DÜNYA’NIN İKLİM ZENGİNLİĞİ

Makroklima: Çok geniş alanlarda etkili olan iklimlere Makroklima adı verilir.

Kutup İklimi Antarktika ve Grönland’da görülür. Sıcaklıklar her zaman 0°C nin altındadır. Yıllık yağış 200 mm civarındadır. Buzullarla kaplı olan bu bölgelerde bitki örtüsü yoktur.

Tundra İklimi Amerika, Avrupa ve Asya kıtalarının en kuzey kesimlerinde görülür. ( 65° - 80° Kuzey Enl. ) Sıcaklıklar: 10° ile -20° C En yağışlı mevsim Yaz dır. ( Yıllık: 250 mm ) B.Ört: Yazın yeşeren; Çalı, Yosun ve Otlardan oluşan Tundra’lardır.

Tundra

Okyanus İklimi Genel olarak 30°- 60° enlemleri arasındaki karaların Batı Kıyılarında görülür. Her mevsim bol yağış alır. ( Yıllık: 1500 mm ) Yıllık sıcaklık farkı azdır. ( 10°C ) B.Ört: Orman ve Çayırlardan oluşur.

Karasal İklim Kıtaların Doğu kesimleri ile, 30° - 60° enlemleri arasındaki karaların iç kesimlerinde görülür. Yazlar sıcak, kışlar çok soğuk ve uzun geçer. Yağış miktarı azdır. ( Yıllık: 400 – 600 mm ) B. Ört: Tayga adı verilen Çam ormanları.

Step İklimi Ilıman ve sıcak kuşaklarda karaların iç kesimlerinde görülür. Yağışın büyük bir bölümü İlkbaharda düşer. Yağış miktarı azdır. ( Yıllık: 300 – 400 mm ) B. Ört: Bozkır ( Step) adı verilen otlardır.

Step ( Bozkır)

Akdeniz İklimi Akdeniz Kıyıları, Güney Afrika, Şili, Kalifornia ve Avustralya’nın GD kesimlerinde görülür. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve bol yağışlıdır. ( Yıllık: 1000 mm ) B.Ört: Kızılçam Ormanları yada bu ormanların tahrip edilmesiyle ortaya çıkan kısa ve bodur ağaç ve çalılardan oluşan Maki’ dir.

Akdeniz Havzası Kaliforniya Avustralya Kap Land Orta Şili

KIZILÇAM (Pinus brutia ) Dünyadaki en geniş yayılışı Türkiye'dedir. Esas olarak Akdeniz ve Ege Bölgelerinde geniş ormanlar kurmakla birlikte, Batı ve Orta Karadeniz Bölgesi'nde de yayılış gösterir. Deniz seviyesinden 1000-2000 m yüksekliğe kadar ulaşan Kızılçam, ışığı seven hızlı büyüyen bir çam türüdür. 20 m'ye kadar boylanabilir. FISTIKÇAMI Pinus pinea L.

MAKİ TANIM: Akdeniz İklimi görülen yerlerde, Kızılçam Ormanlarının tahrip edildiği kıyı kuşağında ortaya çıkan çalı topluluğudur. Genellikle 1-3 m boyunda olan bu çalıların yaprakları kalın, sert, parlak ve tüylüdür. Makilerin yaprakları yıl boyunca yeşil kalır. BAŞLICA MAKİ TÜRLERİ: 1.Zeytin, 2.Mersin, 3.Zakkum, 4.Erguvan, 5.Defne vb.

Ekvatoral İklim Ekvator çevresinde “Amazon ve Kongo Havzaları’nda. ( 0° - 10° enlemleri arası) görülür. Sıcaklık her zaman 25°C nin üzerindedir. Her mevsim bol yağış alır. ( Yıllık: 3000 mm , Ençok:Ekinoks’larda ) B.Ört: Çok gür ve geniş yapraklı ağaçlardan oluşan Orman lardır.

Ekvator İklimi Kongo Havzası Amazon Havzası Güneydoğu Asya Adaları

Tropikal ( Savan ) İklim 10° ile 20° enlemleri arasında görülür. Ekvatoral iklim ile Çöl iklimi arasında bir geçiş iklimidir. Her mevsim sıcak geçer. Yazlar yağışlı, kışlar kuraktır. ( Yıllık: 1000 / 2000 mm) B.Ört: Seyrek ağaçlar ve uzun boylu otlardan ( Savan ) oluşur.

Muson İklimi Güneydoğu Asya’da görülür. ( Çin, Hindistan vb) Muson Rüzgarları Yaz aylarında bol yağışa neden olur. Kış mevsimi kuraktır. ( Yıllık : 2000 – 12 000 mm ) B.Ört: Kışın yaprağını döken ağaçlardan oluşan Orman lardır.

Muson Hindistan Çin

Çöl İklimi Dönenceler çevresi ( Dinamik YB ) ve Kıtaların iç kesimlerinde görülür. Yağışlar yok denecek kadar azdır. Gece – Gündüz arasındaki sıcaklık farkı 50° C yi bulur. ( Bunun nedeni Nem’ in az olmasıdır.) Çöllerde çok seyrek otlar yada Kaktüs gibi kuraklığa dayanıklı bitkiler vardır.

4. ÜNİTE HAVA BASINCI VE RÜZGARLAR

4.1. Hava Basıncı Normal hava basıncı 45. enlemde deniz seviyesinde 15 0C ta 1 cm çaplı bir boruda civa sütununu 760 mm. Yükseklikte tutan güce verilen isimdir. 760 mm (29,92 inç) değerin karşılığı 1013,25 mb. Dır. Teorik olarak yeryüzünde deniz yüzeyi basınçlarının ve yükseklikle basınç azalmasının her yerde aynı olması gerekir.

3. Troposfer içindeki ısınma farkları ve hava hareketleri bazı yerlerde havanın ısınıp seyrelmesine, diğer yerlerde soğuyup toplanarak yoğunlaşmasına, dolayısıyla basınç değişmelerine neden olur.

4.1.1. Hava Basıncının Ölçülmesi ve İfade Olunması 1 cm. çaplı borudaki 760 mm. Lik civa sütununun ağırlığı olan 1033 gr. Bir basınç birimi olarak kabul edilmiştir. Buna atmosfer basıncı adı verilmiştir. Daha sonra C.G.S. (Cantimetre/gram/saniye) ölçü sistemindeki kuvvet birimi olan “din”hava basıncına uygulanarak milibar (mb) ölçüsü kullanılmaya başlanmıştır. Bugün artık meteorolojide uluslar arası bir ölçü olarak milibar kullanılmaktadır.

3. Normal basınçta 1 cm2 yüzeye etki yapan güç 1013,2 mb. ’dir 3. Normal basınçta 1 cm2 yüzeye etki yapan güç 1013,2 mb.’dir. Yani 760 mm.=1013 mb.’dir. Buna göre milimetre halindeki basınç değerlerini milibara çevirmek için o değeri 4/3 ile, milibarı milimetreye çevirmek için ise ¾ ile çarpmak gerekir. 4. İnsan vücudunun her cm2’si 1033 gr. Basınç altındadır. Normal bir vücut 1,5 m2’lik bir yüzeye sahip olduğuna göre, vücut üzerindeki basınç 1033.1500=15490 kg.’dir. Başka bir ifade ile insan vücudu 15 tonluk bir basınç altında bulunmaktadır.

5. Bize etki eden 15 tonluk basınca karşı bizim dayanmamızı sağlayan iç basıncımız gelişmiştir. Bu nedenle yükseklere çıktıkça azalan dış basınca karşın iç basınç fazla gelmekte, kalp çarpıntısı, burun tıkanıklığı kulak gibi dış veya diğer iç organlarda kanamalar olmakta, önlem alınmadığı hallerde ölüm meydana gelmektedir.

6. Basıncın ölçülmesinde barometre kullanılır. 7. Civalı barometreler her zaman kullanışlı değildir. Çünkü camdan yapıldığı ve her zaman düz durması gerektiği için her yerde kullanışlı değildir. 8. Madeni barometreler de kullanılmaktadır. Madeni barometrelere aneroid barometreler de denmektedir.

Şekil 1. Madeni barometre

9. Madeni barometrelerin göstergeleri ucuna yazıcı kalemler eklenerek yazıcı barometreler (barograflar) yapılmıştır. Madeni barometrelerin bir çeşidi de Altimetrelerdir; bunlar yükseldikçe basıncın azalması kuralına dayanarak yükseklikleri ölçmektedir.

Şekil 2: Altimetre

10. Termobarometre (hipsometre) veya Kaynar termometre de kullanılmaktadır. Bu aletler suyun kaynama sıcaklığını saptayarak hava basıncını ölçmektedirler.

Şekil 3. Barograf

4.1.2. Eş Basınç Eğrileri (İzobarlar) ve Basınç Gradyanı Hava içindeki sıcaklık, yoğunluk farkları ve onlardan doğan hava hareketlerinin sonucu olarak basınç yeryüzünde düzenli olarak dağılmaz ve zamana bağlı olarak çok hızlı değişiklikler gösterir. Yüksekliğe bağlı olarak bu dağılış çok daha karmaşık bir durum alır.

3. Basıncın bu yatay dağılışı, hava sıcaklığında olduğu gibi basınç haritalarındaki eş basınç (izobar) eğrileri ile gösterilir. Bu eğriler yeryüzündeki basınçları aynı olan noktalardan geçen eğrilerdir. 4. İki nokta arasındaki basınç farkına Basınç Gradyanı veya Barometrik Eğim denir. Basınç veya gradyanın kuvvetli olduğu yerlerde izobarlar sık geçer.

5. Yerşekilleri nin değiştirici etkileri nedeniyle basınç haritaları son derece karışık bir görüntü verir. Bu durumu engellemek için deniz yüzeyine indirgenmiş değerler kullanılarak basınç haritaları çizilir. 6. Klimatolojik çalışmalarda aylık, yıllık basınç haritaları kullanılır. Bu haritalar günlük ayrıntılardan ziyade genel koşulların belirlenmesi konusunda yararlı olur.

7. Günlük hava koşullarının incelenmesi için belirli bir saatteki basınçlara göre sinoptik basınç haritaları çizilir. Bu haritalar daha çok günlük hava tahminleri ve uçuşları düzenlemek amacıyla çizildiğinden, 3’er veya 6’şar saat aralıklı harita dizileri (serileri) halinde kullanılırlar.

4.2. Yüksek ve Alçak basınç merkezleri, Hava Hareketlerinin Doğuşu 1. Hava soğuduğu zaman yoğun bir durum alır ve yoğunlaşan hava yerçekimi etkisi ile ağırlaşarak aşağı çöker. Bu ağır hava kütleleri altlarına fazla basınç yaptığı için yeryüzüne yakın hava katmanlarında bir yüksek basınç alanı oluşur.

2. Hava ısınırsa genişler, hafifler ve yeryüzünde bir alçak basınç alanı belirir. 3. Meteoroloji ve klimatoloji de alçak basınçlara barometrik depresyon veya siklon, yüksek basınçlara barometrik sırt veya antisiklon denir.

4. Yüksek Basınç merkezlerinden Alçak Basınç merkezlerine doğru oluşan yatay ( yere paralel ) hava hareketidir. Rüzgar AB (Siklon ) YB ( Antisiklon )

Basınç merkezleri arasındaki uzaklık arttıkça rüzgar hızı azalır 1030 mb 1000 mb YAVAŞ 1030 mb 1000 mb 2. RÜZGAR HIZLI

Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı da artar 980 mb 1. RÜZGAR 1010 mb HIZLI 1000 mb 1010 mb 2. RÜZGAR YAVAŞ