncelikle doğal beslenme ile karşılanmalı Yeterli alınamıyorsa multivitamin desteği

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ 11 - 14 yaş Erkek Kız 15 - 18 yaş 19 - 24 yaş Kcal /kg 55 47 45 40 40 38 Kcal/cm 15.9 14 17.1 13.5 16.4 13.4 Kalori ihtiyacı; cinsiyet, yaş, büyüme hızı ve fiziksel aktivite... bireysel olarak değerlendirilmeli Bir çok faktörden etkileniyor...her ergen bireysel...

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ Ekmek ve tahıl ürünleri Tam buğday tercih edilmeli (B vitaminleri, magnezyum, demir, lif, protein kaynağı) Süt ve süt ürünleri Yağı azaltılmış ürünler (kalsiyum, vitamin ve protein kaynağı) Sebze ve meyveler Günlük sebze ve meyve tüketilmeli Meyve suyu olarak tüketim sınırlandırılmalı Et ve et ürünleri Yağsız olmalı (yüksek kaliteli protein, B vitaminleri, demir, çinko) Balık Haftada 2 kez tüketilmeli (iyot ve ω-3 yağ asidi) MUFA ve PUFA doymamış yağ asidi yüksek olanlar, a-linolenik asit içerenler, yeterli vit E içerenler

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ Atıştırmalıkların alımı azaltılmalı Öğünler atlanmamalı (özellikle kahvaltı) Yemekler mümkün olduğunca belli saatlerde ve hep birlikte aile ortamı içinde yenmeli En azından evde kahvaltı + akşam yemeği + bir atıştırma okulda öğlen yemeği Besin değeri düşük, yüksek kalorili, yağlı, tuzlu, şekerli atıştırmalıklar Öğün atlamanın kilo kontrolü yerine kilo alımına yol açacağı konusunda bilgilendirilmeli..

Aile bireyleri ile birlikte evde yenilen yemek sıklığını artırmak Kahvaltı ve akşam yemeği Diyet kalitesi Meyve, sebze, kalsiyum, folat alımı

ERGENLERDE BESLENME ÖNERİLERİ Boya göre normal kilonun idamesi için yeterli fizik aktivite Okullarda günlük fizik aktivite TV karşısında geçirilen zaman azaltılmalı (günde 1-2 saatten az) Sedanter davranışlar azaltılmalı Okul öncesi dönemden başlayarak okullarda beslenme eğitimi verilmeli, okul yemekleri ve atıştırmalıkların uygun özellikte olması sağlanmalı Ayarlamak başarıyı artırır

tesekkürler