SEYAHAT EDEN HAVA KÜTLELERİ RÜZGARLAR

RÜZGARLAR Rüzgarlar kimi zaman şairlere ilham kaynağı olurken, kimi zamanda felaketlere neden olmuştur. Bazıları çiftçilerin korkulu rüyasıyken, bazıları bir zamanlar tüccarların umudu idi.

RÜZGARLAR NASIL OLUŞUR Penceremin perdesini havalandıran rüzgar Denizleri köpük köpük dalgalandıran rüzgar… Bu şarkının sözleri rüzgarın oluşumu hakkında bize fikir vermektedir. Bir kış günü pencerenizi açtığınızda, perde acaba içeri doğrumu yoksa dışarı doğrumu hareket eder? Dışarıda hava soğuktur: (Yüksek Basınç) Odanız sıcaktır: ( Alçak Basınç ) Rüzgarlar, YB alanlarından AB alanlarına doğru hareket ederler…

TANIM: Yüksek Basınç merkezlerinden Alçak Basınç merkezlerine doğru oluşan yatay ( yere paralel ) hava hareketidir. Rüzgar AB (Siklon ) YB ( Antisiklon )

BİLGİ NOTU: Rüzgar hızı saniyede metre (m/sn) ya da saatte kilometre ( km/sa) olarak ifade edilir. Rüzgar hızını ölçen alete ANEMOMETRE denir.

Rüzgarların Esme Hızı Hep Aynı Mıdır?

Rüzgarın hızını etkileyen faktörler: Dünya’nın günlük hareketi ( coriyolis) Basınç Farkı ( Barometrik Gradyan ) Basınç Merkezleri arasındaki uzaklık Yerşekillerinin etkisi (sürtünme miktarı)

Basınç merkezleri arasındaki uzaklık arttıkça rüzgar hızı azalır 1030 mb 1000 mb YAVAŞ 1030 mb 1000 mb 2. RÜZGAR HIZLI

Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı da artar 980 mb 1. RÜZGAR 1010 mb HIZLI 1000 mb 1010 mb 2. RÜZGAR YAVAŞ

Rüzgarlar Hep Aynı Yönde mi Eser? Rüzgarların esme yönünü etkileyen faktörler; 1. Dünyanın günlük hareketi 2. Basınç merkezlerinin konumu 3. Yerşekillerinin uzanışı

YB AB YB Dünyanın günlük hareketi Rüzgarları; KYK’de:SAĞA GYK’de:SOLA saptırır. YB

YAZ AB YB Basınç merkezlerinin konumu değişirse Rüzgarların yönü de değişir!

KIŞ YB AB

Rüzgarların Esme Sıklığı Hep Aynı Mıdır? Rüzgarlar her yönden farklı sıklıkta eser. Rüzgarın yıl içindeki esme sayısına: RÜZGAR FREKANSI denir. Esme sıklığı Rüzgar Gülü ile gösterilir. Bir bölgede yıl içinde rüzgarların en sık (çok) estiği yöne ise: Hakim Rüzgar Yönü denir.

RÜZGAR GÜLÜ K KD KB B D GD GB 1 cm: 10 Esme G

S Ü R E K L İ R Ü Z G A R L A R

SUBTROPİKAL DURGUN BÖLGELER Subtropikal yüksek basınç çekirdeklerinin bulunduğu bölgelerde alçalan dikey hava hareketleri egemen lduğundan, yeryüzünde hava yavaş hareketli ve durgundur veya oralarda yönleri sık değişen hafif rüzgarlar eser. Bu enlemlerde hava son derece durgun, sıcak, yağışsız olduğundan eski dönemlerde yelkenli gemilerin korkulu rüyasıydı.

Özellikle subtropikal antisiklonların doğu bölümlerinde bu alçalıcı hava hareketleri daha yoğundur. Bu nedenle karaların batı okyanuslarında doğu bölümlerinde çöller gelişmiştir. Subtropikal kuşaklar her iki yarım kürede yazları 40 derece enlemlere kadar çıkarken kış mevsiminde kabaca 30 derece enlemre çekilmektedirler.

Dünya üzerinde en belirgin subtropikal antisiklon alanlarına Azor, Kaliforniya ve Sahra örnek gösterilebilir. Modern görüşe göre subtropikal dinamik yüksek basınçlar batı rüzgarları kuşağının güneyinde, aynı kuşağın kuzeyindeki dinamik alçak basınç kuşağına zıt olarak gelişmiş ve batı rüzgarları kuşağından gelen hava atımları ile beslenen merkezlerdir.

YERYÜZÜ ALİZELERİ Yeryüzünde alizeler subtropikal yüksek basınçlar ile tropikler arası karşılaşma kuşağı (İTC-intertropikal convergence zone) arasında, bütün yıl boyunca esen sürekli rüzgarlardır. Özellikle tropikal okyanusların doğusunda bu rüzgarların yönleri dikkati çekecek derecede belirlidir ve süreklidir. Süreklilikleri % 90’a kadar çıkar, hızları genellikle 15-40 km/saat arasında değişir.

Alizeler en belirgin olarak okyanusların doğu bölümlerinde eserler Alizeler en belirgin olarak okyanusların doğu bölümlerinde eserler. Yönleri kuzey-kuzeydoğudur. Okyanusların batısına doğu ilerdikçe yönleri kuzeydoğu, doğu hatta güneydoğu olur. Güney yarımkürede alizeler daha düzenli bir kuşak oluşturur.

Aynı zamanda güney yarım kürede alizeler daha güçlü ve sürekli eserler. Yeryüzü alizeleri yukarı enlemlerden doğduklarında genelde kuarak karakterlidir fakat ekvatora yaklaştıkça ısınıp nem kazanarak kararsız hava kütlesi özelliğine dönüşür.

Aynı şekilde alizeler doğudan batıya doğru ilerledikçe denizden nem alarak okyanusların batı kıyılarına yağış bırakır. Alizeleri doğuran hava kütleleri kara üzerinden geçerse sıcak fakat kuru olur, içlerinde önemli ölçüde toz taşırlar. Alize kuşağı kuzey yarımkürede 2500 km. güney yarımkürede 3000 km kadar geniştir.

Alize kuşakları büyük ve atlas okyanuslarında kışın 2-23 enlemlerinde yazın 10 ve 30 enlemleri arasında bulunur. Alizelere ticaret rüzgarları adı verilmektedir.

TROPİKAL DOĞU RÜZGARLARI Yeryüzü alizelerin üstünde başka bir ifade ile yerden 500 ile 2000 metre yükseklikte doğu yönlü rüzgarlar eser. Yeni görüşlere göre bu doğu rüzgarları subtropikal yüksek basınçlar ile tropikler arasında gelişmiş geostrofik rüzgarlar olup asıl alizeler bunlardır.

Bu rüzgarlarda polar hava kütlelerinin zaman zaman yaptığı baskınlar sonucunda düzenleri bozulur.

ÜST ALİZELER Tropikal bölgelerde ortalama 10 km.’den yukarılarda daha aşağılardaki rüzgarların, alizelerin ters yönünde esen, batı yönlü rüzgarlar vardır. Bunlara üst alize adı verilmektedir. Yeni görüşlere göre üst alizeler orta enlem batı rüzgarlarının tropikal bölgelere üstten taşmış bir bölümüdür.

Batı rüzgarları kuşağındaki salınımlara ayak uydurarak güçlenip zayıflar, hatta orta enlemlerin batı rüzgarları kuşağında görülen basınç sırt ve oluklarına paralel dalgalanmalar bu yüksek batı rüzgarlarında da görülür.

EKVATORAL DURGUNLAR VE TROPİKLER ARASI YAKLAŞIM KUŞAĞI Tropikal okyanusların doğu yanlarında birbirine doğru esen kuzeydoğu ve güneydoğu yönlü yeryüzü alizeleri Ekvator çevresinde karşılaştıkları zaman yükselici hava hareketlerine neden olur. Buralarda dikey yükselme egemen olduğundan yeryüzünde rüzgarlar esmez, durgun hava koşulları hüküm sürer.

Buralarda bulutların doğuşu ve sağnak yağışları güneşin etkisine bağlı olarak özellikle öğleden sonraları görülür. Bu yağışlar güneşin başuçta olduğu mevsimlerde daha da güçlüdürler. Bu kuşağa, Kuzey ve güney yarımkürelerinin hava olaylarını birbirinden ayırdığı ve sıcak olduğu için Termik Ekvator veya daha doğrusu Meteorolojik Ekvatorda denilmektedir. Soğuk deniz akıntılarının bulunduğu yerlerde alttan soğumaya bağlı olarak alçalıcı hava hareketleri hakimdir ve buralarda hava açık ve serindir.

MEVSİMLİK RÜZGARLAR Yılın bir yarısında belli bir yönden, diğer yarısı ise tam tersi yönden esen rüzgarlardır. Bu rüzgarlar, kara ve denizlerin farklı ısınma özelliklerinden doğan rüzgarlardır. Devirli ( Mevsimlik ) Rüzgarlara en güzel örnek: Muson’lardır.

Yaz Musonları: Yaz mevsiminde Asya kıtası Hint ve Büyük Okyanusa göre daha fazla ısınır. Kıta üzerinde AB, Okyanuslar üzerinde ise YB oluşur. Bu nedenle rüzgar, Okyanustan kıtaya doğru eser. Yaz Musonu, Güney ve Güneydoğu Asya kıyılarına bol yağış getirir. AB YB YB

Kış Musonları: Kış mevsiminde Asya kıtası Hint ve Büyük Okyanusa göre daha fazla soğur. Kıta üzerinde YB, Okyanuslar üzerinde ise AB oluşur. Bu nedenle rüzgar, Asya’dan okyanusa doğru eser. Kış Musonu, soğuk ve kurak bir hava getirir. YB AB AB

RÜZGAR SİSTEMLERİ VE DENİZ AKINTILARI Okyanus akıntı sistemi ekvatorla kutuplar arasında sıcaklık taşınmasına katkıda bulunurlar Akıntı sisteminin doğmasında en önemli etken denizler üzerinde esen sürekli ve güçlü rüzgar sistemleri Suların tuzluluk ve yoğunluk farkı ve sıcaklık farkları diğer etmenlerdir.

Şekil 1: Okyanus bandı

Okyanus akıntı sistemleri koriyolis etkisi nedeni ile sapmaya uğrar. Okyanus derinliği Okyanus çanağının şekli ve çevresi Kıyıların uzanış yönü gibi etmenler okyanusların akıntı sistemlerini etkiler

Tropik-subtropik su kütleleri oldukça sıcak, fazla buharlaşma nedeniyle tuzludur Renkleri mavimsidir. İçlerinde az mikroorganizmalar ve planktonlar vardır. Polar su kütleleri soğuk ve az tuzludur Renkleri yeşilimsidir. Bol miktarda mikroorganizma ve plankton vardır.

Subtropikal yüksek basınç alanlarının kenarlarında, okyanusların doğu (kıtaların batı) kıyılarında serin deniz akıntıları mevcuttur. Orta enlem kıtalarının batı kıyısında sıcak deniz akıntıları mevcuttur. (Golf-stream) Kıtaların doğu, okyanusların batı kıyılarında sıcak deniz akıntıları hakimdir.(Brezilya akıntısı)

Orta enlemlerin ekvatora doğru olan bölümleri henüz sıcak su akıntılarının etkisindedir. Ve buralarda yazlar daha çok sıcak akıntılar üzerinden karaya doğru esen rüzgarlar etkisiyle sıcak ve yağışlı, kışlar ise karalardan esen rüzgarın etkisiyle soğuk ve kuraktır.(Muson iklimi)

Okyanusların batısında, orta enlemlerin kutba doğru olan bölümleri doğrudan doğruya kuzeyden gelen soğuksu akıntılarının etkisindedir. Buralarda iklim soğuk ve az çok kuraktır.(Labrador akıntısı)

(-) (+) Şekil 2. Kuzey Atlantik Salınımlarının Negatif ve Pozitif olduğu durumlar.

FÖN 0ºC 10ºC 20ºC Nemli hava yükselirse; Kuru hava alçalırsa; 200 m de 1ºC soğur. Kuru hava alçalırsa; 200 m de 2ºC ısınır. 0ºC Bulut 2000 m 1000 m FÖN 10ºC 20ºC 0 m

MELTEMLER Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki dönüşü ve Kara ile Denizler arasındaki ısınma farklılığından oluşan rüzgarlardır. Gün içinde esiş yönleri değişir. Etki alanları çok dardır. İklim üzerinde belirgin bir etkileri yoktur. 4 Farklı Türü Vardır: A) Deniz Meltemi, B) Kara Meltemi C) Dağ Meltemi D) Vadi Meltemi

GÜNDÜZ SOĞUK (YB) SICAK (AB) Deniz Meltemi

GECE SICAK ( AB ) SOĞUK ( YB ) Kara Meltemi

GÜNDÜZ: ( Vadi Meltemi) AB AB YB

GECE: ( Dağ Meltemi) YB YB AB

AKDENİZ’DEKİ YEREL RÜZGARLAR mistral bora krivetz fön etezyen samum sirocco sirocco hamsin

ETKİNLİK: 1. ………. Büyük Sahra’dan Kuzey Afrika ve İtalya kıyılarına doğru esen sıcak ve kuru rüzgarlardır. Akdeniz üzerinden geçerken nem aldıkları için İtalya kıyılarına yağış bırakırlar. Kıyıya yağış bırakıp iç kesimlere sokulunca tekrar nem bakımından fakirleşirler. 2. ………… Büyük Sahra’dan Mısır ve Libya kıyılarına doğru esen sıcak, kuru ve toz yüklü tipik çöl rüzgarlarıdır. SİROKKO HAMSİN

C. Soğuk Yerel Rüzgarlar: 3. ………… Fransa’nın iç kesimlerinden Rhone ( Ron) Vadisi’ni izleyerek Akdeniz kıyılarına doğru kışın esen soğuk rüzgarlardır. 4. …………. Balkanlardan Adriyatik kıyılarına doğru esen soğuk rüzgarlardır. 5. ………….. Romanya’nın iç kesimlerinden Karadeniz kıyılarına ( ve Tuna Ovası’na ) doğru esen soğuk rüzgarlardır. MİSTRAL BORA KRİVETZ

d. Tropikal Rüzgarlar: Harikeyn Tayfun Tropikal bölgede ortaya çıkan ani basınç farkından dolayı oluşan çok şiddetli rüzgarlardır. ( Saatte:300-500 km). Can ve mal kaybına yol açabilirler. Oluştuğu yere göre isimler verilir.